حدیث لولاک: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (ویکی سازی) |
S.h.fatemi (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
'''حدیث لَوْلاک''' [[حدیث قدسی]] که وجود [[پیامبر اکرم (ص)]] و [[اهل بیت|اهل بیتش(ع)]] را به عنوان هدف آفرینش هستی معرفی می‌کند. | '''حدیث لَوْلاک''' [[حدیث قدسی]] که وجود [[پیامبر اکرم (ص)]] و [[اهل بیت|اهل بیتش(ع)]] را به عنوان هدف آفرینش هستی معرفی می‌کند. | ||
تعبیر «لولاک لما خلقت الافلاک» با این‌که در منابع روایی متقدم [[شیعه]] به‌ویژه [[کتب اربعه]] نیامده، اما در منابع روایی متأخر، متون [[فقه]]ی، [[تفسیر]]ی، [[کلام]]ی و ... کاربرد | تعبیر «لولاک لما خلقت الافلاک» با این‌که در منابع روایی متقدم [[شیعه]] به‌ویژه [[کتب اربعه]] نیامده، اما در منابع روایی متأخر، متون [[فقه]]ی، [[تفسیر]]ی، [[کلام]]ی و ... کاربرد زیاد داشته است. شبیه محتوای این حدیث در برخی از متون روایی متقدم [[شیعه]] و [[اهل سنت]]، با مضامینی متفاوت، گاه فقط درباره شخص [[پیامبر اکرم (ص)]] و گاه درباره پیامبر(ص) و [[اهل بیت(ع)]] آمده است. | ||
در میان احادیث معروف به لولاک، حدیث «یا احمد لولاک لما خلقت الافلاک و لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما» شهرت بیشتری در میان [[شیعه]] پیدا کرده است. این حدیث در [[جوامع روایی]] متقدم شیعه نیامده و برای اولین بار [[سید محمدحسن میرجهانی]] در کتاب [[جنة العاصمة (کتاب)|جُنَّة العاصمة]] آن را با استناد به کتابی خطی به نام [[کشف اللئالی]] نوشته [[صالح بن عرندس حلی]] نقل کرده است. | در میان احادیث معروف به لولاک، حدیث «یا احمد لولاک لما خلقت الافلاک و لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما» شهرت بیشتری در میان [[شیعه]] پیدا کرده است. این حدیث در [[جوامع روایی]] متقدم شیعه نیامده و برای اولین بار [[سید محمدحسن میرجهانی]] در کتاب [[جنة العاصمة (کتاب)|جُنَّة العاصمة]] آن را با استناد به کتابی خطی به نام [[کشف اللئالی]] نوشته [[صالح بن عرندس حلی]] نقل کرده است. | ||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
برخی با توجه به ضعف سند حدیث لولا فاطمه معتقدند بخش دوم و سوم این حدیث «لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما» توسط [[غالیان]] به حدیث لولاک ملحق شده و مخالف [[قرآن]]، [[روایات]] و [[عقل]] است. در مقابل، بنا بر نظر افرادی چون [[آیت الله شبیری زنجانی]] اگرچه سند حدیث لولا فاطمه جعلی است، ولی مضمون آن قابل دفاع است؛ زیرا هدف از خلقت هدایت انسان‌هاست و [[معصومان]] نیز واسطه فیض در هدایت هستند، بنابراین می‌توان گفت که اگر [[اهل بیت(ع)]] نبودند عالم خلق نمی‌شد. | برخی با توجه به ضعف سند حدیث لولا فاطمه معتقدند بخش دوم و سوم این حدیث «لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما» توسط [[غالیان]] به حدیث لولاک ملحق شده و مخالف [[قرآن]]، [[روایات]] و [[عقل]] است. در مقابل، بنا بر نظر افرادی چون [[آیت الله شبیری زنجانی]] اگرچه سند حدیث لولا فاطمه جعلی است، ولی مضمون آن قابل دفاع است؛ زیرا هدف از خلقت هدایت انسان‌هاست و [[معصومان]] نیز واسطه فیض در هدایت هستند، بنابراین می‌توان گفت که اگر [[اهل بیت(ع)]] نبودند عالم خلق نمی‌شد. | ||
== جایگاه عبارت لولاک لما خلقت الافلاک == | ==جایگاه عبارت لولاک لما خلقت الافلاک== | ||
