ولادت امام مهدی(عج): تفاوت میان نسخه‌ها

[[امامیه|شیعیان دوازده‌امامی]] با استناد به دلایل مختلف نقلی و غیرنقلی بر این باورند، مهدی موعود، [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|محمد بن حسن عسکری(ع)]] و امام دوازدهم است که در [[سال ۲۵۵ هجری قمری|سال ۲۵۵ق]] در [[سامرا|سامرا]] به دنیا آمده و تا [[ظهور امام زمان|زمان ظهور]] در [[غیبت امام مهدی(عج)|غیبت]] خواهد بود. [[زیدیه|شیعیان زیدی]] به [[مهدویت شخصی]] باور ندارند و [[مهدویت]] را مقامی می‌دانند که هر کسی شرایطش را پیدا کند به آن می‌رسد. در برخی فرقه‌های [[اسماعیلیه]] نیز باور به مهدویتِ برخی اشخاص وجود دارد. [[شیخیه]] تولد امام مهدی(عج) را می‌پذیرند اما حیات او را در عالمی فراتر از ماده تصویر می‌کنند. برخی از [[نواندیشی دینی|نواندیشان دینی]] شیعی نیز تولد امام مهدی را رد کرده یا غیر قابل اثبات می‌دانند.

مهدی‌باوری یا اعتقاد به منجی آخرالزمانی با توجه به روایاتی که در این رابطه از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] نقل شده اصلی مشترک میان [[مسلمان|مسلمانان]] است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۷۶.</ref> با این وجود در به دنیا آمدن شخص مهدی موعود میان آن‌ها اختلاف‌نظر وجود دارد. علمای امامیه بالاتفاق بر این باورند، که مهدی موعود فرزند امام حسن عسکری(ع) است. او در سال ۲۵۵ق در سامرا به دنیا آمده و همچنان زنده است.<ref> رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۶۰-۶۱.</ref> از جمله عالمانی که بر این مطلب تصریح کرده‌اند می‌توان به [[محمد بن یعقوب کلینی|شیخ کلینی]] (درگذشت:[[سال ۳۲۹ هجری قمری|۳۲۹ق]])،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۴.</ref> [[شیخ مفید]] (درگذشت:[[سال ۴۱۳ هجری قمری|۴۱۳ق]])،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۳۳۹.</ref> [[شیخ طوسی]] (درگذشت:[[سال ۴۶۰ هجری قمری|۴۶۰ق]])،<ref>شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۸۴۲.</ref> [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] (درگذشت:[[سال ۵۴۸ هجری قمری|۵۴۸ق]])،<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۴۱۸.</ref> [[علی بن عیسی اربلی|اِرْبلی]] (درگذشت:[[سال ۶۹۲ هجری قمری|۶۹۲ق]])،<ref>اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۳۷.</ref> [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]] (درگذشت:[[سال ۹۰۵ هجری قمری|۹۰۵ق]])،<ref>کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۱۸۷.</ref> و [[محمدباقر مجلسی|مجلسی]] (درگذشت:[[سال ۱۱۱۰ هجری قمری|۱۱۱۰ق]])<ref>علامه مجلسی، بحار الأنوار،  دار احیاء التراث العربی، ج۵۱، ص۲.</ref> اشاره کرد.

در مقابل به مشهور اهل‌سنت نسبت داده می‌شود که ادعای شیعیان در وجود خارجی مهدی موعود بدون دلیل است. آن‌ها سعی کرده‌اند با استدلال‌هایی چنین باوری را غیر قابل قبول نشان دهند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۹۰.</ref> روایاتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] و [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] وجود دارد که خبر از وقوع شک و تردید در ولادت [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی(عج)]] در آینده می‌دهند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۳۷؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۳۶۰.</ref>

استدلال‌هایی که اصل [[ضرورت امامت|ضرورت وجود امام حیّ]] را در همه زمان‌ها ثابت می‌کنند. این دلایل را در چند دسته عقلی محض ([[فلسفه اسلامی|فلسفی]])، دارای مقدمات عقلی و نقلی ([[کلام اسلامی|کلامی]])، شهودی ([[عرفان نظری|عرفانی]]) و تجربی-عقلی قرار داده‌اند.<ref>رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۱۱.</ref>

با تمسک به [[قاعده لطف]] گفته شده از آن‌جایی‌که وجود امام معصوم در جامعه بشری از جهت حراست از دین،<ref>سید مرتضی، الذریعة الی اصول الشریعة، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۶۰۶؛ کاظمی، کشف القناع عن وجوه حجیة الإجماع، بی‌تا، ص۱۱۴ و ۱۴۵ و ۱۴۸.</ref> تربیت انسان‌های مستعد<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۱۹۲-۱۹۶.</ref> و الگوسازی برای انسان‌ها<ref>رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۳۱-۳۳.</ref> لطف محسوب می‌شود، لازم است خداوند امام و حجتی را در جامعه قرار دهد.<ref>رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۱۱-۳۴.</ref>

گرایش فطری انسان به کمالات عالیه،<ref>رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۳۴-۳۸.</ref> ضرورت وجود [[انسان کامل]] برای تحقق کَثَرات خلقی،<ref>حسن‌زاده آملی، نهج الولایه، نشر قیام، ص۲۰-۲۱؛ رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۳۸-۴۴.</ref> ضرورت وجود انسان کامل به عنوان [[علت غایی]] وجود مخلوقات مادون،<ref>حسن‌زاده آملی، نهج الولایه، نشر قیام، ص۲۲-۲۳؛ رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۴۵-۵۲.</ref> وساطت فیض امام در عالَم تشریع و تکوین،<ref>رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۵۳-۶۰.</ref> ضرورت وجود امام بر اساس [[امکان اشرف|قاعده امکان اشرف]]،<ref>رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۶۰-۶۴.</ref> ضرورت وجود امام برای تحقق [[نظام احسن|نظام اَحسن]]،<ref>رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۶۵-۶۹.</ref> متجلی‌شدن [[اسم اعظم|اسم اعظم الهی]] با وجود انسان کامل،<ref>رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۷۰.</ref> ضرورت وجود عبودیت تام انسان کامل در مقابل الوهیت تام خداوند،<ref>رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۷۱.</ref> ضرورت وجود رئیس و امام جامعه که عقل آن به مرتبه فعلیت تام رسیده باشد،<ref>فارابی، آراء أهل المدینة الفاضلة، ۱۹۹۵م، ص۱۲۱.</ref> عدم تبعیض در فیض الهی میان زمان‌ها و جوامع<ref>رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۷۲-۷۳.</ref> و علم بر وجود حجت الهی در همه زمان‌های گذشته<ref>رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۷۴-۷۷.</ref> از دیگر دلایلی هستند که برای اثبات وجود امام حیّ ارائه شده است. به عقیده [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری]] (درگذشت:[[سال ۱۴۰۱ هجری شمسی|۱۴۰۱ش]]) از حدیث‌پژوهان شیعه، این دلایل صرفا ضرورت وجود امام را ثابت می‌کنند و برای اثبات مهدی موعود بودن [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|محمد بن حسن عسکری(عج)]] به کار نمی‌آید.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۸۲.</ref>

[[سید محمدباقر صدر]] (درگذشت: [[سال ۱۴۰۰ هجری قمری|۱۴۰۰ق]]) در اثبات وجود امام مهدی(عج) دلیلی علمی با روش تراکم ظنون و حساب احتمالات ارائه کرده است. بر اساس این دلیل، وجود مهدی موعود قرن‌ها در میان امت اسلامی مخصوصا در دوران غیبت صغری با اعتماد به افراد راستگویی مثل [[نواب اربعه]] رایج بوده است. براساس منطق حیات بشری از جهت علمی و حساب احتمالات محال است که دروغی به این شکل بتواند قرن‌ها اطمینان امّت را جلب نماید.<ref>صدر، بحث حول المهدی(علیه السلام)، ۱۴۱۷ق، ص۸۸-۹۲.</ref>

دلایل نقلی را می‌توان در سه دسته کلی آیات، روایات و شواهد تاریخی قرار داد:

برای اثبات ضرورت وجود امام حیّ در جامعه بشری به آیاتی از قرآن از جمله [[سوره قدر|آیات سوره قدر]]،<ref>علامه مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۹۰؛ ابو معاش، الامام المهدی(عج) فی القرآن و السنة، ۱۳۸۸ش، ص۵۴۸.</ref> [[آیه ۳ سوره دخان|آیات ۳]] و [[آیه ۴ سوره دخان|۴ سوره دخان]]،<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۹۰؛ علامه مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۸۷-۸۸؛ ابو معاش، الامام المهدی(عج) فی القرآن و السنة، ۱۳۸۸ش، ص۴۲۷-۴۳۲.</ref> [[آیه ۷۱ سوره اسراء|آیات ۷۱]] و [[آیه ۷۲ سوره اسراء|۷۲ سوره اسراء]]،<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۲۰۵؛ رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۲۰-۲۶.</ref> [[آیات شهادت]]،{{یاد|مراد آیاتی از قرآن است نشان می‌دهد خداوند در بین هر امتی کسی را به عنوان شاهد و گواه قرار داده است تا در روز قیامت بر آن‌ها احتجاج کند. همچون آیات:

* آیه ۴۱ سوره نساء: فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَ جِئْنا بِکَ عَلی هؤُلاءِ شَهِیداً؛ «چگونه است حال (در روز محشر) آن‌گاه که از هر طائفه‌ای گواهی آوریم و تو را «ای پیامبر» بر آنان گواه خواهیم».

* آیه ۸۴ سوره نحل: وَ یَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ شَهِیداً ثُمَّ لا یُؤْذَنُ لِلَّذِینَ کَفَرُوا وَ لا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ؛ «و آن روز را که ما از هر امتی گواهی برانگیزیم، آن‌گاه به کافران اجازه سخن داده نشود و توبه آنان نیز پذیرفته نگردد».

* آیه ۸۹ سوره نحل: وَ یَوْمَ نَبْعَثُ فِی کُلِّ أُمَّةٍ شَهِیداً عَلَیْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ جِئْنا بِکَ شَهِیداً عَلی هؤُلاءِ؛ «روزی که ما در هر امتی از میان خودشان گواهی بر آنان برانگیزیم و تو را (ای محمّد) بر این امت گواه آوریم».}}<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۲۷-۳۳.</ref> [[آیه هادی|آیه ۷ سوره رعد]]،<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۳۴-۳۹.</ref> [[آیه ۲۴ سوره فاطر]]،<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۰۹؛ رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۴۰-۴۱.</ref> [[آیه ۱۸۱ سوره اعراف]]،<ref>مشهدی، تفسیر کنزالدقائق، ۱۳۶۷ش، ج۵، ص۲۷۳؛ رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۴۲.</ref> [[آیه صادقین]]<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۴۳-۴۵.</ref> و [[آیه اولی‌الامر|آیه اولی‌الامر]]<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۴۶-۵۰.</ref> استناد شده است.<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۱۳.</ref>

احادیثی که در کتب شیعه و سنّی نقل شده‌اند و دلالت بر وجود امام معصوم در هر زمان دارد.<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۵۲.</ref> [[حدیث ثقلین]]،<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۵۴-۶۰.</ref> [[حدیث من مات|حدیث معرفت امام]]،<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۶۱-۶۲.</ref> [[حدیث دوازده خلیفه]]،<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۶۳-۶۴.</ref> [[حدیث امان]]،<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۶۵-۶۶.</ref> [[حدیث سفینه]]<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۶۷-۶۸.</ref> و [[حدیث خالی نبودن زمان از امام قرشی|حدیث خالی نبودن زمان از امام قُرشی]]<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۶۹-۷۰.</ref> از آن جمله‌اند.  

[[سید مرتضی]] (درگذشت: [[سال ۴۳۶ هجری قمری|۴۳۶ق]]) معتقد است با پذیرش ضرورت وجود امام حیّ در هر عصری و ضرورت [[عصمت امامان|عصمت امام]] و این که این ویژگی‌ها در کسی از افراد حاضر موجود نیست، ثابت می‌شود که امام حیّ وجود داشته و در غیبت به سر می‌برد.<ref>سید مرتضی، المقنع فی الغیبة، ۱۴۱۹ق، ص۳۴-۳۵.</ref> همچنین به گفته [[شیخ طوسی]]، اگر هیچ روایتی هم به طور خاص نشان‌گر ولادت امام مهدی(عج) نبود، از این دلایل کلی که بیان‌گر تعداد یا اسامی امامان بودند یا در اموری چون غیبت وی سخن می‌گفتند، وجود خارجی و تولد وی قابل اثبات بود. زیرا سخن گفتن از عدد یا جزئیات حیات متوقف بر وجود خارجی است.<ref>طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۲۲۹.</ref>

همچنین احادیثی در مصادر حدیثی شیعه نقل شده که دلالت بر ولادت مهدی موعود(عج) دارند.<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۵۲.</ref> دلالت این روایات را به مسئله ولادت به صورت صریح، ضمنی یا التزامی دانسته‌اند. گفته شده است که مجموع این روایات [[تواتر معنوی]] و یقین منطقی در مسئله تولد امام مهدی(عج) ایجاد می‌کنند.<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۷۲-۷۴.</ref> محدثان شیعه این روایات را در ابوابی با همین موضوع در مجامع روایی جمع آوری کرده‌اند<ref> برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۸-۳۲۹؛ابن‌بابویه، الامامة و التبصرة من الحیرة، ۱۳۶۳ش، ص۱۰۱؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۲۴-۴۳۴؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۲۲۹-۲۵۱.</ref>

به گفته علی‌اصغر رضوانی ۲۱۴ روایت به صورت مطابقی دلالت بر ولادت امام مهدی دارند.<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۲۴.</ref> [[سید محمدکاظم قزوینی]] ([[سال ۱۳۴۸ هجری قمری|۱۳۴۸]]-[[سال ۱۴۱۵ هجری قمری|۱۴۱۵ق]]) از تاریخ‌نویسان شیعه معتقد است اگر کسی به اخبار متواتر صادر شده از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] ایمان داشته باشد غیرممکن است که ولادت امام مهدی(ع) را انکار کند. زیرا روایات به صراحت بیان کرده‌اند که مهدی موعود(ع) نهمین فرزند از نسل امام حسین(ع) و فرزند امام عسکری(ع) است.<ref> قزوینی، الإمام المهدی من المهد الی الظهور، ۱۴۲۷ق، ص۱۰۹-۱۱۰.</ref>

[[سید کمال حیدری]] از کلام‌پژوهان شیعه بر این باور است که اثبات ولادت امام مهدی(عج) و بسیاری از مبانی امامیه از روایات با مبنای [[سید ابوالقاسم خویی|آیت‌الله خویی]] در سند روایات ممکن نیست؛ بلکه باید نظر به جمع ظنون و قرائن باشد.<ref>طوسی، [https://www.naqdedini.org/140206-5/#_ftnref39 «سید کمال حیدری، متفکری در حصر»]، سایت نقد دینی.</ref>{{یاد|در تصحیح روایات دو روش وجود دارد: روش وثاقت سندی که مورد تأکید آیت‌الله خویی می‌باشد و روش وثاقت صدوری. در روش اول، ملاک صحت یا ضعف روایات، در درجه اوّل، سند آن است؛ یعنی اگر سند حدیث قوی بود، اخذ، و چنانچه سندش ضعیف بود، طرد می‌شود و هیچ قرینه ای نمی تواند ضعف سند را جبران کند. اما در روش صدوری یا همان جمع قرائن، مجموعه‌ای از قرائن و شواهد دست به دست هم می‌دهند تا در نهایت، وثاقت و صحّت روایت را تأیید کنند. چه‌بسا روایتی که سند آن ضعیف باشد، اما به‌دلیل وجود قرائن دیگر -که حاکی از صحّت صدور آن است- مورد قبول واقع شود. برخی از این قرائن عبارتند از: وثاقت راوی، متن حدیث، سند، کتابی که روایت در آن نقل شده است، زمان نصّ، عمل علمای عصر صدور به روایت و ... .}} با این حال از نظر وی مجموع روایاتی که در این مورد در منابع حدیثی صادر شده است تولد امام مهدی(ع) را به صورت یقینی ثابت می‌کند.<ref>[https://alhaydari.com/fa/2018/05/6235/ «پاسخ به سوال چگونگی اثبات ولادت امام زمان(عج)»]، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله العظمی سید کمال حیدری.</ref>

