نظام احسن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه ویرایشگر دیداری |
||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
==معرفی و جایگاه== | ==معرفی و جایگاه== | ||
نظام احسن را به نیکوترین نظم از میان نظم‌های ممکن برای جهان خلقت تعریف کرده‌اند.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۶.</ref> [[فیلسوف|فیلسوفان]] و [[متکلم|متکلمان]] در مباحث مرتبط با حکمت و عدل الهی با ذکر این اصطلاح به این مسئله اشاره می‌کنند که در میان حالت‌های ممکن برای خلقت، خداوند بهترینِ آن‌ها را آفریده است و آفرینشی بهتر از آنچه خلق شده ممکن نیست.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (جهانبينى توحيدى)، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۱۴۳.</ref> احسن بودن نظام | نظام احسن را به نیکوترین نظم از میان نظم‌های ممکن برای جهان خلقت تعریف کرده‌اند.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۶.</ref> [[فیلسوف|فیلسوفان]] و [[متکلم|متکلمان]] در مباحث مرتبط با حکمت و عدل الهی با ذکر این اصطلاح به این مسئله اشاره می‌کنند که در میان حالت‌های ممکن برای خلقت، خداوند بهترینِ آن‌ها را آفریده است و آفرینشی بهتر از آنچه خلق شده ممکن نیست.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (جهانبينى توحيدى)، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۱۴۳.</ref> احسن بودن نظام به معنای بی‌نقص بودن آن نیست. زیرا از آن جهت که معلول یا مخلوق، ذاتا از علت خود ناقص‌تر است، در هر نظام ممکنی نقص وجود خواهد داشت.<ref>عبودیت، مصباح، خداشناسی، ۱۳۹۹ش، ۲۸۸-۲۹۱.</ref> | ||
به گفته [[مرتضی مطهری]] (درگذشت: [[سال ۱۳۵۸ هجری شمسی|۱۳۵۸ش]]) متفکر شیعه، [[قرآن|قرآن کریم]] خلقت را بدون ایراد و در کامل‌ترین حالت ممکن معرفی می‌کند.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (انسان شناسى قرآن)، ۱۳۸۴ش، ج۲۹، ص۱۵۸-۱۶۱.</ref> [[آیه ۷ سوره سجده|آیات ۷ سجده]]، [[آیه ۵۰ سوره طه|۵۰ طه]] و [[آیه ۸۸ سوره نمل|۸۸ نمل]] به احسن بودن و | به گفته [[مرتضی مطهری]] (درگذشت: [[سال ۱۳۵۸ هجری شمسی|۱۳۵۸ش]]) متفکر شیعه، [[قرآن|قرآن کریم]] خلقت را بدون ایراد و در کامل‌ترین حالت ممکن معرفی می‌کند.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (انسان شناسى قرآن)، ۱۳۸۴ش، ج۲۹، ص۱۵۸-۱۶۱.</ref> [[آیه ۷ سوره سجده|آیات ۷ سجده]]، [[آیه ۵۰ سوره طه|۵۰ طه]] و [[آیه ۸۸ سوره نمل|۸۸ نمل]] به احسن بودن و بی‌عیب بودن نظام آفرینش اشاره کرده‌اند.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (انسان شناسى قرآن)، ۱۳۸۴ش، ج۲۹، ص۱۶۰-۱۶۱؛ مصباح یزدی، معارف قرآن، ۱۳۹۱ش، ص۱۵۱.</ref> بر اساس آیات قرآن استدلال‌هایی برای احسن بودن آفرینش ارائه شده است.<ref>مردانی ولندانی، عرضه نظر بوعلی سینا درباره نظام احسن بر آیات و روایات، ۱۳۹۰ش، ص۷۵-۸۶.</ref> | ||
گفته شده در مجامع حدیثی روایات بسیاری وجود دارد که نظام خلقت را به بهترین حالت معرفی می‌کنند.<ref>مردانی ولندانی، عرضه نظر بوعلی سینا درباره نظام احسن بر آیات و روایات، ۱۳۹۰ش، ص۸۶.</ref> برای نمونه [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] بر اساس گزارشی که در [[توحید مفضل (کتاب)|کتاب توحید مفضل]] نقل شده است، نام این جهان را در زبان یونانی قوسموس معرفی می‌کنند. این نام به معنای زینت است و | گفته شده در مجامع حدیثی روایات بسیاری وجود دارد که نظام خلقت را به بهترین حالت معرفی می‌کنند.<ref>مردانی ولندانی، عرضه نظر بوعلی سینا درباره نظام احسن بر آیات و روایات، ۱۳۹۰ش، ص۸۶.