رجعت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''رَجعَت''' اصطلاحی کلامی و به معنای زنده‌شدن گروهی از مردم پس از مرگ و پیش از [[قیامت]] است. رجعت از اعتقادات [[شیعه|امامیه]] است و برای اثبات آن به [[قرآن]] و [[روایات]] استناد کرده‌اند. همچنین برخی گفته‌اند از [[ضروری مذهب|ضروریات مذهب شیعه]] است و بر حقانیت آن ادعای اجماع و اتفاق کرده‌اند. بیشتر عالمان امامیه رجعت را با زمان قیام و ظهور [[حضرت مهدی(ع)]] مقارن دانسته‌اند.

امامیه با آن که اصل رجعت را با استناد به روایات [[تواتر|متواتر]] مُسلَم گرفته‌اند، اما در جزئیات و چگونگی آن اختلاف نظر دارند. برخی بر این باورند که رجعت‌کنندگان با همان بدن‌هایی که در زندگی دنیا بوده‌اند دوباره رجعت می‌کنند. برخی نیز گفته‌اند با بدن‌ مثالی رجعت می‌کنند. برخی نیز معتقدند که اصل رجعت مورد اتفاق است، ولی علم به جزئیات و چگونگی آن نزد خدا و اولیائش است.

با توجه به برخی روایات، [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] نخستین کسی است که رجعت می‌کند. همچنین برپایه برخی روایات، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و سایر [[امامان شیعه|ائمه(ع)]]، مؤمنان و شهداء، [[اصحاب کهف]]، [[یوشع (پیامبر)|یوشع]]، [[مؤمن آل فرعون]] و برخی زنان مانند [[ام ایمن]]، [[حبابه والبیه]]، [[سمیه دختر خباط|سمیه]]، [[صیانة ماشطة]]، از رجعت‌کنندگانند. علاوه بر آن دشمنان اهل‌بیت(ع) و دشمنان پیامبران الهی و منافقین از جمله کسانی‌اند که با توجه به برخی روایات، رجعت می‌کنند و از آن‌ها انتقام گرفته می‌شود و پیش از [[قیامت]] به سزای عمل‌شان می‌رسند.

آثار فراوانی پیرامون مسئله رجعت نگارش یافته است. کتاب [[الإیقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة (کتاب)|الإیقاظ من الهُجعة بالبرهان علی الرَجعة]]، تألیف [[شیخ حر عاملی|حر عاملی]] و کتاب [[الشیعة و الرجعة (کتاب|الشیعة و الرجعة]]، اثر [[محمدرضا طبسی نجفی]] از جمله این آثارند.

رجعت به معنای بازگشت<ref>ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه «رجع».</ref> و در اصطلاح کلامی به معنای زنده‌شدن گروهی از مردم پس از مرگ و پیش از [[قیامت]] است.<ref>حر عاملی، الإیقاظ من الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۴۲۳.</ref> به‌گفته [[شیخ مفید]]، رجعت، نزد شیعه، باور به بازگشت امام علی(ع) و سایر امامان شیعه(ع) به دنیا، پس از وفات حضرت مهدی(ع) و حکومت کردن آن‌ها بر روی زمین، بدون معارض و درگیری است.<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۴ق، ص۳۲۴.</ref> رجعت در روایات با عنوان «الکَرّة»، از ماده «کَرَر» به معنای رجوع و بازگشت<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه «کرر».</ref> نیز به کار رفته است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۵۴۲.</ref>

از آنجا که رجعت از امور اعتقادی است که از طرفی با [[امامت]] و با مسئله [[مهدویت]] مرتبط است و از طرفی دیگر زمینه‌ساز باور به [[معاد]] و مسئله [[ثواب و عقاب]] است، از مسائل [[کلام اسلامی|علم کلام]] به شمار می‌رود و در این علم درباره اثبات و صحت و صدق باور به آن، بحث می‌شود.<ref>رضوانی، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ۱۳۸۸ش، ص۶۶۱.</ref> همچنین این مسئله از مسائل مورد اختلاف شیعه و [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] است.<ref>مظفر، بدایة المعارف الالهیة، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۶۹.</ref>

به گفته [[شیخ حر عاملی]]، باور به رجعت، از ویژگی‌ها و نشانه‌های شیعه بودن است.<ref>حر عاملی، الإیقاظ من الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۱.</ref> [[شیخ صدوق]] در کتاب [[الاعتقادات (کتاب)|الاعتقادات]] گفته از اعتقادات شیعه این است که آموزه رجعت، حق است.<ref>شیخ صدوق، الاعتقادات، ۱۴۱۴ق، ص۶۰.</ref> عالمانی همچون: [[شیخ مفید]]<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۴ق، ص۴۸.</ref> [[سید مرتضی]]،<ref>سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۵.</ref> بر صحیح بودن اعتقاد به رجعت، ادعای [[اجماع]] نموده‌اند.  

