Automoderated users، confirmed، movedable، protected، مدیران، templateeditor
۶٬۸۴۱
ویرایش
مؤذن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(اضافه کردن موذنان مشهور) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
در [[فقه|فقه شیعی]]، برای مؤذن شرایطی چون مرد بودن و عاقل بودن شرط شده‌است؛ همچنین در خصوص ارتزاق او از [[بیت المال]] و ممنوعیت گرفتن اجرت برای اذان گفتن، سخن به میان آمده‌است. در فرهنگ اسلامی نیز مؤذنان از جایگاه ویژه اجتماعی برخوردار بودند و از قداست برخوردار بودند. | در [[فقه|فقه شیعی]]، برای مؤذن شرایطی چون مرد بودن و عاقل بودن شرط شده‌است؛ همچنین در خصوص ارتزاق او از [[بیت المال]] و ممنوعیت گرفتن اجرت برای اذان گفتن، سخن به میان آمده‌است. در فرهنگ اسلامی نیز مؤذنان از جایگاه ویژه اجتماعی برخوردار بودند و از قداست برخوردار بودند. | ||
== معناشناسی == | ==معناشناسی== | ||
مؤذّن به معنای کسی است که مطلبی را آشکارا اعلام می‌کند. در [[قرآن|قرآن کریم]] به همین معنا به کار رفته‌است.<ref>{{پک|1=قرآن کریم|2=|ک=|ص=آیه ۴۱|ج=سوره اعراف}}</ref>واژه‌های مختلف از ریشه اذان در قرآن کریم بکار رفته است. دوبار واژه «مُؤذِّن» در کناره واژه «اَذَّنَ» یک مرتبه در قرآن در آیه ۴۴ [[سوره اعراف]] «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ» ترجمه: «پس آوازدهنده‌ای میان آنان آواز درمی‌دهد که: «لعنت خدا بر ستمکاران باد.»». و یک بار در آیه ۷۰ [[سوره یوسف]] «ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسَارِقُونَ»ترجمه: «سپس [به دستوریوسف] نداكننده‌اى بانگ درداد: «اى كاروانيان، قطعاً شما دزد هستيد.» یکبار به صورت فعل امر «اَذِّنْ» ( به معنای در آیه ۲۷ [[سوره حج]] «وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ»ترجمه: «و در ميان مردم براى [اداى] حج بانگ برآور.» دو بار به صورت «تَاَذَّنَ» در آیه ۱۴۷ [[سوره اعراف]] وآیه ۷ [[سوره ابراهیم]]. کاربرد این عبارت به عنوان فریاددهنده است. <ref>{{پک|1=مکارم شیرازی|2=۱۳۷۴|ک=تفسیر نمونه|ص=۱۸۱|ج=۶}}</ref> از [[سیبویه]]، ادیب و لغت‌شناس مشهور زبان عربی نقل کرده‌اند که اذان به معنای اعلام مطلبی با صدای بلند است.<ref>{{پک|1=طوسی|2=۴۶۰|ک=التبیان|ص=۴۰۶|ج=۴}}</ref>{{یاد| غیر از تعبیر موذِّن و اَذَّنَ تعابیری دیگری از ریشه اذان در قرآن آمده است.یکبار به صورت فعل امر «اَذِّنْ» ( به معنای اعلام کن در آیه ۲۷ [[سوره حج]] «وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ»ترجمه: «و در ميان مردم براى [اداى] حج بانگ برآور.» و دو بار به صورت «تَاَذَّنَ» به معنای اعلام کردن در آیه ۱۶۷ [[سوره اعراف]] وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكَ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْهِمْ إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَنْ يَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذَابِ «و آنگاه که خدای تو اعلام نمود که تا روز قیامت کسی را به عقوبت و عذاب سخت بر آنها برانگیزد» و آیه ۷ [[سوره ابراهیم]] وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ.«و آنگاه كه پروردگارتان اِعلام كرد كه اگر واقعاً سپاسگزارى كنيد، [نعمت] شما را افزون خواهم كرد.»}} | مؤذّن به معنای کسی است که مطلبی را آشکارا اعلام می‌کند. در [[قرآن|قرآن کریم]] به همین معنا به کار رفته‌است.