Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۴٬۲۴۹
ویرایش
مستضعف فکری: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
Mkhaghanif (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''مُستَضعَف فکری''' کسی است که توانایی جسمی یا فکری برای شناسایی حق از باطل و یا دسترسی به دین [[اسلام]] را ندارد. از طرفی دشمنی با حق ندارد، به طوری که اگر حق به او عرضه شود؛ از پذیرش آن سر باز نمی‌زند. در [[قرآن|قرآن کریم]]، اصطلاح مستضعف، فقط درباره مستضعف عملی به کار رفته است یعنی کسانی که اسلام به آنها رسیده؛ اما شرایط محیط به او اجازه عمل نمی‌دهد. این در حالی است که تعریف و شرایط مستضعف فکری، در [[حدیث|روایات]]، آمده است. در [[کلام اسلامی|علم کلام]] و [[فقه]]، [[جاهل قاصر]] و مستضعف فکری، هم‌معنا دانسته شده‌اند. | '''مُستَضعَف فکری''' کسی است که توانایی جسمی یا فکری برای شناسایی حق از باطل و یا دسترسی به دین [[اسلام]] را ندارد. از طرفی دشمنی با حق ندارد، به طوری که اگر حق به او عرضه شود؛ از پذیرش آن سر باز نمی‌زند. در [[قرآن|قرآن کریم]]، اصطلاح مستضعف، فقط درباره مستضعف عملی به کار رفته است یعنی کسانی که اسلام به آنها رسیده؛ اما شرایط محیط به او اجازه عمل نمی‌دهد. این در حالی است که تعریف و شرایط مستضعف فکری، در [[حدیث|روایات]]، آمده است. در [[کلام اسلامی|علم کلام]] و [[فقه]]، [[جاهل قاصر]] و مستضعف فکری، هم‌معنا دانسته شده‌اند. | ||
درباره عاقبت اخروی مستضعف فکری سه دیدگاه وجود دارد: وارد شدن به [[جهنم]]، [[ثواب و عقاب|مجازات نشدن]] و مستحق [[ثواب و عقاب|ثواب]] بودن. به گفته [[مرتضی مطهری| | درباره عاقبت اخروی مستضعف فکری سه دیدگاه وجود دارد: وارد شدن به [[جهنم]]، [[ثواب و عقاب|مجازات نشدن]] و مستحق [[ثواب و عقاب|ثواب]] بودن. به گفته [[مرتضی مطهری|مرتضی مطهری]] درباره مستضعف فکری در ادبیات دینی دو نگاه افراطی و تفریطی وجود دارد که بر اساس دیدگاه تفریطی، تنها اعمال [[شیعه|شیعیان]] مقبول دانسته می‌شود و اعمال مستضعف فکری باطل شمرده شده است. در مقابل طبق دیدگاه افراطی، اگر رفتار مستضعف فکری، نیکو باشد، [[ثواب و عقاب|ثواب]] بر او مترتب خواهد شد. | ||
درباره موضوع مستضعف فکری، مقاله یا کتاب مستقلی نوشته نشده؛ ولی در به صورت پراکنده در برخی از کتاب‌های تفسیری و در تعدادی مقاله به این موضوع پرداخته شده است. | درباره موضوع مستضعف فکری، مقاله یا کتاب مستقلی نوشته نشده؛ ولی در به صورت پراکنده در برخی از کتاب‌های تفسیری و در تعدادی مقاله به این موضوع پرداخته شده است. | ||
==تعریف و جایگاه== | ==تعریف و جایگاه== | ||
مستضعف فکری به کسی گویند که از نظر فکری، بدنی یا عدم دسترسی به دین [[اسلام]]، قادر به شناسایی حق از باطل و شناخت معارف دین نیست.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۸۷</ref> از طرفی او دشمنی با حق ندارد، به طوری که اگر حق به مستضعف فکری عرضه شود از پذیرش آن سر باز نمی‌زند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۵۱.</ref> برخی از محققین معتقدند مستضعف فکری در این چند ملاک خلاصه می‌شود: | مستضعف فکری به کسی گویند که از نظر فکری، بدنی یا عدم دسترسی به دین [[اسلام]]، قادر به شناسایی حق از باطل و شناخت معارف دین نیست.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۸۷</ref> از طرفی او دشمنی با حق ندارد، به طوری که اگر حق به مستضعف فکری عرضه شود از پذیرش آن سر باز نمی‌زند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۵۱.</ref> برخی از محققین معتقدند مستضعف فکری در این چند ملاک خلاصه می‌شود: «[[اتمام حجت|تمام‌نشدن حجت]]»، «عدم اطلاع از اختلاف»، «ضعف عقلی»، «منحصر دانستن حق در اعتقادات خود» و «[[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] غیر [[ناصبی]] بودن».<ref>یوسفی زاده، «وضعیت مستضعفان فکری در قیامت»، ص۵۸. </ref> | ||
