مرجعیت زن: تفاوت میان نسخه‌ها

با وجود [[شهرت فتوایی]] در این مسئله، برخی از [[مجتهد|فقها]] نیز [[فتوا]] به امکان تقلید از زن با وجود شرایط داده‌اند که از این گروه می‌توان به [[محمد صادقی تهرانی]]، [[یوسف صانعی]] و [[محمد ابراهیم جناتی]] اشاره نمود. هم‌چنین به نظر [[عبدالله جوادی آملی]] زنان می‌توانند از مجتهد اعلم زن تقلید کنند. در آثار برخی از فقها نیز ادله مشروط بودن فتوا دادن به مردانگی رد شده یا مورد تردید قرار گرفته است.

#'''اجماع''' ː بر اساس نقل شهید ثانی یکی از شرایط مُفتی مرد بودن است و در این مسئله [[اجماع]] وجود دارد.<ref>شهید ثانی، الروضة البهیه فی شرح لمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۶۲.</ref> به عقیده [[علی‌اکبر سیفی مازندرانی|سیفی مازندرانی]]<ref>سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقليد (دليل تحرير الوسيلة للإمام الخمينی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۲.</ref> و [[محمد قائنی]]<ref>قائنی، «تقلید از مجتهد زن (۱)»، ص۳۹.</ref> به دلیل این که در این مسئله فقهای متقدم تصریح نکرده‌اند و در کلمات بقیه نیز اختلاف وجود دارد نمی‌توان این مسئله را مورد اجماع دانست.

#'''آیات''' ː آیاتی چون [[آیه الرجال قوامون علی النساء|۳۴ نساء]] که قیمومیت مردان بر زنان را ثابت می‌داند،<ref>ایزدی‌فرد و کاویار، «واکاوی ادله ناظر بر مرجعیت زنان در فقه امامیه»، ص۲۱۲.</ref> [[آیه ۲۲۸ سوره بقره|۲۲۸ بقره]] که بیان‌گر برتری مردان بر زنان است،<ref>ایزدی‌فرد و کاویار، «واکاوی ادله ناظر بر مرجعیت زنان در فقه امامیه»، ص۲۱۳.</ref> [[آیه ۳۳ سوره احزاب|۳۳ احزاب]] که دستور به در خانه ماندن و [[تبرج|تبرج نداشتن]] زنان می‌دهد<ref>ایزدی‌فرد و کاویار، «واکاوی ادله ناظر بر مرجعیت زنان در فقه امامیه»، ص۲۱۴.</ref> و [[آیه ۱۸ سوره زخرف|۱۸ زخرف]] که نشان دهنده ضعف زنان در استدلال و اقامه برهان است<ref>سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقليد (دليل تحرير الوسيلة للإمام الخمينی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۹.</ref> را دلیل بر ممکن نبودن تقلید از زنان دانسته‌اند. [[محمد سند بحرانی]] (زاده ۱۳۸۲ق) از فقهای شیعه آیات مرتبط با این مسئله در [[قرآن]] را به ۶ دسته تقسیم می‌کند و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که زن به دلیل داشتن ویژگی‌های متفاوت با مردان در خلقت، بر اساس این آیات مناسب مناصبی چون [[مرجع تقلید|مرجعیت‌ تقلید]] نیست.<ref>سند بحرانی، سند العروة الوثقی (الاجتهاد و التقلید)، ۱۳۹۴ش،  ج۲، ص۱۰۱-۱۰۴.</ref> به عقیده وی این مسئله نشان دهنده حقارت و نقص زنان نبوده بلکه به دلیل وجود تفاوت با مردان چنین بیان شده است. از نظر قرآن در رسیدن به درجات کمال انسانی تفاتی میان زن و مرد نیست.<ref>سند بحرانی، سند العروة الوثقی (الاجتهاد و التقلید)، ۱۳۹۴ش، ج۲، ص۱۰۲.</ref>

