سید حسین طباطبایی بروجردی: تفاوت میان نسخه‌ها

== زندگی‌نامه ==

:'''ازدواج'''

 

:'''فرزندان'''

* سید محمدحسن طباطبائی بروجردی در سال ۱۳۰۴ش در بروجرد متولد شد. نوشتن اکثر امور [[فتوا|استفتائی]] آیت‌الله بروجردی به عهده ایشان بود. وی در سال ۱۳۵۶ش در [[قم]] از دنیا رفت و در صحن بزرگ [[حرم حضرت معصومه(س)]] [[دفن]] شد.

* سید احمد طباطبائی بروجردی در سال ۱۳۱۶ش در بروجرد متولد شد و در جوانی و در سال ۱۳۵۲ش در قم از دنیا رفت.

* آغا فاطمه احمدی طباطبایی، دختر بزرگ آیت‌الله بروجردی و همسر سید جعفر احمدی، بود که در سال ۱۳۷۲ش و در ۸۰ سالگی در قم درگذشت.

* آغا سکینه احمدی، دختر دوم ایشان است و در سال [[سال ۱۳۱۲ هجری شمسی|۱۳۱۲ش]] به دنیا آمد. او همسر [[سید محمدحسین علوی طباطبایی بروجردی]] بود.

:'''وفات'''

===== وصیت‌نامه =====

از جمله وصایای او [[دفن]] در محوطه‌ای بین [[حرم حضرت معصومه(س)]] و [[مسجد اعظم قم|مسجد اعظم]] بود.<ref>[https://tarikhi.com/خواندنی-های-تاریخی/وصيت-‌نامه-آيت‌الله-العظمي-بروجردي/ سایت پژوهش‌های تاریخی]، «وصیتنامه آیت‌الله بروجردی» به نقل از گودرزیانی، روزشمار 15 خرداد، ج ا، ص 51.</ref> به نقل از روزنامه کیهان در قسمتی از وصیت‌نامه اشاره شده بود که مابقی موجودی صندوق پس از پرداخت دیون صرف مخارج طلاب علوم دینی شود اما پس از محاسبه و رسیدگی دقیق به دفاتر معلوم شد که حضرت آیت‌الله در حدود ۶ میلیون ریال بدهکاری داشته در حالی که موجودی صندوق به نصف این رقم نیز بالغ نمی‌شد و بدین ترتیب حتی کفاف نیمی از دیون را نیز نمی‌داد.<ref>[https://roozhayeborujerd.ir/1399/01/گذری-بر-تاریخ-۱۵-فروردین-۱۳۴۰؛-وصیتنام/ پایگاه خبری روزهای بروجرد]، گذری بر تاریخ (وصیت‌نامه آیت‌الله بروجردی).</ref>

== حیات علمی ==

=== تحصیل در نجف ===

=== اقامت در نجف ===

=== اقامت در مشهد ===

=== بازگشت به بروجرد ===

=== اقامت در قم ===

=== آثار علمی ===

=== شاگردان ===

=== مرجعیت ===

=== اجازات ===

=== مقام علمی، روش تدریس ===

== ویژگی‌های شخصی و اخلاقی ==

* '''[[اخلاص]]:''' او خدا را با تمام وجود باور کرده بود، هر وقت سخن از خدمات ایشان به میان می‌آمد، می‌گفت: «خلص العمل فان الناقد بصیر؛ عمل خود را خالص کن زیرا بازرس عمل بسیار بیناست.»<ref>این عبارت، بخشی از حدیث قدسی است: «یا بن آدم! اکثر من الزاد فان الطریق بعید بعید، و جدد السفینه فان البحر عمیق و اخلص العمل فان الناقد بصیر بصیر و اَخِّر نومک الی القبر و فخرک الی المیزان و شهوتک الی الجنة و راحتک الی الاخرة…» (کلمة الله، تألیف سید حسن شیرازی ص۴۷۱)</ref>

