۱۷٬۸۰۹
ویرایش
خطبه حضرت زینب در شام: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{اشتباه نشود|خطبه حضرت زینب در کوفه}} | {{اشتباه نشود|خطبه حضرت زینب در کوفه}} | ||
{{جعبه اطلاعات روایت | {{جعبه اطلاعات روایت | ||
| عنوان = خطبه حضرت زینب | | عنوان = خطبه حضرت زینب در شام | ||
| تصویر = | | تصویر = | ||
| اندازه تصویر = | | اندازه تصویر = | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
}} | }} | ||
'''خطبۀ حضرت زینب در شام''' به خطبه‌ای اشاره دارد که [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب(س)]] بعد از [[واقعه | '''خطبۀ حضرت زینب در شام''' به خطبه‌ای اشاره دارد که [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب(س)]] بعد از [[واقعه کربلا]]، در [[روضه مجلس یزید|مجلس یزید بن معاویه]] در [[شام]] بیان کرد. این خطبه به دلیل اثرگذاری، فصاحت و بلاغتش، همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. زینب(س) در این خطبه با سخنان صریح و بی‌پرده به افشاگری علیه [[خلافت بنی‌امیه|حکومت بنی‌اُمَیّه]] پرداخت. | ||
زینب(س) در این خطبه، [[یزید بن معاویه|یزید]] و حامیان او را از ستمکاران و مستحقان عذاب برشمرد و پیروزی ظاهری او در جنگ را به جهت [[سنت املا|سُنَّت اِملای خدا]] دانست. زینب(س) در این سخنرانی خود از مطالب برهانی استفاده کرد و زمینه فکری جامعه برای آگاه شدن از باطل‌بودن حکومت یزید فراهم آورد. همچنین او توانست با استناد به | زینب(س) در این خطبه، [[یزید بن معاویه|یزید]] و حامیان او را از ستمکاران و مستحقان [[عذاب الهی|عذاب]] برشمرد و پیروزی ظاهری او در جنگ را به جهت [[سنت املا|سُنَّت اِملای خدا]] دانست. زینب(س) در این سخنرانی خود از مطالب برهانی استفاده کرد و زمینه فکری جامعه برای آگاه شدن از باطل‌بودن حکومت یزید فراهم آورد. همچنین او توانست با استناد به آیاتی از [[قرآن]]، برخی را هدایت کند و اتهام حکومت وقت، مبنی بر [[ارتداد|خارجی]] خواندن [[اسیران کربلا]] را رد کند. | ||
این خطبه را کامل‌کنندۀ [[قیام امام حسین(ع)]] در کربلا دانسته‌اند، چرا که حضرت زینب(س) با بیان این خطبه توانست از تحریف واقعه کربلا جلوگیری کند. در شعر و ادبیات فارسی نیز به نقش حضرت زینب، در کامل شدن حرکت [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] توجه ویژه شده است. درباره خطبه حضرت زینب در شام، پژوهش‌های مختلفی نوشته شده که از جمله | این خطبه را کامل‌کنندۀ [[قیام امام حسین(ع)]] در کربلا دانسته‌اند، چرا که حضرت زینب(س) با بیان این خطبه توانست از تحریف واقعه کربلا جلوگیری کند. در شعر و ادبیات فارسی نیز به نقش حضرت زینب، در کامل شدن حرکت [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] توجه ویژه شده است. درباره خطبه حضرت زینب در شام، پژوهش‌های مختلفی نوشته شده که از جمله آنها «شرح خطبه حضرت زینب(س) در شام»، تألیف [[علی کریمی جهرمی]] است. | ||
== | ==جایگاه خطبه در تاریخ اسلام== | ||
{{سوگواری محرم}} | {{سوگواری محرم}} | ||