#'''روایات''' ː در این رابطه به [[مشهوره ابی‌خدیجه]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۱۲؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۲؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام ۱۳۶۵ش، ج۱۶، ص۳۰۳.</ref> که امام صادق(ع) در ارجاع برای قضاوت، تعبیر «رجل» (مرد) به کار برده‌ استناد کرده‌اند.<ref>سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقليد (دليل تحرير الوسيلة للإمام الخمينی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۹.</ref> همچنین در روایتی راوی از استنباط همسرش با قول [[زرارة بن اعین|زراره]] و [[محمد بن مسلم ثقفی کوفی|محمد بن مسلم]] سخن می‌گوید که امام صادق(ع) اظهار نظر کردن زنان در این مسائل را نفی ‌می‌کنند.<ref>کشّی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۱۶۸-۱۶۹.</ref> گفته شده این روایت به صراحت تقلید از زنان را نادرست می‌داند.<ref>سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقليد (دليل تحرير الوسيلة للإمام الخمينی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۹.</ref> روایات بیان‌گر ضعف رای و قوه استدلال زنان، روایات نهی از مشورت با زنان و روایاتی که لزوم دوری زنان از اختلاط با مردان را تاکید می‌کنند مجموعه‌های دیگری از احادیث هستند که برای مناسب نبودن زنان برای جایگاه مرجعیت مورد استناد قرار قرار گرفته‌اند.<ref>سند بحرانی، سند العروة الوثقی (الاجتهاد و التقلید)، ۱۳۹۴ش،  ج۲، ص۱۰۴-۱۹۸ː؛ سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقليد (دليل تحرير الوسيلة للإمام الخمينی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۷-۱۲۰.</ref>

#'''انصراف ادله تقلید به مردان''' ː بر اساس این دلیل، ادله‌ای که در رابطه با حجیت تقلید وجود دارد اگرچه مطلق هستند، اما بر اساس قرائنی [[انصراف]] به مردان پیدا می‌کنند. <ref>بروجردی، رسالة في الاجتهاد و التقلید، مطبعه الخراسان، ص۲۱.</ref> آن چیزی که از به صورت یقینی از این روایات برداشت می‌شود حجیت تقلید از مردان است و نمی‌توان به اطلاق آن‌ها برای اثبات حجیت تقلید از زن تمسک کرد.<ref>سیفی مازندرانی، الإجتهاد و التقليد (دليل تحرير الوسيلة للإمام الخمينی)، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۴-۱۱۷؛ قائنی، «تقلید از مجتهد زن(۲)»، ص۴۱-۵۳.</ref> در نقد این دلیل محمد ابراهیم جناتی معتقد است در ادله موجود برای تقلید نمی‌توان انصراف معتبری را برداشت کرد.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۷۰.</ref>

#'''مذاق شارع''' ː [[سید ابوالقاسم خویی]] با نقد ادله روایی مشروط بودن تقلید به مرد بودن مجتهد، دلیل دیگری را مطرح می‌کند. بر اساس این دلیل با توجه به مجموعه ادله‌ای که از شریعت به دستمان رسیده است، می‌توانیم ذائقه و نظر کلّی خداوند در این مسئله را استنباط کنیم. نگاه دین به زن این‌گونه است که برای زن تصدّی امور منزل و دوری از جامعه و پوشیده بودن ترجیح دارد. پس به صورت قطع برای ما ثابت می‌شود که شارع نسبت به مرجعیت زن که لازمه محل رجوع بودن و ریاست مسلمین است رضایت ندارد.<ref>خویی، التنقيح في شرح العروة الوثقى، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۲۴-۲۲۶.</ref> در نقد این دلیل گفته شده است که مرجعیت مستلزم امامت، اختلاط با نامحرم و خروج زنان از پوشش و عفاف نیست.<ref>طباطبایی قمی، مباني منهاج الصالحين، ۱۴۲۶ق. ج۱، ص۳۰.</ref>

{{جعبه نقل قول|تاریخ بایگانی||عنوان=[[سید علی خامنه‌ای|آیت الله خامنه‌ای ː]]|نقل‌قول=به نظر من باید فقهای زن در این زمینه آستین همت بالا بزنند و با تنقیح و تشخیص موضوع و مسائل مربوط به زنان آن‌ها را بحث کنند و بنویسند. فتوای زن هم حداقل برای زن حجت است. این‌طور به نظر می‌رسد؛ یعنی آن اشکالاتی که در باب قضا هست ظاهرا در باب فتوا نیست و به نظر می‌رسد که ایرادی هم نداشته باشد.|منبع=<small>بیانات در تاریخ ۱۳ اسفند ۱۳۷۵ش به نقل از ساسانی و میراحمدی، «تحلیل و ارزیابی ادلۀ فقهای امامیه پیرامون مرجعت زنان با تأکید بر دیدگاه‌های مقام معظم رهبری»، ص۱۱۳-۱۱۴.</small>|تراز=چپ|عرض=۳۲۰px|حاشیه=۵px|اندازه خط=۱۲px|رنگ پس‌زمینه=|گیومه نقل‌قول=|تراز منبع=راست}}موافقان با مشروعیت تقلید از زنان برای اثبات مدعای خود به دلایلی تمسک کرده‌اند ː

