توحید ذاتی: تفاوت میان نسخه‌ها

==جایگاه و معناشناسی==

توحید ذاتی از مراتب و اقسام [[توحید نظری]]<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۰۱. </ref> {{یاد|توحید نظری مربوط به حوزه شناخت و اعتقاد و به این معناست که انسان به یگانگی خدا اعتقاد داشته باشد. در مقابل آن، توحید عملی قرار دارد که به حوزه عمل انسان مربوط است.(مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲۶، ص۹۷.)}} و از اصول معارف اسلامی و عالی‌ترین اندیشه‌های بشری شمرده شده که به ویژه در مکتب شیعه تبلور یافته است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۰۱.</ref> در [[فلسفه اسلامی]] از توحید ذاتی،‌ با عنوان «توحید در وجوب وجود» تعبیر شده است.<ref>نگاه کنید به: مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ۱۴۰۱ش، ج۲، ص۴۳۳و۴۳۴.</ref>

توحید ذاتی در اصطلاح رایج [[متکلم|متکلمان]] به این معناست که خداوند یگانه است و مثل و مانندی و شریکی ندارد.<ref>سبحانی، الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۰۱.</ref> [[مرتضی مطهری]]، متکلم و متفکر شیعی، گفته است توحید ذاتی عبارت است از شناخت و اعتقاد به وحدت و یگانی ذات خداوند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۹۹.</ref> توحید ذاتی، گاه به معنای گسترده‌تری به کار رفته و افزون بر مثل و مانند نداشتن، بساطت خدا (نفی ترکیب از خدا) را نیز شامل می‌شود. توحید ذاتی براساس معنای گسترده‌اش، دو مرتبه و معنا دارد:

#خداوند یگانه و واحد است و شریک و مثل و مانندی ندارد. از این مرتبه به توحید واحدی تعبیر شده است.

#خداوند یکتا و اَحَد و از هر جهت بسیط است؛ هیچ جزئی ندارد و مرکب از اجزاء خارجی یا عقلی و ذهنی نیست. این مرتبه را توحید اَحَدی می‌نامند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۰۱و۲۰۲؛ سبحانی، الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱ و ۲۹؛ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۴۱.</ref>

[[عبدالله جوادی آملی]]، فیلسوف و مفسر شیعی، گفته است خداوند یگانه و یکتا است؛ یگانه یعنی شریک و مثل و مانندی ندارد و یکتا،‌ یعنی بسیط است و جزء ندارد.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۲۳.</ref> گفته می‌شود در اصطلاح فیلسوفان از این وحدت، به وحدت حَقّه تعبیر می‌شود که در آن نه تعدد و تکثّر راه دارد و نه ترکیب.<ref>ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۴۲.</ref>

آیاتی مانند «وَ لَم یَکُن لَه کُفواً أحَد»<ref>سوره توحید، آیه۴.</ref> و «لیس کَمِثلِه شَیء»<ref>سوره شوری، آیه ۱۱</ref> را به معنای نفی مثل و شریک و آیه «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَد» را ناظر به معنای دوم و نفی ترکیب دانسته‌اند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۲۲۱و۲۲۲؛ سبحانی، الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱.</ref> در برخی از سخنان امامان(ع) نیز به دو معنای توحید ذاتی اشاره شده است.<ref>نگاه کنید به: شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ش، ص۸۳ و ۸۴، حدیث ۳ و ص۱۶۹، حدیث ۳.</ref> از جمله از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نقل شده است:‌ «... هُوَ وَاحِدٌ لَیْسَ لَهُ فِی الْأَشْیَاء شِبْهٌ ... إِنَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَحَدِیُّ الْمَعْنَى يَعْنِی بِهِ أَنَّهُ لَا یَنْقَسِمُ فِی وُجُودٍ وَ لَا عَقْلٍ وَ لَا وَهْمٍ‏؛ خداوند واحدی است که در میان اشیاء مثل و مانندی ندارد .. خداوند احدی المعنی است؛ یعنی او در وجود، عقل و وهم، تقسیم نمی‌پذیرد».<ref>شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ش، ص۸۳ و ۸۴، حدیث ۳.</ref>

 

در مقابل توحید ذاتی، شرک ذاتی قرار دارد که اعتقاد به آن موجب خروج از [[اسلام]] و بار شدن احکام مشرک بر قائل آن است.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۷۸.</ref>