<ref>{{پک|1=قرآن کریم|2=|ک=|ص=آیه ۴۱|ج=سوره اعراف}}</ref>واژه‌های مختلف از ریشه اذان در قرآن کریم بکار رفته است. دوبار واژه «مُؤذِّن» در کناره واژه «اَذَّنَ» یک مرتبه در قرآن در آیه ۴۴ [[سوره اعراف]] «فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ» ترجمه: «پس آوازدهنده‌ای میان آنان آواز درمی‌دهد که: «لعنت خدا بر ستمکاران باد.»». و یک بار در آیه ۷۰ [[سوره یوسف]] «ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسَارِقُونَ»ترجمه: «سپس [به دستوریوسف] نداكننده‌اى بانگ درداد: «اى كاروانيان، قطعاً شما دزد هستيد.» یکبار به صورت فعل امر «اَذِّنْ» ( به معنای در آیه ۲۷ [[سوره حج]] «وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ»ترجمه: «و در ميان مردم براى [اداى] حج بانگ برآور.» دو بار به صورت «تَاَذَّنَ» در آیه ۱۴۷ [[سوره اعراف]] وآیه ۷ [[سوره ابراهیم]]. کاربرد این عبارت به عنوان فریاددهنده است. <ref>{{پک|1=مکارم شیرازی|2=۱۳۷۴|ک=تفسیر نمونه|ص=۱۸۱|ج=۶}}</ref> از [[سیبویه]]، ادیب و لغت‌شناس مشهور زبان عربی نقل کرده‌اند که اذان به معنای اعلام مطلبی با صدای بلند است.<ref>{{پک|1=طوسی|2=۴۶۰|ک=التبیان|ص=۴۰۶|ج=۴}}</ref>{{یاد| غیر از تعبیر موذِّن و اَذَّنَ تعابیری دیگری از ریشه اذان در قرآن آمده است.یکبار به صورت فعل امر «اَذِّنْ» ( به معنای اعلام کن در آیه ۲۷ [[سوره حج]] «وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ»ترجمه: «و در ميان مردم براى [اداى] حج بانگ برآور.» و دو بار به صورت «تَاَذَّنَ» به معنای اعلام کردن در آیه ۱۶۷ [[سوره اعراف]] وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكَ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْهِمْ إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَنْ يَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذَابِ «و آنگاه که خدای تو اعلام نمود که تا روز قیامت کسی را به عقوبت و عذاب سخت بر آنها برانگیزد» و آیه ۷ [[سوره ابراهیم]] وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ.«و آنگاه كه پروردگارتان اِعلام كرد كه اگر واقعاً سپاسگزارى كنيد، [نعمت] شما را افزون خواهم كرد.»}} | ||
در اصطلاح اسلامی، مؤذّن کسی است که در اول وقت مخصوص [[نمازهای یومیه]]، اذان می‌گوید و مردم را از فرارسیدن وقت نماز آگاه می‌کند.<ref>{{پک|1=هاشمی شاهرودی|2=۱۳۸۲|ک=فرهنگ فقه|ص=۳۵۷|ج=۱}}</ref> | در اصطلاح اسلامی، مؤذّن کسی است که در اول وقت مخصوص [[نمازهای یومیه]]، اذان می‌گوید و مردم را از فرارسیدن وقت نماز آگاه می‌کند.<ref>{{پک|1=هاشمی شاهرودی|2=۱۳۸۲|ک=فرهنگ فقه|ص=۳۵۷|ج=۱}}</ref> | ||
== تاریخچه == | ==تاریخچه== | ||
=== صدر اسلام === | ===صدر اسلام=== | ||
[[پرونده:مقبره بلال حبشی.jpg|thumb|left|مقبره [[بلال حبشی]]، نخستین موذن اسلام، در [[باب الصغیر]] در [[دمشق]]]] | [[پرونده:مقبره بلال حبشی.jpg|thumb|left|مقبره [[بلال حبشی]]، نخستین موذن اسلام، در [[باب الصغیر]] در [[دمشق]]]] | ||
[[بلال حبشی]]، [[ابومحذوره]] و [[عمرو بن ام مکتوم]]<ref>{{پک|1=ابن سعد|2=۲۳۰|ک=الطبقات الکبری|ص=۲۳۴|ج=۳}}</ref><ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref> و [[سعد بن عائذ]] را از مؤذنان [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام (ص)]] شمرده‌اند.<ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref> که اولین آنان بلال بود.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> بنابر روایات شیعه، وقتی پیامبر به [[معراج]] رفت، نخستین بار [[جبرئیل]] اذان گفت و چون پیامبر از معراج بازگشت، به [[امام علی علیه‌السلام|علی (ع)]] فرمان داد تا به [[بلال]] اذان بیاموزد و بلال نخستین مؤذن اسلام شد.<ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref><ref>{{پک|1=محمدی ری شهری|2=۱۳۸۴|ک=فرهنگنامه اذان|ص=۱۴–۱۵}}</ref> یکی دیگر از مؤذنان صدر اسلام، شخصی به نام [[ابن نباح]] است که به عنوان مؤذن امام علی (ع) معرفی شده‌است.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> از کسان دیگری چون حارث صدائی عبدالعزیز بن اصم و عثمان بن عفان نیز به عنوان موذنان صدر اسلام یاد شده است.<ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref> | [[بلال حبشی]]، [[ابومحذوره]] و [[عمرو بن ام مکتوم]]<ref>{{پک|1=ابن سعد|2=۲۳۰|ک=الطبقات الکبری|ص=۲۳۴|ج=۳}}</ref><ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref> و [[سعد بن عائذ]] را از مؤذنان [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام (ص)]] شمرده‌اند.<ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref> که اولین آنان بلال بود.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> بنابر روایات شیعه، وقتی پیامبر به [[معراج]] رفت، نخستین بار [[جبرئیل]] اذان گفت و چون پیامبر از معراج بازگشت، به [[امام علی علیه‌السلام|علی (ع)]] فرمان داد تا به [[بلال]] اذان بیاموزد و بلال نخستین مؤذن اسلام شد.<ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref><ref>{{پک|1=محمدی ری شهری|2=۱۳۸۴|ک=فرهنگنامه اذان|ص=۱۴–۱۵}}</ref> یکی دیگر از مؤذنان صدر اسلام، شخصی به نام [[ابن نباح]] است که به عنوان مؤذن امام علی (ع) معرفی شده‌است.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> از کسان دیگری چون حارث صدائی عبدالعزیز بن اصم و عثمان بن عفان نیز به عنوان موذنان صدر اسلام یاد شده است.<ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref> | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
در صدر اسلام، ساختمان مساجد ساده بودند و صاحب [[ماذنه]] و مناره نبودند. بلال نیز به هنگام نماز، از پایه ای استوانه ای بر بام مسجد بالا می رفت و یا بر پشت بام خانه زید بن ثابت اذان می گفت. با گذشت زمان و در عصر امویان، ساخت ماذنه برای مساجد معمول شد. نخستین ماذنه در [[جهان اسلام]]، به اختلاف ماذنه [[مسجد جامع بصره]]، مسجد جامع عمرو در فسطاط [[مصر]]، ماذنه [[مسجد جامع اموی (دمشق)|مسجد جامع دمشق]] و ماذنه [[مسجدالنبی|مسجد النبی]] گزارش شده اند.<ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref> | در صدر اسلام، ساختمان مساجد ساده بودند و صاحب [[ماذنه]] و مناره نبودند. بلال نیز به هنگام نماز، از پایه ای استوانه ای بر بام مسجد بالا می رفت و یا بر پشت بام خانه زید بن ثابت اذان می گفت. با گذشت زمان و در عصر امویان، ساخت ماذنه برای مساجد معمول شد. نخستین ماذنه در [[جهان اسلام]]، به اختلاف ماذنه [[مسجد جامع بصره]]، مسجد جامع عمرو در فسطاط [[مصر]]، ماذنه [[مسجد جامع اموی (دمشق)|مسجد جامع دمشق]] و ماذنه [[مسجدالنبی|مسجد النبی]] گزارش شده اند.<ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref> | ||
=== در حکومت‌های اسلامی === | ===در حکومت‌های اسلامی=== | ||
در دوران حکمرانی [[هادی عباسی]]، به هنگام تسلط حسین بن علی بن حسن مشهور به [[صاحب فخ]] در [[مدینه]]، [[عبدالله به حسن افطس]]، بر بالای مناره [[مسجدالنبی|مرقد پیامبر اسلام (ص)]] رفت و مؤذن را موظف کرد تا در اذانش عبارت «[[حی علی خیر العمل]]» را بگوید. مؤذن نیز این عبارت را به کار برد و از این عبارت، مردم از برپایی قیامی شیعی مطلع شدند.<ref>{{پک|1=فیاضی|2=جباری|3=۱۳۹۰|ک=تاریخ اسلام در آینه پژوهش|ف=نمادهای اجتماعی شیعه}}</ref> | در دوران حکمرانی [[هادی عباسی]]، به هنگام تسلط حسین بن علی بن حسن مشهور به [[صاحب فخ]] در [[مدینه]]، [[عبدالله به حسن افطس]]، بر بالای مناره [[مسجدالنبی|مرقد پیامبر اسلام (ص)]] رفت و مؤذن را موظف کرد تا در اذانش عبارت «[[حی علی خیر العمل]]» را بگوید. مؤذن نیز این عبارت را به کار برد و از این عبارت، مردم از برپایی قیامی شیعی مطلع شدند.<ref>{{پک|1=فیاضی|2=جباری|3=۱۳۹۰|ک=تاریخ اسلام در آینه پژوهش|ف=نمادهای اجتماعی شیعه}}</ref> | ||
در دوران غازان خان مغول، ارتزاق مؤذنان از موقوفات مساجد و خیرات خیرین بود. در دوره [[صفویان|صفویه]] و [[قاجار]]، سلاطین و رجال سیاسی، افراد خوش صدا و مطلع از دستگاه‌های موسیقی را به منصب مؤذنی برمی‌گزیدند و برای آنان مقرری تعیین می‌کردند.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> | در دوران غازان خان مغول، ارتزاق مؤذنان از موقوفات مساجد و خیرات خیرین بود. در دوره [[صفویان|صفویه]] و [[قاجار]]، سلاطین و رجال سیاسی، افراد خوش صدا و مطلع از دستگاه‌های موسیقی را به منصب مؤذنی برمی‌گزیدند و برای آنان مقرری تعیین می‌کردند.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> | ||
