۱۷٬۸۲۳
ویرایش
مرجعیت زن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{احکام}} | {{احکام}} | ||
{{مقاله توصیفی فقهی}} | {{مقاله توصیفی فقهی}} | ||
'''مرجعیت زن''' به معنای [[تقلید (فقه)|تقلید احکام]] از مجتهدِ زن است. براساس فتوای مشهور میان [[فقه امامیه|فقهای امامی]] بعد از قرن دهم قمری، [[ذکوریت|مرد بودن]] از شرایط [[مرجع تقلید]] است. شرط مرد بودن در مرجعیت را نخستین بار [[شهید ثانی]] مطرح کرد و پس از ذکر آن توسط [[سید محمدکاظم طباطبایی یزدی]] (درگذشت: ۱۳۳۷ق) در [[العروة الوثقی (کتاب)|کتاب عُرْوَة الوثقی]]، در [[رساله توضیح‌المسائل|رساله‌های مراجع تقلید]] رواج پیدا کرده است. | '''مرجعیت زن''' به معنای [[تقلید (فقه)|تقلید احکام]] از مجتهدِ زن است. براساس فتوای مشهور میان [[فقه امامیه|فقهای امامی]] بعد از قرن دهم قمری، [[ذکوریت|مرد بودن]] از شرایط [[مرجع تقلید]] است. شرط مرد بودن در [[مرجع تقلید|مرجعیت]] را نخستین بار [[شهید ثانی]] مطرح کرد و پس از ذکر آن توسط [[سید محمدکاظم طباطبایی یزدی]] (درگذشت: ۱۳۳۷ق) در [[العروة الوثقی (کتاب)|کتاب عُرْوَة الوثقی]]، در [[رساله توضیح‌المسائل|رساله‌های مراجع تقلید]] رواج پیدا کرده است. | ||
در مقابل، برخی فقها، به امکان تقلید از مجتهدِ زن با وجود شرایط، [[فتوا]] داده‌اند. از این گروه می‌توان به [[محمد صادقی تهرانی]]، [[یوسف صانعی]] و [[محمدابراهیم جناتی]] اشاره نمود. به نظر [[عبدالله جوادی آملی]] زنان می‌توانند از مجتهد اعلم زن [[تقلید (فقه)|تقلید]] کنند. | در مقابل، برخی فقها، به امکان تقلید از مجتهدِ زن با وجود شرایط، [[فتوا]] داده‌اند. از این گروه می‌توان به [[محمد صادقی تهرانی]]، [[یوسف صانعی]] و [[محمدابراهیم جناتی]] اشاره نمود. به نظر [[عبدالله جوادی آملی]] زنان می‌توانند از مجتهد اعلم زن [[تقلید (فقه)|تقلید]] کنند. | ||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
شرط مردبودن در مرجعیت را نظر مشهور فقهای امامیه، مخصوصاً فقهای بعد از سده دهم هجری دانسته‌اند.<ref>قائنی، «تقلید از مجتهد زن (۱)»، ص۳۷.</ref> [[شهید ثانی]] ([[سال ۹۱۱ هجری قمری|۹۱۱]]-[[سال ۹۵۵ هجری قمری|۹۵۵]] یا [[سال ۹۶۵ هجری قمری|۹۶۵ق]]) مردن بودن را از شرایط مفتی ذکر کرده است.<ref>شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۶۲.</ref> گفته‌اند در کلمات فقیهان پیش از او چنین شرطی ذکر نشده است.<ref>علائی رحمانی، «اجتهاد و مرجعیت زنان از منظر دین»، ص۸۹؛ ایزدی‌فرد و کاویار، «واکاوی ادله ناظر بر مرجعیت زنان در فقه امامیه»، ص۲۱۸؛ نگاه کنید به سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقلید، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۱-۱۱۲.</ref> همچنین علت این که فقهای متقدم به شرط بودن مردانگی در مرجعیت تصریح نکرده‌اند، واضح بودن این شرط نزد آن‌ها با توجه به مشروط بودن [[قضاوت]] به این ویژگی یا مطرح نبودن باب اجتهاد و تقلید در کتب فقهی آن دوران ذکر شده است.<ref>سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقلید (دلیل تحریر الوسیلة للإمام الخمینی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۲-۱۱۳.</ref> | شرط مردبودن در مرجعیت را نظر مشهور فقهای امامیه، مخصوصاً فقهای بعد از سده دهم هجری دانسته‌اند.