* '''اشتیاق به فراگیری علم:''' ایشان تا آخر عمر لحظه‌ای دست از کسب علم و معرفت برنداشت. از ایشان نقل است که: «من از مطالعات علمی خسته نمی‌شوم؛ بلکه هرگاه از کارهای دیگر خسته می‌شوم، با مطالعات علمی خستگی خود را رفع می‌کنم.»<ref>مجله حوزه، شماره ۴۳ و ۴۴، ص۲۶۲</ref>

* '''سعه صدر:''' او در عین قدرت و توانایی، تملک نفس نشان داده؛ بی‌مهری‌های مخالفان خود را با شرح صدر شگفت‌انگیزی نادیده می‌گرفت و از لغزش‌های آنان صرف نظر می‌کرد و این خود یکی از عوامل بسیار مهم در سازمان یافتن ریاست کامل و بلامنازع برای او بود.<ref>مرکز انتشارات، ص۳۰</ref>

* '''اهتمام به دین:''' در آخرین روزهای عمرشان وقتی خبر دادند پرفسور موریس متخصص قلب، از پاریس برای معالجه ایشان به قم آمده است، ایشان را به حضور نپذیرفتند و از همراهان خواستند اتاق را مرتب کنند و شانه‌ای به ایشان بدهند تا محاسن خود را مرتب کند و وقتی به ایشان عرض کردند؛ اشکالی ندارد؛ چون حال شما خیلی خوب نیست؛ گفته بود: «من امروز پیشوای مسلمین هستم، نباید در مقابل یک بیگانه به این حال باشم.»<ref>علوی، سید محمدحسین، خاطرات زندگانی آیت‌الله بروجردی، انتشارات اطلاعات، خرداد ۱۳۴۱، ص۳۶</ref>

* '''[[کظم غیظ]]:''' آیت‌الله بروجردی در امور دنیایی با خود عهد کرده بود، اگر عصبانی شود یک سال تمام [[روزه]] بگیرد و یک بار که عصبانی شد، یک سال تمام (به غیر از روزهای حرام) روزه گرفت.<ref>مجله حوزه، ش ۴۳ و ۴۴، صص۲۶۸ و ۶۶</ref>

* '''آرزوی [[شهادت]]:''' آیت‌الله سید محمد رضا گلپایگانی نقل می‌کند: «مرحوم آیت‌الله بروجردی بسیار اظهار تأسف می کردند، به سبب این که با فراهم شدن زمینه شهادت، این فیض بزرگ را درک نکردند و به مقام شهادت نایل نشدند.»<ref>مرکز انتشارات، ص۲۸</ref>

* '''روشن‌بینی: '''[[مرتضی مطهری]] می‌گوید: «یکی از مزایای برجسته آیت‌الله بروجردی که نماینده طرز تفکر روشن وی بود، علاقه‌مندی وی به تأسیس دبستان‌ها و دبیرستان‌های جدید تحت نظر سرپرستان متدین بود که دانش آموزان را هم علم بیاموزند و هم دین. ایشان دیانت مردم را در بی‌خبری و بی‌اطلاعی و بی‌سوادی جستجو نمی‌کرد؛ بلکه معتقد بود که اگر مردم عالم شوند و دین هم به‌طور صحیح و معقول به آنها تعلیم گردد؛ هم دانا خواهند شد و هم متدین. آن مقداری که من اطلاع دارم، مبالغ زیادی از وجوه و [[سهم امام]] را اجازه داد که صرف تأسیس بعضی از دبیرستان‌ها شود.»<ref>مطهری، ص۲۶۳</ref>

* '''مؤمن حقیقی:'''

* '''حافظه قوی:'''

== اقدامات مذهبی و اجتماعی ==

=== اعزام نماینده به خارج کشور ===

! نام نماینده !! محل استقرار!!زمان فعالیت

| [[محمد محققی لاهیجانی]] || [[آلمان]] - [[مرکز اسلامی هامبورگ]]||۱۳۳۴ش. تا فوت آیت‌الله بروجردی

| [[مهدی حائری یزدی]] || [[آمریکا]] - واشینگتن|| از حدود ۱۳۳۸ش.