[[شیخ مفید]] ([[سال ۳۳۶ هجری قمری|۳۳۶ق]] یا [[سال ۳۳۸ هجری قمری|۳۳۸ق]] ـ [[سال ۴۱۳ هجری قمری|۴۱۳ق]]) بر این باور است که روایات برای اثبات ولادت امام مهدی(عج) کافی است و نیازی به ذکر گزارش‌های [[ملاقات با امام زمان|ملاقات با امام زمان(عج)]] نیست. اما از جهت تاکید، این گزارش‌ها مفید هستند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۳۷۴.</ref> [[محمد بن یعقوب کلینی|ثقةالاسلام کلینی]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۹-۳۳۲.</ref> [[شیخ صدوق]]<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۴-۴۷۹.</ref> و [[شیخ طوسی]]<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۲۵۳-۲۸۰.</ref> گزارش‌هایی از ملاقات‌ها ارائه کرده‌اند که برخی از آن‌ها مربوط به پیش از غیبت، برخی در [[غیبت صغرا|دوران غیبت صغری]] و برخی مربوط به [[غیبت کبرا|غیبت کبری]] است. [[میرزا حسین نوری|محدث نوری]] ([[سال ۱۲۵۴ هجری قمری|۱۲۵۴]]-[[سال ۱۳۲۰ هجری قمری|۱۳۲۰ق]]) در [[نجم ثاقب (کتاب)|کتاب نجم ثاقب]] ۱۰۰ حکایت از کسانی که به تشرف به خدمت امام مهدی(عج) در غیبت کبری داشته‌اند گزارش کرده است.<ref>نوری، نجم ثاقب، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۴۵۴-۸۴۹.</ref>

[[عقیقه]] یکی از سنت‌های دینی است که بر اساس آن پس از تولد فرزند، حیوانی را قربانی می‌کنند.<ref>شیخ بهائی، جامع عباسی، ۱۳۸۶ش، ص۳۰۳.</ref> در گزارش‌ها وجود دارد که امام عسکری(ع) برای ولادت امام مهدی عقیقه کردند.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۱ و ص۴۳۲؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۲۴۶.</ref> [[سید محمدکاظم قزوینی|قزوینی]] تعداد این عقیقه‌ها را ۳۰۰ مورد دانسته است.<ref>قزوینی، الإمام المهدی( علیه السلام) من المهد الی الظهور، ۱۴۲۷ق، ص۱۴۸.</ref>

[[توقیعات امام مهدی(ع)|توقیعات صادر شده از امام عصر(عج)]] را یکی از ادلّه تاریخی تولد مهدی موعود دانسته‌اند.<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۲۴؛ عباسی، اثبات ولادت امام زمان(ع) و نقد و بررسی شبهات پیرامون آن، ۱۳۹۲ش، ص۱۰۶.</ref> توقیعات نقل شده در [[غیبت صغرا|غیبت صغری]] است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۴، ص۱۱۷.</ref> البته در [[غیبت کبرا|غیبت کبری]] نیز توقیعی از امام مهدی(عج) به [[شیخ مفید]] گزارش شده که در صحت آن تردید شده است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۴، ص۱۱۷؛ دوزدوزانی، تحقیق لطیف حول التوقیع الشریف، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۹.</ref>

یکی از دلایل تاریخی را معجزات [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام مهدی(ع)]] در دوران غیبت و پیش از آن دانسته‌اند.<ref>عباسی، اثبات ولادت امام زمان(ع) و نقد و بررسی شبهات پیرامون آن، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۰-۱۱۲.</ref> [[سید هاشم بحرانی|علامه بحرانی]] ([[سال ۱۰۵۰ هجری قمری|۱۰۵۰ق]]-[[سال ۱۱۰۷ هجری قمری|۱۱۰۷ق]] یا [[سال ۱۱۰۹ هجری قمری|۱۱۰۹ق]]) در [[مدینة معاجز الائمة الاثنی عشر (کتاب)|کتاب مدینة معاجز الائمة الإثنی عشر]] ۱۲۷ مورد از این معجزات را گزارش کرده است.<ref>بحرانی، مدینة معاجز الائمة الإثنی عشر، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۵-۲۱۱.</ref>

به گفته [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری]] با توجه به این که [[توسل|توسل]] به امام مهدی(ع) که تجربه اثر گرفتن از آن در طول تاریخ ثابت شده است، با اعتقاد به زنده بودنش صورت می‌گیرد، دلیلی برای اثبات حیات، امامت و عمر طولانی ایشان است.<ref>دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۹۵.</ref>

[[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] در [[الکافی (کتاب)|کافی]] گزارش می‌کند بعد از شهادت امام عسکری(ع) کارگزاران [[معتمد عباسی|خلیفه عباسی]] برای دست‌یابی به فرزند ایشان تمام خانواده، کنیزان و اهالی خانه ایشان را بازرسی کرده و زندانی و تحت کنترل قرار دادند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۵.</ref> گفته شده این برخورد، ناشی از این بوده که حکومت شواهدی از ولادت امام مهدی(عج) داشته است.<ref>ایروانی، الإمام المهدی ( ع ) بین التواتر وحساب الإحتمال، ۱۴۲۰ق، ص۴۳؛ العمیدی، المهدی المنتظر فی الفکر الاسلامی، ۱۴۲۵ق، ص۱۱۸.</ref>

{{جعبه نقل قول|تاریخ بایگانی||عنوان=|نقل‌قول=ابو بصیر از [[امام صادق علیه‌السلام]] نقل کرده است که فرمود:

ولادت صاحب الامر بر این مردم نهان است، تا چون خروج کند، بیعت هیچ‌کس بر گردنش نباشد و خدای تعالی امر وی را در یک شب به سامان رساند.|منبع=<small>[[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۸۰.</small>|تراز=چپ|عرض=۳۲۰px|حاشیه=۵px|اندازه خط=۱۲px|رنگ پس‌زمینه=|گیومه نقل‌قول=|تراز منبع=راست}}

حکمت مخفیانه بودن ولادت [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی(عج)]] را حفظ جان وی دانسته‌اند. چرا که مصلحت و حکمت الهی این بوده که وی آخرین حجت باشد و اگر در هنگام تولد جانش به خطر می‌افتاد جانشینی برای او وجود نداشت.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۴۶۹-۴۷۰.</ref> در روایتی [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] شباهت مهدی موعود به [[ابراهیم (پیامبر)|حضرت ابراهیم(ع)]] را ولادت پنهانی و کناره‌گیری از مردم دانسته است.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۵۷۷.</ref> در روایت دیگری ولادت وی به تولد پنهانی [[موسی (پیامبر)|حضرت موسی(ع)]] تشبیه شده است.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۱، ص۱۵۲.</ref> شیخ طوسی به نمونه‌ها و انگیزه‌های مختلفی اشاره می‌کند که می‌تواند موجب پنهان کردن تولد فرزند گردد. وی به این نکته تاکید می‌کند که معلوم نبودن فرزند به معنای بدون فرزند بودن نیست.<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۷۷.</ref>

به گزارش [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری]]، بررسی دقیق اسناد زمان و مکان ولادت امام مهدی(عج) نشان می‌دهد که ایشان در شب یا روز جمعه، نیمه شعبان [[سال ۲۵۵ هجری قمری|سال ۲۵۵هجری قمری]] مطابق با ۱۲ مرداد سال ۲۴۸ هجری شمسی و ۲۹ جولای سال ۸۶۹ میلادی، در [[سامرا|شهر سامرّا]] به دنیا آمده است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۱۸؛ همچنین ببینیدː سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۴۷۳.</ref> با این که این نظر را مشهور دانسته‌اند،<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۱۸.</ref> [[شیخ طوسی]] نظر صحیح در سال ولادت ایشان را [[سال ۲۵۶ هجری قمری|۲۵۶ق]] ذکر کرده است.<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۴۱۹.</ref> [[محمدتقی شوشتری]] ([[سال ۱۲۸۲ هجری شمسی|۱۲۸۲]]-[[سال ۱۳۷۴ هجری شمسی|۱۳۷۴ش]]) عالم رجالی شیعه نیز بعد از بررسی اقوال در این زمینه نظر شیخ طوسی را ترجیح می‌دهد.<ref>شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱۲ (رسالة فی تواریخ النبی والآل)،  ص۲۴.</ref> سال‌های دیگری همچون [[سال ۲۵۲ هجری قمری|۲۵۲ق]]، [[سال ۲۵۴ هجری قمری|۲۵۴ق]]، [[سال ۲۵۷ هجری قمری|۲۵۷ق]] و [[سال ۲۵۸ هجری قمری|۲۵۸ق]] نیز در گزارش‌ها وجود دارند که به گفته ری‌شهری معتبر نیستند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۲۲۰.</ref>

