Automoderated users، confirmed، protected، templateeditor
۲٬۲۶۹
ویرایش
رؤیت هلال: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
P.motahari (بحث | مشارکتها) |
P.motahari (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[Image:هلال ماه پی در پی.jpg|thumb|200px|غروب هلال اول ماه]] | |||
{{درباره ۲|رؤیت هلال|آشنایی با تلاش برای رؤیت هلال، مدخل |استهلال|}} | {{درباره ۲|رؤیت هلال|آشنایی با تلاش برای رؤیت هلال، مدخل |استهلال|}} | ||
'''رؤیت هلال''' به معنای دیدن هلال اول ماه، یکی از راه‌های شرعی اثبات آغاز [[ماه قمری]] است. [[عبادات]] و اعمال [[واجب]] و [[مستحب]] مانند [[حج]]، [[روزه]]، [[شب قدر]] و برخی مسائل حقوقی مانند افزایش [[دیه]] در [[ماه‌های حرام]]، به رؤیت هلال اول ماه وابسته‌اند. [[مجتهد|فقیهان شیعه]] برای تعیین اول ماه، مبانی مختلفی دارند. شرایط متعدد نجومی در دیده شدن ماه دخالت دارند. | '''رؤیت هلال''' به معنای دیدن هلال اول ماه، یکی از راه‌های شرعی اثبات آغاز [[ماه قمری]] است. [[عبادات]] و اعمال [[واجب]] و [[مستحب]] مانند [[حج]]، [[روزه]]، [[شب قدر]] و برخی مسائل حقوقی مانند افزایش [[دیه]] در [[ماه‌های حرام]]، به رؤیت هلال اول ماه وابسته‌اند. [[مجتهد|فقیهان شیعه]] برای تعیین اول ماه، مبانی مختلفی دارند. شرایط متعدد نجومی در دیده شدن ماه دخالت دارند. | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
به مدت زمانی که طول می‌کشد هلال ماه حرکت کند تا دیده شود تحت‌الشعاع می‌گویند. از دید نجومی، مدت زمان حالت محاق و تحت الشعاع، روی هم رفته نزدیک ۴۰ ساعت و ۴۸ دقیقه به طول می‌انجامد. از سوی دیگر، گردش ماه به دور زمین همیشه بر دایرۀ منطقة البروج (نواری که خورشید و ماه و سیارات، از دید ناظر زمینی، از آن عبور می‌کنند) منطبق نیست و این انحراف بر رؤیت هلال اثر می‌گذارد.<ref>عدالتی، نگرشی بر تقویم قمری و رؤیت هلال ماه، ۱۳۷۳ش، ص۳۰۷.</ref> | به مدت زمانی که طول می‌کشد هلال ماه حرکت کند تا دیده شود تحت‌الشعاع می‌گویند. از دید نجومی، مدت زمان حالت محاق و تحت الشعاع، روی هم رفته نزدیک ۴۰ ساعت و ۴۸ دقیقه به طول می‌انجامد. از سوی دیگر، گردش ماه به دور زمین همیشه بر دایرۀ منطقة البروج (نواری که خورشید و ماه و سیارات، از دید ناظر زمینی، از آن عبور می‌کنند) منطبق نیست و این انحراف بر رؤیت هلال اثر می‌گذارد.<ref>عدالتی، نگرشی بر تقویم قمری و رؤیت هلال ماه، ۱۳۷۳ش، ص۳۰۷.</ref> | ||
== عوامل مؤثر در رؤیت هلال == | ==عوامل مؤثر در رؤیت هلال== | ||
سنّ هلال، در هر لحظه، برابر با مدت زمانی است که از لحظه مقارنه ماه و خورشید گذشته است. در نگاه اول به نظر می‌آید هرچه سن هلال ماه بیشتر باشد رؤیت آن آسان‌تر است؛ چراکه با افزایش سن هلال، ماه فرصت بیشتری دارد تا از خورشید فاصله بگیرد و جدایی زاویه‌ای آن افزایش یابد. در نتیجه سطح درخشان (فاز) آن نیز بیشتر شود؛ ولی عوامل دیگری هم در رؤیت هلال ماه موثرند<ref>سایت نجوم ایران، [https://www.noojum.com/other-news/75-other-news/6307-fetr.html «عید فطر»].</ref> که برخی به این شرح است: | سنّ هلال، در هر لحظه، برابر با مدت زمانی است که از لحظه مقارنه ماه و خورشید گذشته است. در نگاه اول به نظر می‌آید هرچه سن هلال ماه بیشتر باشد رؤیت آن آسان‌تر است؛ چراکه با افزایش سن هلال، ماه فرصت بیشتری دارد تا از خورشید فاصله بگیرد و جدایی زاویه‌ای آن افزایش یابد. در نتیجه سطح درخشان (فاز) آن نیز بیشتر شود؛ ولی عوامل دیگری هم در رؤیت هلال ماه موثرند<ref>سایت نجوم ایران، [https://www.noojum.com/other-news/75-other-news/6307-fetr.html «عید فطر»].</ref> که برخی به این شرح است: | ||
=== ارتفاع هلال === | ===ارتفاع هلال=== | ||
[[Image:ارتفاع هلال.jpg|thumb|200px|]] | [[Image:ارتفاع هلال.jpg|thumb|200px|]] | ||
