وجوب دفع ضرر محتمل: تفاوت میان نسخه‌ها

'''وجوب دفع ضرر مُحتَمَل''' قاعده‌ای عقلی است که بر لزوم پیشگیری از ضرر‌های احتمالی اشاره دارد. این قاعده مورد استناد [[متکلم|متکلمین]]، [[اصول فقه|اصولیین]] و [[مجتهد|فقها]] قرار گرفته است. معقول بودن ایمان به خداوند به دلیل عذاب شدید احتمالی کفر در صورت وجود خداوند یکی از نتایج این قاعده عقلی است که در اِحتِجاج ائمه(ع) با ملحدان مطرح شده و توسط پاسکال به عنوان استدلال ارائه شده است.  

به عقیده عالمان، ضرری که در این قاعده اشاره شده است ضرر اخروی است. برخی نیز جریان قاعده در ضرر دنیوی را بعید ندانسته‌اند. همچنین میزان احتمال حتی اگر کم باشد تاثیری در اصل حکم عقل به دفع ضرر احتمالی ندارد. این قاعده را [[عقل|حکم عقل]] دانسته و برای آن استدلال‌های عقلی ارائه کرده‌اند و برخی دیگر آن را [[سیره عقلاء|حکمی عُقَلایی]] دانسته‌اند که انسان‌های عاقل‌ همواره به ضررهای احتمالی توجه داشته‌اند.  

این قاعده در [[کلام اسلامی|علم کلام]] یکی از قاعده‌های اصلی محسوب شده است که شکل‌گیری نظام اعتقادی و باورهایی چون [[توحید]] وابسته به آن است. متکلمین مذاهب مختلف همچون [[معتزله]]، [[اشاعره]]، [[ماتریدیه]] و [[امامیه]] از این قاعده بهره‌ برده‌اند. از مباحث کلامی که این قاعده مورد استناد قرار گرفته است می‌توان به [[وجوب نظر|ضرورت نظر و تحقیق در مسائل اعتقادی]]، [[توبه|وجوب توبه]]، [[عصمت امامان|ضرورت عصمت امام]] و معقول نبودن انکار آخرت اشاره کرد.

[[اصول فقه|علم اصول]] نیز یکی از دانش‌هایی است که از این قاعده، بهره‌ برده است. قاعده ضرورت دفع ضرر محتمل در مباحثی همچون اثبات [[اصل احتیاط]]، اثبات [[خبر واحد|حجیت خبر واحد]]، حجیت مطلق ظنون، عدم حجیت [[اصول عملیه]]، [[قیاس|حجیت قیاس]] و تبیین [[نظریه حق‌الطاعه]] مورد استفاده قرار گرفته است.

فقیهان شیعه نیز در موارد مختلفی به این قاعده به عنوان یک دلیل عقلی تمسک کرده‌اند. از جمله این موارد می‌توان به جواز قتل دزد در صورت دفاع، عدم جواز رفتن راهی که نشانه خطر دارد، [[تیمم]] بدل از [[وضو]] در مواقع ضرر، جریان [[تسامح در ادله سنن|قاعده تسامح در ادله سنن]] در باب [[مکروه|مکروهات]]، حرمت نگهداری و آموزش [[کتب ضاله]]، احکام عمل به [[وصیت]]، حکم آب پاک مشکوک به [[نجس|نجاست]]، [[حج|فروعات حج]] و [[تقلید (فقه)|مسائل تقلید]] اشاره کرد. در [[قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران]] نیز قوانینی براساس این قاعده عقلی وضع شده است.