سوء‌ظن: تفاوت میان نسخه‌ها

==مفهوم و جایگاه==

{{جعبه نقل قول | عنوان = | نقل‌قول ={{حدیث|یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ..<br>|ترجمه=ای کسانی که ایمان آورده‌اید از بسیاری از گمانها بپرهیزید که پاره‌ای از گمانها گناه است.}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small>سوره حجرات، آیه ۱۲.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ecfcf4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

سوءظن در [[حدیث|احادیث معصومان(ع)]] نیز مورد نکوهش قرار گرفته<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۳۳۰.</ref> و آن را بدترین نوع [[دروغ]]،<ref>حمیری، قرب الإسناد، ۱۴۱۳ق، ص۲۹.</ref> از بین برندهٔ [[ایمان]]<ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۴۱۰ق، ص۷۷۰.</ref> و [[عبادت]]<ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۴۱۰ق، ص۷۷۱.</ref> و موجب سنگینی بار گناهان شمرده‌اند.<ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۴۱۰ق، ص۷۷۱.</ref> ظنّ، به اعتقاد ضعیف و بدون دلیل نسبت به چیزی اطلاق شده<ref> مصطفوی، التحقیق، ۱۳۶۰ش، ج۷، ص۱۸۰.</ref> و سوءظن، به برداشتِ نادرست از کاری گویند که قابل تفسیر صحیح و غلط است.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۳۳۵.</ref>

سوءظن به خودی خود [[مکروه]] قلمداد شده<ref>شیرازی، ألف مسألة فی بلاد الغرب، ۱۴۲۸ق، ص۴۶۱.</ref> و آن را در برخی موارد [[حرام]] دانسته‌اند.<ref>دستغیب، گناهان کبیره، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۳۷۴.</ref> [[شهید ثانی]] از فقیهان شیعه در قرن دهم قمری معتقد است، بدگمانی نسبت به دیگران چنانچه بدون دلیل قطعی، به اعتقاد قلبی فرد تبدیل گردد حرام است،<ref>شهید ثانی، کشف الریبه، ۱۳۹۰ق، ص۲۰.</ref> اما صرف خطور ذهنی چون اختیاری در آن نیست، حرام نبوده و مورد بخشش است. وی شاهد این سخن را آیه «..إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ»<ref>سوره حجرات، آیهٔ ۱۲.</ref> معرفی می‌کند.<ref>شهید ثانی، کشف الریبه، ۱۳۹۰ق، ص۲۰.</ref>

#سوءظنی که هیچ اثر خارجی نداشته و بدون اختیار به ذهن انسان می‌آید؛ چنین سوءظنی مشمول تکالیف شرع نیست.

#سوءظنی که اثر ظاهری ندارد، ولی با تفکر و جلوگیری از مقدمات خارجی (مثل عدم همنشینی با افراد بدبین)، از بین می‌رود؛ این‌گونه سوءظن احتمال دارد مشمول ادله حرمت باشد.

ریشه سوءظن به خدا بیشتر ضعف ایمان دانسته شده است.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۳۴۰.</ref> برای سوءظن نسبت به افراد نیز عواملی برشمرده‌اند؛ از جمله:

*آلودگی درون؛ افرادی که خود آلوده‌اند، دیگران را همچون خود آلوده می‌پندارند.<ref name=":0">تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۴۱۰ق، ص۷۷۱، حدیث ۱۹۲۵.</ref>

*زندگی در محیط فاسد؛ زندگی در چنین محیطی انسان را نسبت به همۀ افراد، حتی نسبت به نیکان بدبین می‌کند.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۳۴۰.</ref>

*[[حسد]] و [[کینه‌توزی|کینه]]؛ زیرا حسود می‌خواهد از این طریق از مقام فرد مورد حسد بکاهد.<ref>مکارم شیرازی، زندگی در پرتو اخلاق، ۱۳۸۶ش، ص۱۳۸.</ref>

===آثار فردی===

*از بین رفتن آرامش؛ انسانِ دارای سوءظن، مضطرب است و گمان می‌کند دیگران بر ضد او گام بر می‌دارند و دائماً باید از خود دفاع کند.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۳۳۶.</ref>

*از بین رفتن ایمان و عبادات و سنگینی بار گناه؛ همانطور که برخی روایات به این امر اشاره دارد.<ref>تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ۱۴۱۰ق، ص۵۸۸، حدیث۳۱۵.</ref>

*تنهایی و از دست دادن دوستان؛ در روایتی از امام علی(ع) آمده است: انسانِ دارای سوءظن، هرگز میان او و دوستانش صلح و صفا برقرار نمی‌شود.<ref>ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۷۹.</ref>

===آثار اجتماعی===

*تجسس در کار دیگران و ارتکاب غیبت آنها.<ref>سورهٔ حجرات، آیهٔ ۱۲.</ref>

*عدم درک صحیح اجتماعی؛ بدبینی موجب تحلیل غلط درباره افراد، حوادث و رویدادهای اجتماعی می‌شود.<ref>مکارم شیرازی، زندگی در پرتو اخلاق، ۱۳۸۶ش، ص۱۴۱.</ref>

==راه درمان==

*جستجوی توجیه صحیح برای اعمال و گفتار دو پهلوی افراد؛ همانطور که در روایات به آن اشاره شده است.<ref>سید رضی، نهج البلاغة، ۱۴۱۴ق، ص۵۳۸.</ref>

*اندیشیدن در آثار زیان‌بار فردی و اجتماعی این صفت رذیله.<ref>مکارم شیرازی، زندگی در پرتو اخلاق، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۰.</ref>

==موارد استثناء و جواز سوء ظن==

با وجود نهی از سوءظن، در مواردی داشتن آن جایز شمرده شده است؛ از جمله:

*در مسائل امنیتی و اطلاعاتی که به سرنوشت جامعه مربوط است.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۳۴۵.</ref>

*در مواجهه با دشمن؛ چه بسا دشمن دم از صلح، دوستی و تغییر رویه می‌زند، در این صورت نباید حسن ظن داشت و سریع به او اعتماد کرد.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۳۴۵.</ref> امام علی(ع) در [[فرمان مالک اشتر|نامهٔ خود به مالک اشتر]] دستور به احتیاط و ترک حسن ظن در چنین مواردی داده است.<ref>سید رضی، نهج البلاغة، ۱۴۱۴ق، ص۴۴۲.</ref>

==پانویس==