فراز «لولاک لما خلقت الافلاک» در [[حدیث قدسی]] لولاک،<ref>مجلسی، مرآةالعقول، ۱۴۰۴ق، ج۲، ۲۸۶؛ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۵۲؛ قندوزی، ینابع المودة، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۲۴.</ref> که وجود [[رسول الله(ص)]] را هدف و انگیزه آفرینش هستی خوانده است،<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، مقدمه ج۱، ص۱۷.</ref> در متون فقهی، تفسیری، کلامی، عرفانی و ادبی کاربرد | فراز «لولاک لما خلقت الافلاک» در [[حدیث قدسی]] لولاک،<ref>مجلسی، مرآةالعقول، ۱۴۰۴ق، ج۲، ۲۸۶؛ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۵۲؛ قندوزی، ینابع المودة، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۲۴.</ref> که وجود [[رسول الله(ص)]] را هدف و انگیزه آفرینش هستی خوانده است،<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، مقدمه ج۱، ص۱۷.</ref> در متون فقهی، تفسیری، کلامی، عرفانی و ادبی کاربرد زیاد داشته است.<ref>خالدی، «بررسی سند و متن حدیث لولاک لما خلقت الافلاک»، ص۳۱۳.</ref> | ||
در روایت لولاک اگرچه سخن از [[فقه]] یا احکام فقهی نیست؛ ولی برخی [[فقها]] برای تأیید برداشت‌های خود به صورت سلبی یا ایجابی، به این [[روایت]] استناد کرده‌اند.<ref>منتظری، کتاب الخمس و الانفال، ۱۳۶۳ش، ص۳۵۹-۳۶۱؛ مکارم شیرازی، انوار الفقاهه، ۱۴۲۵ق، ص۵۳۷.</ref> {{یاد| منتظری در کتاب الخمس در توجیه روایاتی که زمین و دنیا را ملک امامان دانسته می‌گوید: این مالکیت یا برای این است که آنان اولیاء امورند به اذن الله و یا بدین جهت است که مقامات عالیه آنان سبب شده که ثمره آفرینش باشند و این معنای حدیث «لو لاك لما خلقت الافلاك» است. کتاب الخمس، ج۱، ص۳۶۱.}}در کتب کلامی شیعه از این روایت برای اثبات برتری پیامبر اسلام(ص) و همچنین [[اهل بیت(ع)]] بر دیگر موجودات عالم بهره برده شده است.<ref>حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۴ق، ج۱۱، ص۳۵۰.</ref> [[مفسران]] شیعه و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] نیز در تفسیر آیاتی که مرتبط با پیامبر اسلام(ص) یا بیان هدف از خلقت است، به این عبارت استناد کرده‌اند.<ref>میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۲۸۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ص۱۵۲؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۱۴، ص۲۱۴.</ref> در نوشته‌های عرفانی در بحث [[انسان کامل]]<ref>آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۴۲۳.</ref> و در سروده‌های ادبی نیز این عبارت نمود | در روایت لولاک اگرچه سخن از [[فقه]] یا احکام فقهی نیست؛ ولی برخی [[فقها]] برای تأیید برداشت‌های خود به صورت سلبی یا ایجابی، به این [[روایت]] استناد کرده‌اند.<ref>منتظری، کتاب الخمس و الانفال، ۱۳۶۳ش، ص۳۵۹-۳۶۱؛ مکارم شیرازی، انوار الفقاهه، ۱۴۲۵ق، ص۵۳۷.</ref> {{یاد| منتظری در کتاب الخمس در توجیه روایاتی که زمین و دنیا را ملک امامان دانسته می‌گوید: این مالکیت یا برای این است که آنان اولیاء امورند به اذن الله و یا بدین جهت است که مقامات عالیه آنان سبب شده که ثمره آفرینش باشند و این معنای حدیث «لو لاك لما خلقت الافلاك» است. کتاب الخمس، ج۱، ص۳۶۱.}}در کتب کلامی شیعه از این روایت برای اثبات برتری پیامبر اسلام(ص) و همچنین [[اهل بیت(ع)]] بر دیگر موجودات عالم بهره برده شده است.<ref>حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۴ق، ج۱۱، ص۳۵۰.</ref> [[مفسران]] شیعه و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] نیز در تفسیر آیاتی که مرتبط با پیامبر اسلام(ص) یا بیان هدف از خلقت است، به این عبارت استناد کرده‌اند.<ref>میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۲۸۷؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ص۱۵۲؛ صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۱۴، ص۲۱۴.</ref> در نوشته‌های عرفانی در بحث [[انسان کامل]]<ref>آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۴۲۳.</ref> و در سروده‌های ادبی نیز این عبارت نمود زیاد داشته است؛ از جمله در این شعر مولانا: | ||
{{شعر | {{شعر | ||
|با محمد بود عشقِ پاک، جفت\\بهر عشق او را خدا لولاک گفت | |با محمد بود عشقِ پاک، جفت\\بهر عشق او را خدا لولاک گفت | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