== در فقه شیعی == | ==در فقه شیعی== | ||
بر اساس روایات، مؤذن باید مرد یا پسر ممیز باشد. یکی از شروط مؤذن اسلام و عقل است. همچنین [[مستحب]] است که عادل، بلندآواز و آگاه به وقت باشد. در فقه شیعی مستحب است که مؤذن بر بالای بلندی بایستد و اذان بگوید. برخی از فقها بر جواز اذان گفتن زنان بر جمعی از زنان دیگر، فتوا داده‌اند.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> آنطور که از منابع برداشت می شود، حضرت محمد (ص) هیچگاه اذان نگفته اند هرچند در روایتی از ابن حجر، یکبار اذان گفتن پیامبر یاد شده است.<ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref> | بر اساس روایات، مؤذن باید مرد یا پسر ممیز باشد. یکی از شروط مؤذن اسلام و عقل است. همچنین [[مستحب]] است که عادل، بلندآواز و آگاه به وقت باشد. در فقه شیعی مستحب است که مؤذن بر بالای بلندی بایستد و اذان بگوید. برخی از فقها بر جواز اذان گفتن زنان بر جمعی از زنان دیگر، فتوا داده‌اند.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> آنطور که از منابع برداشت می شود، حضرت محمد (ص) هیچگاه اذان نگفته اند هرچند در روایتی از ابن حجر، یکبار اذان گفتن پیامبر یاد شده است.<ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref> | ||
=== ارتزاق و اجرت === | ===ارتزاق و اجرت=== | ||
به گزارش ''دایرةالمعارف فرهنگ مردم ایران''، در فِرَق مختلف اسلامی دربارهٔ شیوهٔ ارتزاق مؤذنان اختلاف نظر است. گرفتن اجرت توسط مؤذن نزد [[مالکیان]] و برخی از [[شافعیان]] بلامانع است، اما [[امامیه]]، [[حنفیه]]، [[حنابله]] و برخی دیگر از شافعیه، اخذ اجرت بر مؤذن را محل اشکال دانسته‌اند.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> [[شهید اول]] در پاسخ به سؤال [[مقداد بن عبدالله حلی|فاضل مقداد]] در مورد گرفتن اجرت بر اذان توسط مؤذن، چنین می‌نویسد که: «صحاب تصریح کرده‌اند که گرفتن مزد بر مؤذن [[حرام]] است چه مؤذنی دیگر وجود داشته باشد یا خیر. بله جایز است که مؤذن از بیت المال یا از اموال مشاهد مشرفه استفاده کند مشروط به آن که کسی پیدا نشود که بی‌مزد اذان بگوید. این کار باید با اجازه [[مجتهد|فقیه]] انجام گیرد که او حاکم اصلی در این کار است.» در میان فقها، [[محمدباقر سبزواری|محقق سبزواری]] گزارش می‌کند که ارتزاق مؤذن از بیت المال بلامانع است و جز مواردی استخ در منابع اسلامی به جواز تصرفش در بیت المال تصریح شده‌است.<ref>{{پک|1=رضوی|2=۱۳۷۳|ک=حوزه|ف=پیشینه بودجه حوزه}}</ref> | به گزارش ''دایرةالمعارف فرهنگ مردم ایران''، در فِرَق مختلف اسلامی دربارهٔ شیوهٔ ارتزاق مؤذنان اختلاف نظر است. گرفتن اجرت توسط مؤذن نزد [[مالکیان]] و برخی از [[شافعیان]] بلامانع است، اما [[امامیه]]، [[حنفیه]]، [[حنابله]] و برخی دیگر از شافعیه، اخذ اجرت بر مؤذن را محل اشکال دانسته‌اند.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> [[شهید اول]] در پاسخ به سؤال [[مقداد بن عبدالله حلی|فاضل مقداد]] در مورد گرفتن اجرت بر اذان توسط مؤذن، چنین می‌نویسد که: «صحاب تصریح کرده‌اند که گرفتن مزد بر مؤذن [[حرام]] است چه مؤذنی دیگر وجود داشته باشد یا خیر. بله جایز است که مؤذن از بیت المال یا از اموال مشاهد مشرفه استفاده کند مشروط به آن که کسی پیدا نشود که بی‌مزد اذان بگوید. این کار باید با اجازه [[مجتهد|فقیه]] انجام گیرد که او حاکم اصلی در این کار است.» در میان فقها، [[محمدباقر سبزواری|محقق سبزواری]] گزارش می‌کند که ارتزاق مؤذن از بیت المال بلامانع است و جز مواردی استخ در منابع اسلامی به جواز تصرفش در بیت المال تصریح شده‌است.<ref>{{پک|1=رضوی|2=۱۳۷۳|ک=حوزه|ف=پیشینه بودجه حوزه}}</ref> | ||
== در فرهنگ اسلامی == | ==در فرهنگ اسلامی== | ||