خطبۀ حضرت زینب در شام از فصیح‌ترین و کوبنده‌ترین خطبه‌های تاریخ اسلام به شمار آمده است.<ref>داوودی، و مهدی رستم‌نژاد، عاشورا، ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها، پیامدها، ۱۳۸۶ش، ص۵۹۲.</ref> [[سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد]]، پدید‌آورندۀ [[درسی که حسین به انسانها آموخت (کتاب)|درسی که حسین به انسانها آموخت]]، چنین خطابۀ تحقیرکننده از یک | خطبۀ حضرت زینب در شام از فصیح‌ترین و کوبنده‌ترین خطبه‌های تاریخ اسلام به شمار آمده است.<ref>داوودی، و مهدی رستم‌نژاد، عاشورا، ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها، پیامدها، ۱۳۸۶ش، ص۵۹۲.</ref> [[سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد]]، پدید‌آورندۀ [[درسی که حسین به انسانها آموخت (کتاب)|درسی که حسین به انسانها آموخت]]، چنین خطابۀ تحقیرکننده از یک زنِ اسیر در مقابل بزرگترین مرجع قدرت آن دوران را بُهت‌انگیز دانسته است.<ref>هاشمی‌نژاد، درسی که حسین به انسانها آموخت، ۱۳۸۲ش، ص۲۲۰-۲۲۱.</ref> محققان این خطبه را کامل‌کنندۀ [[قیام امام حسین(ع)]] در کربلا دانسته‌اند.<ref>روشنفکر، و دانش محمدی، «تحلیل گفتمان ادبی خطبه‌های حضرت زینب(س)»، ص۱۳۴.</ref> کورْت فریشْلِر، مؤلف [[امام حسین(ع) و ایران (کتاب)|کتاب امام حسین(ع) و ایران]]، با تاریخی خواندن این خطبه، آن را بسیار بااهمیت دانسته است.<ref>فریشلر، امام حسین و ایران، ۱۳۶۶ش، ص۵۱۷.</ref> خطبه حضرت زینب در شام به دلیل اثرگذاری، فصاحت و بلاغت، پیوسته مورد توجه پژوهشگران است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به مقاله‌های: رنجبرحسینی، و مریم اسلامی‌پور، «تحلیل اقتباس‌های قرآنی خطبه حضرت زینب(س) در شام»؛ رضایی، و محدثه دلارام‌نژاد، «تحلیل فرانقش اندیشگانی خطبه حضرت زینب(س) بر اساس دستور نقش گرای هلیدی»؛ یاراحمدی، و زهرا خیراللهی، «معارف قرآنی در خطبه حضرت زینب(س)»؛ خرسندی، و دیگران، «تحلیل بلاغی خطبه حضرت زینب(س)»؛ نصراوی، «درآمدی بر گفتمان کاوی تاریخی، مطالعۀ موردی خطبه حضرت زینب(س) در شام»؛ روشنفکر، و دانش محمدی، «تحلیل گفتمان ادبی خطبه‌های حضرت زینب(س)».</ref> | ||
این خطبه به جهت مقابله با تحریف واقعه کربلا خوانده شده است؛ زیرا [[یزید]] می‌خواست برای مردم، واقعه کربلا را عذابی الهی بر [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] معرفی کند؛<ref>روشنفکر، و دانش محمدی، «تحلیل گفتمان ادبی خطبه‌های حضرت زینب(س)»، ص۱۳۴.</ref> اما [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب(س)]] در این خطبه، یزید را عامل اصلی [[واقعه کربلا]] معرفی می‌کند.<ref>سید ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۴.</ref> سخنان صریح و بی‌پرده زینب(س) در مقابل یزید را نشانه شجاعت بسیار او دانسته‌اند؛ چرا که تا آن روز کسی جرأت نکرده بود، ظلم و فساد یزید را در حضور او به مردم بازگو کند.<ref>فریشلر، امام حسین و ایران، ۱۳۶۶ش، ص۵۲۰.</ref> [[سید علی حسینی خامنه‌ای| | این خطبه به جهت مقابله با تحریف واقعه کربلا خوانده شده است؛ زیرا [[یزید]] می‌خواست برای مردم، واقعه کربلا را عذابی الهی بر [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] معرفی کند؛<ref>روشنفکر، و دانش محمدی، «تحلیل گفتمان ادبی خطبه‌های حضرت زینب(س)»، ص۱۳۴.