<ref>قائنی، «تقلید از مجتهد زن (۱)»، ص۳۷.</ref> [[شهید ثانی]] ([[سال ۹۱۱ هجری قمری|۹۱۱]]-[[سال ۹۵۵ هجری قمری|۹۵۵]] یا [[سال ۹۶۵ هجری قمری|۹۶۵ق]]) مردن بودن را از شرایط مفتی ذکر کرده است.<ref>شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۶۲.</ref> گفته‌اند در کلمات فقیهان پیش از او چنین شرطی ذکر نشده است.<ref>علائی رحمانی، «اجتهاد و مرجعیت زنان از منظر دین»، ص۸۹؛ ایزدی‌فرد و کاویار، «واکاوی ادله ناظر بر مرجعیت زنان در فقه امامیه»، ص۲۱۸؛ نگاه کنید به سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقلید، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۱-۱۱۲.</ref> همچنین علت این که فقهای متقدم به شرط بودن مردانگی در مرجعیت تصریح نکرده‌اند، واضح بودن این شرط نزد آن‌ها با توجه به مشروط بودن [[قضاوت]] به این ویژگی یا مطرح نبودن باب اجتهاد و تقلید در کتب فقهی آن دوران ذکر شده است.<ref>سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقلید (دلیل تحریر الوسیلة للإمام الخمینی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۲-۱۱۳.</ref> | ||
با ذکر شرط ذکوریت توسط [[سید محمدکاظم طباطبایی یزدی]] در [[العروة الوثقی (کتاب)|کتاب | با ذکر شرط ذکوریت توسط [[سید محمدکاظم طباطبایی یزدی|سید محمدکاظم طباطبایی]] در [[العروة الوثقی (کتاب)|کتاب عُروة الوثقی]]،<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۹.</ref> راه برای فقهای بعد از او در شرط دانستن این ویژگی برای مرجعیت هموار شد.<ref>علائی رحمانی، «اجتهاد و مرجعیت زنان از منظر دین»، ص۸۹.</ref> | ||
برخی از فقهای شیعه همچون [[محمد صادقی تهرانی]]<ref>صادقی تهرانی، رساله توضیح المسائل نوین، ۱۳۸۴ش، ص۲۶.</ref> (درگذشت [[سال ۱۳۹۰ هجری شمسی|۱۳۹۰ش]])، [[یوسف صانعی]] (درگذشت: [[سال ۱۳۹۹ هجری شمسی|۱۳۹۹ش]])<ref>صانعی، مجمع المسائل، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۰.</ref> و [[محمدابراهیم جناتی|محمدابراهیم جناتی]]<ref>جناتی، رساله توضیح المسائل، ۱۳۸۲ش، ص۶۲؛ جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۷۱.</ref> به امکان مرجعیت زن فتوا داده‌اند. [[عبدالله جوادی آملی]] نیز بر این باور است که جواز تقلید زنان از زن مجتهدی که هیچ مجتهدی از او [[اعلمیت|اعلم]] نباشد، بعید نیست.<ref name=":0">جوای آملی، توضیح المسائل، ۱۳۹۶ش، ص۲۸.</ref> | برخی از فقهای شیعه همچون [[محمد صادقی تهرانی]]<ref>صادقی تهرانی، رساله توضیح المسائل نوین، ۱۳۸۴ش، ص۲۶.</ref> (درگذشت [[سال ۱۳۹۰ هجری شمسی|۱۳۹۰ش]])، [[یوسف صانعی]] (درگذشت: [[سال ۱۳۹۹ هجری شمسی|۱۳۹۹ش]])<ref>صانعی، مجمع المسائل، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۰.</ref> و [[محمدابراهیم جناتی|محمدابراهیم جناتی]]<ref>جناتی، رساله توضیح المسائل، ۱۳۸۲ش، ص۶۲؛ جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۷۱.</ref> به امکان مرجعیت زن فتوا داده‌اند. [[عبدالله جوادی آملی]] نیز بر این باور است که جواز تقلید زنان از زن مجتهدی که هیچ مجتهدی از او [[اعلمیت|اعلم]] نباشد، بعید نیست.<ref name=":0">جوای آملی، توضیح المسائل، ۱۳۹۶ش، ص۲۸.</ref> | ||