فرموده به شأنت ایزد پاک\\لولاک لما خلقت الافلاک<ref>غروی اصفهانی، دیوان شعر، تصحیح کاظم موسوی.</ref>}} | فرموده به شأنت ایزد پاک\\لولاک لما خلقت الافلاک<ref>غروی اصفهانی، دیوان شعر، تصحیح کاظم موسوی.</ref>}} | ||
== متن حدیث == | ==متن حدیث== | ||
متن حدیث لولاک در برخی از متون روایی شیعه و [[اهل سنت]]، با مضامین متفاوتی گاه فقط درباره شخص [[پیامبر اکرم(ص)]] و گاه درباره پیامبر و [[اهل بیت(ع)|اهل بیتش(ع)]] آمده است: | متن حدیث لولاک در برخی از متون روایی شیعه و [[اهل سنت]]، با مضامین متفاوتی گاه فقط درباره شخص [[پیامبر اکرم(ص)]] و گاه درباره پیامبر و [[اهل بیت(ع)|اهل بیتش(ع)]] آمده است: | ||
*{{حدیث|... وَ أَنْتَ خِیرَتِی مِنْ خَلْقِی فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَوْلَاک مَا خَلَقْتُ الْأَفْلَاک وَ لَا الدُّنْیا وَ لَا الْأَرْض...<ref>بکری، الانوار فی مولد النبی، ۱۴۱۱ق، ص۵؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۲۸.</ref>|ترجمه= و تو بهترین خلق من هستی. به عزت و جلالم قسم اگر تو نبودی افلاک را خلق نمی‌کردم و نه دنیا و نه زمین را...}} | *{{حدیث|... وَ أَنْتَ خِیرَتِی مِنْ خَلْقِی فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَوْلَاک مَا خَلَقْتُ الْأَفْلَاک وَ لَا الدُّنْیا وَ لَا الْأَرْض...<ref>بکری، الانوار فی مولد النبی، ۱۴۱۱ق، ص۵؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۵، ص۲۸.</ref>|ترجمه= و تو بهترین خلق من هستی. به عزت و جلالم قسم اگر تو نبودی افلاک را خلق نمی‌کردم و نه دنیا و نه زمین را...}} | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
* {{حدیث|یا عَلِی لَوْ لَا نَحْنُ مَا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ وَ لَا حَوَّاءَ وَ لَا الْجَنَّةَ وَ لَا النَّارَ وَ لَا السَّمَاءَ وَ لَا الْأَرْض<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵.</ref>|ترجمه=ای علی اگر ما نبودیم خداوند آدم و حواء و بهشت و جهنم و آسمان و زمین را نمی‌آفرید.}} | * {{حدیث|یا عَلِی لَوْ لَا نَحْنُ مَا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ وَ لَا حَوَّاءَ وَ لَا الْجَنَّةَ وَ لَا النَّارَ وَ لَا السَّمَاءَ وَ لَا الْأَرْض<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵.</ref>|ترجمه=ای علی اگر ما نبودیم خداوند آدم و حواء و بهشت و جهنم و آسمان و زمین را نمی‌آفرید.}} | ||
* {{حدیث|یا أَحْمَدُ! لَوْلاک لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاک، وَ لَوْلا عَلِی لَما خَلَقْتُک، وَ لَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُکما<ref>میرجهانی، جنة العاصمة، ۱۳۸۴ش، ص۲۸۳و۲۸۴؛ بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۴۳؛ انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء، ۱۴۲۸ق، ج ۲۰، ص۵۱۶.</ref>|ترجمه=ای احمد! اگر تو نبودی افلاک را خلق نمی‌کردم و اگر علی نبود تو را خلق نمی‌کردم و اگر فاطمه نبود شما دو نفر را خلق نمی‌کردم.}} | * {{حدیث|یا أَحْمَدُ! لَوْلاک لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاک، وَ لَوْلا عَلِی لَما خَلَقْتُک، وَ لَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُکما<ref>میرجهانی، جنة العاصمة، ۱۳۸۴ش، ص۲۸۳و۲۸۴؛ بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۴۳؛ انصاری زنجانی، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء، ۱۴۲۸ق، ج ۲۰، ص۵۱۶.</ref>|ترجمه=ای احمد! اگر تو نبودی افلاک را خلق نمی‌کردم و اگر علی نبود تو را خلق نمی‌کردم و اگر فاطمه نبود شما دو نفر را خلق نمی‌کردم.}} | ||
=== محتوای حدیث === | ===محتوای حدیث=== | ||