برخی آن را از باورهای مسلم و از ضروریات مذهب شیعه بر شمرده‌اند و برخی دیگر اگرچه آن را از ضروریات ندانسته‌اند، ولی انکار آن را نیز جایز ندانسته‌اند.<ref>سلیمیان، بازگشت به دنیا در پایان تاریخ، ۱۳۸۷ش، ص۳۹.</ref> برای نمونه [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در [[حق الیقین]] گفته است که رجعت از اجماعیات و بلکه از ضروریات مذهب شیعه به شمار می‌رود<ref>علامه مجلسی، حق الیقین، انتشارات اسلامیه‌، ج۲، ص۳۳۵.</ref> و انکار آن مساوی با خروج از مذهب شیعه است.<ref>علامه مجلسی، حق الیقین، انتشارات اسلامیه‌، ج۲، ص۳۵۴.</ref> [[سید عبدالله شبر]] نیز اعتقاد به آن را از ضروریات مذهب شمرده و منکر آن را خارج از مذهب شیعه دانسته است.<ref>شبر، حق الیقین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۳۷.</ref> [[حر عاملی]] گفته است باور به رجعت نزد اکثر عالمان امامیه از ضروریات شمرده شده است و از عالمان مشهور شیعه کسی نیست که در انکار آن چیزی گفته یا نوشته باشد.<ref>حر عاملی، الإیقاظ من الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۹۶.</ref> به گفته [[لطف‌الله صافی گلپایگانی]]، شیعه به نحو اجمال، قائل به رجعت است و انکار آن مستلزم ردّ قرآن و روایات متواتری است که در منابع متواتر روایی آمده است.<ref>صافی گلپایگانی، مجموعة الرسائل، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۴۰۶.</ref>

البته برخی عالمان شیعه همچون: [[سید محسن امین|سیدمحسن امین]]، [[محمدجواد مغنیه]] و [[محمدرضا مظفر]]، باور به رجعت را از ضروریات مذهب شیعه نمی‌دانند و بر این نظرند که آموزه رجعت به‌واسطه روایاتی که از امامان شیعه وارد شده، اثبات می‌گردد و اعتقاد به آن برای باورمندان به صحت این روایات، لازم است.<ref>امین، نقض الوشیعة، ۱۴۰۳ق، ص۳۷۶؛ مغنیه، الجوامع و الفوارق، ۱۴۱۴ق، ص۳۰۰-۳۰۲؛ مظفر، عقاید الشیعة، ۱۴۲۹ق، ص۸۴.</ref>

به‌گفته [[شیخ مفید]]، امامیه بر اعتقاد به این که پیش از قیامت، افراد کثیری از اموات به دنیا رجعت می‌کنند، اتفاق نظر دارند؛ ولی در معنا و چگونگی آن اختلاف نظر دارند.<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۴ق، ص۴۶.</ref> سید عبدالله شبر گفته است اعتقاد به اصل رجعت واجب است؛ اما به جزئیات و چگونگی آن علم نداریم و علم به آن نزد خدا و اولیائش است.<ref>شبر، حق الیقین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۳۷.</ref> برخی محدثان و متکلمان بر این باورند که به مانند قیامت، خداوند بدن مردگان را از قبر، زنده کرده و محشور می‌گرداند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، الایقاظ الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۹۵؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۴، ص۵۶۲.</ref> [[مرتضی مطهری]] در بیان دیدگاه [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]]، در خصوص چگونگی رجعت، گفته است که از نظر وی رجعت بدین معنا نیست که اموات با همان بدن‌های عنصری‌شان که در دار دنیا بودند به این دنیا رجعت می‌کنند؛ بلکه بازگشت ارواح آن‌ها در جسم رقیق و شبح‌گونه مانند آنچه اهل مکاشفه ادعای رؤیت آن را دارند، خواهد بود.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۴، ص۵۶۲.</ref>