</ref> اما [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب(س)]] در این خطبه، یزید را عامل اصلی [[واقعه کربلا]] معرفی می‌کند.<ref>سید ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۴.</ref> سخنان صریح و بی‌پرده زینب(س) در مقابل یزید را نشانه شجاعت بسیار او دانسته‌اند؛ چرا که تا آن روز کسی جرأت نکرده بود، ظلم و فساد یزید را در حضور او به مردم بازگو کند.<ref>فریشلر، امام حسین و ایران، ۱۳۶۶ش، ص۵۲۰.</ref> [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت‌الله خامنه‌ای]]، رهبر جمهوری اسلامی ایران، بر این باور است که خطبه حضرت زینب در شام، چنان هنرمندانه بیان شده که حتی دشمنان هم نمی‌توانند آن را نادیده بگیرند.<ref>حسینی خامنه‌ای، [https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3309 بیانات در دیدار جمعی از پیشکسوتان جهاد و شهادت و خاطره‌گویان دفتر ادبیات و هنر مقاومت].</ref> به گفته کورْت فریشْلِر، با گذشت قرن‌ها از ایراد آن خطبه، باز هم مورّخان از خطبه شجاعانه حضرت زینب حیرت می‌کنند.<ref>فریشلر، امام حسین و ایران، ۱۳۶۶ش، ص۵۲۰.</ref> | ||
حضرت زینب این خطبه را هنگامی خواند که یزید به [[ | حضرت زینب این خطبه را هنگامی خواند که یزید به [[مقام رأس الحسین|سر بریده امام حسین]] بی‌احترامی کرد<ref>ابن‌طیفور، بلاغات النساء، الشریف الرضی، ص۳۴.</ref> و مردی شامی از یزید خواست، [[فاطمه دختر امام حسین(ع)]] را به [[کنیز|کنیزی]] به او بدهد.<ref>ابن‌نما حلّی، مثیر الأحزان، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۰-۱۰۱.</ref> مطابق گزارش‌های تاریخی، هنگامی که [[اسیران کربلا]] را به [[شام]] بردند، یزید مجلسی تشکیل داد.<ref>سید ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۷۸.</ref> سر امام حسین را در طشتی قرار دادند و اسیران را وارد [[روضه مجلس یزید|مجلس یزید]] کردند.<ref>ابن‌طیفور، بلاغات النساء، الشریف الرضی، ص۳۴.</ref> یزید با چوبی که در دست داشت، بر دهان امام حسین(ع) ضربه می‌زد.<ref>ابومخنف، وقعة الطف، ۱۴۱۷ق، ص۲۶۹.</ref> او با خواندن شعری، [[وحی]] و [[نبوت خاصه|نبوُّت پیامبر]] را انکار کرده،<ref>فتّال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ص۱۹۱.</ref> اعلام داشت واقعه کربلا را به خونخواهی اجدادِ کافر خود که در [[غزوه بدر|جنگ بدر]] به دست [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] کشته شدند، انجام داده است.<ref>ابن‌طیفور، بلاغات النساء، الشریف الرضی، ص۳۴.</ref> | ||
{{شعر | {{شعر | ||
| جداکننده = \\ | | جداکننده = \\ | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
در آن حال، از شادی فریاد می‌زدند\\و می‌گفتند: ای یزید! دستت درد نکند! | در آن حال، از شادی فریاد می‌زدند\\و می‌گفتند: ای یزید! دستت درد نکند! | ||
هاشم با سلطنت بازی کرد\\پس نه خبری آمده و نه وحیی نازل شده است!}} | هاشم با سلطنت بازی کرد\\پس نه خبری آمده و نه وحیی نازل شده است!}} | ||
