جهاد: تفاوت میان نسخه‌ها

'''جِهاد''' مبارزه در راه خدا با جان و مال، در نبرد با [[شرک|مشرکان]] و [[بغی|باغیان]] و به هدف اعتلای [[اسلام]] و بر پا داشتن شعائر آن است. جهاد از [[فروع دین|فروع دین اسلام]] است و فقها در باب مستقلی به تفصیل درباره احکام آن سخن گفته‌اند. بیشتر مفسران بر این باورند که حکم جهاد در اسلام، نخستین بار، با نزول [[آیه اذن جهاد]]، هفت ماه پس از [[هجرت به مدینه|هجرت پیامبر(ص)]] از [[مکه]] به [[مدینه]]، [[تشریع]] شد و اذن جهاد صادر گردید.

در برخی آیات قرآن و احادیث، فضایل زیادی برای جهاد در راه خدا ذکر شده است. همچنین اموری مانند حمایت از مظلومان و مستضعفان، جلوگیری از ظلم و تجاوز، مبارزه با شرک و بت‌پرستی و قوام و پایداری دین، را از جمله آثار و اهداف جهاد بر شمرده‌اند.

جهاد از نظر فقها به دو قسم است. یکی [[جهاد ابتدایی]] که به‌ معنای‌ جنگ‌ با مشركان‌ و كفار برای‌ دعوت‌ آنان‌ به‌ اسلام‌ و [[توحید]] است و در آن، مسلمانان آغازگر جنگ هستند و دیگری [[جهاد دفاعی]] است و منظور از آن، دفاع از سرزمین‌های اسلامی در برابر هجوم دشمنان است.

جهاد امروزه (قرن پانزدهم هجری) مورد سوء استفاده گروه‌های تندرو مسلمان مانند القاعده و [[داعش]] قرار گرفته و با رفتارهای خشونت‌آمیز، موجب انحراف جهاد از اهداف اصلی آن، ایجاد [[اسلام‌هراسی]] و دست‌مایه‌ای برای هجمه به آموزه جهاد شده است.  

جهاد، اصطلاحی فقهی و به معنای مبارزه در راه خدا با جان و مال، در نبرد با [[مشرکان]] و [[باغی|باغیان]] و به هدف اعتلای [[اسلام]] و بر پا داشتن شعائر آن است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۳.</ref> جهاد از [[فروع دین اسلام]] است.<ref>مطهری، جهاد، ۱۳۹۰ش، ص۲۰.</ref> فقها در باب مستقلی با عنوان «جهاد» به تفصیل درباره احکام فقهی آن سخن گفته‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۱۴۰.</ref> واژه جهاد و مشتقات آن حدود ۳۵ بار در قرآن به کار رفته است.<ref>مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۱۹.</ref> همچنین احادیث زیادی درباره احکام و فضیلت آن در منابع روایی نقل شده که مورد توجه فقیهان برای استنباط احکام شرعی آن قرار گرفته است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۱، ص۴.</ref>

جهاد از نظر [[سید علی حسینی خامنه‌ای|سیدعلی خامنه‌ای]]، دومین رهبر [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]]، منحصر در میدان جنگ نیست و میدان‌های وسیعی همچون: جهاد سیاسی، جهاد فرهنگی، جهاد فکری، جهاد اقتصادی، جهاد تبیین و تبلیغی و... را در بر می‌گیرد.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1263#105674 «جهاد»، سایت khamenei.ir.]</ref> او بر این باور است هر تلاشی که متوجه حمله‌ای از دشمن باشد، جهاد است و طی سخنرانی در جمع تولیدگران و فعالان اقتصادی در ۱۰ بهمن [[سال ۱۴۰۰ هجری شمسی|۱۴۰۰ش]]، مسئله تولید و تلاش در این زمینه را، از آن رو که دشمنان ایران اسلامی در پی تضعیف آن هستند را مصداقی از جهاد بر شمرد.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1263#105674 «جهاد»، سایت khamenei.ir.]</ref> خامنه‌ای واژه «مبارزه» در فارسی را معادل واژه «جهاد» دانسته و آن را دارای اقسام مختلف مبارزه سیاسی، مبارزه اقتصادی، مبارزه نظامی و...می‌داند و معتقد است وجه مشترک همه این اقسام مبارزه این است که در مقابل یک خصم و دشمن باشد.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1263#105674 «جهاد»، سایت khamenei.ir.]</ref>