در روزگار قدیم، شخص مؤذن به مکانی بلند (غالباً بر بام [[مسجد]] یا مناره مسجد) می‌رفت و اذان می‌گفت. در دوران اخیر، صدای مؤذن غالباً از بلندگویی که بر فراز مساجد است پخش می‌شود. از همین رو ساخت ماذنه و مناره که با نام گلدسته نیز شناخته می‌شود در فرهنگ اسلامی و معماری ساخت مساجد رسوخ کرد. همچنین در روزگار قدیم برای رساندن صدای اذان به دیگران، افراد به هنگام شنیدن صدای مؤذن، به اذان گفتن مشغول می‌شدند. در گذشته در بین مؤذنان، زمان ورود وقت با شیوه‌های متفاوتی همراه بود، از این رو در میان مؤذنان تفاوت اوقات اذان وجود داشت. در فرهنگ اسلامی، صوت خوش از محسنات مؤذن به‌شمار می‌رفت. همچنین در برخی از مثل‌ها و تاکیدها، به حسن شهرت و موجه بودن مؤذن تأکید شده‌است. در یکی از ضرب‌المثل‌ها فارسی چنین آمده‌است: «به اذان ملای غریب، کسی نماز نمی‌خواند». به‌طور کلی، مؤذنان در میان مسلمانان، از حرمت ویژه ای برخوردار بودند و از این رو، مؤذنان جایگاه اجتماعی ویژه ای داشتند.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> | در روزگار قدیم، شخص مؤذن به مکانی بلند (غالباً بر بام [[مسجد]] یا مناره مسجد) می‌رفت و اذان می‌گفت. در دوران اخیر، صدای مؤذن غالباً از بلندگویی که بر فراز مساجد است پخش می‌شود. از همین رو ساخت ماذنه و مناره که با نام گلدسته نیز شناخته می‌شود در فرهنگ اسلامی و معماری ساخت مساجد رسوخ کرد. همچنین در روزگار قدیم برای رساندن صدای اذان به دیگران، افراد به هنگام شنیدن صدای مؤذن، به اذان گفتن مشغول می‌شدند. در گذشته در بین مؤذنان، زمان ورود وقت با شیوه‌های متفاوتی همراه بود، از این رو در میان مؤذنان تفاوت اوقات اذان وجود داشت. در فرهنگ اسلامی، صوت خوش از محسنات مؤذن به‌شمار می‌رفت. همچنین در برخی از مثل‌ها و تاکیدها، به حسن شهرت و موجه بودن مؤذن تأکید شده‌است. در یکی از ضرب‌المثل‌ها فارسی چنین آمده‌است: «به اذان ملای غریب، کسی نماز نمی‌خواند». به‌طور کلی، مؤذنان در میان مسلمانان، از حرمت ویژه ای برخوردار بودند و از این رو، مؤذنان جایگاه اجتماعی ویژه ای داشتند.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
سنت اذان گویی تا مدتی پیش از فراگیر شدن وسایل ارتباط جمعی همچون رادیو و تلویزیون، مرسوم بود. امروزه در ایران، پخش اذان از وسایل ارتباط جمعی در سه نوبت از روز، [[طلوع فجر|صبح]]، [[ظهر شرعی|ظهر]] و [[مغرب شرعی|شام]] متداول است. در مساجد نیز مؤذنان در گلدسته و مناره اذان نمی‌گویند و بیشتر اذان رادیو و تلویزیون را از بلندگوها پخش می‌کنند.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> | سنت اذان گویی تا مدتی پیش از فراگیر شدن وسایل ارتباط جمعی همچون رادیو و تلویزیون، مرسوم بود. امروزه در ایران، پخش اذان از وسایل ارتباط جمعی در سه نوبت از روز، [[طلوع فجر|صبح]]، [[ظهر شرعی|ظهر]] و [[مغرب شرعی|شام]] متداول است. در مساجد نیز مؤذنان در گلدسته و مناره اذان نمی‌گویند و بیشتر اذان رادیو و تلویزیون را از بلندگوها پخش می‌کنند.<ref>{{پک|1=عظیمی پور|2=۱۳۹۱|ک=دانشنامه فرهنگ مردم ایران|ف=اذان}}</ref> | ||
=== مسابقات و همایش‌ها === | ===مسابقات و همایش‌ها=== | ||
مسابقه صوت علوی که ویژه موذنان برگزار شد، از جمله مسابقات با موضوع اذان و موذن بوده است که توسط آستان علوی با مشارکت بیش از ۴۰۰ موذن شکل گرفت. برندگان این مسابقه می‌توانند بر گلدسته حرم امام علی (ع) اذان بگویند.<ref>{{پک/بن|1=نیوز|ک=شیعه نیوز|ف=برگزاری مسابقه «صوت علوی»}}</ref> پویش همصدای آسمان، به همت کانون فرهنگی هنری مساجد ایران، قصد دارد تا کودکان و نوجوانان را با سنت موذنی به صورت زنده آشنا کند. همچنین در ایران، طرحی برای درجه بندی موذنان در نظر گرفته شده است.<ref>{{پک/بن|1=باش|ک=باشگاه خبرنگاران جوان|ف=پویش «همصدای آسمان»}}</ref> | مسابقه صوت علوی که ویژه موذنان برگزار شد، از جمله مسابقات با موضوع اذان و موذن بوده است که توسط آستان علوی با مشارکت بیش از ۴۰۰ موذن شکل گرفت. برندگان این مسابقه می‌توانند بر گلدسته حرم امام علی (ع) اذان بگویند.<ref>{{پک/بن|1=نیوز|ک=شیعه نیوز|ف=برگزاری مسابقه «صوت علوی»}}</ref> پویش همصدای آسمان، به همت کانون فرهنگی هنری مساجد ایران، قصد دارد تا کودکان و نوجوانان را با سنت موذنی به صورت زنده آشنا کند. همچنین در ایران، طرحی برای درجه بندی موذنان در نظر گرفته شده است.<ref>{{پک/بن|1=باش|ک=باشگاه خبرنگاران جوان|ف=پویش «همصدای آسمان»}}</ref> | ||