| [[عبدالحسین فقیهی رشتی]] - [[سید محمدتقی طالقانی]] || [[عربستان]]||

|[[محمدتقی قمی]] || [[مصر]] - [[دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة]]||

| [[سید صدرالدین بلاغی]] || [[انگلستان]] ||

| [[محمد شریعت اصفهانی]] || [[پاکستان]] - کراچی || ۱۳۳۱ش. تا پایان عمر

* '''[[آلمان]]''' با محوریت '''[[مرکز اسلامی هامبورگ]]''': این مرکز از مهمترین مراکز اسلامی و شیعی در [[آلمان]] و اروپاست. عملیات ساخت این مرکز در سال ۱۳۳۲ ش. با حمایت مالی آیت‌الله بروجردی آغاز شد.<ref>[http://fa.izhamburg.de/index.aspx?pid=99&articleid=10795 تاریخچهء بنیانگذاری و مراحل بنای مرکز]</ref> و در سال ۱۳۳۴ش. [[محمد محققی لاهیجانی]] به عنوان نماینده آیت‌الله بروجردی و امام مسجد آغاز به کار کرد. پس از وفات آیت‌الله بروجردی و بازگشت محققی به ایران، فعالیت این مرکز ادامه یافت و همواره روحانیونی از ایران، مدیریت این مرکز را بر عهده داشتند. هم‌اکنون نیز این مرکز دینی و فرهنگی در هامبورگ فعال است. امام جماعت و مدیر فعلی این مرکز، محمدهادی مفتح است.<ref>[http://fa.izhamburg.de/index.aspx?pid=99&articleid=10795 تاریخچهء بنیانگذاری و مراحل بنای مرکز]</ref>

* '''[[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]]''': [[مهدی حائری یزدی]] فرزند شیخ [[عبدالکریم حائری یزدی]] تا پیروزی انقلاب در واشینگتن از طرف [[آیت‌الله]] بروجردی نماینده بود. وی علاوه بر تبلیغ در دانشگاه نیز تحصیل و تدریس می‌کرد.<ref>رک: زندگی آیت‌الله العظمی بروجردی، ص۷۲</ref><ref>خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی، صص۴۱ و ۳۹ و ۲۸</ref>

* '''[[عربستان سعودی|عربستان]]''': [[محمد تقی طالقانی آل احمد|سیدمحمدتقی طالقانی آل احمد]] را در ۱۳۳۱ش برای سرپرستی [[شیعه|شیعیان]] [[مدینه]] و پس از درگذشت او [[سید احمد لواسانی]] و بعد از استقرار در آن کشور و پیگیری‌های بسیار، زمینه تأسیس مرکزی در شهر [[مدینه]] ایجاد کرده بود که به دلایلی متوقف شد.<ref>مجله حوزه، ش ۴۳–۴۴، ص۱۱۷</ref> [[عبدالحسین فقیهی رشتی]] نیز به نمایندگی از آیت‌الله بروجردی، هر سال چندین ماه در [[مکه]] و مدینه به سر می‌برد و علاوه بر بیان مسائل شرعی، به دریافت وجوه شرعی می‌پرداخت. او ۳۰ سال نماینده آیت‌الله بروجردی در امور حجاج بود.<ref>هفته نامه نقش قلم (نشریه استان گیلان)، ۲۷ آبان ۱۳۶۹، مقاله محمدعلی فقیهی زاده گیلانی.</ref>

* '''''[[کویت]]'':''' [[سیدزین العابدین کاشانی]]