</ref> برای نمونه [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] بر اساس گزارشی که در [[توحید مفضل (کتاب)|کتاب توحید مفضل]] نقل شده است، نام این جهان را در زبان یونانی قوسموس معرفی می‌کنند. این نام به معنای زینت است و به‌گفته ایشان به این جهت جهان را اینگونه نام‌گذاری کرده‌اند که نشان دهند آنچه در این جهان وجود دارد به بهترین و زیباترین صورت آفریده شده است.<ref>مفضل بن عمر، توحید مفضل، نشر داوری، ص۱۷۶.</ref>{{جعبه نقل قول|تاریخ بایگانی||عنوان=[[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]|نقل‌قول=اشياء را از موادّى ازلى يا نمونه‌هايى ابدى نيافريد، بلكه آفريد آنچه آفريد و اندازه‌اش را تعيين كرد و صورتى داد به آنچه داد و آن صورت را به نيكوترين شكل نگاشت .<ref>شریف رضی، نهج البلاغه، ۱۴۱۴ق، ص۲۳۳.</ref>|منبع=<small></small>|تراز=چپ|عرض=۲۴۰px|حاشیه=۵px|اندازه خط=۱۲px|رنگ پس‌زمینه=#b6faa1|گیومه نقل‌قول=|تراز منبع=راست}} | ||
=== ملاک احسن بودن نظام === | ===ملاک احسن بودن نظام=== | ||
یکی از مباحثی که در رابطه با نظام احسن مطرح است، تعیین ملاک و معیاری است که احسن بودن نظام بر پایه آن سنجیده می‌شود.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۱۱-۱۲.</ref> به گفته برخی از فلاسفه، احسن بودن نظام بر پایه هماهنگی کل سیستم و نظام است و نباید در این میان به مصلحت موجود خاصی مثل انسان نظر داشت.<ref>جوادی آملی، سرچشمه اندیشه، ۱۳۸۶ش، ج۳، ص۶۲۲-۶۲۳.</ref> در مقابل گفته شده است بر اساس آیات و روایات مفسران بر این باورند که انسان همچون بقیه مخلوقات به عنوان جزئی از خلقت نیست و به عنوان غایت خلقت برای سایر مخلوقات معرفی شده است.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۱۴.</ref> ملاصدرا فیلسوف شیعه نیز معتقد است که غایت خلقت نه | یکی از مباحثی که در رابطه با نظام احسن مطرح است، تعیین ملاک و معیاری است که احسن بودن نظام بر پایه آن سنجیده می‌شود.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۱۱-۱۲.</ref> به گفته برخی از فلاسفه، احسن بودن نظام بر پایه هماهنگی کل سیستم و نظام است و نباید در این میان به مصلحت موجود خاصی مثل انسان نظر داشت.<ref>جوادی آملی، سرچشمه اندیشه، ۱۳۸۶ش، ج۳، ص۶۲۲-۶۲۳.</ref> در مقابل گفته شده است بر اساس آیات و روایات مفسران بر این باورند که انسان همچون بقیه مخلوقات به عنوان جزئی از خلقت نیست و به عنوان غایت خلقت برای سایر مخلوقات معرفی شده است.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۱۴.</ref> ملاصدرا فیلسوف شیعه نیز معتقد است که غایت خلقت نه همه انسان‌ها بلکه انسانی خاص فراتر از عالم جسمانی است.<ref>صدرالدین شیرازی، شرح اصول کافی، ۱۳۶۶ش، ج۴، ص۲۶۶.</ref> بر این اساس معیار نظام احسن انسان خواهد بود که همه خلقت در راستای رسیدن او به اهدافش خلق شده‌اند.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۱۷.</ref> | ||
=== تفاوت برهان نظم و نظام احسن === | ===تفاوت برهان نظم و نظام احسن=== | ||
{{اصلی|برهان نظم}} | {{اصلی|برهان نظم}} | ||
در تفاوت میان نظام احسن و برهان نظم مواردی بیان شده است. توجه برهان نظم به نظم عالم ماده و شمول نظام احسن به همه هستی، وجود مقدمه تجربی در برهان نظم و امکان استدلال عقلی محض برای نظام احسن، ارائه برهان نظم برای اثبات خدا و مفروض بودن وجود خدا و برخی صفاتش برای نظام احسن، کفایت نظم حداقلی برای برهان نظم و اثبات نظم حداکثری در نظام احسن، ارتباط نظام احسن در پاسخ به مسئله شر و استفاده از برهان نظم برای اصل خداباوری، اِنّی (سیر از معلول به علت) بودن استدلا‌های برهان نظم و لِمّی (سیر از علت به معلول) ثابت شدن نظام احسن و امکان استفاده از دلیل نقلی برای اثبات نظام احسن بر خلاف برهان نظم از جمله این تفاوت‌ها هستند.