عقیل بن ابی‌طالب: تفاوت میان نسخه‌ها

| نقش‌های برجسته      = نسب‌شناس [[قبیله قریش|قریش]]  

عقیل پسر [[ابوطالب]] پسر [[عبدالمطلب]]، کنیه‌اش ابویزید بود. بنا بر برخی برخی گزارش‌ها، وی از برادرش [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] بیست سال بزرگتر بوده<ref>ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۷۸.</ref>بنابراین ده سال بعد از [[عام الفیل]] متولد شده است. مادر او نیز [[فاطمه بنت اسد]] است.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۳۱.</ref>

عقیل از [[قبیله قریش]]، نسب‌شناس و آگاه به تاریخ عرب بوده است.<ref>ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۷۸.</ref> گفته‌اند نزد برخی از قریشیان محبوبیت نداشته است زیرا نسب آن‌ها را می‌دانست و بدی‌هایشان را بازگو می‌کرد.<ref>ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۷۸.</ref> همچنین او فردی حاضرجواب بوده است.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۶۹.</ref> درگذشت عقیل را برخی در دوره [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۳۳؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۷۸.</ref> و برخی در ابتدای خلافت [[یزید بن معاویه|یزید]] (قبل از [[واقعه حره|واقعه حَرّه]])<ref>ابن‌حجر، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۳۹.</ref> دانسته‌اند.

عقیل پس از [[غزوه بدر|جنگ بدر]] اسلام آورد. به گزارش ابن‌سعد در الطبقات الکبریٰ، عقیل به اجبار در جنگ بدر در سپاه مشرکان بود. او در این جنگ توسط مسلمانان [[اسیر]] شد؛ چون پولی نداشت عمویش [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] با پرداخت [[فدیه|فِدیه‌اش]] او را آزاد کرد.<ref> ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۳۲.</ref> به گفتۀ ابن‌قُتیبه، عقیل بلافاصله پس از آزادی از اسارت، [[مسلمان]] شد.<ref> ابن‌قتیبه، المعارف، ۱۹۶۰م، ص۱۵۶.</ref> البته برخی احتمال داده‌اند او در [[مکه]]، [[اسلام]] آورده بود، اما ایمان خود را مخفی می‌کرد و پس از جنگ بدر، آن را علنی کرد.<ref>نجمی، عقیل بن ابی‌طالب در میزان تاریخ صحیح، ۱۳۷۵ش، ص۴۹.</ref> پیامبر(ص) نیز پیش از شروع جنگ بدر از مسلمانان خواسته بود: در صورت دیدن عباس، عقیل، نوفل بن حارث و بَخْتَری آنان را نکشند. چرا که به ستم بیرون آورده شده‌اند.<ref> بلعمی، تاریخنامه طبری، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۱۲۸</ref> با این حال، برخی از صحابه‌نگاران از مسلمان‌شدن عقیل پس از [[صلح حدیبیه|صلح حُدَیبیه]] (سال ششم قمری) سخن گفته‌اند<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۷۸.</ref> ابن‌حجر عسقلانی بر این باور است که عقیل در [[فتح مکه]] (سال هشتم قمری) مسلمان شد و در ابتدای [[سال ۸ هجری قمری|سال هشتم هجری]] به [[مدینه]] [[هجرت به مدینه|هجرت]] کرد.<ref>ابن‌حجر، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۳۸.</ref> البته، در منابع از حضور عقیل در ولیمه [[ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)|ازدواج علی(ع)]] که چند ماه پس از جنگ بدر در مدینه، سخن به میان آمده است.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۵۴</ref>

به گفته  ابن حجر عسقلانی عقیل در [[جنگ موته]] شرکت کرد. اما گزارشی از حضورش در فتح مکه، [[غزوه طایف]]، [[غزوه خیبر|جنگ خیبر]] و [[غزوه حنین|جنگ حنین]] وجود ندارد و گویا بیمار بوده است.<ref>ابن‌حجر، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۳۸.</ref> با این حال طبق روایتی که زبیر بن بکار نقل کرده او در جنگ حُنین از کسانی بود که هنگام فرار برخی از لشکریان، ثابت‌قدم ماند.<ref>ابن‌حجر، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۳۸.</ref> پیامبر برای او از محصولات خیبر سهمی اختصاص داد{{مدرک}} گفته می‌شود چون او بر اثر عارضه جسمانی خانه‌نشین شده بود این سهم برای تأمین مخارج زندگی اش اختصاص یافت.<ref>نجمی، «انگیزه سفر عقیل به شام و پذیرفتن هدیه از معاویه»، ص۷۶.</ref>  

او از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] احادیث متعددی نقل کرده است. و عده‌ای نیز از او نقل روایت کرده‌اند.<ref>ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۲۵۴۲.</ref>

پس از [[ماجرای حکمیت]]، معاویه لشکری به فرماندهی [[ضحاک بن قیس|ضحّاک بن‌قیس]] به [[عراق عرب|عراق]] فرستاد.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۵۵-۵۶.</ref> حضرت علی(ع) سپاهی را به فرماندهی [[حجر بن عدی]] تجهیز کرد و حجر لشکر ضحاک را شکست داد.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۵۶.</ref> این اخبار به عقیل رسید او نامه‌ای به امام نوشت و از او درخواست کسب تکلیف کرد.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۵۶.</ref> امام با نوشتن نامه‌ای به عقیل خبر داد که فتنه ضحاک دفع شده است و وی را از نگرانی رهانید.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۵۶.</ref>