از منابع شیعه، کتاب‌های [[الاحتجاج علی اهل اللجاج (کتاب)|الإحْتِجاجُ عَلی أهْلِ اللّجاج]]<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۰۸-۳۱۰.</ref>، [[مثیر الاحزان و منیر سبل الاشجان (کتاب)|مُثیرُ الأحْزان]]<ref>ابن‌نما حلّی، مثیر الأحزان، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۱-۱۰۲.</ref> | از منابع شیعه، کتاب‌های [[الاحتجاج علی اهل اللجاج (کتاب)|الإحْتِجاجُ عَلی أهْلِ اللّجاج]]<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۰۸-۳۱۰.</ref>، [[مثیر الاحزان و منیر سبل الاشجان (کتاب)|مُثیرُ الأحْزان]]،<ref>ابن‌نما حلّی، مثیر الأحزان، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۱-۱۰۲.</ref>[[اللهوف علی قتلی الطفوف (کتاب)|أللُّهوف عَلى قَتْلَى الطُّفوف]]<ref>سید ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۱-۱۸۶.</ref> و از منابع اهل‌سنت، [[بلاغات النساء (کتاب)|بلاغاتُ النّساء]]<ref>ابن‌طیفور، بلاغات النساء، الشریف الرضی، ص۳۵-۳۶.</ref> این خطبه را نقل کرده‌اند. | ||
== محتوا == | ==محتوا== | ||
به گفته برخی محققان، حضرت زینب بر خلاف خطبه عاطفی خود در کوفه، در خطبه شام بیشتر از مطالب برهانی و استدلالی بهره گرفت و کمتر به مطالب عاطفی پرداخت.<ref>روشنفکر، و دانش محمدی، «تحلیل گفتمان ادبی خطبه‌های حضرت زینب(س)»، ص۱۳۴.</ref> محتوای خطبه حضرت زینب(س) را مشتمل بر هفت محور دانسته‌اند: | به گفته برخی محققان، حضرت زینب بر خلاف خطبه عاطفی خود در کوفه، در خطبه شام بیشتر از مطالب برهانی و استدلالی بهره گرفت و کمتر به مطالب عاطفی پرداخت.<ref>روشنفکر، و دانش محمدی، «تحلیل گفتمان ادبی خطبه‌های حضرت زینب(س)»، ص۱۳۴.</ref> محتوای خطبه حضرت زینب(س) را مشتمل بر هفت محور دانسته‌اند: | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = بخشی از خطبه حضرت زینب(س) در شام:{{سخ}}{{حدیث|«فَكِدْ كَيْدَكَ وَ اسْعَ سَعْيَكَ وَ نَاصِبْ جُهْدَكَ فَوَ اللَّهِ لَا تَمْحُو ذِكْرَنَا وَ لَا تُمِيتُ وَحْيَنَا وَ لَا تُدْرِكُ أَمَدَنَا وَ لَا تَرْحَضُ عَنْكَ عَارَهَا».|ترجمه=ای یزید، هر حیله‌ای که می‌خواهی به کار گیر، و هر چه می‌توانی تلاش کن، سوگند به خدا که هرگز نمی‌توانی، یاد و نام ما را محو کنی و وحی ما را بمیرانی، تو به غایت ما نخواهی رسید و این عار و ننگ از تو زدوده نخواهد شد.}} |تاریخ بایگانی| منبع = <small>سید ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۵.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = بخشی از خطبه حضرت زینب(س) در شام:{{سخ}}{{حدیث|«فَكِدْ كَيْدَكَ وَ اسْعَ سَعْيَكَ وَ نَاصِبْ جُهْدَكَ فَوَ اللَّهِ لَا تَمْحُو ذِكْرَنَا وَ لَا تُمِيتُ وَحْيَنَا وَ لَا تُدْرِكُ أَمَدَنَا وَ لَا تَرْحَضُ عَنْكَ عَارَهَا».|ترجمه=ای یزید، هر حیله‌ای که می‌خواهی به کار گیر، و هر چه می‌توانی تلاش کن، سوگند به خدا که هرگز نمی‌توانی، یاد و نام ما را محو کنی و وحی ما را بمیرانی، تو به غایت ما نخواهی رسید و این عار و ننگ از تو زدوده نخواهد شد.}} |تاریخ بایگانی| منبع = <small>سید ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۵.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