به باور [[ناصر مکارم شیرازی|آیت‌الله مکارم شیرازی]]، آیه‌ای درباره مستضعف فکری در [[قرآن|قرآن مجید]] وجود ندارد و منظور از کلمه "مستضعفین" [[مستضعف عملی]] است؛ یعنی کسی که حق را تشخیص داده؛ اما خفقان محیط به او اجازه عمل به آن را نمی‌دهد؛<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴، ج۱۶، ص۲۰.</ref> اما در روایات، به مستضعف فکری اشاره شده است. [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در کتاب [[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]] در باب «المستضعفین و | به باور [[ناصر مکارم شیرازی|آیت‌الله مکارم شیرازی]]، آیه‌ای درباره مستضعف فکری در [[قرآن|قرآن مجید]] وجود ندارد و منظور از کلمه "مستضعفین" [[مستضعف عملی]] است؛ یعنی کسی که حق را تشخیص داده؛ اما خفقان محیط به او اجازه عمل به آن را نمی‌دهد؛<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴، ج۱۶، ص۲۰.</ref> اما در روایات، به مستضعف فکری اشاره شده است. [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در کتاب [[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]] در باب «المستضعفین و المُرْجَونَ لِأمرِ الله»، به تبیین سی و هفت روایت درباره «مستضعف» پرداخته است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳، ج۶۹، ص۱۵۷-۱۷۱</ref> | ||
برداشت ناصر مکارم شیرازی یکی از مفسران شیعه، از روایت [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷، ج۲، ص۴۰۶.</ref> این است که مستضعف فکری، یعنی کسی که بَیّنه و دلیلی برای او اقامه نشده و از اختلاف درباره دین و مذهب آگاهی نیافته است؛ اما هنگامی‌که از وجود اختلاف با خبر شود، دیگر مستضعف نیست.<ref>مکارم شیرازی، «مستضعف فکری | آیین رحمت»، | برداشت ناصر مکارم شیرازی یکی از مفسران شیعه، از روایت [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم(ع)]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷، ج۲، ص۴۰۶.</ref> این است که مستضعف فکری، یعنی کسی که بَیّنه و دلیلی برای او اقامه نشده و از اختلاف درباره دین و مذهب آگاهی نیافته است؛ اما هنگامی‌که از وجود اختلاف با خبر شود، دیگر مستضعف نیست.<ref>مکارم شیرازی، «مستضعف فکری | آیین رحمت»، | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
#کسی که از نظر فکری ناتوان باشد.<ref>سبحانی، مدخل مسائل جدید در علم کلام، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۳۲۰.</ref> | #کسی که از نظر فکری ناتوان باشد.<ref>سبحانی، مدخل مسائل جدید در علم کلام، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۳۲۰.</ref> | ||
== | ==سرنوشت مستضعف در قیامت== | ||
رفتار [[خداوند]] در روز [[قیامت]] در قبال مستضعف فکری مورد اختلاف اندیشمندان واقع شده است. سه رویکرد در این باره وجود دارد: | رفتار [[خداوند]] در روز [[قیامت]] در قبال مستضعف فکری مورد اختلاف اندیشمندان واقع شده است. سه رویکرد در این باره وجود دارد: | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
*گروهی بر این باورند که خداوند، مستضعفان فکری را عذاب نمی‌کند؛ ولی به آنان نیز پاداش و ثواب نمی‌دهد؛ چرا که پاداش و ثواب در ازای عمل به تکالیف داده می‌شود و حکم این گروه در گرو لطف و فضل الهی است.<ref>شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، احیاء التراث العربی، ج۳، ص۳۰۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۵۲؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۲۰، ص۲۴۱.</ref> | *گروهی بر این باورند که خداوند، مستضعفان فکری را عذاب نمی‌کند؛ ولی به آنان نیز پاداش و ثواب نمی‌دهد؛ چرا که پاداش و ثواب در ازای عمل به تکالیف داده می‌شود و حکم این گروه در گرو لطف و فضل الهی است.<ref>شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، احیاء التراث العربی، ج۳، ص۳۰۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۵۲؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۹ش، ج۲۰، ص۲۴۱.</ref> | ||