میان فرقه‌های شیعی در رابطه با تولد مهدی موعود عقاید متفاوتی نسبت به عقیده امامیه وجود دارد. زیدیه بر خلاف گفته برخی<ref>امین، ضحی الاسلام، ۲۰۱۲م، ص۸۷۳-۸۷۴.</ref> به اصل مهدویت باور دارند.<ref>الرسی، الاحکام فی الحلال و الحرام، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۴۶۸-۴۷۰.</ref> اما برخلاف امامیه، شخصی معین را به عنوان موعود نمی‌پذیرند. آن‌ها با پذیرش [[مهدویت نوعی]]، آن را مقامی دانسته‌اند که در هر دوره‌ای در یک انسان کامل ظهور پیدا می‌کند.<ref>یزدانی احمدآبادی، «درآمدی بر جوهره چیستی و چرائی مهدویت در زیدیه»، ص۵۱۸.</ref>

در گروه‌های مختلف اسماعیلیه مهدویت افرادی همچون [[اسماعیل پسر امام صادق(ع)]]، [[محمد بن اسماعیل بن جعفر صادق(ع)|محمد بن اسماعیل]]، [[احمد بن محمد حنفیه]]، [[عبیدالله مهدی]] (نخستین خلیفه فاطمی)، [[الحاکم بامرالله]] (ششمین خلیفه فاطمی) و [[مراد میرزا]] (از امامان اسماعیلی) مطرح شده است.<ref>روحی میربادی، «مهدویت از دیدگاه اسماعیلیان و قرمطیان»، ص۵۱.</ref> تنها معتقدان فعلی حیات و غیبت مهدی موعود از اسماعیلیه را [[دروزیـان]] و بخشی از [[فرقه مراد میرزایی]] دانسته‌اند.<ref>روحی میربادی، «مهدویت از دیدگاه اسماعیلیان و قرمطیان»، ص۷۷.</ref> گفته شده سـایر فرقـه هـای اسماعیلی به رجعت و مهدویت فرد خاصی اعتقاد ندارند.<ref>روحی میربادی، «مهدویت از دیدگاه اسماعیلیان و قرمطیان»، ص۷۷.</ref>

[[احمد احسائی|شیخ احمد احسائی]] (۱۱۶۶-۱۲۴۱ق) بنیان‌گذار [[شیخیه|فرقه شیخیه]] بر این باور است که مهدی موعود(عج) زنده است و در عالمی به نام هورقلیا (حیات برزخی و غیر مادی) و فراتر از عالم دنیا زندگی می‌کند. در زمان ظهور حضرت صورت‌های این دنیا را بر تن می‌کند و با بدن مادی ظاهر می‌شود.<ref>احسائی، الرجعة، ۱۴۲۷ق، ص۱۳۹.</ref> در نقد این دیدگاه گفته شده اعتقاد به حیات امام زمان(ع) با بدن هورقلیـائی، در واقـع انکار حیات مـادی امـام زمـان (ع) اسـت و با ضرورت وجود امام در دنیا سازگار نیست.<ref>ساعدیان، تبیین فلسفی – کلامی عقاید شیخیه در نبوت و امامت، ۱۳۹۱ش، ص۱۶۲.</ref>

با این که باور به تولد و حیات امام مهدی(ع) به عنوان یک باور عمومی میان شیعیان امامی مطرح است،<ref>رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۶۰-۶۱.</ref> اما برخی نواندیشان دینی باورهای متفاوتی را در رابطه با این مسئله مطرح کرده اند. [[سید ابوالفضل برقعی]] ([[سال ۱۲۸۷ هجری شمسی|۱۲۸۷]]-[[سال ۱۳۷۰ هجری شمسی|۱۳۷۰ش]]) از دانش‌آموختگان حوزوی شیعه، با تاکید به بازگشت به قرآن و قرآن بسندگی در معرفت دینی، در [[بررسی علمی در احادیث مهدی (کتاب)|کتاب بررسی علمی در احادیث مهدی]]، باور به وجود امام مهدی(ع) را از اساس خرافه خوانده است.<ref>مهدی‌نژاد، حضرت مهدی(عج) رایت هدایت، ۱۴۰۰ش، ص۱۶-۱۷.</ref> اندیشه‌های وی از جهت روشی و محتوایی در مسئله مهدویت مورد نقد قرار گرفته است.<ref>مهدی‌نژاد، حضرت مهدی(عج) رایت هدایت، ۱۴۰۰ش، ص۱۸.</ref> [[عبدالکریم سروش]] (زاده: [[سال ۱۳۲۴ هجری شمسی|۱۳۲۴ش]]) نیز معتقد است نمی‌توان از نظر تاریخی تولد امام مهدی(عج) را ثابت کرد و از این جهت اعتقاد به وجود او ضرورتی در دین‌داری ندارد.<ref>پنبه‌پز و دیگران، «نقد دیدگاه دکتر سروش در اثبات‌ناپذیری تاریخی تولد امام و عدم ضرورت اعتقاد به وجود امام مهدی»، ص۱۲۴.</ref> در نقد این دیدگاه گفته شده است که با دلایل مختلف می‌توان تولد امام مهدی(عج) و ضرورت اعتقاد به وجود وی را ثابت کرد.<ref>پنبه‌پز و دیگران، «نقد دیدگاه دکتر سروش در اثبات‌ناپذیری تاریخی تولد امام و عدم ضرورت اعتقاد به وجود امام مهدی»، ص۱۳۵-۱۳۶.</ref>

گفته شده غالب اهل سنت باوری به متولد شدن مهدی موعود(عج) نداشته و از این جهت اعتقادشان با امامیه متفاوت است.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۴۷۲.</ref> بر اساس گزارش [[محمود عداب الحمش]]، به اعتقاد غالب اهل سنت، مهدی موعود شخصی است به نام محمد بن عبدالله، از فرزندان حضرت زهرا(س) از [[سادات حسنی|نسل امام حسن(ع)]] که در [[آخرالزمان]] پیش از قیامش به دنیا خواهد آمد.<ref>الحمش، المهدی المنتظر فی روایات اهل السنة و الشیعة الامامیة، ۱۴۲۲ق، ص۴۱۲.</ref>

[[پرونده:کتیبه محمد المهدی مسجد النبی.jpg|بندانگشتی|کتیبه‌ای به [[خط ثلث]] با عنوان «محمد المهدی» در [[مسجدالنبی]]. این کتیبه به صورتی نوشته شده بود که با ترکیب دو کلمه محمد و المهدی کلمه «حیّ» به معنی زنده ایجاد می‌شد. (تصویر سمت راست) در تغییری که در این کتیبه صورت گرفت، دیگر کلمه «حیَ» دیده نمی‌شود.(تصویر سمت چپ) <ref>[https://hajj.ir/fa/69966 «درخشش نام اهل بیت بر دیوار مسجدالنبی محمد المهدی (عج) زنده است»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.</ref>]]

یکی از دلایلی که برای انکار اعتقاد شیعه در بحث مهدویت توسط [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]] و افراد دیگر مطرح شده است، فرزند نداشتن امام عسکری(ع) به گواه تاریخ و متخصصان [[علم انساب]] است.<ref>ابن‌تیمیه حرَانی، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ص۸۷؛ ظهیر، الشیعة و التشیع فرق و تاریخ، ۱۴۱۵ق، ص۲۸۰.</ref> بر اساس پاسخ [[بشیرحسین نجفی|بشیر نجفی]] به این اشکال، آن‌چه در سخن برخی مورخان و اهل علم انساب وجود دارد عدم اطلاع از فرزند امام عسکری(ع) است. و عدم اطلاع دلیل بر نبودن نیست.<ref>نجفی، ولادة الإمام المهدی‏، ۱۴۲۷ق، ص۳۴-۳۷.</ref> همچنین در کتاب [[ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین (کتاب)|ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین]] به ۱۱ مورد <ref>محمود، ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۹-۳۲۴.</ref>و در کتاب تولد امام مهدی به ۱۲ نمونه<ref>رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۶۵-۶۶.</ref> از علمای نسب‌شناس که به ولادت فرزند امام عسکری(ع) اذعان کرده‌اند اشاره شده است.