بر اساس احادیث لولاک، علت اصلی آفرینش هستی را وجود [[پیامبر اکرم(ص)]] و [[اهل بیت]]ش معرفی کرده‌اند.<ref>فاضل مسعودی، اسرار الفاطمیه، ۱۴۲۰ق، ص۲۳۳؛ گرامی، حدیث لولا فاطمه، ۱۳۸۵ش، ص۱۲.</ref> در توضیح این احادیث بیشتر به [[آیات قرآن]] استناد شده است. بر این اساس گفته شده طبق آیات قرآن هدف از خلقت کل عالم، انسان و انجام بهترین عمل است{{یاد|آیات مورد استناد: ۱. [[سوره ملک]] آیه دوم: «لِیبْلُوَکمْ أَیکمْ أَحْسَنُ عَمَلاً» و سوره لقمان، آیه ۲۰: «أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْض» است.}} که به بهترین شکل در وجود [[انسان کامل]] محقق خواهد شد؛ انسانی که از هرجهت بر تمامی موجودات و آسمان و زمین برتری دارد. انسان کامل نیز کسی نیست جز حضرت محمد(ص). به همین دلیل خداوند در حدیث لولاک او را علت خلقت تمامی آفرینش معرفی می‌کند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ص۱۵۲؛ فاضل مسعودی، اسرار الفاطمیه، ۱۴۲۰ق، ص۲۳۳-۲۳۴.</ref> طبق این تحلیل خلقت تمام عالم مقدمه ظهور انسان به طور عام و انسان کامل (پیامبر اسلام(ص)) به طور خاص است.<ref>گرامی، حدیث لولا فاطمه، ۱۳۸۵ش، ص۳۰-۳۱؛ آهی، «سر حدیث شریف لولاک لما خلقت الافلاک»، ص۲۲۹-۲۳۰.</ref> | بر اساس احادیث لولاک، علت اصلی آفرینش هستی را وجود [[پیامبر اکرم(ص)]] و [[اهل بیت]]ش معرفی کرده‌اند.<ref>فاضل مسعودی، اسرار الفاطمیه، ۱۴۲۰ق، ص۲۳۳؛ گرامی، حدیث لولا فاطمه، ۱۳۸۵ش، ص۱۲.</ref> در توضیح این احادیث بیشتر به [[آیات قرآن]] استناد شده است. بر این اساس گفته شده طبق آیات قرآن هدف از خلقت کل عالم، انسان و انجام بهترین عمل است{{یاد|آیات مورد استناد: ۱. [[سوره ملک]] آیه دوم: «لِیبْلُوَکمْ أَیکمْ أَحْسَنُ عَمَلاً» و سوره لقمان، آیه ۲۰: «أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْض» است.}} که به بهترین شکل در وجود [[انسان کامل]] محقق خواهد شد؛ انسانی که از هرجهت بر تمامی موجودات و آسمان و زمین برتری دارد. انسان کامل نیز کسی نیست جز حضرت محمد(ص). به همین دلیل خداوند در حدیث لولاک او را علت خلقت تمامی آفرینش معرفی می‌کند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ص۱۵۲؛ فاضل مسعودی، اسرار الفاطمیه، ۱۴۲۰ق، ص۲۳۳-۲۳۴.</ref> طبق این تحلیل خلقت تمام عالم مقدمه ظهور انسان به طور عام و انسان کامل (پیامبر اسلام(ص)) به طور خاص است.<ref>گرامی، حدیث لولا فاطمه، ۱۳۸۵ش، ص۳۰-۳۱؛ آهی، «سر حدیث شریف لولاک لما خلقت الافلاک»، ص۲۲۹-۲۳۰.</ref> | ||
در تحلیل دیگری گفته شده طبق [[آیه]] ۵۶ [[سوره ذاریات]] «وَمَا خَلَقْتُ الجِنَّ وَالإِنسَ إِلاَّ لِیعْبُدُونِ» هدف از خلقت جن و انس [[عبادت]] [[خداوند]] است و امکان عبادت صحیح یا عبادت کامل و اتم بدون وجود رهبر و پیشوا وجود نخواهد داشت؛ همچنین باید گفت طبق آیه سوم [[سوره مائده]] «الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکمُ الإِسْلامَ دِینًا»، کامل‌ترین نوع عبادت در [[دین اسلام]] صورت خواهد پذیرفت؛ به همین دلیل است که خداوند خطاب به پیامبر اکرم(ص) فرمود: «لولاک لما خلقت الافلاک».<ref>فاضل مسعودی، اسرار الفاطمیه، ۱۴۲۰ق، ص۲۳۳-۲۳۴.</ref> نکته دیگری که در این تحلیل بر آن تاکید شده این است که این حکمت خلقت جهان با [[رحلت پیامبر(ص)]] منقضی نخواهد شد و در وجود [[ائمه(ع)]] ادامه خواهد یافت.<ref>فاضل مسعودی، اسرار الفاطمیه، ۱۴۲۰ق، ص۲۳۳-۲۳۴.</ref> | در تحلیل دیگری گفته شده طبق [[آیه]] ۵۶ [[سوره ذاریات]] «وَمَا خَلَقْتُ الجِنَّ وَالإِنسَ إِلاَّ لِیعْبُدُونِ» هدف از خلقت جن و انس [[عبادت]] [[خداوند]] است و امکان عبادت صحیح یا عبادت کامل و اتم بدون وجود رهبر و پیشوا وجود نخواهد داشت؛ همچنین باید گفت طبق آیه سوم [[سوره مائده]] «الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکمُ الإِسْلامَ دِینًا»، کامل‌ترین نوع عبادت در [[دین اسلام]] صورت خواهد پذیرفت؛ به همین دلیل است که خداوند خطاب به پیامبر اکرم(ص) فرمود: «لولاک لما خلقت الافلاک».<ref>فاضل مسعودی، اسرار الفاطمیه، ۱۴۲۰ق، ص۲۳۳-۲۳۴.</ref> نکته دیگری که در این تحلیل بر آن تاکید شده این است که این حکمت خلقت جهان با [[رحلت پیامبر(ص)]] منقضی نخواهد شد و در وجود [[ائمه(ع)]] ادامه خواهد یافت.<ref>فاضل مسعودی، اسرار الفاطمیه، ۱۴۲۰ق، ص۲۳۳-۲۳۴.</ref> | ||