از جمله فقیهانی که شرط بودن مردانگی | از جمله فقیهانی که شرط بودن مردانگی در فتوا دادن را قبول نکرده یا در آن تردید کرده‌اند، می‌توان به [[سید محمد طباطبایی مجاهد]]<ref>طباطبایی مجاهد، مفاتیح الأصول، ۱۲۹۶ق، ص۶۱۲-۶۱۳.</ref> (درگذشت: [[سال ۱۲۴۲ هجری قمری|۱۲۴۲ق]])، [[علی بن جعفر کاشف‌الغطاء|علی کاشف‌الغطاء]]<ref>کاشف الغطاء، النور الساطع فی الفقه النافع، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۲۰۵.</ref> (درگذشت: [[سال ۱۲۵۳ هجری قمری|۱۲۵۳ق]])، [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]]<ref>صاحب جواهر، جواهر الکلام، دار إحیاء التراث العربی، ج۴۰، ص۲۲.</ref> (درگذشت: [[سال ۱۲۶۶ هجری قمری|۱۲۶۶ق]])، [[محمدحسین غروی اصفهانی]]<ref>غروی اصفهانی، بحوث فی علم الاصول، ۱۴۱۶ق. ج۳، ص۶۸.</ref> (درگذشت: [[سال ۱۳۶۱ هجری قمری|۱۳۶۱ق]])، [[سید محسن طباطبائی حکیم|سید محسن حکیم]]<ref>حکیم، مستمسک العروة الوثقی حکیم، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۳.</ref> (درگذشت: [[سال ۱۳۹۰ هجری قمری|۱۳۹۰ق]])، [[سید علی حسینی شبر|سید علی حسینی شبّر]]<ref>حسینی شبر، العمل الأبقی فی شرح العروة الوثقی، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۲۶.</ref> (درگذشت: [[سال ۱۳۹۳ هجری قمری|۱۳۹۳ق]])، [[محمدعلی اراکی]]<ref>اراکی، کتاب البیع، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۸۵.</ref>{{یاد|وی با این که در کتاب البیع بر این باور است که دلیلی برای این شرط وجود ندارد، در رساله عملیه‌اش مرد بودن را از شرایط مرجع تقلید می‌داند. (اراکی، توضیح المسائل، ۱۳۷۱ش، ص۶.)}} (درگذشت: [[سال ۱۴۱۵ هجری قمری|۱۴۱۵ق]])، [[سید رضا صدر]]<ref>صدر، الاجتهاد والتقلید، ۱۴۲۰ق، ص۱۰۶-۱۰۷.</ref> (درگذشت: [[سال ۱۴۱۵ هجری قمری|۱۴۱۵ق]])، [[مرتضی اردکانی]]<ref>اردکانی، رسالة فی الاجتهاد و التقلید، ۱۳۷۰ش، ص۷۴-۷۵.</ref> (درگذشت: [[سال ۱۴۱۷ هجری قمری|۱۴۱۷ق]]) و [[سید تقی طباطبایی قمی]]<ref>طباطبایی قمی، مبانی منهاج الصالحین، ۱۴۲۶ق. ج۱، ص۳۰.</ref> (درگذشت: [[سال ۱۴۳۸ هجری قمری|۱۴۳۸ق]]) اشاره کرد. | ||
گفته شده مشهور فقهای اهل‌سنت فتوا دادن را مشروط به مرد بودن نمی‌دانند.<ref>قائنی، «تقلید از مجتهد زن (۱)»، ص۳۷.</ref> | گفته شده مشهور فقهای اهل‌سنت فتوا دادن را مشروط به مرد بودن نمی‌دانند.<ref>قائنی، «تقلید از مجتهد زن (۱)»، ص۳۷.</ref> | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
مخالفان با مشروعیت تقلید از زنان برای اثبات مدعای خود به دلایل زیر تمسک کرده‌اند: | مخالفان با مشروعیت تقلید از زنان برای اثبات مدعای خود به دلایل زیر تمسک کرده‌اند: | ||
* ''' | *'''آیات''': آیاتی چون [[آیه الرجال قوامون علی النساء|۳۴ نساء]] که [[قیمومیت مردان بر زنان]] را ثابت می‌داند،<ref>ایزدی‌فرد و کاویار، «واکاوی ادله ناظر بر مرجعیت زنان در فقه امامیه»، ص۲۱۲.</ref> [[آیه ۲۲۸ سوره بقره|۲۲۸ بقره]] که بیان‌گر برتری مردان بر زنان است،<ref>ایزدی‌فرد و کاویار، «واکاوی ادله ناظر بر مرجعیت زنان در فقه امامیه»، ص۲۱۳.</ref> [[آیه تطهیر|۳۳ احزاب]] که دستور به در خانه ماندن و [[تبرج|تبرج نداشتن]] زنان می‌دهد<ref>ایزدی‌فرد و کاویار، «واکاوی ادله ناظر بر مرجعیت زنان در فقه امامیه»، ص۲۱۴.