به گفته [[احمد الکاتب]] و [[ناصر القفاری]]، پس از شهادت امام عسکری(ع) در دوره‌ای که به عنوان [[عصر حیرت]] نامیده می‌شود، شیعیان متفرق شده و در امر امامت بعد از ایشان دچار اختلاف شدند. همین امر نشان دهنده ساختگی بودن مسئله تولد مهدی(عج) است.<ref>الکاتب، تطور الفکر السیاسی الشیعی من الشوری الی ولایة الفقیه، ۱۹۹۸م، ص۱۲۷-۱۲۸؛ قفاری، أصول مذهب الشیعة الإمامیة الإثنی عشریة، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۳۳۲-۳۳۴.</ref> [[سید سامی البدری]] (زاده ۱۹۴۵م) مهدویت پژوه، با ذکر شواهدی از کتب تاریخی، بر این باور است که بعد از شهادت امام عسکری(ع) غالب شیعیان به امامت فرزند امام عسکری(ع) اعتقاد داشتند. و افرادی که در این امر دچار تردید بودند به مرور ابهاماتشان برطرف گردید.<ref>البدری، شبهات وردود، ۱۴۲۸ق، ص۴۰۳-۴۰۹؛ همچنین نگاه کنید بهː رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۴۹ و آیتی، دلیل روشن، ۱۳۹۳ش، ص۵۵-۶۵.</ref> به گزارش شیخ مفید از میان فرقه‌هایی که بعد از امام حسن عسکری(ع) در میان شیعیان شکل گرفت تنها [[امامیه|شیعه اثناعشری]] باقی ماند.<ref>شیخ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ص۳۲۱.</ref>

ابن تیمیه و احمد الکاتب بر این باورند که وجود مدعیان مهدویت و طرفداران آن‌ها در تاریخ نشان می‌دهد که شخصیت مهدی به صورت واضح مشخص نشده بود. پس نمی‌توان برای اثبات تولد مهدی مورد ادعای شیعیان به روایات تمسک کرد.<ref>ابن‌تیمیه حرَانی، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ص۹۸-۱۰۱؛ الکاتب، تطور الفکر السیاسی الشیعی من الشوری الی ولایة الفقیه، ۱۹۹۸م، ص۱۷۸-۱۸۱.</ref> البدری در پاسخ به این اشکال با ذکر شواهدی از روایات ثابت می‌کند مصداق مهدی از ابتدا توسط بزرگان دین بیان شده بود.<ref>البدری، شبهات وردود، ۱۴۲۸ق، ص۴۲۱-۴۲۶.</ref> علی‌اصغر رضوانی نیز بر این باور است که پیامبر(ص) و ائمه رفتارشان در رابطه با مهدی(عج) همراه با احتیاط بوده است. از سویی با بیان شخصیت حقیقی مهدی زمینه اعتقاد صحیح را در این رابطه فراهم کرده‌اند و از سوی دیگر به دلیل جایگاه خطیر وی طوری عمل می‌کردند که ایشان را از خطرات حفظ کنند.<ref>ضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۴۳-۴۴.</ref>

[[عثمان الخمیس]]، [[محمود عداب الحمش|محمود الحمش]]، [[ناصر القفاری]] و [[احمد الکاتب]] معتقدند غالب روایاتی که در مجامع روایی شیعی علی الخصوص [[الکافی (کتاب)|کتاب الکافی]] برای اثبات ولادت مطرح شده است [[حدیث ضعیف|ضعف سندی]] داشته و در [[حدیث صحیح|روایات صحیح]] نیز دلالت قطعی به مسئله ولادت وجود ندارد.<ref>الخمیس، متی یشرق نورک ایها المنتظر؟، ۱۴۲۵ق، ص۹۰؛ الحمش، المهدی المنتظر فی روایات اهل السنة و الشیعة الامامیة، ۱۴۲۲ق، ص۴۷۱-۴۹۶؛ قفاری، أصول مذهب الشیعة الإمامیة الإثنی عشریة، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۸۴۴؛ الکاتب، تطور الفکر السیاسی الشیعی من الشوری الی ولایة الفقیه، ۱۹۹۸م، ص۱۹۷-۲۰۸.</ref> بر اساس پاسخ علی‌اصغر رضوانی به این اشکال، اولا وجود روایات صحیح السند در این رابطه ضعف روایات دیگر را جبران می‌کند. دوم این که اصل مهدویت و امامت امام دوازدهم با دلایل قطعی ثابت شده و نیازی به بررسی یکایک اسناد نیست. نکته سوم این که مجموع احادیث دلالت کننده بر ولادت به حد [[تواتر]] می‌رسد که در آن صورت ضعف سندی مورد توجه قرار نمی‌گیرد. و چهارم باید توجه کرد که دلیل مجهول بودن برخی روات در این احادیث شرایط خاص دوران بعد از امام حسن عسکری(ع) بوده است.<ref>رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۲۲-۲۳.</ref>

بر اساس بررسی که محمود الحمش در روایات مربوط به امامت امام عسکری(ع) انجام داده، مدعی است هیچ روایت صحیحی برای اثبات امامت ایشان وجود ندارد. درنتیجه اگر امامت امام عسکری(ع) ثابت نشود نمی‌توان پذیرفت که با نصوصی که از جانب ایشان است، تولد، غیبت و امامت فرزندش ثابت شود.<ref>الحمش، المهدی المنتظر فی روایات اهل السنة و الشیعة الامامیة، ۱۴۲۲ق، ص۴۴۳-۴۵۱.</ref> در پاسخ به این اشکال گفته شده است که اولا امامت علاوه بر [[نص بر امام|نص]] با [[معجزه]] نیز ثابت می‌شود و معجزات ثابت کننده امامت برای امام عسکری(ع) نقل شده است. ثانیا روایات مربوط به امامت امام عسکری(ع) منحصر در کافی نیست و در دیگر کتب روایی نیز وجود دارد. ثالثا امامت ایشان با روایات کلی مربوط به امامت امامان دوازده‌گانه نیز ثابت می‌شود و نمی‌توان صرفا به نصوص خاص امامت ایشان اکتفا کرد. رابعا بسیاری از علما این روایات را ضعیف ندانسته‌اند و صرف ضعف سندی روایت دلیل بر کنار گذشته شدن آن نیست.<ref>اکبرنژاد، بررسی تطبیقی مهدویت در روایات شیعه و اهل سنت‏، ۱۳۸۸ش، ص۳۲۳-۳۲۹.</ref>

[[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه حرَانی]] برای ردَ مهدی بودن فرزند امام عسکری(ع) مدعی است که نمی‌توان کودک مورد ادعای شیعه را که خود نیاز به وصی داشته و بر اساس قرآن به سن رشد نرسیده و حتی اجازه تصرف اموالش را نداشته است به عنوان امام مسلمین پذیرفت.<ref>ابن‌تیمیه حرَانی، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ص۸۷-۸۹.</ref>[[شیخ مفید]] پاسخ به این اشکال مدعی است وقتی با دلیل قطعی امامت فردی ثابت شد، [[عصمت]] و [[علم لدنی|علم الهی]] او نیز ثابت می‌شود و در این مسئله سن امام تاثیری ندارد. محدودیت‌هایی که شریعت در امور مختلف برای سن کودکی قرار داده است، مربوط به انسان‌های عادی است که با گذر عمر به رشد عقلی و علمی می‌رسند. نه امام معصوم که دارای علم لدنی و موید به الطاف حق است.<ref>شیخ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ص۱۴۹-۱۵۳.</ref>{{همچنین ببینید|غیبت امام مهدی(عج)}}