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۱۷-۱۹.</ref> | در تفاوت میان نظام احسن و برهان نظم مواردی بیان شده است. توجه برهان نظم به نظم عالم ماده و شمول نظام احسن به همه هستی، وجود مقدمه تجربی در برهان نظم و امکان استدلال عقلی محض برای نظام احسن، ارائه برهان نظم برای اثبات خدا و مفروض بودن وجود خدا و برخی صفاتش برای نظام احسن، کفایت نظم حداقلی برای برهان نظم و اثبات نظم حداکثری در نظام احسن، ارتباط نظام احسن در پاسخ به مسئله شر و استفاده از برهان نظم برای اصل خداباوری، اِنّی (سیر از معلول به علت) بودن استدلا‌های برهان نظم و لِمّی (سیر از علت به معلول) ثابت شدن نظام احسن و امکان استفاده از دلیل نقلی برای اثبات نظام احسن بر خلاف برهان نظم از جمله این تفاوت‌ها هستند.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۱۷-۱۹.</ref> | ||
== دیرینه‌شناسی == | ==دیرینه‌شناسی== | ||
مسئله نظام احسن جایگاه ویژه‌ای در [[فلسفه اسلامی|فلسفه]] و [[کلام اسلامی]] و همچنین مباحث فلسفی و الهیاتی مغرب زمین دارد.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۵.</ref> [[ابن‌سینا]] (درگذشت: [[سال ۴۲۸ هجری قمری|۴۲۸ق]])، [[شهاب‌الدین سهروردی|شیخ اشراق]] (درگذشت: [[سال ۵۸۷ هجری قمری|۵۸۷ق]]) و [[ملاصدرا]] (درگذشت: [[سال ۱۰۵۰ هجری قمری|۱۰۵۰ق]]) از جمله فیلسوفان اسلامی هستند که برای اثبات نظام احسن دست به استدلال‌های مختلفی زده‌اند.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۵.</ref> در مباحث متکلمین این بحث در محدوده افعال الهی درباره انسان مطرح شده است.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۵.</ref> تعبیر متکلمین در این رابطه اصلح بودن افعال الهی است که غالبا به عنوان فروعات بحث رزق مطرح شده است.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۶.</ref> آغاز این بحث در مباحث کلامی را از معتزله دانسته‌اند.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۶.</ref> در کلام امامیه نیز گفته شده بیشترین بحث را در این مسئله [[عبدالرزاق لاهیجی|محقق لاهیجی]] (درگذشت: ۱۰۷۲ق) در دو کتاب [[گوهر مراد (کتاب)|گوهر مراد]] و [[سرمایه ایمان (کتاب)|سرمایه ایمان]] مطرح کرده است.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۶.</ref> در تفاسیر نیز به فراخور مطالب و آیات به این بحث اشاره شده است.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۶.</ref> | مسئله نظام احسن جایگاه ویژه‌ای در [[فلسفه اسلامی|فلسفه]] و [[کلام اسلامی]] و همچنین مباحث فلسفی و الهیاتی مغرب زمین دارد.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۵.</ref> [[ابن‌سینا]] (درگذشت: [[سال ۴۲۸ هجری قمری|۴۲۸ق]])، [[شهاب‌الدین سهروردی|شیخ اشراق]] (درگذشت: [[سال ۵۸۷ هجری قمری|۵۸۷ق]]) و [[ملاصدرا]] (درگذشت: [[سال ۱۰۵۰ هجری قمری|۱۰۵۰ق]]) از جمله فیلسوفان اسلامی هستند که برای اثبات نظام احسن دست به استدلال‌های مختلفی زده‌اند.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۵.</ref> در مباحث متکلمین این بحث در محدوده افعال الهی درباره انسان مطرح شده است.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۵.</ref> تعبیر متکلمین در این رابطه اصلح بودن افعال الهی است که غالبا به عنوان فروعات بحث رزق مطرح شده است.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۶.</ref> آغاز این بحث در مباحث کلامی را از معتزله دانسته‌اند.