[[سید روح‌الله موسوی خمینی|سید روح‌الله خمینی]] معتقد است آنچه ضروری است و بر ضروری بودن آن دلیل اقامه شده، خود مسئله رجعت است؛ اما خصوصیات و چگونگی آن ضروری نیست و دلیلی نیز بر آن وجود ندارد.<ref>موسوی اردبیلی، تقریرات فلسفه (تقریرات درس فلسفه امام خمینی)، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۱۹۷.</ref> او همچنین در این مسئله معتقد است که نفوس رجعت‌کنندگان، بدن مُلکی (بدن دنیایی) ایجاد می‌کنند و با همان بدن‌های ملکی به دار دنیا بازگشت می‌کنند.<ref>موسوی اردبیلی، تقریرات فلسفه (تقریرات درس فلسفه امام خمینی)، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۱۹۷.</ref> [[محمدعلی شاه‌آبادی]]، رجعت به دنیا را با [[بدن برزخی|بدن مثالی]] یا برزخی دانسته است.<ref>محمدی، «فلسفه رجعت از منظر آیةالله شاه آبادی»، ص۸۵.</ref> [[محمدباقر بهبودی]] (۱۳۰۷-۱۳۹۳ش)، مصحح و رجال‌شناس شیعه، بر این نظر است که رجعت، مشهود همگان نیست و تصویر آن براساس برخاستن از گور، برداشتی عامیانه است که با منطق قرآن و عقل سازگاری ندارد. او معتقد است رجعت افراد بشر، بر پایه همین نظام موجود تکوینی است که انسان‌ها یعنی نطفه‌های بشری از صُلب پدران وارد رحمِ مادران شوند و بعد از ولادت، خاطره گذشته ها را از یاد ببرند.<ref>[http://mbehboudi.org/article/rajat/ «رجعت در قرآن و اندیشه شیعیان»، وبگاه آثار استاد محمدباقر بهبودی.]</ref>

برخی عالمان نیز روایاتی که در باب رجعت وارد شده را به تأویل برده و گفته‌اند منظور از رجعت، بازگشت [[امامان شیعه|امامان شیعه(ع)]] با جسم‌هایشان به دار دنیا نیست؛ بلکه مقصود این است که در عصر ظهور حضرت مهدی(ع)، دولت‌های آن‌ها، قوانین و امر و نهی‌هایشان، بازگشت می‌کند.<ref>سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۵؛ حر عاملی، الایقاظ الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۹۴.</ref> [[سید مرتضی]] این دیدگاه را به عده اندکی از [[امامیه]] نسبت داده و آن را ردّ کرده است.<ref>سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۵.</ref>

آنچه میان عالمان امامیه شهرت دارد این است که مسئله رجعت با مسئله قیام و ظهور [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی(ع)]]، مرتبط است، اما زمان آن اختلافی است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(ع) براساس قرآن، حدیث و تاریخ، ۱۳۹۳ش، ج۸، ص۷۷.</ref> بیشتر عالمان، رجعت را مقارن با قیام و ظهور حضرت مهدی(ع) دانسته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۴ق، ص۷۷؛ سید مرتضی، الرسائل الشریف، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۳۶۷؛ حر عاملی، ایقاظ الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۳۸.</ref>

*در روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نقل شده اولین کسی که رجعت می‌کند امام حسین(ع) است و به‌مدت چهل سال بر روی زمین حکومت می‌کند.<ref>حلی عاملی، مختصر البصائر، ۱۴۲۱ق، ص۹۱؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۶۴.</ref> همچنین روایت‌هایی درباره رجعت پیامبر(ص)، امام علی(ع)<ref>برای نمونه نگاه کنید به قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۴۷.</ref> و سایر امامان معصوم(ع)<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۵؛ حر عاملی، الایقاظ من الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۳۴۵؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۰۸-۱۰۹.</ref> نقل شده است.