[[مرتضی مطهری|شهید مطهری]] در مسئله مستضعف فکری، به دو دیدگاه افراطی و تفریطی اشاره کرده، معتقد است هردوی آنها با دیدگاه قرآن مخالف است.<ref>مطهری، عدل الهی، ۱۳۹۱، ص۲۴۳-۳۱۶.</ref> در دیدگاه تفریطی، تنها اعمال [[شیعه]] قبول شده و اعمال مستضعف فکری باطل شمرده شده است.<ref>مطهری، عدل الهی، ۱۳۹۱، ص۲۴۳-۳۱۶.</ref> نبود اعتقاد به [[امامت]]، مهم‌ترین دلیل طرفداران دیدگاه تفریطی در قبول نشدن اعمال مستضعف فکری می‌باشد؛ اما دیدگاه افراطی بر این باور است که اگر عمل مستضعف فکری، خیر و حَسَن باشد، [[ثواب و عقاب|ثواب]] بر او مترتب خواهد | [[مرتضی مطهری|شهید مطهری]] در مسئله مستضعف فکری، به دو دیدگاه افراطی و تفریطی اشاره کرده، معتقد است هردوی آنها با دیدگاه قرآن مخالف است.<ref>مطهری، عدل الهی، ۱۳۹۱، ص۲۴۳-۳۱۶.</ref> در دیدگاه تفریطی، تنها اعمال [[شیعه]] قبول شده و اعمال مستضعف فکری باطل شمرده شده است.<ref>مطهری، عدل الهی، ۱۳۹۱، ص۲۴۳-۳۱۶.</ref> نبود اعتقاد به [[امامت]]، مهم‌ترین دلیل طرفداران دیدگاه تفریطی در قبول نشدن اعمال مستضعف فکری می‌باشد؛ اما دیدگاه افراطی بر این باور است که اگر عمل مستضعف فکری، خیر و حَسَن باشد، [[ثواب و عقاب|ثواب]] بر او مترتب خواهد شد، اعم از اینکه فاعلش معتقد به اسلام یا [[امامیه|مذهب امامیه]] باشد یا نه.<ref>مطهری، عدل الهی، ۱۳۹۱، ص۲۴۳-۳۱۶.</ref> شهید مطهری معتقد است رفتار مستضعف فکری در صورتی که عناد و انکار نداشته باشند، مورد پذیرش است.<ref>مطهری، عدل الهی، ۱۳۹۱، ص۲۴۳-۳۱۶</ref> | ||
==پیشینه و منابع مطالعاتی== | ==پیشینه و منابع مطالعاتی== | ||
به باور برخی از محققان، درباره موضوع مستضعف فکری، مقاله یا کتاب مستقلی نوشته نشده و در کتاب‌های تفسیری به صورت پراکنده در تفسیر آیاتی که در آنها کلمه «مستضعف» و یا مشتقات آن آمده، مطالبی ذکر شده است.<ref>یوسفی زاده و جوادی، «وضـعیت مستضعفان فکری در قیامت»، ص۵۶.</ref> همچنین [[مرتضی مطهری| | به باور برخی از محققان، درباره موضوع مستضعف فکری، مقاله یا کتاب مستقلی نوشته نشده و در کتاب‌های تفسیری به صورت پراکنده در تفسیر آیاتی که در آنها کلمه «مستضعف» و یا مشتقات آن آمده، مطالبی ذکر شده است.<ref>یوسفی زاده و جوادی، «وضـعیت مستضعفان فکری در قیامت»، ص۵۶.</ref> همچنین [[مرتضی مطهری|مطهری]] در [[عدل الهی (کتاب)|کتاب عدل الهی]] در بحث «عمل خیر از غیرمسلمان» مطالبی را در این زمینه بیان کرده است.<ref>مطهری، عدل الهی، ۱۳۹۱، ص۲۴۳-۳۱۶</ref> مقاله‌های «دیدگاه امام خمینی درباره پیروان ادیان» اثر حسین توفیقی،<ref>توفیقی، «دیدگاه امام خمینی (ره) درباره پیروان ادیان» در نشریه هفت آسمان.</ref> «پلورالیسم نجات در اندیشه اسلامی» اثر مهدی عزیزان،<ref>عزیزان، «پلورالیسم نجات در اندیشه اسلامی» در نشریه معرفت.</ref> «بررسی پلورالیسم نجات از نگاه قرآن» اثر ایلقار اسماعیل زاده،<ref>اسماعیل زاده، «بررسی پلورالیسم نجات از نگاه قرآن»، در نشریه بینات.</ref> «وضعیت مستضعفان فکری در قیامت» اثر محمدعلی یوسفی زاده و قاسم جوادی<ref>یوسفی زاده و جوادی، «وضـعیت مستضعفان فکری در قیامت»، در نشریه اندیشه نوین دینی.</ref> و «بررسی ماهیت و عاقبت اخروی مستضعفان دینی با تکیه بر آیات و روایات» اثر محمدحسین نقی زاده و صمد عبداللهی عابد،<ref>نقی زاده و عبداللهی عابد، «بررسی ماهیت و عاقبت اخروی مستضعفان دینی با تکیه بر آیات و روایات»، در نشریه الهیات قرآنی.</ref> درباره مستضعف فکری نگارش شده‌اند. | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||