== منبع حدیث == | ==منبع حدیث== | ||
حدیث لولاک با این عبارت «لولاک لما خلقت الافلاک» در هیچ‌کدام از منابع روایی متقدم شیعه به‌ویژه [[کتب اربعه]] نیامده و تنها در کتاب [[الانوار فی مولد النبی]] اثر [[ابوالحسن بکری]] بدون سند از [[امام علی(ع)]] روایت شده و به تبع او در برخی دیگر از کتب از جمله [[بحار الانوار]] نقل شده است.<ref>خالدی، «بررسی سند و متن حدیث لولاک لما خلقت الافلاک»، ص۳۱۶-۳۱۷.</ref> البته در [[علل الشرائع (کتاب)|علل الشرائع]] اثر [[شیخ صدوق]] روایتی هم‌مضمون این حدیث نقل شده است: «يَا عَلِيُّ لَوْ لَا نَحْنُ مَا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ وَ لَا حَوَّاءَ وَ لَا الْجَنَّةَ وَ لَا النَّارَ وَ لَا السَّمَاءَ وَ لَا الْأَرْض».<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵.</ref> با این حال [[محمد تقی مجلسی]]، پدر [[علامه مجلسی]] و از علمای شیعه در قرن یازدهم قمری، عبارت ««لولاک لما خلقت الافلاک» را [[متواتر]] دانسته است.<ref>مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۲۶ و ج۳، ص۵۲۲ و ج۸، ص۶۷۳.</ref> | حدیث لولاک با این عبارت «لولاک لما خلقت الافلاک» در هیچ‌کدام از منابع روایی متقدم شیعه به‌ویژه [[کتب اربعه]] نیامده و تنها در کتاب [[الانوار فی مولد النبی]] اثر [[ابوالحسن بکری]] بدون سند از [[امام علی(ع)]] روایت شده و به تبع او در برخی دیگر از کتب از جمله [[بحار الانوار]] نقل شده است.<ref>خالدی، «بررسی سند و متن حدیث لولاک لما خلقت الافلاک»، ص۳۱۶-۳۱۷.</ref> البته در [[علل الشرائع (کتاب)|علل الشرائع]] اثر [[شیخ صدوق]] روایتی هم‌مضمون این حدیث نقل شده است: «يَا عَلِيُّ لَوْ لَا نَحْنُ مَا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ وَ لَا حَوَّاءَ وَ لَا الْجَنَّةَ وَ لَا النَّارَ وَ لَا السَّمَاءَ وَ لَا الْأَرْض».<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵.</ref> با این حال [[محمد تقی مجلسی]]، پدر [[علامه مجلسی]] و از علمای شیعه در قرن یازدهم قمری، عبارت ««لولاک لما خلقت الافلاک» را [[متواتر]] دانسته است.<ref>مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۲۶ و ج۳، ص۵۲۲ و ج۸، ص۶۷۳.</ref> | ||
برخی معتقدند وجود فراز «لولاک لما خلقت الافلاک» در کتب متاخر روایی شیعه به دلیل فرآیند نقل به معنا (بیان معنا و مفهوم روایت نه نص آن)<ref>مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۲.</ref>{{یاد|نقل به معنا از موضوعاتی است که در تاریخ پیدایش و گسترش حدیث بسیار موثر بوده و بسیاری از احادیث مشهور در میان مسلمانان نقل به معنا شده است. جواز نقل به معنا را هم مورد اجماع علمای شیعه و هم از بدیهیات عقلی دانسته‌اند.(اکبرنژاد، «نقل به معنا در حدیث، ابعاد و آثار،» ص۶۵.)}} بوده و بر اساس برخی روایات با همین دورن‌مایه در منابع متقدم، وارد در کتب متاخر شده است.<ref>خالدی، «بررسی سند و متن حدیث لولاک لما خلقت الافلاک»، ص۳۱۷-۳۱۸.</ref> | برخی معتقدند وجود فراز «لولاک لما خلقت الافلاک» در کتب متاخر روایی شیعه به دلیل فرآیند نقل به معنا (بیان معنا و مفهوم روایت نه نص آن)<ref>مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۲.</ref>{{یاد|نقل به معنا از موضوعاتی است که در تاریخ پیدایش و گسترش حدیث بسیار موثر بوده و بسیاری از احادیث مشهور در میان مسلمانان نقل به معنا شده است. جواز نقل به معنا را هم مورد اجماع علمای شیعه و هم از بدیهیات عقلی دانسته‌اند.(اکبرنژاد، «نقل به معنا در حدیث، ابعاد و آثار،» ص۶۵.)}} بوده و بر اساس برخی روایات با همین دورن‌مایه در منابع متقدم، وارد در کتب متاخر شده است.<ref>خالدی، «بررسی سند و متن حدیث لولاک لما خلقت الافلاک»، ص۳۱۷-۳۱۸.</ref> | ||