به گفته ابن تیمیه، امام غایب نه تنها سودی در دین و دنیا نمی‌رساند بلکه ضرر نیز دارد. زیرا به سبب غیبت عده‌ای به او باور نیاورده و تکذیبش می‌کنند و این موجب عذاب آن‌ها خواهد شد.<ref>ابن‌تیمیه حرَانی، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ص۸۹-۹۱.</ref> شیخ مفید در پاسخ به این اشکال چنین بیان می‌کند که وجود امام غایب با نبود امام متفاوت است. امام غایب وجودش موجب [[اتمام حجت]] برای مردم است. همان‌گونه که در دعوت انبیاء اگر نماینده پیامبری دعوت می‌کرد بدون رویت پیامبر نیز حجت بر مردم تمام بود. امام غائب نیز گرچه مورد مشاهده مستقیم مردم نیست ولی با علم به وجود امام و دعوت بیان وظیفه توسط نائبان امام حجت بر مردم تمام می‌شود. ضمن این که اصل وجود امام ضروری است و نبودش با [[قاعده لطف|لطف]] و حکمت خداوند ناسازگار است. اما غیبت امام ناشی از ظلم و جور مردم است و به جهت امتحان و آزمون و رشد مردم رخ داده است.<ref>شیخ مفید، المسائل العشر فی الغیبة، ۱۴۲۶ق، ص۹۵-۹۸.</ref>

از دیگر اشکالاتی که به وجود مهدی موعود توسط ابن‌تیمیه مطرح شده است، غیر عادی بودن عمر امام زمان(عج) است. برپایه این اشکال اگر مهدی موعود همان [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام منتَظَر شیعیان]] باشد در آن صورت عمری بیشتر از ۴۵۰ سال (تا زمان ابن‌تیمیه) خواهد داشت در صورتی که در امت پیامبر اسلام چنین عمر طولانی ثبت نشده است. بر اساس روایات نیز چنین عمری در امت اسلام وجود ندارد. عمر طولانی [[نوح (پیامبر)|نوح]]، [[آدم (پیامبر)|آدم]] و [[حضرت خضر|خضر]] نیز نمی‌تواند تایید کننده شیعیان باشد زیرا آن‌ها برای امت پیامبر نیستند.<ref>ابن‌تیمیه حرَانی، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ص۹۱-۹۴.</ref> [[شیخ مفید]] برای دفع این ایراد، با ذکر نمونه افراد دارای طول عمر بسیار زیاد در امت‌های گذشته و امت پیامبر(ص) نشان می‌دهد که غیر عادی بودن عمر طولانی بوده معنای عدم امکان نیست و اگر خدا بخواهد می‌تواند به مصلحت‌هایی طول عمر به ولی خودش بدهد.<ref>شیخ مفید، المسائل العشر فی الغیبة، ۱۴۲۶ق، ص۸۳-۹۴.</ref> همچنین به نوشته نصرت‌الله آیتی (زاده: [[سال ۱۳۵۳ هجری شمسی|۱۳۵۳ش]]) مهدویت پژوه امامی، روایات نفی عمر طولانی در امت حضرت محمد(ص) در منابع اهل سنت است و نمی‌توان از آن‌ها برای نقد باور شیعیان استفاده کرد.<ref>آیتی، دلیل روشن، ۱۳۹۳ش، ص۲۹۱.</ref>

در نقد دیگری [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن تیمیه]] با بررسی روایات مهدویت در منابع اهل سنت بر این عقیده است که ویژگی‌هایی که در این احادیث برای مهدی موعود ثابت شده است مطابق با مهدی مورد ادعای شیعیان نیست. این روایات مهدی را از نسل امام حسن(ع) با نام محمد بن عبدالله می‌دانند در صورتی که به ادعای شیعه مهدی محمد بن حسن(ع) از نسل امام حسین(ع) است.<ref>ابن‌تیمیه حرَانی، منهاج السنة النبویة، ۱۴۰۶ق، ص۹۴-۹۸.</ref> در رد سخن ابن‌تیمیه، عرفان محمود با بررسی که در روایات نقل شده در منابع اهل سنت در رابطه با خلفا و جانشینان پیامبر داشته است، بر این باور است که بر اساس این احادیث مراد از مهدی همان دوازدهمین خلیفه پیامبر و فرزند امام حسن عسکری(ع) است.<ref>محمود، ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین، ۱۳۹۰ش، ص۳۰-۱۳۶.</ref>

از دیگر اشکالات این است که اگر امام عسکری فرزندی داشت، ارث او به برادرش جعفر نمی‌رسید<ref>ظهیر، الشیعة و التشیع فرق و تاریخ، ۱۴۱۵ق، ص۲۷۹.</ref> [[جعفر پسر امام هادی(ع)|جعفر فرزند امام هادی(ع)]] ادعا کرد [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام عسکری(ع)]] فرزندی ندارد. حکومت نیز با تفتیش منزل ایشان و نیافتن فرزند حکم داد که ارث به جعفر برسد.<ref>شیخ مفید،  المسائل العشر فی الغیبة، ۱۴۲۶ق، ص۵۷.</ref> شیخ مفید در پاسخ به این اشکال با ذکر نمونه قرآنی [[بنی‌اسرائیل|فرزندان یعقوب نبی(ع)]] که منکر زنده بودن [[یوسف (پیامبر)|یوسف]] شدند و به مرگش شهادت دادند، بیان می‌کند که جعفر نیز با این که فرزند امام بود اما معصوم نبود و گواهی و انکار او نمی‌تواند دلیلی بر عدم وجود فرزند برای امام عسکری(ع) باشد.<ref>شیخ مفید، المسائل العشر فی الغیبة، ۱۴۲۶ق، ص۵۷-۵۸.</ref> همچنین گفته شده شواهدی وجود دارد که جعفر به دلیل گمراهی و انحراف این کار را کرد.<ref>رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۶۶-۶۷.</ref> ضمن این که پیدا نشدن فرزند امام عسکری(ع) توسط عاملان حکومت به معنای فرزند نداشتن ایشان نیست.<ref>نجفی، ولادة الإمام المهدی‏، ۱۴۲۷ق، ص۲۲-۲۴.</ref>

[[احسان الهی ظهیر]] برای رد تولد فرزند امام عسکری(ع)، به وصیت ایشان به مادرش استناد می‌کنند. بدین صورت که اگر امام فرزندی داشت او را وصی خود قرار می‌داد.<ref>ظهیر، الشیعة و التشیع فرق و تاریخ، ۱۴۱۵ق، ص۲۸۰-۲۸۲.</ref> [[شیخ مفید]] در پاسخ با ذکر نمونه از وصیت امام صادق(ع) که به جهت مصلحت در وصیت ظاهری خود همسرش و حتی منصور دوانیقی را به عنوان وصی خود قرار داده بود، بیان می‌کند که وقتی بناست جان فرزند امام عسکری(ع) حفظ شود طبیعی است که وی را مخفی کند و به صورت علنی او را وصی خویش قرار ندهد.<ref>شیخ مفید، المسائل العشر فی الغیبة، ۱۴۲۶ق، ص۶۳-۶۶.</ref>

به گفته منکران ولادت مهدی موعود(عج)، یکی از دلایل اثبات عدم تولد، اختلاف نظر در نحوه ولادت منتظَر و نام مادر اوست.<ref>ظهیر، الشیعة و التشیع فرق و تاریخ، ۱۴۱۵ق، ص۲۷۲-۲۷۳؛ الکاتب، تطور الفکر السیاسی الشیعی من الشوری الی ولایة الفقیه، ۱۹۹۸م، ص۲۱۰-۲۱۸؛ قفاری، أصول مذهب الشیعة الإمامیة الإثنی عشریة، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۸۴۳.</ref> شواهد تاریخی نیز در مورد مادر امام مهدی با هم سازگار نیستند و نمی‌توان اصل وجود کنیزی به نام [[نرجس]] را برای امام عسکری(ع) ثابت کرد.<ref>الحمش، المهدی المنتظر فی روایات اهل السنة و الشیعة الامامیة، ۱۴۲۲ق، ص۴۵۳-۴۷۰.</ref> در پاسخ به این اشکال گفته شده است که اولا مطرح‌کنندگان توجه به همه نقل‌های روایت نداشته اند. ثانیا حتی اگر روایات مرتبط با کیفیت و جزئیات ولادت دارای اشکال باشد، خللی در اصل وقوع تولد که با ادله قطعی ثابت شده است نمی‌رساند.<ref>البدری، شبهات وردود، ۱۴۲۸ق، ص۴۹۹-۵۰۰؛ همچنین ببینیدː آیتی، دلیل روشن، ۱۳۹۳ش، ص۱۴۴-۱۵۲.</ref>

*محمد ابن احمد ذهبی شافعی (درگذشت: ۷۴۸ق) در کتاب العبر فی خبر من غبر،<ref>ذهبی، العبر فی خبر من غبر، دارالکتب العلمیة، ج۱، ص۳۸۱.</ref> کتاب تاریخ اسلام<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۱۹، ص۱۱۳.</ref> و کتاب سیر اعلام النبلاء<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۱۳، ص۱۱۹-۱۲۰.</ref> به وجود فرزندی به نام محمد برای امام عسکری(ع) که شیعیان آن را به عنوان مهدی منتظر باور دارند، اذعان کرده است.