# درهم شکستن غرور یزید با استدلال به آیات قرآن؛ | #درهم شکستن غرور یزید با استدلال به آیات قرآن؛ | ||
# مقایسۀ گذتش کریمانه پیامبر(ص) از نیاکان یزید در [[فتح مکه]]، با عمل یزید در به اسارت گرفتن [[اهل‌بیت(ع)|خاندان پیامبر]]؛ | #مقایسۀ گذتش کریمانه پیامبر(ص) از نیاکان یزید در [[فتح مکه]]، با عمل یزید در به اسارت گرفتن [[اهل‌بیت(ع)|خاندان پیامبر]]؛ | ||
# یادآوری سخنان کفرآمیز یزید و تأکید بر ایمان نداشتن او؛ | #یادآوری سخنان کفرآمیز یزید و تأکید بر ایمان نداشتن او؛ | ||
# تأکید بر مقام والای شهیدان، خصوصاً شهیدان خاندان پیامبر(ص)؛ | #تأکید بر مقام والای شهیدان، خصوصاً شهیدان خاندان پیامبر(ص)؛ | ||
# اشاره به حضور یزید در محکمه عدل الهی در قیامت؛ | #اشاره به حضور یزید در محکمه عدل الهی در قیامت؛ | ||
# تحقیر یزید با نالایق دانستن یزید برای هم‌سخن شدن؛ | #تحقیر یزید با نالایق دانستن یزید برای هم‌سخن شدن؛ | ||
# شکرگزاری نعمت‌های بسیار خدا به سبب ارزانی‌داشتن رحمت، کرامت و شهادت به خاندان پیامبر(ص).<ref>داوودی، و مهدی رستم‌نژاد، عاشورا، ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها، پیامدها، ۱۳۸۶ش، ص۵۹۲-۵۹۳.</ref> | #شکرگزاری نعمت‌های بسیار خدا به سبب ارزانی‌داشتن رحمت، کرامت و شهادت به خاندان پیامبر(ص).<ref>داوودی، و مهدی رستم‌نژاد، عاشورا، ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها، پیامدها، ۱۳۸۶ش، ص۵۹۲-۵۹۳.</ref> | ||
حضرت زینب در این خطبه به آیات متعددی استناد کرده است؛ چرا که می‌خواست با استفاده از گفتمان مشترک خود با مردم شام (یعنی [[قرآن]])، از طرفی آنها را هدایت کند و از طرفی ادعای حکومت وقت که اهل‌بیت(ع) را [[مرتد|خارجی]] معرفی کرده بودند، از اهل‌بیت بزداید.<ref>خانی‌مقدم، «چرایی تجلی قرآن در خطبه‌های حضرت زینب(س)، اهداف و نتایج»، ص۷۰-۷۲.</ref> حضرت زینب در این خطبه با استناد به [[آیه ۱۰ سوره روم]]، بی‌احترامی کردن یزید به آیات الهی را نتیجۀ گناهانِ بسیار او می‌داند.<ref>روشنفکر، و دانش محمدی، «تحلیل گفتمان ادبی خطبه‌های حضرت زینب(س)»، ص۱۴۲.</ref> وی در ادامه با تکیه بر [[آیه ۱۷۸ سوره آل‌عمران]]، پیروزی ظاهری یزید در جنگ را به جهت [[سنت املا|سُنَّت اِملای خدا]] برمی‌شمارد.<ref>روشنفکر، و دانش محمدی، «تحلیل گفتمان ادبی خطبه‌های حضرت زینب(س)»، ص۱۴۲.</ref> زینب(س) در این خطبه با استناد به آیات مختلفی از قرآن، یزید و حامیان او را به سبب انجام واقعه کربلا، ستمکار، مستحق خواری در دنیا و عذاب در آخرت می‌داند.<ref>رنجبرحسینی، و مریم اسلامی‌پور، «تحلیل اقتباس‌های قرآنی خطبه حضرت زینب(س) در شام»، ص۲۴.</ref> | حضرت زینب در این خطبه به آیات متعددی استناد کرده است؛ چرا که می‌خواست با استفاده از گفتمان مشترک خود با مردم شام (یعنی [[قرآن]])، از طرفی آنها را هدایت کند و از طرفی ادعای حکومت وقت که اهل‌بیت(ع) را [[مرتد|خارجی]] معرفی کرده بودند، از اهل‌بیت بزداید.<ref>خانی‌مقدم، «چرایی تجلی قرآن در خطبه‌های حضرت زینب(س)، اهداف و نتایج»، ص۷۰-۷۲.