عقیل در نامه‌ای که در اواخر [[حکومت امام علی(ع)|خلافت امام علی(ع)]]، ارادت خود به علی(ع) را بازگو کرده و پیوستن گروه [[عبدالله بن ابی‌سرح]] به معاویه را دشمنی با خدا و رسول او و نیز خاموش‌کردن نور الهی معرفی می‌کند. امام علی(ع) نیز در پاسخ عقیل بر ادامه جهاد علیه معاویه و دشمنان دین تأکید کرده و او و فرزندانش را از حضور در جبهه‌های نبرد علیه دشمنان دین معاف کرده است.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۲۵۰؛ مدنی شیرازی، الدرجات الرفیعة، ۱۳۹۷ق، ص۱۵۵.</ref>

عقیل گفت از بیت‌المال بده، ولی حضرت از این امر امتناع کرد<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۰۹.</ref> او آهنی گداخته را به دست عقیل که نابینا بود نزدیک کرد، عقیل به خیال اینکه پول است دست به آن زد، ولی با آهن داغ مواجه شده و اعتراض کرد، امام علی(ع) به وی فرمود تو طاقت این آتش را نداری من چگونه با زیر پا نهادن حق مردم آتش جهنم را تحمل کنم.<ref>ابن‌أبی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۲۴۵؛ دیلمی، إرشاد القلوب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۱۶.</ref> گزارشی از این ماجرا در [[نهج البلاغه]] از زبان امام علی(ع) آمده است{{مدرک}} و در تاریخ به داستان الحدیدة المحماة (آهن گداخته) مشهور شده است.<ref>قمی، سفینة البحار، ج۲، ص۱۲۵.</ref>  [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]] نیز در دیداری که عقیل با او داشت از عقیل درخواست کرد که داستان حدیده محماة را برایش نقل کند.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق،  ج۴۲، ص۱۱۷.</ref>

به گفته [[ابن‌ابی‌الحدید]] نظر همه راویان [[ثقه]] بر این است که رفتن عقیل به [[شام]] پس از [[شهادت امام علی(ع)]] بوده است.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۲۵۰.</ref> همچنین به گفته [[محمدصادق نجمی]] تاریخ‌پژوه شیعه از سؤالاتی که معاویه در این ملاقات درباره افرادی که موقعیت خاصی داشتند همچون [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]]، [[عبدالله بن زبیر|ابن‌زبیر]]، [[مروان بن حکم|مروان]] از عقیل پرسید مشخص می‌شود که عقیل پس از شهادت امام علی(ع) نزد معاویه رفته است.<ref>نجمی، عقیل بن ابی‌طالب در میزان تاریخ صحیح، ۱۳۷۵ش، ص۵۱.</ref> همچنین محمدصادق نجمی گفته است که عملکرد عقیل نشان می‌دهد که عقیل نه برای خویشاوندی و نه برای ادای دین نزد معاویه رفته است بلکه عملکرد و دفاع او از علی(ع) خلاف آن را نشان می‌دهد.<ref>نجمی، «انگیزه سفر عقیل به شام و پذیرفتن هدیه از معاویه»، ص۷۱-۷۲.</ref>

ابن‌سعد تاریخ‌نگار قرن سوم از مسلم، یزید، سعید، جعفر اکبر، ابوسعید احول، عبدالله، عبدالرحمان، عبدالله اصغر، علی، جعفر اصغر، حمزه، عثمان، ام‌قاسم، زینب و ام‌نعمان به عنوان فرزندان او نام برده است. <ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۳۱-۳۲.</ref>در منابع دیگر از عبیدالله، ام‌عبدالله، محمد، فاطمه، ام‌هانی، اسماء، رَمْله و زینب نیز به عنوان فرزندان او یاد شده است.{{مدرک}} از میان فرزندان او [[جعفر بن عقیل|جعفر]]، [[مسلم بن عقیل|مسلم]]، [[عبدالله بن عقیل|عبدالله]] و [[عبدالرحمان بن عقیل|عبدالرحمان]] در [[واقعه کربلا]] به [[شهادت]] رسیدند. البته برخی گفته‌اند شش تن از فرزندان او در [[واقعه کربلا]] به شهادت رسیدند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۲، ص۶۹-۷۰.</ref> [[شیخ مفید]]، از دختری به نام اُمّ لُقمان نیز نامبرده که به همراه دیگر خواهرانش هنگام شنیدن خبر [[شهادت امام حسین(ع)]] از خانه برون می‌آید و به گریه و زاری می‌پردازد.<ref>المفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۴.</ref>

عقیل، خانه وسیعی در بقیع داشت<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۳۳.</ref> در گذر زمان، این خانه مکان دفن افرادی از [[بنی‌هاشم]] شد<ref>سمهودی، وفاء الوفاء، ج۳، ص۱۹۵.</ref> و بعدها به [[بقیع|قبرستان بقیع]] ملحق گشت.<ref>نهروانی، ج۱، ص۱۲۷</ref> [[ائمه بقیع]] و [[فاطمه بنت اسد]] مادر عقیل و [[عباس بن عبدالمطلب]] از افرادی‌اند که در این خانه دفن شدند.{{مدرک}} بر قبور ائمه بقیع و نیز قبر عباس و فاطمه بنت اسد بقعه‌ای ساخته شد؛ این بقعه در [[تخریب بقیع|حمله وهابیان به بقیع]] تخریب شد.<ref>نجمی، «تاریخ حرم ائمه بقیع»، ص۱۷۵.</ref>

* مدنی شیرازی، سید علی خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، تحقیق سید محمدصادق بحرالعلوم، قم، منشورات مکتبة بصیرتی، ۱۳۹۷ق.