*به گزارش برخی روایات، گروهی از اصحاب امامان معصوم(ع) و شیعیان آنان نیز رجعت می‌کنند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۵۰-۵۱.</ref> در برخی روایات اسم برخی از اصحاب مانند [[سلمان فارسی|سلمان]] و [[مقداد بن عمرو|مقداد]]، [[ابودجانه|ابو دجانه انصاری]] و [[مالک اشتر]] که از رجعت‌کنندگان شمرده شده‌اند نیز ذکر شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۳۲؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۶۸.</ref> همچنین در روایتی نقل شده که ۷۰ نفر از [[فهرست اصحاب امام حسین(ع)|یاران امام حسین(ع)]]، همراه وی در هنگام ظهور حضرت مهدی(ع)، رجعت می‌کنند.<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص۵۶.</ref>

*دشمنان اهل‌بیت(ع) و دشمنان پیامبران الهی و منافقین از جمله کسانی‌اند که با توجه به برخی روایات، رجعت می‌کنند و از آن‌ها انتقام گرفته می‌شود و پیش از قیامت به سزای عمل‌شان می‌رسند.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۸۵؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۲۴.</ref>

*در روایتی ۱۳ نفر از زنان مانند [[ام ایمن]]، [[حبابه والبیه]]، [[سمیه]] مادر [[عمار یاسر]]، زبیده، ام سعید حنفیه، [[صیانة ماشطة]] و چند نفر دیگر ذکر شده‌اند که به عنوان یاری‌کننده و انصار حضرت مهدی(ع)، در هنگام ظهور رجعت می‌کنند.<ref>طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۴۸۴.</ref>

*آیاتی که بر امکان وقوع زنده‌شدن مردگان، پیش از قیامت در امت‌های گذشته دلالت دارند. مانند آیات [[آیه ۷۳ سوره بقره|۷۳]]، [[آیه ۲۴۳ سوره بقره|۲۴۳]] و [[آیه ۲۵۹ سوره بقره|۲۵۹ سوره بقره]].<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۴ق، ص۳۲۴-۳۲۵.</ref> همچنین در [[تورات]] به نمونه‌هایی از رجعت افراد اشاره شده است: مانند زنده شدن کودکی به دست [[الیسع (پیامبر)|الیشع]]<ref>عهد عتیق، کتاب دوم پادشاهان، بند ۳۲-۳۸.</ref> و زنده شدن پسری به دست ایلیا (از پیامبران بنی‌اسرائیل).<ref>عهد عتیق، کتاب اول پادشاهان، بند۱۷ و ۲۴.</ref>

گفته می‌شود روایاتی که در باب رجعت وارد شده [[تواتر معنوی|متواتر معنوی]] است.<ref>حر عاملی، الایقاظ من الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۷۳-۷۴؛ شبر، حق الیقین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۰۵.</ref> [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در کتاب [[حق الیقین]] گفته است که بیش از ۲۰۰ حدیث را از بیش از ۴۰ نفر از مُصَنفان امامیه که در ۵۰ منبع روایی معتبر نقل شده را در بخشی با عنوان «باب الرجعة» کتاب [[بحار الانوار]]،<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۳۹.</ref> استخراج کرده است.<ref>علامه مجلسی، حق الیقین، انتشارات اسلامیه، ج۲، ص۳۳۶.</ref> او همچنین گفته است اگر روایات رجعت متواتر نباشد، پس در هیچ چیزی ادعای تواتر امکان ندارد.<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۲۳.</ref> سید عبدالله شبر نیز احادیثی که درباره رجعت امام علی(ع) و امام حسین(ع) نقل شده را متواتر معنوی و احادیثی که درباره رجعت سایر امامان معصوم(ع) نقل شده را نزدیک به تواتر دانسته است.<ref>شبر، حق الیقین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۳۷.</ref> در برخی ادعیه و زیارت‌نامه‌ها مانند [[دعای عهد]]، [[دعای دحو الارض]]، [[زیارت جامعه کبیره]]، [[زیارت مطلقه امام حسین]]، [[زیارت آل‌یاسین|زیارت آل یاسین]] و [[زیارت امام زمان]]، نیز مطالبی وجود دارد که بر مسئله رجعت دلالت می‌کنند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۹۴؛ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، انتشارات اسوه، ص۲۴۹ و ۳۲۵ و ۵۲۴ و ۵۴۰ و ۵۴۸.</ref>