#'''آیات قرآن  ː''' آیاتی چون [[آیه اهل الذکر|آیه سوال]] و [[آیه کتمان]] نشان می‌دهند که در فهم حقایق و معارف، اهلیت داشتن فرد ملاک هست و ارتباطی با جنسیت ندارد.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۸.</ref>

#'''سنت نبوی(ص) و ائمه(ع)  ː''' در [[سنت|سنت پیامبر(ص) و امامان(ع)]] اگر کسی اهلیّت پاسخ به معارف دینی را داشته به آن ارجاع می‌دانند و در این مسئله زن یا مرد بودن برایشان موضوعیت نداشت. از جمله زنانی که به آن ارجاع داده شده است، [[حمیده همسر امام صادق(ع)|حمیده مصفاه]] همسر امام صادق(ع) و مادر امام کاظم(ع) است.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۹.</ref> در روایت دیگری وقتی از امام صادق(ع) در مورد امکان نیابت زن در حج سوال می‌شود، حضرت این امر را به علم و دانش دینی زن مشروط می‌کنند و می‌فرمایند ː «رب امرأة افقه من رجل» (چه بسا زنی فقیه‌تر از مرد باشد).<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۳۰۶.</ref> به عقیده جناتی این روایت نشان می‌دهد که نمی‌توان ویژگی‌های زنانگی را دلیلی بر پایین‌تر بودن کلی قوه استنباط زنان از مردان دانست.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۹.</ref>

#'''اطلاق ادله تقلید‌  ː''' برای اثبات حجت تقلید از مجتهد به دلایلی تمسک شده است که همه آن‌ها مطلق هستند و هیچ‌یک نشان دهنده اختصاص مرجعیت به مردان نیستند.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۷۰.</ref> برای نمونه در روایت امام حسن عسکری(ع) که ویژگی‌هایی برای کسی که از او تقلید می‌شود بیان شده است،{{یاد|«و اما من کان من الفقهاء صائنا لنفسه حافظا لدینه مخالفا علی هواه مطیعا لامر مولاه فللعوام ان یقلدوه» (هر کسی از فقها که مراقبِ نفس خود باشد، محافظ دینش باشد، با هوای نفسش مخالفت کند و از امر مولایش اطاعت کند، عوام شیعه باید از او تقلید کنند)

#'''سیره متشرعه  ː''' در طول تاریخ اسلام، از زمان صحابه تابعین و بعد از آن همواره زنان فقیهی بوده‌اند که پذیرش مقام فقهی آن‌ها میان مردم تفاوتی با مردان نداشته است. <ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۶۸.</ref> رجوع به زنان برای فهم دین در میان مسلمانان حاکم بوده است و ردّی از پیامبر(ص) و امامان(ع) در این باره نقل نشده است.<ref>جناتی، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۷۰.</ref>

#'''فهم بهتر موضوعات خاص زنان توسط زنان  ː''' گفته شده که به دلیل پیچیدگی‌های خاصی که مسائل اختصاصی زنان وجود دارد، فقیه زن با شناخت بهتری از موضوع می‌توان فتوای صحیح‌تری بدهد. پس حتی با پذیرش استدلال‌های مربوط به ضرورت مرد بودن مرجع تقلید، در فرض تقلید زنان از مجتهد زن هیچ کدام از آن اشکالات وارد نیست.<ref>ساسانی و میراحمدی، «تحلیل و ارزیابی ادلۀ فقهای امامیه پیرامون مرجعت زنان با تأکید بر دیدگاه‌های مقام معظم رهبری»، ص۱۱۲-۱۱۴.</ref> [[عبدالله جوادی آملی]] (زاده [[سال ۱۳۱۲ هجری شمسی|۱۳۱۲ش]]) از مراجع تقلید شیعه به جواز تقلید زنان از زن مجتهد اعلم فتوا داده است.<ref>جوای آملی، توضیح المسائل، ۱۳۹۶ش، ص۲۸.</ref>