</ref> و [[آیه ۱۸ سوره زخرف|۱۸ زخرف]] که نشان‌دهنده ضعف زنان در استدلال و اقامه برهان است<ref>سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقلید (دلیل تحریر الوسیلة للإمام الخمینی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۹.</ref> را دلیل بر ممکن نبودن تقلید از زنان دانسته‌اند. [[محمد سند بحرانی]] (زاده: ۱۳۸۲ق) از فقهای شیعه آیات مرتبط با این مسئله در [[قرآن]] را به شش دسته تقسیم می‌کند و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که زن به دلیل داشتن ویژگی‌های متفاوت با مردان در خلقت، بر اساس این آیات مناسب مناصبی چون [[مرجع تقلید|مرجعیت تقلید]] نیست.<ref>سند بحرانی، سند العروة الوثقی (الاجتهاد و التقلید)، ۱۳۹۴ش، ج۲، ص۱۰۱-۱۰۴.</ref> به عقیده وی این مسئله نشان‌دهنده حقارت و نقص زنان نبوده بلکه به دلیل وجود تفاوت با مردان چنین بیان شده است. از نظر قرآن در رسیدن به درجات کمال انسانی تفاتی میان زن و مرد نیست.<ref>سند بحرانی، سند العروة الوثقی (الاجتهاد و التقلید)، ۱۳۹۴ش، ج۲، ص۱۰۲.</ref> | ||
* ''' | *'''روایات''': از جمله روایات مورد استناد مخالفان مرجعیت زن، [[مشهوره ابی‌خدیجه]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۱۲؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۲؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام ۱۳۶۵ش، ج۱۶، ص۳۰۳.</ref> است که در آن، [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] در ارجاع برای قضاوت، تعبیر «رجل» (مرد) به کار برده است.<ref>سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقلید (دلیل تحریر الوسیلة للإمام الخمینی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۹.</ref> همچنین در روایتی راوی از استنباط همسرش با قول [[زرارة بن اعین|زراره]] و [[محمد بن مسلم ثقفی کوفی|محمد بن مسلم]] سخن می‌گوید که امام صادق(ع) اظهار نظر کردن زنان در این مسائل را نفی می‌کنند.<ref>کشّی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۱۶۸-۱۶۹.</ref> گفته شده این روایت به صراحت تقلید از زنان را نادرست می‌داند.<ref>سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقلید (دلیل تحریر الوسیلة للإمام الخمینی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۹.</ref> روایاتِ بیان‌گر ضعف رأی و قوه استدلال زنان، روایاتِ نهی از [[مشورت با زنان]] و روایاتی که لزوم دوری زنان از [[اختلاط با نامحرم|اختلاط با مردان]] را تاکید می‌کنند، از دیگر احادیثی‌اند که برای مناسب نبودن زنان برای جایگاه مرجعیت مورد استناد قرار گرفته‌اند.<ref>سند بحرانی، سند العروة الوثقی (الاجتهاد و التقلید)، ۱۳۹۴ش، ج۲، ص۱۰۴-۱۹۸ː؛ سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقلید (دلیل تحریر الوسیلة للإمام الخمینی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۷-۱۲۰.</ref> | ||
* ''' | *'''انصراف ادله تقلید به مردان:''' طبق این دلیل، گرچه دلایلِ حجیت تقلید مطلق هستند، اما براساس قرائنی، [[انصراف]] به مردان پیدا می‌کنند.<ref>بروجردی، رسالة فی الاجتهاد و التقلید، مطبعه الخراسان، ص۲۱.</ref> گفته می‌شود آنچه به صورت یقینی از این روایات برداشت می‌شود حجیت تقلید از مردان است و نمی‌توان به اطلاق آن‌ها برای اثبات حجیت تقلید از زن تمسک کرد.<ref>سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقلید (دلیل تحریر الوسیلة للإمام الخمینی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۴-۱۱۷؛ قائنی، «تقلید از مجتهد زن(۲)»، ص۴۱-۵۳.</ref> در نقد این دلیل محمد ابراهیم جناتی معتقد است در ادله موجود برای تقلید نمی‌توان انصراف معتبری برداشت کرد.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۷۰.</ref> | ||