برخی هم امکان و هم وقوع رجعت را انکار کرده‌اند.<ref>سلیمیان، بازگشت به دنیا در پایان تاریخ، ۱۳۸۷ش، ص۵۹.</ref> برخی نیز امکان ذاتی آن را پذیرفته و در وقوع آن شک کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به آلوسی، تفسیر روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۲۳۷.</ref> از نظر امامیه، رجعت هم ممکن است و هم واقع شده است؛ بدین بیان که انجام آن برای خداوند محال نیست و او قادر است بر این که برخی بندگانش را پس از مرگ و پیش از قیامت، زنده کند و به دار دنیا بازگرداند و چنین چیزی بنا به گزارش قرآن<ref>برای نمونه نگاه کنید به سوره بقره، آیات ۵۶ و ۷۳ و ۲۵۹.</ref> در برخی امت‌های گذشته نیز واقع شده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۴۰۵.</ref>

*پاداش صالحان و مجازات مجرمان: برپایه برخی روایات، گروهی از منافقان و ستمگران، علاوه بر کیفر خاص خود در قیامت، باید مجازات‌هایی در این جهان، نظیر آنچه اقوام سرکشی مانند فرعونیان و [[قوم عاد|عاد]] و [[ثمود]] و [[قوم لوط]] دیدند ببینند، و تنها راه آن رجعت است.<ref>شیخ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ص۱۵۵؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۲۶-۱۲۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۵، ص۵۵۹.</ref>

*نصرت الهی: برپایه روایاتی که ذیل آیه «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَیَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهَادُ؛ رسولان خود و اهل ایمان را هم در دنیا نصرت می‌دهیم و هم روز قیامت که گواهان به شهادت برخیزند.»،<ref>سوره غافر، آیه ۵۱.</ref> نقل شده است، خداوند به وعده خود در مورد نصرت پیامبران، امامان و مؤمنان، پیش از قیامت و به هنگام قیام حضرت مهدی(ع) در دنیا، عمل می‌کند.<ref>حر عاملی، الایقاظ من الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۳۴۵-۳۴۶.</ref>

*تقویت امید و آمادگی منتظران: رجعت این امید را به مردمان می‌دهد که حتی اگر مردند، در دولت امام مهدی(ع) زنده شوند و زمان ظهور را درک کنند. این امید، مردمان را تشویق می‌کند تا تلاش کنند جزو مؤمنان خالص قرار بگیرند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ص۵۰.</ref>

آثار فراوانی در موضوع رجعت از سوی عالمان امامیه در طول تاریخ، نگارش یافته است. در مقاله‌ای با عنوان «منبع‌شناسی موضوعی رجعت»، به ۱۲۷ اثر از این تألیفات اشاره شده است.<ref>زادهوش، «منبع‌شناسی موضوعی رجعت»، ص۷۲-۸۰.</ref> برخی از کتاب‌هایی که پیرامون موضوع «رجعت» تألیف شده است، عبارتند از:

*کتاب [[الإیقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة (کتاب)|الإیقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة]]: تألیف [[شیخ حر عاملی]]. حر عاملی در این کتاب براساس روایاتی که از امامان معصوم(ع) در موضوع رجعت وارد شده و همچنین با استناد به برخی آیات قرآن، به اثبات حقانیت باور به رجعت از نگاه امامیه پرداخته است. نویسنده هدف خود از تألیف این کتاب را پاسخ به سه‌ دسته از شیعیان: کسانی که در عقیده به رجعت توقف کرده‌اند، منکران رجعت و کسانی که روایات وارد شده در این موضوع را به تأویل برده‌اند، معرفی کرده است.<ref>حر عاملی، الایقاظ من الهجعة، ۱۳۸۶ش، ص۴۴-۴۵.</ref>

*کتاب «الشیعة و الرجعة»: اثر [[محمدرضا طبسی نجفی]]. نویسنده در این کتاب پس از بیان مباحث مقدماتی، در ضمن چند فصل، جایگاه رجعت را در قرآن، ادعیه، زیارات، اجماع فقها و سخن عالمان بیان کرده است.

*کتاب «الرجعة أو العودة إلی الحیاة الدنیا بعد الموت»: تألیف علی‌موسی کعبی. نویسنده در این کتاب ابتدا در مباحثی مقدماتی، «رجعت» را تعریف کرده و سپس به بیان ادله روایی و قرآنی رجعت و بیان امکان وقوع آن پرداخته است.<ref>کعبی، الرجعة أو العودة إلی الحیاة الدنیا بعد الموت، ۱۴۲۶ق، ص۱۰۵.</ref>