*[[احمد بن حجر هیتمی شافعی]]‏ (درگذشت: ۹۷۴ق) در [[الصواعق المحرقة (کتاب)|کتاب الصواعق المحرقة]] ضمن شرح حال امام عسکری(ع) بیان می‌کند که فرزندی نداشت بجز محمد که او را قائم منتَظَر می‌نامند.<ref>ابن حجر هیتمی، الصواعق المحرقة، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۰۱.</ref>

*احمد بن یوسف قرمانی حنفی (درگذشت: ۱۰۱۹ق) در کتاب اخبار الدُوَل تصریح می‌کند که امام عسکری(ع) فرزندی به نام محمد داشت که هنگام وفات امام عسکری(ع) پنج ساله بود.<ref>قرمانی حنفی، أخبار الدول و آثار الأول، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۵۳.</ref>

*[[سبط بن جوزی|سبط بن جوزی]]‏ (درگذشت: ۶۵۴ق) در [[تذکرة الخواص من الامة فی ذکر خصائص الائمة (کتاب)|کتاب تذکرة الخواص]] امام دوازدهم، فرزند امام عسکری(ع) را به عنوان خلف حجت و مهدی منتظَر معرفی می‌کند.<ref>ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۵۰۶-۵۰۷.</ref>

*حافظ محمّد بن یوسف گنجی شافعی (درگذشت: ۶۵۸ق) در [[کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابی‌طالب (کتاب)|کتاب کفایة الطالب]] چنین می‌گوید که امام عسکری(ع) فرزندش را جانشین خود قرار داد که همان امام منتَظَر است.<ref>گنجی شافعی، کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، ۱۴۰۴ق، ص۴۵۸.</ref>

*[[ابراهیم بن محمد جوینی شافعی]] (درگذشت: ۷۳۰ق) در [[فرائد السمطین (کتاب)|کتاب فرائد السمطین]] روایتی را از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند که به نام دوازده امام و مهدی موعود بودن امام دوازدهم تصریح شده است.<ref>حمویی جوینی ، فرائد السمطین، ۱۴۰۰ق، ج۲، ص۱۳۴.</ref>

[[پرونده:ولادة-الإمام-المهدی-فی-کتب-الفریقین.png|بندانگشتی|289x289پیکسل|کتاب «ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین» نوشته عرفان محمود]]

در رابطه با اثبات ولادت امام مهدی (عج) آثاری به رشته تحریر درآمده است که چند مورد از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:

*[[سید محسن امین|سید محسن امین حسینی عاملی]] ([[سال ۱۲۸۴ هجری قمری|۱۲۸۴]]-[[سال ۱۳۷۱ هجری قمری|۱۳۷۱ق]]) فقیه و ادیب امامی، کتابی تحت عنوان [[البرهان علی وجود صاحب الزمان (کتاب)|البرهان علی وجود صاحب الزمان]] تالیف کرده است. در مقدمه کتاب، نویسنده انگیزه تالیف کتاب را قصیده‌ای می‌داند که فردی نامعلوم در آن منکر وجود و تولد امام مهدی(ع) شده است. سید محسن امین خود را موظف می‌بیند که شعری بسراید و با استدلال‌های عقلی و نقلی وجود امام عصر(عج) را ثابت کند. همچنین وی به شرح اشعار خود پرداخته است.<ref>امین، البرهان علی وجود صاحب الزمان(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۹.</ref>

*[[من هو المهدی (کتاب)|من هو المهدی(عج)]]، اثر [[ابوطالب تجلیل تبریزی]] ([[سال ۱۳۰۵ هجری شمسی|۱۳۰۵]]-[[سال ۱۳۸۷ هجری شمسی|۱۳۸۷ش]]) از فقهای شیعه، در اثبات تولد، حیات و ظهور حضرت مهدی(عج) است. این کتاب با هدف رد ادعای منکران تولد مهدی موعود نوشته شده است. وی در مقدمه کتاب تصریح می‌کند روایات معتبری که ثابت کننده تولد حضرت مهدی(عج) هستند به حد تواتر می‌رسند.<ref>تجلیل تبریزی، من هو المهدی، ۱۴۲۵ق، ص۵-۶.</ref>

*[[بشیرحسین نجفی|بشیر حسین نجفی]] (زاده: [[سال ۱۳۶۱ هجری قمری|۱۳۶۱ق]]) از مراجع تقلید شیعه کتابی تحت عنوان [[ولادة الامام المهدی (کتاب)|ولادة الإمام المهدی]] نگاشته است. در ای کتاب برخی از اشکالات مربوط به ولادت حضرت پاسخ داده شده است.<ref>نجفی، ولادة الإمام المهدی‏، ۱۴۲۷ق، ص۱۵-۱۶.</ref> این کتاب ناظر بر شبهات و ردیه‌های [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن تیمیه]] در [[منهاج السنة النبویه (کتاب)|کتاب منهاج السنه]] و [[احسان الهی ظهیر]] در [[الشیعة و التشیع (کتاب)|کتاب الشیعة و التشیع]] است.<ref>نجفی، ولادة الإمام المهدی‏، ۱۴۲۷ق، ص۳۴.</ref>

*[[الامام المهدی (کتاب)|الإمام المهدی]] نام کتابی است که توسط [[سید علی حسینی میلانی]] (زاده: [[سال ۱۳۲۷ هجری شمسی|۱۳۲۷ش]]) از متکلمان امامی به رشته تحریر درآمده است. وی در مقدمه بخش‌هایی از کتاب منهاج السنه ابن تیمیه را ذکر می‌کند که منکر تولد و وجود عینی و خارجی امام مهدی (عج) است و در ادامه به پاسخ و رد این مطالب می‌پردازد.<ref>حسینی میلانی، الامام المهدی، ۱۴۳۱ق، ص۷-۱۴.</ref>

*[[محمدباقر ایروانی]] (زادهː ۱۳۲۴ش) از فقهای شیعه در [[الامام المهدی بین التواتر وحساب الإحتمال (کتاب)|کتاب الإمام المهدی (ع) بین التواتر وحساب الإحتمال]] ولادت امام عصر را با توجه به مجموعه شواهد و ادله ثابت می‌کند.<ref>پایگاه اطلاع‌رسانی سراسری اسلامی، امام مهدی در آینه قلم، ۱۳۸۸ش، ص۴۸۸.</ref>

*[[مهدی خدامیان آرانی]] (زاده: [[سال ۱۳۵۳ هجری شمسی|۱۳۵۳ش]]) از پژوهش‌گران مهدویت در کتاب حقیقت دوازدم به یکی از اشکالات مطرح شده توسط عثمان الخمیس در مورد تولد امام مهدی(ع) پاسخ داده است. این کتاب در نقد [[متی یشرق نورک ایها المنتظر؟ (کتاب)|کتاب عجیب ترین دروغ تاریخ]] (ترجمه کتاب متی یشرق نورک ایها المنتظر؟) نوشته شده است.<ref>خدامیان آرانی، حقیقت دوازدهم، ۱۳۸۹ش، ص۷.</ref> برای کتاب عثمان الخمیس نقدهای دیگری نیز به رشته تحریر درآمده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید: یوسفیان، عجیب‌ترین حقیقت تاریخ، ۱۳۹۱ش؛ مطیعی، مهدویت برترین حقیقت تاریخ، ۱۳۹۵ش؛ ملک‌دار، حقیقت تاریخ، ۱۳۹۷ش؛ گودرزی، مهدی (عج) مهم‌ترین حقیقت تاریخ، ۱۳۹۳ش.</ref>