</ref> حضرت زینب در این خطبه با استناد به [[آیه ۱۰ سوره روم]]، بی‌احترامی کردن یزید به آیات الهی را نتیجۀ گناهانِ بسیار او می‌داند.<ref>روشنفکر، و دانش محمدی، «تحلیل گفتمان ادبی خطبه‌های حضرت زینب(س)»، ص۱۴۲.</ref> وی در ادامه با تکیه بر [[آیه ۱۷۸ سوره آل‌عمران]]، پیروزی ظاهری یزید در جنگ را به جهت [[سنت املا|سُنَّت اِملای خدا]] برمی‌شمارد.<ref>روشنفکر، و دانش محمدی، «تحلیل گفتمان ادبی خطبه‌های حضرت زینب(س)»، ص۱۴۲.</ref> زینب(س) در این خطبه با استناد به آیات مختلفی از قرآن، یزید و حامیان او را به سبب انجام واقعه کربلا، ستمکار، مستحق خواری در دنیا و [[عذاب الهی|عذاب]] در [[آخرت]] می‌داند.<ref>رنجبرحسینی، و مریم اسلامی‌پور، «تحلیل اقتباس‌های قرآنی خطبه حضرت زینب(س) در شام»، ص۲۴.</ref> | ||
حضرت زینب با مخاطب قراردادن یزید با تعبیرِ «[[طلقاء|یا ابن‌َالطُلَقاء]]» (یعنی: ای فرزند رهاشدگان) بخشش کریمانه پیامبر(ص) از نیاکان یزید در [[فتح مکه]] را، با عمل یزید در به اسارت‌گرفتن خاندان پیامبر مقایسه می‌کند.<ref>نگاه کنید به: سید ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۲.</ref> به گفته [[لطف‌الله صافی گلپایگانی]]، از مراجع تقلید شیعه، حضرت زینب در بخش‌های پایانی این خطبه، این [[علم غیب|خبر غیبی]] را بیان می‌کند، که یاد اهل‌بیت(ع) هیچگاه فراموش نخواهد شد.<ref>صافی گلپایگانی، حسین(ع) شهید آگاه، ۱۳۶۶ش، ص۳۸۵-۳۸۶.</ref> | حضرت زینب با مخاطب قراردادن یزید با تعبیرِ «[[طلقاء|یا ابن‌َالطُلَقاء]]» (یعنی: ای فرزند رهاشدگان) بخشش کریمانه پیامبر(ص) از نیاکان یزید در [[فتح مکه]] را، با عمل یزید در به اسارت‌گرفتن خاندان پیامبر مقایسه می‌کند.<ref>نگاه کنید به: سید ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۸۲.</ref> به گفته [[لطف‌الله صافی گلپایگانی]]، از مراجع تقلید شیعه، حضرت زینب در بخش‌های پایانی این خطبه، این [[علم غیب|خبر غیبی]] را بیان می‌کند، که یاد اهل‌بیت(ع) هیچگاه فراموش نخواهد شد.<ref>صافی گلپایگانی، حسین(ع) شهید آگاه، ۱۳۶۶ش، ص۳۸۵-۳۸۶.</ref> | ||
== دستاوردهای خطبه == | ==دستاوردهای خطبه== | ||
به گفته پژوهشگران تاریخی، خطبه حضرت زینب در شام، نتایج ذیل را به دنبال داشته است: | به گفته پژوهشگران تاریخی، خطبه حضرت زینب در شام، نتایج ذیل را به دنبال داشته است: | ||
* متزلزل شدن [[خلافت بنی‌امیه|خلافت اُمَوی]] | *متزلزل شدن [[خلافت بنی‌امیه|خلافت اُمَوی]]. افرادی مانند [[فضل بن عباس بن ربیعه|فَضْل بنِ عباس رَبیعه]] با شنیدن این خطبه در مجلس یزید، به [[خونخواهی امام حسین(ع)]] قیام کردند؛<ref>فریشلر، امام حسین و ایران، ۱۳۶۶ش، ص۵۲۳-۵۲۴.</ref> | ||
* معرفی‌شدن حکومت بنی‌امیه به عنوان شکست‌خوردگان واقعه کربلا | *معرفی‌شدن حکومت بنی‌امیه به عنوان شکست‌خوردگان واقعه کربلا با اینکه آنان خود را پیروز جنگ می‌دانستند؛<ref>صراوی، «درآمدی بر گفتمان کاوی تاریخی، مطالعۀ موردی خطبه حضرت زینب(س) در شام»، ص۸۷.</ref> | ||