== حدیث لولا فاطمه == | ==حدیث لولا فاطمه== | ||
در میان احادیث معروف به لولاک، حدیث «یا احمد لولاک لما خلقت الافلاک و لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما» شهرت بیشتری در میان [[شیعه]] پیدا کرده است.<ref>امامی فر، «بررسی حدیث لولا فاطمه از دیدگاه فاطمه»، ص۲۴-۲۵.</ref> این حدیث در [[جوامع روایی]] متقدم و معتبر شیعه نیامده و برای اولین بار شخصی به نام [[سید محمدحسن میرجهانی|طباطبایی میرجهانی اصفهانی]]، نویسنده [[جنة العاصمة (کتاب)|کتاب جُنَّة العاصمة]] مدعی است که حدیث را در کتابی خطی به نام [[کشف اللئالی]] نوشته [[صالح بن عرندس حلی|صالح بن عَرَندَس حلّی]] (م قرن ۹) دیده است. سندی که میرجهانی به آن تکیه کرده چنین است: | در میان احادیث معروف به لولاک، حدیث «یا احمد لولاک لما خلقت الافلاک و لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما» شهرت بیشتری در میان [[شیعه]] پیدا کرده است.<ref>امامی فر، «بررسی حدیث لولا فاطمه از دیدگاه فاطمه»، ص۲۴-۲۵.</ref> این حدیث در [[جوامع روایی]] متقدم و معتبر شیعه نیامده و برای اولین بار شخصی به نام [[سید محمدحسن میرجهانی|طباطبایی میرجهانی اصفهانی]]، نویسنده [[جنة العاصمة (کتاب)|کتاب جُنَّة العاصمة]] مدعی است که حدیث را در کتابی خطی به نام [[کشف اللئالی]] نوشته [[صالح بن عرندس حلی|صالح بن عَرَندَس حلّی]] (م قرن ۹) دیده است. سندی که میرجهانی به آن تکیه کرده چنین است: | ||
:::«فی کتاب کشف اللئالی لصالح بن عبدالوهّاب بن العرندس، إنّه روی عن الشیخ إبراهیم بن الحسن الذرّاق، عن الشیخ علیّ بن هلال الجزائری، عن الشیخ أحمد بن فهد الحلّی، عن الشیخ زین الدین علیّ بن الحسن الخازن الحائری، عن الشیخ أبی عبدالله محمّد بن مکّی الشهید، بطرقه المتصلة إلی أبی جعفر محمّد بن علیّ بن موسی بن بابویه القمّی، بطریقه إلی جابر بن یزید الجعفی، عن جابر بن عبدالله الأنصاری، عن رسول الله صلی الله علیه و آله، عن الله تبارک و تعالی، أنّه قال: یا احمد لولاک ... »<ref>میرجهانی، جنه العاصمه، ۱۳۸۴ش، ص۲۸۳-۲۸۴.</ref> | :::«فی کتاب کشف اللئالی لصالح بن عبدالوهّاب بن العرندس، إنّه روی عن الشیخ إبراهیم بن الحسن الذرّاق، عن الشیخ علیّ بن هلال الجزائری، عن الشیخ أحمد بن فهد الحلّی، عن الشیخ زین الدین علیّ بن الحسن الخازن الحائری، عن الشیخ أبی عبدالله محمّد بن مکّی الشهید، بطرقه المتصلة إلی أبی جعفر محمّد بن علیّ بن موسی بن بابویه القمّی، بطریقه إلی جابر بن یزید الجعفی، عن جابر بن عبدالله الأنصاری، عن رسول الله صلی الله علیه و آله، عن الله تبارک و تعالی، أنّه قال: یا احمد لولاک ... »<ref>میرجهانی، جنه العاصمه، ۱۳۸۴ش، ص۲۸۳-۲۸۴.</ref> | ||
[[آیت‌الله شبیری زنجانی]] سند حدیث لولا فاطمه را دارای اشکال <ref>[http://jamaran.ir/fa/NewsContent-id_38627.aspx حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی: انکار ظلم‌هایی که در حق حضرت فاطمه زهرا(س) شده درست نیست]، سایت جماران.</ref> و بلکه کاملا جعلی می‌داند چون ابن عرندس از کسی نقل می‌کند که مدت‌ها بعد از خودش به دنیا آمده است. <ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۸۵</ref> با این حال او مضمون حدیث را با توجیهی قابل دفاع توصیف می‌کند. از نظر او چون هدف از خلقت هدایت انسان‌هاست و [[معصومان]] نیز واسطه فیض در هدایت هستند، بنابراین می‌توان گفت که اگر [[اهل البیت علیهم السلام|اهل بیت]] نبودند عالم خلق نمی‌شد.<ref>[http://jamaran.ir/fa/NewsContent-id_38627.aspx حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی: انکار ظلم‌هایی که در حق حضرت فاطمه زهرا(س) شده درست نیست]، سایت جماران.</ref> [[محمدعلی گرامی]] نیز چند نفر از راویان حدیث را مجهول معرفی می‌کند؛ ولی این نکته را عامل تکذیب حدیث نمی‌داند.