*'''مذاق شارع:''' [[سید ابوالقاسم خویی]] با نقد روایاتِ مشروط بودن تقلید به مرد بودن مجتهد، معتقد است با توجه به مجموعه ادله‌ای که از شریعت به دستمان رسیده است، می‌توانیم ذائقه و نظر کلّی خداوند در این مسئله را استنباط کنیم. نگاه دین به زن این‌گونه است که برای زن تصدّی امور منزل و دوری از جامعه و پوشیده بودن ترجیح دارد. پس به صورت قطع ثابت می‌شود که شارع نسبت به مرجعیت زن که لازمه محل رجوع و ریاست مسلمین است، رضایت ندارد.<ref>خویی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۲۴-۲۲۶.</ref> در نقد این دلیل گفته شده مرجعیت مستلزم امامت، اختلاط با نامحرم و خروج زنان از پوشش و عفاف نیست.<ref>طباطبایی قمی، مبانی منهاج الصالحین، ۱۴۲۶ق. ج۱، ص۳۰.</ref>'''اجماع''': [[شهید ثانی]]، [[اجماع]] را به عنوان یکی از دلایل این شرط ذکر کرده است.<ref>شهید ثانی، الروضة البهیه فی شرح لمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۶۲.</ref> به عقیده [[علی‌اکبر سیفی مازندرانی|سیفی مازندرانی]]<ref>سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقلید (دلیل تحریر الوسیلة للإمام الخمینی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۲.</ref> و [[محمد محمدی قائنی|محمدی قائنی]]<ref>قائنی، «تقلید از مجتهد زن (۱)»، ص۳۹.</ref> نمی‌توان این مسئله را اجماعی دانست؛ به دلیل این که در این مسئله فقهای متقدم تصریح نکرده‌اند و در کلمات بقیه نیز اختلاف وجود دارد. | |||
* '''مذاق شارع:''' | |||
==دلایل موافقان مرجعیت زنان== | ==دلایل موافقان مرجعیت زنان== | ||
موافقان با مشروعیت تقلید از زنان برای اثبات مدعای خود به دلایلی تمسک کرده‌اند که عبارتند از:: | موافقان با مشروعیت تقلید از زنان برای اثبات مدعای خود به دلایلی تمسک کرده‌اند که عبارتند از:: | ||
* '''آیات قرآن:''' آیاتی چون [[آیه اهل الذکر|آیه سوال]] و [[آیه کتمان]] نشان می‌دهند که در فهم حقایق و معارف، اهلیت داشتن فرد ملاک هست و ارتباطی با جنسیت ندارد.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۸.</ref> | *'''آیات قرآن:''' آیاتی چون [[آیه اهل الذکر|آیه سوال]] و [[آیه کتمان]] نشان می‌دهند که در فهم حقایق و معارف، اهلیت داشتن فرد ملاک هست و ارتباطی با جنسیت ندارد.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۸.</ref> | ||
* '''سنت نبوی(ص) و ائمه(ع):''' در [[سنت|سنت پیامبر(ص) و امامان(ع)]] اگر کسی اهلیت پاسخ به معارف دینی را داشت، به او ارجاع می‌دادند و در این مسئله زن یا مرد بودن برایشان موضوعیت نداشت. از جمله زنانی که به آن ارجاع داده شده است، [[حمیده همسر امام صادق(ع)|حمیده مصفاه]] همسر امام صادق(ع) و مادر امام کاظم(ع) است.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۹.