* از بین رفتن گفتمان حکومت وقت که اسیران کربلا را [[مرتد|خارجی]] | *از بین رفتن گفتمان حکومت وقت که اسیران کربلا را [[مرتد|خارجی]] می‌خواند؛<ref>صراوی، «درآمدی بر گفتمان کاوی تاریخی، مطالعۀ موردی خطبه حضرت زینب(س) در شام»، ص۸۸.</ref> | ||
* فراهم‌آمدن زمینه فکری جامعه برای آگاه شدن از باطل‌بودن حکومت یزید؛<ref>هاشمی‌نژاد، درسی که حسین(ع) به انسانها آموخت، ۱۳۸۲ش، ص۲۲۱.</ref> | *فراهم‌آمدن زمینه فکری جامعه برای آگاه شدن از باطل‌بودن حکومت یزید؛<ref>هاشمی‌نژاد، درسی که حسین(ع) به انسانها آموخت، ۱۳۸۲ش، ص۲۲۱.</ref> | ||
* آشکارشدن شخصیت منافقانه یزید و اطرافیان او برای مردم شام.<ref>خانی‌مقدم، «چرایی تجلی قرآن در خطبه‌های حضرت زینب(س)، اهداف و نتایج»، ص۸۲.</ref> | *آشکارشدن شخصیت منافقانه یزید و اطرافیان او برای مردم شام.<ref>خانی‌مقدم، «چرایی تجلی قرآن در خطبه‌های حضرت زینب(س)، اهداف و نتایج»، ص۸۲.</ref> | ||
== تأثیر در ادبیات == | ==تأثیر در ادبیات== | ||
در [[ادبیات عاشورایی]] به نقش حضرت زینب به عنوان پیام‌آور واقعه کربلا توجه شده است.<ref>حیدری، و دیگران، «بازخوانی جلوه‌های مقاومت در خطبه‌های حضرت زینب(س) و شعر عاشورایی»، ص۲۰.</ref> اگرچه اشعار مربوط به حضرت زینب پیش‌تر به ترسیم چهره‌ای غمزده و پیوسته‌گریان می‌پرداخت، اما در ادامه با تأثیرپذیری از خطبه‌های وی، از زینب(س) چهره‌ای سلحشور، مقاوم و مبارزاتی ارائه شد.<ref>حیدری، و دیگران، «بازخوانی جلوه‌های مقاومت در خطبه‌های حضرت زینب(س) و شعر عاشورایی»، ص۲۰.</ref> [[سید جعفر شهیدی]]، تاریخ‌پژوه شیعه، معتقد است، اگر خطبۀ حضرت زینب در شام و کوفه نبود، عظمت واقعه عاشورا برای بسیاری از افراد معلوم نمی‌شد.<ref>شهیدی، «اگر زینب نبود عظمت عاشورا جاودانه نمی‌شد»، ص۱۴.</ref> این معنا در قالب شعری ذیل بازآفرینی شده است: | در [[ادبیات عاشورایی]] به نقش حضرت زینب به عنوان پیام‌آور واقعه کربلا توجه شده است.<ref>حیدری، و دیگران، «بازخوانی جلوه‌های مقاومت در خطبه‌های حضرت زینب(س) و شعر عاشورایی»، ص۲۰.</ref> اگرچه اشعار مربوط به حضرت زینب پیش‌تر به ترسیم چهره‌ای غمزده و پیوسته‌گریان می‌پرداخت، اما در ادامه با تأثیرپذیری از خطبه‌های وی، از زینب(س) چهره‌ای سلحشور، مقاوم و مبارزاتی ارائه شد.<ref>حیدری، و دیگران، «بازخوانی جلوه‌های مقاومت در خطبه‌های حضرت زینب(س) و شعر عاشورایی»، ص۲۰.</ref> [[سید جعفر شهیدی]]، تاریخ‌پژوه شیعه، معتقد است، اگر خطبۀ حضرت زینب در شام و کوفه نبود، عظمت واقعه عاشورا برای بسیاری از افراد معلوم نمی‌شد.<ref>شهیدی، «اگر زینب نبود عظمت عاشورا جاودانه نمی‌شد»، ص۱۴.</ref> این معنا در قالب شعری ذیل بازآفرینی شده است: | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
}} | }} | ||
== تک‌نگاری == | ==تک‌نگاری== | ||
[[پرونده:شرح خطبه حضرت زینب(س) در شام.jpg|بندانگشتی|کتاب شرح خطبه حضرت زینب(س) در شام، اثر [[علی کریمی جهرمی]]]] | [[پرونده:شرح خطبه حضرت زینب(س) در شام.jpg|بندانگشتی|کتاب شرح خطبه حضرت زینب(س) در شام، اثر [[علی کریمی جهرمی]]]] | ||