<ref>[http://rahebartar.ir/faq/show/26114 آیا روایت لولاک معتبر است]، سایت راه برتر.</ref> به باور [[سید محمدحسین حسینی تهرانی|علامه طهرانی]] بر فرض صحیح بودن صدور حدیث آن را اشاره به حقیقت محمدیه{{یاد|حقیقت محمدیه، اصطلاحی در مکتب عرفانی محی الدین عربی و به معنای تعین اول از ذات الهی که همان اسم اعظم و جامع اسماء حسنای حق است. }} دانسته و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا (س)]] را تجلّی این حقیقت تمام برشمرده است.<ref>https://shahraranews.ir/fa/news/124371/</ref>[[سید محمدحسن میرجهانی]] در کتاب [[جنة العاصمة (کتاب)|کتاب جُنَّة العاصمة]] در توجیه روایت، جایگاه [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین(ع)]] و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] را در نظام هستی مانند جایگاه مغز و قلب و جگر دربدن انسان دانسته است که هر چند (در سلسله مراتبی که دارند) جایگاه مغز به عنوان فرمانده بالاتر از قلب است ولی قلب اگر خون رسانی نکند مغز هم کارایی ندارد و هم چنین قلب هر چند با لاتر از جگر است ولی اگر جگر نباشد قلب هم تأثیری ندارد و در نتیجه اگر فاطمه(س) به عنوان واسطه میان مقام [[نبوت]] و [[امامت]] وبه عنوان دختر پیامبر(ص) و همسر امیرالمؤمنین(ع) و مادر امامان(ع) نبود اثری از نبوت و امامت نبود. <ref>میرجهانی، جنّه العاصمه.</ref> | [[آیت‌الله شبیری زنجانی]] سند حدیث لولا فاطمه را دارای اشکال <ref>[http://jamaran.ir/fa/NewsContent-id_38627.aspx حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی: انکار ظلم‌هایی که در حق حضرت فاطمه زهرا(س) شده درست نیست]، سایت جماران.</ref> و بلکه کاملا جعلی می‌داند چون ابن عرندس از کسی نقل می‌کند که مدت‌ها بعد از خودش به دنیا آمده است. <ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۸۵</ref> با این حال او مضمون حدیث را با توجیهی قابل دفاع توصیف می‌کند. از نظر او چون هدف از خلقت هدایت انسان‌هاست و [[معصومان]] نیز واسطه فیض در هدایت هستند، بنابراین می‌توان گفت که اگر [[اهل البیت علیهم السلام|اهل بیت]] نبودند عالم خلق نمی‌شد.<ref>[http://jamaran.ir/fa/NewsContent-id_38627.aspx حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی: انکار ظلم‌هایی که در حق حضرت فاطمه زهرا(س) شده درست نیست]، سایت جماران.</ref> [[محمدعلی گرامی]] نیز چند نفر از راویان حدیث را مجهول معرفی می‌کند؛ ولی این نکته را عامل تکذیب حدیث نمی‌داند.<ref>[http://rahebartar.ir/faq/show/26114 آیا روایت لولاک معتبر است]، سایت راه برتر.</ref> به باور [[سید محمدحسین حسینی تهرانی|علامه طهرانی]] بر فرض صحیح بودن صدور حدیث آن را اشاره به حقیقت محمدیه{{یاد|حقیقت محمدیه، اصطلاحی در مکتب عرفانی محی الدین عربی و به معنای تعین اول از ذات الهی که همان اسم اعظم و جامع اسماء حسنای حق است. }} دانسته و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا (س)]] را تجلّی این حقیقت تمام برشمرده است.<ref>https://shahraranews.ir/fa/news/124371/</ref>[[سید محمدحسن میرجهانی]] در کتاب [[جنة العاصمة (کتاب)|کتاب جُنَّة العاصمة]] در توجیه روایت، جایگاه [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین(ع)]] و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] را در نظام هستی مانند جایگاه مغز و قلب و جگر دربدن انسان دانسته است که هر چند (در سلسله مراتبی که دارند) جایگاه مغز به عنوان فرمانده بالاتر از قلب است ولی قلب اگر خون رسانی نکند مغز هم کارایی ندارد و هم چنین قلب هر چند با لاتر از جگر است ولی اگر جگر نباشد قلب هم تأثیری ندارد و در نتیجه اگر فاطمه(س) به عنوان واسطه میان مقام [[نبوت]] و [[امامت]] وبه عنوان دختر پیامبر(ص) و همسر امیرالمؤمنین(ع) و مادر امامان(ع) نبود اثری از نبوت و امامت نبود. <ref>میرجهانی، جنّه العاصمه.</ref> | ||