== در روایات اسلامی == | ==در روایات اسلامی== | ||
از عبارت مؤذن در روایات بسیاری استفاده شده‌است و همچنین موضوع روایات چندی است. پیامبر اسلام در روایتی، کسانی که صدای مؤذن را می‌شنوند، به تکرار کلام او توصیه می‌کند. در روایت دیگری، کسی که چنین عملی را ترک کند، جفاکار خطاب شده است.<ref>{{پک|محمدی ری شهری|۱۳۸۹|ک=حکمت نامه پیامبر اعظم|ص=۳۸۷–۳۸۹|ج=۹}}</ref> در روایت دیگری نیز کسی که چنین عملی را انجام دهد، اجری همانند مؤذن پاداش خواهد گرفت. همچنین دعاهایی برای هنگام شنیدن صدای مؤذن و پایان کار مؤذن در منابع روایی گزارش شده است.<ref>{{پک|محمدی ری شهری|۱۳۸۹|ک=حکمت نامه پیامبر اعظم|ص=۳۸۷–۳۸۹|ج=۹}}</ref> | از عبارت مؤذن در روایات بسیاری استفاده شده‌است و همچنین موضوع روایات چندی است. پیامبر اسلام در روایتی، کسانی که صدای مؤذن را می‌شنوند، به تکرار کلام او توصیه می‌کند. در روایت دیگری، کسی که چنین عملی را ترک کند، جفاکار خطاب شده است.<ref>{{پک|محمدی ری شهری|۱۳۸۹|ک=حکمت نامه پیامبر اعظم|ص=۳۸۷–۳۸۹|ج=۹}}</ref> در روایت دیگری نیز کسی که چنین عملی را انجام دهد، اجری همانند مؤذن پاداش خواهد گرفت. همچنین دعاهایی برای هنگام شنیدن صدای مؤذن و پایان کار مؤذن در منابع روایی گزارش شده است.<ref>{{پک|محمدی ری شهری|۱۳۸۹|ک=حکمت نامه پیامبر اعظم|ص=۳۸۷–۳۸۹|ج=۹}}</ref> | ||
در روایات سفارش شده مؤذن از بهترین افراد باشد و هنگام اذان با طهارت و با وضو باشد.<ref>محمدی ری‌شهری، حکمت نامه پیامبر اعظم صلَّی الله علیه و آله، تهران، ج۹، ص۳۷۷.</ref> در باب فضیلت مؤذن روایات زیادی وارد شده است. [[پیامبر(ص)]] مؤذن را دعوتگر به سوی خدا، ستون خداوند و از امانتدارانِ اهل ایمان توصیف می‌کند و گفته است مؤذن هر چه از خداوند بخواهد، به او عطا می‌شود و برای هر که شفاعت کند، شفاعتش پذیرفته می‌شود. در روایت از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس در شهری از شهرهای مسلمانان به مدت یک سال اذان بگوید، بهشت بر او واجب می‌گردد.<ref>محمدی ری‌شهری، فرهنگ نامه اذان، تهران، ص۶۷ و ۶۹.</ref> | در روایات سفارش شده مؤذن از بهترین افراد باشد و هنگام اذان با طهارت و با وضو باشد.<ref>محمدی ری‌شهری، حکمت نامه پیامبر اعظم صلَّی الله علیه و آله، تهران، ج۹، ص۳۷۷.</ref> در باب فضیلت مؤذن روایات زیادی وارد شده است. [[پیامبر(ص)]] مؤذن را دعوتگر به سوی خدا، ستون خداوند و از امانتدارانِ اهل ایمان توصیف می‌کند و گفته است مؤذن هر چه از خداوند بخواهد، به او عطا می‌شود و برای هر که شفاعت کند، شفاعتش پذیرفته می‌شود. در روایت از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس در شهری از شهرهای مسلمانان به مدت یک سال اذان بگوید، بهشت بر او واجب می‌گردد.<ref>محمدی ری‌شهری، فرهنگ نامه اذان، تهران، ص۶۷ و ۶۹.</ref> | ||
== مؤذنان == | ==مؤذنان== | ||
در سراسر دوره اسلامی، مسلمانان به عنوان یک امر مستحبی، موذنی می کردند و حتی برخی از صاحبان مشاغل نیز به اذان گویی مشغول بودند. در این بین موذنانی نیز به صورت رسمی به این منصب گمارده می شدند و مساجد، مدارس، دارالقرآن ها، کاروانسراها و خانقاهها، قصرها و اردوگاه های نظامی، دارای موذنان رسمی بودند.<ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref> | در سراسر دوره اسلامی، مسلمانان به عنوان یک امر مستحبی، موذنی می کردند و حتی برخی از صاحبان مشاغل نیز به اذان گویی مشغول بودند. در این بین موذنانی نیز به صورت رسمی به این منصب گمارده می شدند و مساجد، مدارس، دارالقرآن ها، کاروانسراها و خانقاهها، قصرها و اردوگاه های نظامی، دارای موذنان رسمی بودند.<ref>{{پک|1=موسی پور|2=۱۳۸۹|ف=زندگی حرفه ای موذنان|ک=پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی}}</ref> | ||