*[[علی اصغر رضوانی]] (زاده: [[سال ۱۳۳۱ هجری شمسی|۱۳۳۱ش]]) از پژوهش‌گران مهدویت سه عنوان کتاب در این رابطه تالیف کرده است. «تولد حضرت مهدی(عج)» کتابی است که ضمن تشریح چگونگی ولادت مهدی موعود، روایات معتبر مربوط به ولادت ایشان به تفکیک از پیامبر اکرم(ص) و یازده امام قبلی نقل شده است.<ref>رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۵-۸.</ref> وی در این کتاب به برخی اشکالات مطرح شده توسط [[احمد الکاتب]] در [[تطور الفکر السیاسی الشیعی (کتاب)|کتاب تطور الفکر السیاسی الشیعی]] پاسخ داده است.<ref>رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۲۰ و ص۲۲.</ref> «وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل» اثر دیگری از این نویسنده است که نویسنده در آن به ذکر براهین و استدلال‌های عقلی اثبات ضرورت وجود امام زمان(عج) پرداخته است.<ref>رضوانی، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۱۱.</ref> کتاب دیگر وی با عنوان «وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث» است که در آن با توجه به آیات قرآن و احادیث ضرورت وجود امام حیّ را در همه زمان‌ها ثابت می‌کند.<ref>رضوانی، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۶-۸.</ref>

*«ولادة الامام المهدی بین الضرورة و التشکیک» عنوان کتابی است که توسط بخش تبلیغ اداره امور دینی [[حرم امام علی(ع)|آستان قدس علوی]] به چاپ رسیده است.<ref>اداره امور دینی آستان قدس علوی، ولادة الامام المهدی(عج) بین الضرورة والتشکیک، ۱۴۳۶ق، ص۳-۱۲.</ref>

==یادداشت‌ها==

* ابن جوزی، یوسف ابن قزاوغلی، تذکرة الخواص، قم، المجمع العالمی لاهل البیت علیهم السلام. مرکز الطباعة و النشر، ۱۴۲۶ق.

* ابن حجر هیتمی، احمد بن محمد، الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۷ق.

* ابو معاش، سعید، الامام المهدی(عج) فی القرآن و السنة، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة. مجمع البحوث الإسلامیة، ۱۳۸۸ش.

* ابن‌تیمیه حرَانی، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة، ریاض، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، ۱۴۰۶ق.

* اداره امور دینی آستان قدس علوی، [https://www.mahdi-lib.com/wp-content/uploads/2022/09/%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%8A-%D8%A8%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B6%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%A9-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B4%D9%83%D9%8A%D9%83.pdf ولادة الامام المهدی(عج) بین الضرورة والتشکیک]، نشر العتبة المقدسه العلویة، ۱۴۳۶ق

* اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تبریز، بنی‌هاشمی، ۱۳۸۱ق.

* اکبرنژاد، مهدی، بررسی تطبیقی مهدویت در روایات شیعه و اهل سنت‏، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۸ش.

* الکاتب، احمد، تطور الفکر السیاسی الشیعی من الشوری الی ولایة الفقیه، بیروت، دارالجدید، ۱۹۹۸م.

* امین، سید محسن، البرهان علی وجود صاحب الزمان( علیه السلام)، نجف، دلیلنا، ۱۴۲۷ق.

* ایروانی، محمدباقر، الإمام المهدی (ع) بین التواتر وحساب الإحتمال، قم، مرکز الأبحاث العقائدیة، ۱۴۲۰ق.

* البدری، سید سامی، شبهات وردود، الرد علی شبهات أحمد الکاتب حول إمامة أهل البیت ع و وجود المهدی المنتظر ع، قم، دار الفقه للطباعة و النشر، ۱۴۲۸ق.

* بحرانی، هاشم بن سلیمان، مدینة معاجز الائمة الإثنی عشر، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.

* [https://alhaydari.com/fa/2018/05/6235/ «پاسخ به سوال چگونگی اثبات ولادت امام زمان(عج)»]، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله العظمی سید کمال حیدری، تاریخ درج مطلب ۲۷ می ۲۰۱۸م، تاریخ بازدید ۲۷ آپریل ۲۰۲۴م.

* پنبه‌پز، زهرا، ابراهیم شفیعی سروستانی و محمد رنجبر حسینی، [https://www.tkalam.ir/article_39085_3e4b8e7b3b4690ba0ee73d72517d4490.pdf «نقد دیدگاه دکتر سروش در اثبات‌ناپذیری تاریخی تولد امام و عدم ضرورت اعتقاد به وجود امام مهدی»]، مجله تحقیقات کلامی، سال۶، شماره۲۱، تابستان ۱۳۹۷ش.

* تجلیل تبریزی، ابوطالب، من هو المهدی، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی‏، ۱۴۲۵ق.

* حسن‌زاده آملی، حسن، نهج الولایه: بررسی مستند در شناخت امام زمان علیه السلام، قم، نشر قیام، بی‌تا.

* حسینی میلانی، سید علی، الامام المهدی، قم، مرکز الحقائق الإسلامیة، ۱۴۳۱ق.

* [https://hajj.ir/fa/69966 «درخشش نام اهل بیت بر دیوار مسجدالنبی محمد المهدی (عج) زنده است»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ درج مطلب ۲۵ مرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید ۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.

* دوزدوزانی، یدالله، تحقیق لطیف حول التوقیع الشریف، قم، موسسه سیدالشهداء(ع)، ۱۴۱۳ق.

* ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.

* ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۹ق.

* رضوانی، علی‌اصغر، وجود امام زمان(عج) از منظر قرآن و حدیث، قم، نشر مسجد جمکران، ۱۳۸۶ش.

* رضوانی، علی‌اصغر، وجود امام مهدی(عج) در پرتو عقل، قم، نشر مسجد جمکران، ۱۳۸۶ش.

* سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، تهران، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۸ش.

* سید بن طاووس، علی بن موسی، الطرائف فی معرفة مذهب الطوائف، قم، خیام، ۱۴۰۰ق.

* سید مرتضی، علی بن حسین، المقنع فی الغیبة، بیروت، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث‏، ۱۴۱۹ق.

* شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۰ق.

* شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۲۵ق.

* شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث‏، ۱۳۷۲ش.

* شیخ مفید، محمد بن محمد، المسائل العشر فی الغیبة، قم، دلیل‌ما، ۱۴۲۶ق.

* صدر، سید محمد، تاریخ الغیبة الصغری‏، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۲ق.

* صدر، محمدباقر، بحث حول المهدی(علیه السلام)، بیروت، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، ۱۴۱۷ق.

* صفدی، خلیل ابن ایبک، الوافی بالوفیات، بیروت، دار النشر فرانز شتاینر، ۱۳۸۱ق.

* طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی‏، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۹۰ق.

* عراقی، محمود بن جعفر، دار السلام در احوالات حضرت مهدی( علیه السلام)، قم، جمکران، ۱۳۸۴ش.

* علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

* علامه مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۴ق.

* قزوینی، سید محمدکاظم، الإمام المهدی( علیه السلام) من المهد الی الظهور، قم، دارالانصار، ۱۴۲۷ق.

* قفاری، ناصر، أصول مذهب الشیعة الإمامیة الإثنی عشریة، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۱۴ق.

* قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.

* کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الأمین و الدرع الحصین، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۸ق.

* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.

* گنجی شافعی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، تهران، دار إحیاء تراث أهل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۴ق.

* محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی عجل الله فرجه برپایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث. سازمان چاپ و نشر، ۱۳۹۳ش.

* مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنزالدقائق، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی. مؤسسة الطبع و النشر، ۱۳۶۷ش.

* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.