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۶.</ref> در کلام امامیه نیز گفته شده بیشترین بحث را در این مسئله [[عبدالرزاق لاهیجی|محقق لاهیجی]] (درگذشت: ۱۰۷۲ق) در دو کتاب [[گوهر مراد (کتاب)|گوهر مراد]] و [[سرمایه ایمان (کتاب)|سرمایه ایمان]] مطرح کرده است.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۶.</ref> در تفاسیر نیز به فراخور مطالب و آیات به این بحث اشاره شده است.<ref>پورروستایی، رهیافتی قرآنی به نظریه نظام احسن، ۱۳۹۲ش، ص۶.</ref> | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
گفته شده در کنار برهان‌های لِمّی (سیر از علت به معلول) که برای اثبات نظام احسن ارائه شده است، می‌توان با مطالعه در مخلوقات و پی‌بردن به اسرار و حکمت‌های آن (سیر از معلول به علت = استدلال انّی) به احسن بودن نظام آفرینش پی برد. و هر مقداری که بر علم بشر افزوده شود، از حکمت‌های خلقت دانش بیشتری در او شکل می‌گیرد.<ref>مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۶.</ref> [[غلامرضا فیاضی]] (زاده: [[سال ۱۳۲۸ هجری شمسی|۱۳۲۸ش]]) اندیشمند شیعه معتقد است که این برهان مقدماتی دارد که بر اساس استقراء ناقص (مطالعه بخشی از مخلوقات) شکل گرفته‌اند. و از آن‌جاییکه استقراء ناقص یقین ایجاد نمی‌کند، نمی‌توان به عنوان برهان مستقل از آن نام برد. بلکه تایید کننده براهین لِمّی است.<ref>طباطبایی و فیاضی، نهایة الحکمة، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۱۹۱.</ref> | گفته شده در کنار برهان‌های لِمّی (سیر از علت به معلول) که برای اثبات نظام احسن ارائه شده است، می‌توان با مطالعه در مخلوقات و پی‌بردن به اسرار و حکمت‌های آن (سیر از معلول به علت = استدلال انّی) به احسن بودن نظام آفرینش پی برد. و هر مقداری که بر علم بشر افزوده شود، از حکمت‌های خلقت دانش بیشتری در او شکل می‌گیرد.<ref>مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۶.</ref> [[غلامرضا فیاضی]] (زاده: [[سال ۱۳۲۸ هجری شمسی|۱۳۲۸ش]]) اندیشمند شیعه معتقد است که این برهان مقدماتی دارد که بر اساس استقراء ناقص (مطالعه بخشی از مخلوقات) شکل گرفته‌اند. و از آن‌جاییکه استقراء ناقص یقین ایجاد نمی‌کند، نمی‌توان به عنوان برهان مستقل از آن نام برد. بلکه تایید کننده براهین لِمّی است.<ref>طباطبایی و فیاضی، نهایة الحکمة، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۱۹۱.</ref> | ||
== نظام احسن در شعر و ادبیات == | ==نظام احسن در شعر و ادبیات== | ||
به گفته مرتضی مطهری علاوه بر متون فلسفی و کلامی و قرآن و حدیث، در شعر و ادبیات نیز مسئله نظام احسن مورد توجه بوده است.<ref>مطهری، يادداشتهاى استاد مطهرى، ۱۳۸۴ش، ج۱۵، ص۲۰۹.</ref> برای نمونه اوحد الدین کرمانی (درگذشت: [[سال ۶۳۵ هجری قمری|۶۳۵ق]]) شاعر و عارف چنین سروده است:{{شعر|جز حكم حقى كه حكم را شايد نيست\\حكمى كه ز حكم حق فزون آيد نيست | به گفته مرتضی مطهری علاوه بر متون فلسفی و کلامی و قرآن و حدیث، در شعر و ادبیات نیز مسئله نظام احسن مورد توجه بوده است.<ref>مطهری، يادداشتهاى استاد مطهرى، ۱۳۸۴ش، ج۱۵، ص۲۰۹.</ref> برای نمونه اوحد الدین کرمانی (درگذشت: [[سال ۶۳۵ هجری قمری|۶۳۵ق]]) شاعر و عارف چنین سروده است:{{شعر|جز حكم حقى كه حكم را شايد نيست\\حكمى كه ز حكم حق فزون آيد نيست | ||
آن چيز كه هست آنچنان مىبايد\\آن چيز كه آنچنان نمىبايد نيست<ref>اوحدالدین کرمانی، دیوان رباعبات اوحد الدین کرمانی، ۱۳۶۶ش، ص۱۱۵.</ref>}} | آن چيز كه هست آنچنان مىبايد\\آن چيز كه آنچنان نمىبايد نيست<ref>اوحدالدین کرمانی، دیوان رباعبات اوحد الدین کرمانی، ۱۳۶۶ش، ص۱۱۵.</ref>}} | ||