درباره خطبه حضرت زینب در شام، پژوهش‌های مختلفی با رویکرد‌های ادبی، اجتماعی، تاریخی و روش‌شناسانه نوشته شده است.<ref>رنجبرحسینی، و مریم اسلامی‌پور، «تحلیل اقتباس‌های قرآنی خطبه حضرت زینب(س) در شام»، ص۸.</ref> برخی از کتاب‌هایی که در شرح این خطبه نوشته شده، عبارتند از: | درباره خطبه حضرت زینب در شام، پژوهش‌های مختلفی با رویکرد‌های ادبی، اجتماعی، تاریخی و روش‌شناسانه نوشته شده است.<ref>رنجبرحسینی، و مریم اسلامی‌پور، «تحلیل اقتباس‌های قرآنی خطبه حضرت زینب(س) در شام»، ص۸.</ref> برخی از کتاب‌هایی که در شرح این خطبه نوشته شده، عبارتند از: | ||
* نگاهی به خطبه‌های حضرت زینب(س) در کوفه و شام، اثر عبدالکریم پاک‌نیا؛ مباحث این کتاب در چهار فصل تنظیم شده است که فصل سوم آن به بررسی سخنان حضرت زینب(س) در شام و پیامدهای آن اختصاص دارد.<ref>پاک‌نیا، نگاهی به خطبه‌های حضرت زینب(س)، ۱۳۸۹ش، صفحه فهرست کتاب.</ref> این کتاب در سال ۱۳۸۹ش، به کوشش انتشارات فرهنگ | *نگاهی به خطبه‌های حضرت زینب(س) در کوفه و شام، اثر عبدالکریم پاک‌نیا؛ مباحث این کتاب در چهار فصل تنظیم شده است که فصل سوم آن به بررسی سخنان حضرت زینب(س) در شام و پیامدهای آن اختصاص دارد.<ref>پاک‌نیا، نگاهی به خطبه‌های حضرت زینب(س)، ۱۳۸۹ش، صفحه فهرست کتاب.</ref> این کتاب در سال ۱۳۸۹ش، به کوشش انتشارات فرهنگ اهل‌بیت(ع) در ۱۳۰ صفحه منتشر شد.<ref>پاک‌نیا، نگاهی به خطبه‌های حضرت زینب(س)، ۱۳۸۹ش، صفحه شناسنامه کتاب.</ref> | ||
* شرح خطبه حضرت زینب(س) در شام، تألیف [[علی کریمی جهرمی]]؛ انتشارات بوستان کتاب قم، این کتاب را برای بار دوم در سال ۱۳۹۴ش منتشر کرده است.<ref>کریمی جهرمی، شرح خطبه حضرت زینب(س)، ۱۳۹۴ش، صفحه شناسنامه کتاب.</ref> | *شرح خطبه حضرت زینب(س) در شام، تألیف [[علی کریمی جهرمی]]؛ انتشارات بوستان کتاب قم، این کتاب را برای بار دوم در سال ۱۳۹۴ش منتشر کرده است.<ref>کریمی جهرمی، شرح خطبه حضرت زینب(س)، ۱۳۹۴ش، صفحه شناسنامه کتاب.</ref> | ||
* شرح خطبة السیدة زینب(س) فی مجلس یزید بن معاویه، نوشتۀ رجب بن حسن؛ این کتاب را انتشارات میراث ماندگار در سال ۱۴۰۰ش منتشر کرده است.<ref>بن‌حسن، شرح خطبة السیدة زینب(س)، ۱۴۰۰ش، صفحه شناسنامه کتاب.</ref> | *شرح خطبة السیدة زینب(س) فی مجلس یزید بن معاویه، نوشتۀ رجب بن حسن؛ این کتاب را انتشارات میراث ماندگار در سال ۱۴۰۰ش منتشر کرده است.<ref>بن‌حسن، شرح خطبة السیدة زینب(س)، ۱۴۰۰ش، صفحه شناسنامه کتاب.</ref> | ||
{{خالی بماند}} | {{خالی بماند}} | ||
== متن و ترجمه خطبه == | ==متن و ترجمه خطبه== | ||
{{خطبه حضرت زینب در شام}} | {{خطبه حضرت زینب در شام}} | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
* [[خطبه امام سجاد در شام|خطبه امام سجاد(ع) در شام]] | *[[خطبه امام سجاد در شام|خطبه امام سجاد(ع) در شام]] | ||
* [[خطبه امام سجاد(ع) در کوفه]] | *[[خطبه امام سجاد(ع) در کوفه]] | ||
* [[خطبه فاطمه صغری در کوفه]] | *[[خطبه فاطمه صغری در کوفه]] | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* ابومخنف، لوط بن یحیی، وقعة الطف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق. | * ابومخنف، لوط بن یحیی، وقعة الطف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق. | ||