</ref> در روایت دیگری وقتی از امام صادق(ع) در مورد امکان نیابت زن در حج سوال می‌شود، حضرت این امر را به علم و دانش دینی زن مشروط می‌کنند و می‌فرماید:: «چه بسا زنی فقیه‌تر از مرد باشد».<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۰۶.</ref> به عقیده جناتی این روایت نشان می‌دهد که نمی‌توان ویژگی‌های زنانگی را دلیلی بر پایین‌تر بودن کلی قوه استنباط زنان از مردان دانست.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۹.</ref> | *'''سنت نبوی(ص) و ائمه(ع):''' در [[سنت|سنت پیامبر(ص) و امامان(ع)]] اگر کسی اهلیت پاسخ به معارف دینی را داشت، به او ارجاع می‌دادند و در این مسئله زن یا مرد بودن برایشان موضوعیت نداشت. از جمله زنانی که به آن ارجاع داده شده است، [[حمیده همسر امام صادق(ع)|حمیده مصفاه]] همسر امام صادق(ع) و مادر امام کاظم(ع) است.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۹.</ref> در روایت دیگری وقتی از امام صادق(ع) در مورد امکان نیابت زن در حج سوال می‌شود، حضرت این امر را به علم و دانش دینی زن مشروط می‌کنند و می‌فرماید:: «چه بسا زنی فقیه‌تر از مرد باشد».<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۰۶.</ref> به عقیده جناتی این روایت نشان می‌دهد که نمی‌توان ویژگی‌های زنانگی را دلیلی بر پایین‌تر بودن کلی قوه استنباط زنان از مردان دانست.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۹.</ref> | ||
* '''اطلاق ادله تقلید::''' گفته شده همه دلایل حجیت تقلید از مجتهد، مطلق هستند و هیچ‌یک نشان دهنده اختصاص مرجعیت به مردان نیستند.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۷۰.</ref> برای نمونه در روایت [[امام حسن عسکری(ع)]] که ویژگی‌هایی برای کسی که از او تقلید می‌شود، بیان شده،{{یاد|«و اما من کان من الفقهاء صائنا لنفسه حافظا لدینه مخالفا علی هواه مطیعا لامر مولاه فللعوام ان یقلدوه» (هر کسی از فقها که مراقبِ نفس خود باشد، محافظ دینش باشد، با هوای نفسش مخالفت کند و از امر مولایش اطاعت کند، عوام شیعه باید از او تقلید کنند) | *'''اطلاق ادله تقلید::''' گفته شده همه دلایل حجیت تقلید از مجتهد، مطلق هستند و هیچ‌یک نشان دهنده اختصاص مرجعیت به مردان نیستند.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۷۰.</ref> برای نمونه در روایت [[امام حسن عسکری(ع)]] که ویژگی‌هایی برای کسی که از او تقلید می‌شود، بیان شده،{{یاد|«و اما من کان من الفقهاء صائنا لنفسه حافظا لدینه مخالفا علی هواه مطیعا لامر مولاه فللعوام ان یقلدوه» (هر کسی از فقها که مراقبِ نفس خود باشد، محافظ دینش باشد، با هوای نفسش مخالفت کند و از امر مولایش اطاعت کند، عوام شیعه باید از او تقلید کنند) | ||
(حرّ عاملی، وسائل الشیعه، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ج۲۷، ص۱۳۱.)}} اشاره‌ای به مرد بودن نشده است.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۹.</ref> همچنین به عقیده [[مرتضی مطهری]] در [[سیره عقلاء|بِنای عُقَلا]] که دلیل اصلی تقلید است، از باب رجوع به متخصص همچون مراجعه به پزشک است. عقلا در این مسئله، تفاوتی میان متخصصان زن و مرد در صورت یکسان بودن اعلمیت، تجربه و ... نمی‌گذارند، بلکه اگر علم و تجربه متخصص زن بیشتر باشد، عاقلان رجوع به زن را ترجیح می‌دهند.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری (زن و مسائل قضایی و سیاسی)، ۱۳۸۴ش، ج۲۹، ص۴۲۲.