==اهمیت==

در آیات قرآن و احادیث، در باب اهمیت جهاد، فضایل زیادی بیان شده است.<ref>سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۵، ص۷۷.</ref> [[آیه ۲۰ سوره توبه|آیات ۲۰]] و [[آیه ۲۱ سوره توبه| ۲۱ سوره توبه]] به مقام رفیع کسانی که با جان‌ها و اموال‌شان در راه خدا جهاد می‌کنند، نزد خدا اشاره کرده است و آنان را از رستگاران معرفی نموده و رحمت الهی، مقام رضا و خشنودی خداوند و بهشت جاودانه را برای آنان بشارت داده است.<ref>سوره توبه، آیات ۲۰-۲۱؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۶، ص۱۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۹، ص۲۰۵-۲۰۶.</ref> مطابق [[آیه ۹۵ سوره نساء]]، خداوند مرتبه مسلمانان جهادگر را بر دیگر مسلمانان برتری بخشیده است.<ref>سوره نساء، آیه ۹۵.</ref> در برخی روایات، جهاد بابی از ابواب بهشت معرفی شده که خداوند برای اولیاء و بندگان خاصش گشوده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۸۹؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۱۲۳.</ref> در روایتی دیگر برترین کارها بعد از فرائض محسوب شده و در روایتی دیگر اشرف اعمال پس از پذیرش اسلام بیان شده است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۱۱، ص۷ و ۷۰.</ref> همچنین در برخی روایات، قله رفیع اسلام<ref>مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۳۴۲.</ref> و در برخی نیز از ارکان ایمان دانسته شده است.<ref>مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۳۴۲.</ref>

 

در این که نخستین دستور جهاد با کدام آیه و در چه موقعیتی صادر شد میان مفسران اختلاف نظر است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۱۱۳.</ref> مفسرانی همچون [[فخر رازی]] و [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] بر این نظرند که [[آیه اذن جهاد]]، نخستین دستور و مجوز جهاد برای مسلمانان در برابر مشرکان مکه بود.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۳، ص۲۲۸-۲۲۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۵۶.</ref> به گزارش این مفسران، مشرکان مکه، مسلمانان را مورد آزار قرارر داده و آنان را می‌زدند و آنان با سرهای شکسته و مجروح نزد پیامبر(ص) می‌آمدند و شکایت می‌کردند و از پیامبر تقاضای جهاد می‌کردند. پیامبر نیز آنان را به صبر دعوت می‌کرد و می‌گفت دستور جهاد هنوز نرسیده تا این که هجرت شروع شد و مسلمانان از مکه به [[مدینه]] آمدند و هفت ماه بعد،<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب، ۱۳۷۶ق، ج۱، ص۱۶۱.</ref> [[آیه اذن جهاد]] نازل گشت و نخستین دستور جهاد صادر شد.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۳، ص۲۲۸-۲۲۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۵۶.</ref> برخی گفته‌اند [[آیه ۱۹۰ سوره بقره]] «وَ قَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ؛ و در راه خدا با آنان که به جنگ و دشمنی شما برخیزند جهاد کنید.»، نخستین آیه‌ای است که به جهاد با دشمنان فرمان داد و برخی نیز [[آیه ۱۱۱ سوره توبه]]{{یاد|خداوند از مؤمنان، جان و مالشان را خریداری کرده که در برابرش بهشت برای آنان باشد؛ به این گونه که: در راه خدا پیکار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند؛ این وعده حقّی است بر او که در تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده و چه کسی از خدا به عهدش وفادارتر است؟ اکنون، به داد و ستدی که با خدا کرده‌اید، شادمان باشید و این است همان رستگاری و پیروزی بزرگ.(سوره توبه، آیه ۱۱۱؛ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ۱۳۷۳ش، ص۲۰۴.)}} را نخستین آیه‌ای دانسته‌اند که با آن فرمان جهاد صادر شد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۱۴، ص۳۸۳.</ref> به‌گفته [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]]، لحن [[آیه اذن جهاد]] که تعبیر اذن در آن آمده است، با موضوع نخستین فرمان برای جهاد، تناسب بیشتری دارد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>

جهاد ابتدایی به‌ معنای‌ جنگ‌ با مشركان‌ و كفار برای‌ دعوت‌ آنان‌ به‌ اسلام‌ و [[توحید]] است.<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح لمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۳۷۹؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۵، ص۷۹.</ref> در این نوع جهاد، مسلمانان آغازگر جنگ هستند.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق،‌ ج۳، ص۷.</ref> به [[اجماع]] فقهای مسلمان، جهاد برای دعوت به اسلام بر هر مکلفی که آزاد و مرد باشد و عذری مانند بیماری، کهولت سن و...نداشته باشد، در برابر  [[کفر|کافر غیر ذمی]] و [[بغی|باغیان]]، [[واجب کفایی]] است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۱، ص۴۶؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۵، ص۸۱.</ref> بنا به نظر فقهای امامیه، جهاد ابتدایی باید در زمان حضور امام معصوم و به اذن وی یا نائب خاص وی باشد.<ref>طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۴۴۷.</ref> البته برخی نیز جهاد ابتدایی در عصر غیبت را نیز مشروع و جایز دانسته‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۶۴؛ منتظری، دراسات فی ولایة الفقیه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۱۶-۱۱۹.</ref>