* '''[[مصر]]''': [[محمدتقی قمی]] از ۱۳۱۷ش با هدف [[تقریب مذاهب اسلامی|تقریب]] مذاهب به [[قاهره]] رفت. ضمن تدریس زبان و ادبیات فارسی، برای معرفی تشیع تلاش می‌کرد. به همت وی و برخی علمای شیعی و سنی در ۱۳۲۷ش «[[دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة|دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه]]» تأسیس شد. آیت‌الله بروجردی، قمی را به عنوان نماینده خود در [[مصر]] و دارالتقریب تأیید کرد و به واسطه وی با شیوخ [[الازهر]] مکاتباتی داشت.<ref>جام شکسته، خاطرات حجت الاسلام معادیخواه، ج۲، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۴، ص۱۷۳</ref>

* '''[[بریتانیا|انگلستان]]''': [[سید صدرالدین بلاغی]] نماینده آیت‌الله بروجردی در [[نهضت ملی شدن نفت]] بود. وی پس از نهضت نفت به نمایندگی آیت‌الله بروجردی، عازم انگلستان شد و در آنجا به تبلیغ پرداخت.

* '''[[پاکستان]]''': [[محمد شریعت اصفهانی|شیخ محمد شریعت اصفهانی]] فرزند [[فتح‌الله غروی اصفهانی|شیخ الشریعه اصفهانی]] و داماد [[آقا ضیاء عراقی|آقاضیاء عراقی]] بود. در زمان زعامت آیت‌الله بروجردی از [[نجف]] به ایران آمد. با [[سید محمدکاظم عصار]] و [[حسینعلی راشد]] مرتبط بود. در ۱۳۳۱ش به عنوان نماینده آیت‌الله بروجردی راهی کراچی شد<ref>تذکره علمای امامیه‍... ، ص۳۱۲.</ref> و تا پایان عمر در آنجا ماند. در فروردین ۱۳۵۷ش درگذشت.<ref>بایگانی مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، سند ش۱۱۲۳، مورخ ۲۵۳۷/۱/۲۱.</ref><ref>[http://rasekhoon.net/article/print-88131.aspx درباره شیخ محمدشریعت اصفهانی]، راسخون.</ref>

=== تقریب مذاهب اسلامی ===

==== اقدامات در جهت تقریب ====

* '''عنایت به [[فقه مقارن]]''': آیت‌الله بروجردی به [[فقه مقارن]] در مسائل اختلافی اهمیت می‌داد و معتقد بود که مسائل فقهی نه تنها در سطح مذهب امامیه؛ بلکه باید در سطح همه مذاهب فقهی اسلامی بحث شود و ادله همه مذاهب منظور گردد.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت‌الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۱</ref>{{سخ}} بروجردی معتقد بود، فقه شیعه در حاشیه فقه اهل سنت است و با توجه به اینکه پرسش‌های فقهی از ائمه با توجه به مسائل اهل سنت بوده، مراجعه به فتاوی رایج اهل سنت به فهم روایات کمک می‌کند.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت‌الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۱</ref>

* '''اهتمام به درج روایات فقهی اهل سنت در کتاب جامع الاحادیث الفقهیه''': این کتاب یک دوره کامل احادیث فقهی است که زیر نظر آیت‌الله بروجردی و به کوشش برخی شاگردان ایشان تألیف شد. وی تأکید داشت که در ذیل هر باب روایات اهل سنت نوشته شود؛ اگرچه بعداً به خاطر عکس العمل مخالفین، اظهار تردید کرد و در نهایت از این کار منصرف شد.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت‌الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۵</ref>

* '''ریشه یابی مسائل اختلافی''': وی در ریشه یابی مسائل مورد اختلاف، حدود اتفاق و اختلاف در آن مسائل و زمان طرح آنها را از لحاظ تاریخی مشخص کرده؛ نخست نظر اهل بیت و سپس نظر اهل سنت را طرح می‌کرد و به بررسی این قبیل مباحث به صورت بحث علمی و نه جدال مذهبی می‌پرداخت.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت‌الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۲</ref>