=== دیدگاه‌ها درباره حدیث لولا فاطمه === | ===دیدگاه‌ها درباره حدیث لولا فاطمه=== | ||
برخی با توجه به ضعف سند حدیث لولا فاطمه معتقدند بخش دوم و سوم این حدیث «لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما» توسط [[غالیان]] به حدیث لولاک ملحق شده و مخالف [[قرآن]]، [[روایات]] و [[عقل]] است؛ زیرا بر برتری علی(ع) بر پیامبر اسلام(ص) و همچنین برتری فاطمه(س) بر پیامبر و علی علیهما السلام اشاره دارد؛ در حالی که طبق اعتقادات شیعه پیامبر اسلام(ص) برترین مخلوق [[خداوند]] و وجود اهل بیت(ع) از نور آن حضرت است.<ref>امامی فر، «بررسی حدیث لولا فاطمه از دیدگاه کلامی»، ص۲۴-۲۵ و ۳۰.</ref> | برخی با توجه به ضعف سند حدیث لولا فاطمه معتقدند بخش دوم و سوم این حدیث «لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما» توسط [[غالیان]] به حدیث لولاک ملحق شده و مخالف [[قرآن]]، [[روایات]] و [[عقل]] است؛ زیرا بر برتری علی(ع) بر پیامبر اسلام(ص) و همچنین برتری فاطمه(س) بر پیامبر و علی علیهما السلام اشاره دارد؛ در حالی که طبق اعتقادات شیعه پیامبر اسلام(ص) برترین مخلوق [[خداوند]] و وجود اهل بیت(ع) از نور آن حضرت است.<ref>امامی فر، «بررسی حدیث لولا فاطمه از دیدگاه کلامی»، ص۲۴-۲۵ و ۳۰.</ref> | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
کتاب «حدیث لولا فاطمه» اثر [[محمد علی گرامی]]، از [[مراجع تقلید شیعه]]. در این کتاب نخست به بیان معنا و مفهوم حدیث و سپس به بررسی سند آن پرداخته است. در ادامه ضمن اثبات عصمت چهارده معصوم، [[مناقب حضرت زهرا(س)]] و خلافت بلافصل امام علی(ع) بیان شده است.<ref>گرامی، حدیث لولا فاطمه، ۱۳۸۵ش، ص۹و۱۰.</ref> گرامی با بهره‌گیری از آیات و روایات و مباحث فلسفی و کلامی به تبیین حدیث پرداخته است.<ref>گرامی، حدیث لولا فاطمه، ۱۳۸۵ش، ص۹.</ref> | کتاب «حدیث لولا فاطمه» اثر [[محمد علی گرامی]]، از [[مراجع تقلید شیعه]]. در این کتاب نخست به بیان معنا و مفهوم حدیث و سپس به بررسی سند آن پرداخته است. در ادامه ضمن اثبات عصمت چهارده معصوم، [[مناقب حضرت زهرا(س)]] و خلافت بلافصل امام علی(ع) بیان شده است.<ref>گرامی، حدیث لولا فاطمه، ۱۳۸۵ش، ص۹و۱۰.</ref> گرامی با بهره‌گیری از آیات و روایات و مباحث فلسفی و کلامی به تبیین حدیث پرداخته است.<ref>گرامی، حدیث لولا فاطمه، ۱۳۸۵ش، ص۹.</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| خط ۹۷: | خط ۹۷: | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* [http://ensani.ir/file/download/article/20160228145354-9796-83.pdf بررسی سند و متن حدیث «لولاک لما خلقت الافلاک».] | *[http://ensani.ir/file/download/article/20160228145354-9796-83.pdf بررسی سند و متن حدیث «لولاک لما خلقت الافلاک».] | ||
* [http://kalam.saminatech.ir/WebUsers/kalam/UploadFiles/OK/139605112037577340-F.pdf بررسی حدیث لولا فاطمه از دیدگاه کلامی.] | *[http://kalam.saminatech.ir/WebUsers/kalam/UploadFiles/OK/139605112037577340-F.pdf بررسی حدیث لولا فاطمه از دیدگاه کلامی.] | ||
* [https://iranjournals.nlai.ir/bitstream/handle/123456789/6332/342A9303B4C6D34DA4267019730D7BA9.pdf?sequence=-1&isAllowed=y سر حدیث شریف لولاک لما خلقت الافلاک.] | *[https://iranjournals.nlai.ir/bitstream/handle/123456789/6332/342A9303B4C6D34DA4267019730D7BA9.pdf?sequence=-1&isAllowed=y سر حدیث شریف لولاک لما خلقت الافلاک.] | ||
* [http://www.ayat-gerami.ir/download/Lalula_Fatima_Tradition.pdf کتاب درباره حدیث لولا آیت الله گرامی] | *[http://www.ayat-gerami.ir/download/Lalula_Fatima_Tradition.pdf کتاب درباره حدیث لولا آیت الله گرامی] | ||
{{احادیث مشهور}} | {{احادیث مشهور}} | ||
{{حضرت فاطمه(س)}} | {{حضرت فاطمه(س)}} | ||