=== موذنان شیعه === | ===موذنان شیعه=== | ||
[[پرونده:رحیم موذن زاده.jpg|200px|thumb|left|[[رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی]]، معروف‌ترین موذن [[ایران]]]] | [[پرونده:رحیم موذن زاده.jpg|200px|thumb|left|[[رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی]]، معروف‌ترین موذن [[ایران]]]] | ||
بنا به گزارشات موجود می‌توان گفت اذان بر اساس موسیقی ایرانی برای اولین‌بار توسط محمد فلاحی دماوندی معروف به دماوندی گفته شد. به جز دماوندی، سید حسین عندلیب اصفهانی (مؤذن [[مسجد سپهسالار]])، حاج مؤذن تفرشی (مؤذن مشهوری در عهد [[محمدعلی شاه]]) و [[سید عبدالرحیم اصفهانی]] (استاد دماوندی) برخی از اساتید گذشته آواز ایران هستند که به گفتن اذان در دستگاه‌های ایرانی پرداخته‌اند. برای نخستین بار در سال ۱۲۹۱ش. و در دوره قاجار و [[مظفرالدین‌شاه]]، صدای اذان ابوالحسن دماوندی (مؤذن مظفرالدین شاه) در آواز بیات ترک بر روی گرامافون ضبط شد.<ref>{{پک/بن|1=ایلنا|ک=خبرگزاری ایلنا|ف=نخستین اذان ثبت شده}}</ref> | بنا به گزارشات موجود می‌توان گفت اذان بر اساس موسیقی ایرانی برای اولین‌بار توسط محمد فلاحی دماوندی معروف به دماوندی گفته شد. به جز دماوندی، سید حسین عندلیب اصفهانی (مؤذن [[مسجد سپهسالار]])، حاج مؤذن تفرشی (مؤذن مشهوری در عهد [[محمدعلی شاه]]) و [[سید عبدالرحیم اصفهانی]] (استاد دماوندی) برخی از اساتید گذشته آواز ایران هستند که به گفتن اذان در دستگاه‌های ایرانی پرداخته‌اند. برای نخستین بار در سال ۱۲۹۱ش. و در دوره قاجار و [[مظفرالدین‌شاه]]، صدای اذان ابوالحسن دماوندی (مؤذن مظفرالدین شاه) در آواز بیات ترک بر روی گرامافون ضبط شد.<ref>{{پک/بن|1=ایلنا|ک=خبرگزاری ایلنا|ف=نخستین اذان ثبت شده}}</ref> | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
*اذان انتظار؛ اذان روح‌الله کاظم‌زاده که در غیر ساختار اذان‌گویی سنتی ایرانی خوانده شده است.<ref>«[https://farsnews.ir/news/8706061330%20%20%20%20/اذان‌هاي-ماندگار-ايراني-از-دماوندي-تا-موذن-زاده اذان‌های ماندگار ایرانی]»، خبرگزاری فارس.</ref> این اذان را نسبتاً موفق و زیبا توصیف کرده‌اند.<ref>«[https://farsnews.ir/news/8706061330%20%20%20%20/اذان‌هاي-ماندگار-ايراني-از-دماوندي-تا-موذن-زاده اذان‌های ماندگار ایرانی]»، خبرگزاری فارس.</ref> کاظم‌زاده درباره شکل‌گیری این اذان می‌گوید که در مسجد دانشگاه تهران اذان می‌گفت و پس از مدتی، به یک مدل ثابتی رسید. وی در اعتکاف [[سال ۱۳۸۱ هجری شمسی|سال ۱۳۸۱ش]] در مسجد دانشگاه تهران، این اذان را برای اولین بار به صورت رسمی در یک جمع بزرگ اجرا کرد که مورد استقبال فراوان قرار گرفت.<ref>حسین‌زاده، «[http://zendegisalam.khorasannews.com/Newspaper/MobileBlock?NewspaperBlockID=44698 این اذان را در دنیا به نام اذان امام رضا(ع) می شناسند]»، زندگی سلام.</ref> | *اذان انتظار؛ اذان روح‌الله کاظم‌زاده که در غیر ساختار اذان‌گویی سنتی ایرانی خوانده شده است.<ref>«[https://farsnews.ir/news/8706061330%20%20%20%20/اذان‌هاي-ماندگار-ايراني-از-دماوندي-تا-موذن-زاده اذان‌های ماندگار ایرانی]»، خبرگزاری فارس.</ref> این اذان را نسبتاً موفق و زیبا توصیف کرده‌اند.<ref>«[https://farsnews.ir/news/8706061330%20%20%20%20/اذان‌هاي-ماندگار-ايراني-از-دماوندي-تا-موذن-زاده اذان‌های ماندگار ایرانی]»، خبرگزاری فارس.</ref> کاظم‌زاده درباره شکل‌گیری این اذان می‌گوید که در مسجد دانشگاه تهران اذان می‌گفت و پس از مدتی، به یک مدل ثابتی رسید. وی در اعتکاف [[سال ۱۳۸۱ هجری شمسی|سال ۱۳۸۱ش]] در مسجد دانشگاه تهران، این اذان را برای اولین بار به صورت رسمی در یک جمع بزرگ اجرا کرد که مورد استقبال فراوان قرار گرفت.<ref>حسین‌زاده، «[http://zendegisalam.khorasannews.com/Newspaper/MobileBlock?NewspaperBlockID=44698 این اذان را در دنیا به نام اذان امام رضا(ع) می شناسند]»، زندگی سلام.</ref> | ||