* '''طرح یکسان کردن حج''': در سال‌های پایانی عمر وی حدیث حجة الوداع را برای ملک سعود که به ایران آمده بود، فرستاد. در طریق روایات حجة الوداع به نقل از اهل سنت دو نفر از امامان نیز ثبت گردیده و طبعاً برای شیعیان نیز حجت است و نظر به اینکه در کتب صحاح آمده می‌تواند نقطه وحدت در این مسئله بین [[فریقین]] باشد و سبب گردد که مسلمین در عمل حج یکسان عمل کنند.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت‌الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۳.</ref>

* '''معرفی فقه شیعه به اهل سنت''': آیت‌الله بروجردی کتاب «المبسوط» شیخ طوسی را به شیخ عبدالمجید سلیم از شیوخ [[الازهر]] و از اعضای [[دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة]] اهدا کرد. وی اهتمام داشت که فقهای شیعه با روایات و مبانی فقهی اهل سنت آشنا شوند و از طرفی، اهل سنت نیز به روایات و فقه شیعه رجوع کنند و از آن مطلع شوند. این امر سبب شد تا بسیاری از اعضای دارالتقریب با فقه شیعه آشنا شدند تا جایی که برخی از بزرگان [[الازهر|دانشگاه الأزهر]] در [[مصر]] -همچون عبدالمجید سلیم و [[محمود شلتوت|شیخ محمود شلتوت]]- به جواز عمل کردن مطابق با [[فقه|فقه شیعه]] امامیه حکم دادند<ref>آذرشب، پیشینه تقریب، ۱۳۸۴ ش، صص۲۰۳–۲۰۴ و صص۱۷۴–۱۷۷؛ واعظ‌زاده خراسانی، «مصاحبه با آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی به مناسبت سالروز تأسیس دارالتقریب».</ref> یا در پاره‌ای مسائل مانند: شرط شهادت عدلین در طلاق، موافق شیعه فتوا دادند که در قانون مدنی مصر ثبت شد.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت‌الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۳</ref> در همان ایام وزارت اوقاف مصر کتاب «المختصر النافع» محقق حلی (م۶۷۶ق) را که یک دوره فقه فشرده است، با مقدمه وزیر اوقاف وقت، شیخ احمد حسن الباقوری چاپ کرد. الباقوری به ایران آمد و با آیت‌الله بروجردی دیدار کرد. مقدمه وی در باب تقریب فقهی و مشترکات فقهی [[فریقین]] است.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت‌الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۴</ref>

* '''حمایت از دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه''': دارالتقریب در سال ۱۳۲۷ش از سوی جمعی از علمای اهل سنت و مذاهب مختلف و علمای شیعه و با کوشش [[محمدتقی قمی]] که سال‌ها در لبنان و مصر اقامت داشت و با دبیرکلی وی شکل گرفت. اعضاء آن از اساتید [[الازهر]] مانند شیخ عبدالمجید سلیم، [[محمود شلتوت|شیخ محمود شلتوت]]، شیخ ابوزهره، حسن البنا، و از علمای شیعه [[محمدحسین کاشف‌الغطاء|محمد حسین کاشف الغطاء]] در [[نجف]]، [[سید عبدالحسین شرف‌الدین|سید عبد الحسین شرف الدین]] و [[محمدجواد مغنیه]] در [[لبنان]] بودند. آیت‌الله بروجردی اهتمام ویژه‌ای به دارالتقریب داشت تا جایی که در بستر مرگ نیز به اهمیت این طرح و لزوم تقویت آن تأکید نمود.<ref>آذرشب، پیشینه تقریب، ۱۳۸۴ ش، ص۱۸۲.</ref> او با هر گونه اهانت به خلفا و بزرگان اهل سنت، مخالف بود و این کارها را موجب تفرقه و عداوت در میان جوامع مسلمین می‌دانست.<ref>وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت‌الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، اسفند ۸۶، ص۲۵.</ref>[[مرتضی مطهری|مطهری]] در تشریح نقش آیت الله بروجردی و حمایت او از تأسیس و توسعه دارالتقریب به نقل فتاوای علمای عامه در درس خارج فقه ایشان اشاره کرده و این که به همین منظور حاج شیخ محمدتقی قمی را به عنوان نماینده خود به مصر فرستاد تا به عنوان یک عالم شیعی در مرکز علمای اهل سنت – مصر – با رؤسای الازهر ارتباط داشته باشد.

