خیر الامور اوسطها: تفاوت میان نسخه‌ها

از نظر محققان، رعایت حد میانه در همه امور مطلوب نبوده و برای برخی از امور نظیر [[تقرب به خدا]] و [[کسب علم]]، هیچگونه میانه‌روی وجود ندارد.

این روایت در شعر و ادب پارسی شهرت داشته و از گذشته تا کنون اشعار بسیاری با اقتباس از آن سروده شده است.

{{جعبه نقل قول| عنوان =| هنگامی که [[هارون عباسی]] در سفر [[حج]] به نزدیکی [[مدینه]] رسید، بزرگان شهر به استقبال وی آمدند که در پیشاپیش آنها [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم (ع)]] سوار بر قاطر بود. ربیع به امام گفت: این چه مرکبی است که سوار شده‌ای و به استقبال هارون آمده‌ای؟! با این مرکب اگر بخواهی به فردی برسی، به او نخواهی رسید و اگر بخواهی از فردی بگریزی، قدرت آن را نخواهی داشت! امام فرمود: این مرکب از تکبر اسب‌های تیزرو پایین‌تر، و از خواری الاغ‌های کندرو بالاتر است، و «خیر الامور اوسطها»| منبع = <small>[[شیخ مفید]]، [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الإرشاد]]، ۱۴۱۳ق‏، ج‏۲، ص۲۳۴.</small>| تراز = چپ| عرض = ۳۰۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}

عده ای این روایت را به جهاتی ضعیف دانسته‌<ref>برای نمونه نگاه کنید به عجلونی، کشف الخفاء، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۹۱.</ref> و برخی بر این باورند که این روایت تنها در مواردی کارایی دارد که در آن تردید یا تعارض وجود دارد و اگرنه استناد به این حدیث درست نیست.<ref>سرخسی، المبسوط، بی تا، ج۳، ص۱۶۵؛ کاشانی، بدائع الصنائع، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۳.</ref>

برخی از محققین بر این باورند که معنای واژه «اوسط» در این روایت، حد میانه نیست، بلکه به معنای «عاقل‌ترین» است. در نتیجه منظور این است که بهترین امور آن است که از روی عقل انجام گرفته باشد، نه اینکه در وسط امور باشد.<ref>زارعیان، «ادله نقلی به نفع یا علیه نظریه حد وسط ارسطوئی»، ص۶۶.</ref>

به دلیل آنکه در [[آیه ۲۸ سوره قلم]] و نیز [[آیه ۱۴۳ سوره بقره]] نیز این واژه به معنای عاقل تفسیر شده است.<ref>قمی، تفسیر قمی، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۳۸۱.</ref>

[[ابن‌ابی‌الحدید]] ادیب و شارح [[نهج البلاغه]]، نیز معتقد است وسط در لغت به معنای بهترین از هر چیز است و [[امت وسط]] که در [[قرآن]] آمده، یعنی افضل امت‌ها.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۷ش، ج۱۷، ص۲۹.</ref>

[[ناصر مکارم شیرازی]]، مفسر و [[مجتهد|فقیه]] شیعه، معتقد است که اصرار بر آنکه همیشه [[اخلاق|فضایل اخلاقی]] حد وسط در میان افراط و تفریط باشد، درست نیست، چرا که گاهی زیاده‌روی، در برخی از امور (نظیر [[تقرب به خدا]] و تقویت قوای عقلانی) پسندیده است.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۰۳.</ref>

|هر که در وی لقمه شد نور جلال|هر چه خواهد کو بخور او را حلال}}

برخی بر این باورند که [[سیره]] [[امامان شیعه]] در پاره ای از موارد، بر خلاف روایت خیر الامور اوسطها است. چه اینکه طبق شأن نزول [[آیه اطعام]]، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی (ع)]]، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا (س)]] و [[حسنین|حسنین (ع)]] با آنکه [[روزه]] بودند، تمام طعام خود را در سه روز به [[فقیر|مسکین]]، [[یتیم]] و [[اسیر]] [[انفاق]] کردند یا [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن مجتبی (ع)]] تمام دارای خود را به فقرا می‌داد یا اینکه امام علی (ع) درهمی از پول نخلستان برای خود نگه نمی‌داشت و موارد بسیاری از این دست.<ref>زارعیان، «ادله نقلی به نفع یا علیه نظریه حد وسط ارسطوئی»، ص۷۲.</ref>

از سوی دیگر [[عبدالله جوادی آملی]]، مفسر، فیلسوف و [[مجتهد|فقیه]] شیعه معتقد است خیر الامور اوسطها اشاره به این مطلب دارد که افراط و تفریط در همه اوصاف علمی و عملی انسان، ناپسند است اما دربارهٔ [[امامان شیعه]] که خود ترازوی عمل است، خیر الامور، حد اعلی خواهد بود، از این رو [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن (ع)]] کل اموالش را می‌بخشد.<ref>جوادی آملی، «[https://news.esra.ir/fa/w/1611410 باید در همه اوصاف علمی و عملی از افراط و تفریط پرهیز کرد]».</ref>

در میان ضرب‌المثل‌های زبان فارسی، عبارت «اندازه نگهدار که اندازه نکوست» را معادل روایت خیرالامور اوسطها دانسته‌اند.<ref>امیر پاشائی، «تطبیق ضرب‌المثل‌های عربی با ادب فارسی«، ص۷۲.</ref>

و شاعران فارسی‌زبان در آثار خود اشارات متعددی به این روایت داشته‌اند. نظیر آنکه [[عبدالرحمن جامی]]، شاعر، موسیقی‌دان و عارف قرن نهم، اینگونه می‌سراید:<ref>جامی، دیوان جامی، ۱۳۸۳ش، فاتحة الشباب، قصیده سوم.</ref>

|مَثَلست آن که مِهتر بَطحا|گفت: خیر الامور اوسطها|هرکه داند شناخت حد وسط|نکند خود به هیچ کار غلط}}

{{پانوشت}}

{{منابع}}

* ابن ابی الحدید، عزالدین ابوحامد، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی، ۱۳۷۷ش.