قدرت کافی مسلمانان برای آغاز جنگ و دعوت کفار به اسلام و اتمام حجت با آن‌ها پیش از آغاز جنگ، از دیگر شرایطی است که فقها برای جهاد ابتدایی در نظر گرفته‌اند.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۱۳۹.</ref>

جهاد دفاعی، پیکار با هدف دفاع از اسلام و سرزمین‌های اسلامی در برابر دشمنی است که به سرزمین‌های اسلامی هجوم آورده و قصد غلبه و سلطه بر آن و ناموس و اموال مسلمانان و یا کشتن گروهی از مسلمانان را دارد.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۵، ص۷۹.</ref> به‌فتوای فقها، جهاد دفاعی بر مرد و زن، پیر و جوان، برده و آزاد که قدرت جنگیدن داشته باشند، [[واجب کفایی]] است.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸.</ref> جهاد دفاعی، برخلاف جهاد ابتدایی، مشروط به حضور یا اجازه [[امامان شیعه|امام‌(ع)]] یا نایب خاص او نیست.<ref>علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۷؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۸؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۱۴.</ref> برخی جنگ‌های دوره پیامبر(ص) مانند [[غزوه خندق|جنگ احزاب]]، [[غزوه احد|جنگ احد]]، [[جنگ موته]]، [[غزوه تبوک|جنگ تبوک]] و [[غزوه حنین|جنگ حنین]]، از نوع جهاد دفاعی بوده‌اند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۸.</ref>

[[محمدجواد فاضل لنکرانی]]، مدرس حوزه علمیه قم، در مقابل جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی، قسم دیگری از جهاد با عنوان [[نظریه جهاد ذبی|جهاد ذبّی]] را از ظاهر کلام فقها استخراج کرده است.<ref>فاضل لنکرانی، جهاد ذبی، ۱۴۰۱ق، ص۵۲.</ref> او معتقد است که جهاد ذبّی فقط برای حفظ [[اسلام]] است. بنابراین اگر از جانب ستمگری، در هر نقطه‌ای از جهان، ترس نابودی اسلام وجود داشته باشد؛ در این صورت دفاع از کیان اسلام بر همه [[مسلمان|مسلمانان]]، [[واجب عینی]] است.<ref>فاضل لنکرانی، جهاد ذبی، ۱۴۰۱ق، ص۳۲.</ref>   

==آداب جهاد==

==تخلف از جهاد==

==فتاوای جهاد==

مسئله جهاد در سده‌های چهاردهم و پانزدهم قمری، مورد توجه برخی گروه‌های سلفی مسلمان مانند [[القاعده]] و [[داعش]] قرار گرفت.<ref>بخشی شیخ احمد، «جهاد از ابن‌تیمیه تا بن‌لادن»، ص۱۷۰.</ref> سلفی‌های جهادی، جهاد را از همه فروع دینی و اصول عملی اسلام همچون [[نماز]]، [[روزه]] و [[حج]]، مهم‌تر و بر آن‌ها مقدم دانسته و بر این باورند که هر مسلمانی که به جهاد نپرداز اصل اسلام را درک نکرده است.<ref>علی‌بخشی، جریان‌شناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۹-۱۲۰.</ref> گفته می‌شود برخی از این گروه‌های تندرو، به تأثیرپذیری از [[سید قطب]]،<ref>علی‌بخشی، جریان‌شناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۱-۱۲۲.</ref> معتقدند که همه سرزمین‌ها یا دار الاسلام هستند یا سرزمین جاهلی و دار الحرب. دار الاسلام، سرزمینی است که در آن اسلام حاکم است و شریعت خدا اجرا و حدودش اقامه می‌شود و هر جامعه‌ای غیر از این باشد، دار الحرب یا سرزمین جاهلی است که در این صورت مسلمانان وظیفه دارند که در این جوامع یا پیکار کنند و یا این که در صلح باشند و به ساکنان این سرزمین‌ها امان دهند و از آنان [[جزیه]] بگیرند.<ref>سید قطب، معالم فی الطریق، ص۸ و ۶۶-۶۷؛ علی‌بخشی، جریان‌شناسی گروهای سلفی، جهادی و تکفیری، ۱۳۹۴ش، ص۱۲۱-۱۲۲.</ref> سلفی‌های جهادی با انحراف در معنای جهاد و گسترش مفهوم [[کفر]]،<ref>ابوعمر، الجهاد و الاجتهاد، ۱۴۱۹ق، ص۲۵-۲۷.</ref> در برخی کشورها و به‌ویژه مناطق مسلمان‌نشین، دست به خشونت‌ و اعمال تروریستی زدند و با این اعمال، چهره‌ای خشن از [[اسلام]] به جهانیان معرفی نمودند.<ref>میراحمدی، ولدبیگی، «جریان‌های سلفی؛ از انقیاد تا افراط‌گرایی»، ص۱۲۳-۱۲۹.</ref>

*منبع مقاله: [http://rch.ac.ir/article/Details/7707 دانشنامه جهان اسلام]