== فعالیت‌های سیاسی ==

:: «هدف اینان از تغییر خط، دورکردن جامعه ما از فرهنگ اسلامی است، من تا زنده‌ام، اجازه نمی‌دهم این کار را عملی کنند، به هر جا که می‌خواهد منتهی شود.»<ref>چشم و چراغ مرجعیت: مصاحبه‌های ویژه مجله حوزه، با شاگردان آیت‌الله بروجردی، ص۲۹</ref>

::: «اینان ([[جمعیت فدائیان اسلام|فداییان اسلام]]) طلاب و سادات جوانی هستند، ناراحت و عصبانی، باید موعظه بشوند. من از آنها می‌خواهم که این کارها را دنبال نکنند. ما تحولات زیادی در عمرمان دیده‌ایم. جریان مشروطیت و… دیدیم که کارها چگونه شروع و به کجا ختم شد.»<ref>علی رهنما، نیروهای مذهبی بر بستر حرکت نهضت ملی، ص۵۸</ref>

== پانویس ==

== یادداشت ==

== منابع ==

* تمری، محمدرضا، شکوه شیعه، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۸۷ش.

* دوانی، علی، خاطرات و مبارزات حجت الاسلام فلسفی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۷۶ش.

* دوانی، علی، مفاخر اسلام، بنیاد فرهنگی امام رضا (ع)، تهران.

* شیرازی، سید حسن، کلمه الله، بیروت، دار الصادق، ۱۳۸۹/۱۹۶۹.

* علی‌آبادی، محمد، الگوی زعامت، انتشارات هنارس.

* علوی، سید محمدحسین، خاطرات زندگانی آیت‌الله بروجردی، انتشارات اطلاعات تهران، ۱۳۴۱ش.

* مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شکوه فقاهت، قم، ۱۳۷۹ش.

* مطهری، مرتضی، مزایا و خدمات آیت‌الله بروجردی، انتشارات صدرا، تهران، ۱۳۸۰ش.

* واعظ زاده خراسانی، محمد، زندگی آیت‌الله بروجردی، نشر مجمع تقریب مذاهب اسلامی، تهران، ۱۳۷۹ش.

* مجله حوزه، آثار و تالیفات آیةالله بروجردی، فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۰ش، شماره ۴۳ و ۴۴.

* [http://www.shabestan.ir/mobile/detail/news/1041614 علت بازگشت آیت الله بروجردی به زادگاهش/اشتیاق به فراگیری علم از ویژگی های مرجعیت شیعه]، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: ۱۰ فروردین ۱۴۰۰، تاریخ بازدید: ۶ خرداد ۱۴۰۲.

== پیوند به بیرون ==

* [https://www.cgie.org.ir/fa/article/228698 دائره المعارف بزرگ اسلامی]

* [http://rch.ac.ir/article/Details/6455 دانشنامه جهان اسلام]

* [http://www.bou.ac.ir/Portal/File/ShowFile.aspx?ID=88bf952b-aa2b-48df-8d24-9ff177fa3da7 سیره عملی آیت‌الله العظمی بروجردی در ساحت سیاست]

* [http://www.dinonline.com/doc/note/fa/4603/ آیت‌الله بروجردی و حاج آقا روح‌الله]

* [http://www.dinonline.com/doc/article/fa/4595/ آیت‌الله بروجردی به روایت دانشنامه ایرانیکا]

* [http://www.dinonline.com/doc/article/fa/4599/ ویژگی‌های مکتب قم و روش فقهی آیت‌الله بروجردی]