</ref> | (حرّ عاملی، وسائل الشیعه، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ج۲۷، ص۱۳۱.)}} اشاره‌ای به مرد بودن نشده است.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۹.</ref> همچنین به عقیده [[مرتضی مطهری]] در [[سیره عقلاء|بِنای عُقَلا]] که دلیل اصلی تقلید است، از باب رجوع به متخصص همچون مراجعه به پزشک است. عقلا در این مسئله، تفاوتی میان متخصصان زن و مرد در صورت یکسان بودن اعلمیت، تجربه و ... نمی‌گذارند، بلکه اگر علم و تجربه متخصص زن بیشتر باشد، عاقلان رجوع به زن را ترجیح می‌دهند.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری (زن و مسائل قضایی و سیاسی)، ۱۳۸۴ش، ج۲۹، ص۴۲۲.</ref> | ||
* '''سیره متشرعه:''' در طول تاریخ اسلام، از زمان [[صحابه]] و [[تابعین]] و بعد از آن همواره زنان فقیهی بوده‌اند که پذیرش مقام فقهی آن‌ها میان مردم تفاوتی با مردان نداشته است.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۸.</ref> رجوع به زنان برای فهم دین در میان [[مسلمان|مسلمانان]] حاکم بوده است و ردّی از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[امامان شیعه|امامان(ع)]] در این باره نقل نشده است.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۷۰.</ref> | *'''سیره متشرعه:''' در طول تاریخ اسلام، از زمان [[صحابه]] و [[تابعین]] و بعد از آن همواره زنان فقیهی بوده‌اند که پذیرش مقام فقهی آن‌ها میان مردم تفاوتی با مردان نداشته است.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۸.</ref> رجوع به زنان برای فهم دین در میان [[مسلمان|مسلمانان]] حاکم بوده است و ردّی از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[امامان شیعه|امامان(ع)]] در این باره نقل نشده است.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۷۰.</ref> | ||
*'''فهم بهتر موضوعات خاص زنان توسط زنان:''' گفته شده که به دلیل پیچیدگی‌های خاصی که مسائل اختصاصی زنان وجود دارد، فقیه زن با شناخت بهتری از موضوع می‌توان فتوای صحیح‌تری بدهد. پس حتی با پذیرش استدلال‌های مربوط به ضرورت مرد بودن مرجع تقلید، در فرض تقلید زنان از مجتهد زن هیچ کدام از آن اشکالات وارد نیست.<ref>ساسانی و میراحمدی، «تحلیل و ارزیابی ادلۀ فقهای امامیه پیرامون مرجعت زنان با تأکید بر دیدگاه‌های مقام معظم رهبری»، ص۱۱۲-۱۱۴.</ref> [[عبدالله جوادی آملی]] از مراجع تقلید شیعه، به جواز تقلید زنان از زن مجتهد اعلم فتوا داده است.<ref>جوای آملی، توضیح المسائل، ۱۳۹۶ش، ص۲۸.</ref> | *'''فهم بهتر موضوعات خاص زنان توسط زنان:''' گفته شده که به دلیل پیچیدگی‌های خاصی که مسائل اختصاصی زنان وجود دارد، فقیه زن با شناخت بهتری از موضوع می‌توان فتوای صحیح‌تری بدهد. پس حتی با پذیرش استدلال‌های مربوط به ضرورت مرد بودن مرجع تقلید، در فرض تقلید زنان از مجتهد زن هیچ کدام از آن اشکالات وارد نیست.<ref>ساسانی و میراحمدی، «تحلیل و ارزیابی ادلۀ فقهای امامیه پیرامون مرجعت زنان با تأکید بر دیدگاه‌های مقام معظم رهبری»، ص۱۱۲-۱۱۴.</ref> [[عبدالله جوادی آملی]] از مراجع تقلید شیعه، به جواز تقلید زنان از زن مجتهد اعلم فتوا داده است.<ref>جوای آملی، توضیح المسائل، ۱۳۹۶ش، ص۲۸.</ref> | ||