*اذان مهدی یراحی؛ مهدی یراحی خواننده و آهنگساز موسیقی پاپ در تیرماه سال ۱۳۹۳ش به اقامه اذان پرداخت. اذان وی در فضای رسانه‌ای به‌خصوص در اینستاگرام و توییتر مورد استقبال بسیار قرار گرفت.<ref>«[https://www.toseeirani.ir/بخش-فرهنگ-هنر-14/29660-آواهای-ملکوتی-که-در-شهر-نمی-پیچند آواهای ملکوتی که در شهر نمی‌پیچند]»، توسعه ایرانی.</ref> | *اذان مهدی یراحی؛ مهدی یراحی خواننده و آهنگساز موسیقی پاپ در تیرماه سال ۱۳۹۳ش به اقامه اذان پرداخت. اذان وی در فضای رسانه‌ای به‌خصوص در اینستاگرام و توییتر مورد استقبال بسیار قرار گرفت.<ref>«[https://www.toseeirani.ir/بخش-فرهنگ-هنر-14/29660-آواهای-ملکوتی-که-در-شهر-نمی-پیچند آواهای ملکوتی که در شهر نمی‌پیچند]»، توسعه ایرانی.</ref> | ||
===موذنان سنی=== | |||
برخی از موذنان سنی مذهب، اذان را با ادبیات و فقه شیعی تلاوت کرده‌اند: | |||
*اذان غلوش؛ [[غلوش]] قاری قرآن و استاد مشهور مصری است که در یکی از سفرها به [[ایران]] در شبکه دو تلویزیون ایران به سبک شیعیان اذان گفت و اذان وی به یکی از اذان‌های مشهور در ایران تبدیل گشت.<ref>«[https://qom.iqna.ir/fa/news/3474585/ناگفته‌هايي-از-استاد-غلوش-و-اذان-ماندگارش ناگفته‌هایی از استاد غلوش و اذان ماندگارش]»، ایگنا.</ref> | *اذان غلوش؛ [[غلوش]] قاری قرآن و استاد مشهور مصری است که در یکی از سفرها به [[ایران]] در شبکه دو تلویزیون ایران به سبک شیعیان اذان گفت و اذان وی به یکی از اذان‌های مشهور در ایران تبدیل گشت.<ref>«[https://qom.iqna.ir/fa/news/3474585/ناگفته‌هايي-از-استاد-غلوش-و-اذان-ماندگارش ناگفته‌هایی از استاد غلوش و اذان ماندگارش]»، ایگنا.</ref> | ||
*اذان ابوزید؛ حسین ابوزید، قاری مصری است که در [[سال ۱۳۵۳ هجری شمسی|سال ۱۳۵۳ش]] به ایران سفر داشت. اذان وی در ایران شهرت بسیار دارد.<ref>«[http://www.mobasherin.ir/news-12040-اذان-معروف-مرحوم-%C2«-Ù
ØÙ
د-ØسÛÙ-ابÙزÛد%C2»-Ù-تÙاÙتÛ-از-ÙÛ اذان معروف مرحوم « محمد حسین ابوزید» و تلاوتی از وی]»، نورالثقلین.</ref> | *اذان ابوزید؛ حسین ابوزید، قاری مصری است که در [[سال ۱۳۵۳ هجری شمسی|سال ۱۳۵۳ش]] به ایران سفر داشت. اذان وی در ایران شهرت بسیار دارد.<ref>«[http://www.mobasherin.ir/news-12040-اذان-معروف-مرحوم-%C2«-Ù
ØÙ
د-ØسÛÙ-ابÙزÛد%C2»-Ù-تÙاÙتÛ-از-ÙÛ اذان معروف مرحوم « محمد حسین ابوزید» و تلاوتی از وی]»، نورالثقلین.</ref> | ||
محمد طوخی و بسیاری دیگر از قاریان مصری به سبک شیعی اذان گفته‌اند. سبک شیعی اذان آنان سبب شد تا برخی از قاریان و عالمان اهل سنت، به اقدام آنان واکنش نشان داده و مورد انتقاد قرار بگیرند.<ref>{{پک/بن|1=مهر|ک=خبرگزاری مهر|ف=موذن‌هایی که ماندگار شدند}}</ref> در همین موضوع، احمد کریمه، یکی از موذنان سنی مذهب مصری، بعد از قرائت اذان به سبک شیعی، از گروه موذنان [[الازهر]] اخراج شد.<ref>{{پک/بن|1=وهابیت|ک=پایگاه تخصصی وهابیت پژوهی|ف=تهدید رهبر شیعه مصر}}</ref> در سال ۱۳۹۲ش، فیلم ۵۰ قاری سنی مذهب که اذان به سبک شیعی قرائت کرده‌اند توسط گروه های سلفی منتشر شد.<ref>{{پک/بن|1=موعود|ک=موعود|ف=برپایی اذان به شیوه شیعی در مسجد مصری }}</ref> | |||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
==یادداشت== | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن سعد|نام=محمد|عنوان=الطبقات الکبری|سال=۲۳۰|مکان=بیروت|ناشر=دار صادر}} | *{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن سعد|نام=محمد|عنوان=الطبقات الکبری|سال=۲۳۰|مکان=بیروت|ناشر=دار صادر}} | ||