هرچه ارتفاع هلال از افق کمتر باشد، نور رسیده از آن از لایه‌های ضخیم‌تری از جوّ عبور می‌کند و درخشندگی آن کاهش یافته و رؤیتش مشکل‌تر می‌شود.<ref>سایت نجوم ایران، [https://www.noojum.com/other-news/75-other-news/6307-fetr.html «عید فطر»].</ref> | هرچه ارتفاع هلال از افق کمتر باشد، نور رسیده از آن از لایه‌های ضخیم‌تری از جوّ عبور می‌کند و درخشندگی آن کاهش یافته و رؤیتش مشکل‌تر می‌شود.<ref>سایت نجوم ایران، [https://www.noojum.com/other-news/75-other-news/6307-fetr.html «عید فطر»].</ref> | ||
=== اختلاف سمت === | ===اختلاف سمت=== | ||
منظور از اختلاف سمت، اختلاف زاویهٔ بین ماه و خورشید در لحظۀ غروب خورشید است. | منظور از اختلاف سمت، اختلاف زاویهٔ بین ماه و خورشید در لحظۀ غروب خورشید است. | ||
=== مدت مکث === | ===مدت مکث=== | ||
هلال‌های شامگاهی پس از غروب خورشید غروب می‌کنند. فاصلهٔ زمانیِ بین غروب خورشید و غروب ماه را مدت مکث می‌گویند. هر چه مدت مکث بیشتر باشد ماه مدت بیشتری در آسمان است و آسمان تاریک‌تر می‌شود و امکان رؤیت بیشتر خواهد بود.<ref>سایت نجوم ایران، [https://www.noojum.com/other-news/75-other-news/6307-fetr.html «عید فطر»].</ref> | هلال‌های شامگاهی پس از غروب خورشید غروب می‌کنند. فاصلهٔ زمانیِ بین غروب خورشید و غروب ماه را مدت مکث می‌گویند. هر چه مدت مکث بیشتر باشد ماه مدت بیشتری در آسمان است و آسمان تاریک‌تر می‌شود و امکان رؤیت بیشتر خواهد بود.<ref>سایت نجوم ایران، [https://www.noojum.com/other-news/75-other-news/6307-fetr.html «عید فطر»].</ref> | ||
=== ضخامت بخش میانی === | ===ضخامت بخش میانی=== | ||
[[پرونده:ضخامت ماه نو.jpg|border|left|230px]] | [[پرونده:ضخامت ماه نو.jpg|border|left|230px]] | ||
هلال ماه مانند کاسه‌ای است که در بخش میانی‌اش بیشترین ضخامت را دارد. هرچه این ضخامت بیشتر باشد، امکان رؤیت ماه بیشتر است. ضخیم‌بودن هلال ماه در شب دوم یا سوم نمی‌تواند دلیلی بر اشتباه در تشخیص شب اول ماه باشد؛ زیرا مدار ماه به دور زمین بیضوی است و بسته به اینکه در کجای مدار خود قرار دارد و از خورشید فاصله گرفته باشد، بر ضخامت بخش روشنش افزوده می‌شود.<ref>[http://www.ugcs.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=344&Itemid=1 سایت گروه غیر حرفه‌ای رؤیت هلال]</ref> | هلال ماه مانند کاسه‌ای است که در بخش میانی‌اش بیشترین ضخامت را دارد. هرچه این ضخامت بیشتر باشد، امکان رؤیت ماه بیشتر است. ضخیم‌بودن هلال ماه در شب دوم یا سوم نمی‌تواند دلیلی بر اشتباه در تشخیص شب اول ماه باشد؛ زیرا مدار ماه به دور زمین بیضوی است و بسته به اینکه در کجای مدار خود قرار دارد و از خورشید فاصله گرفته باشد، بر ضخامت بخش روشنش افزوده می‌شود.<ref>[http://www.ugcs.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=344&Itemid=1 سایت گروه غیر حرفه‌ای رؤیت هلال]</ref> | ||
=== زمان غروب خورشید === | ===زمان غروب خورشید=== | ||
چون هلال ماه شامگاهی پس از غروب خورشید مشاهده می‌شود، هرچه خورشید دیرتر غروب کند، سن و جدایی زاویه‌ای هلال افزایش می‌یابد. بنابراین هرچه به سمت نواحی غربی برویم، شرایط رؤیت هلال بهتر می‌شود.<ref>[http://www.haftaseman.ir/webdb/article.asp?id=903 ماه نو]، سایت هفت آسمان.</ref> | چون هلال ماه شامگاهی پس از غروب خورشید مشاهده می‌شود، هرچه خورشید دیرتر غروب کند، سن و جدایی زاویه‌ای هلال افزایش می‌یابد. بنابراین هرچه به سمت نواحی غربی برویم، شرایط رؤیت هلال بهتر می‌شود.<ref>[http://www.haftaseman.ir/webdb/article.asp?id=903 ماه نو]، سایت هفت آسمان.</ref> | ||
=== فاصلهٔ ماه از زمین === | ===فاصلهٔ ماه از زمین=== | ||
از آنجا که مدار ماه به دور زمین بیضی است، مطابق قانون دوم کپلر، سرعت گردش ماه به دور زمین ثابت نیست. اگر مقارنه زمانی اتفاق بیفتد که ماه در حوالی پایین مدارش باشد، با سرعت بیشتری از خورشید فاصله می‌گیرد و جدایی آن سریع‌تر افزایش می‌یابد. چنین هلالی، در مقایسه با هلال ماهِ هم‌سن که در اوج است، بسیار راحت‌تر رؤیت می‌شود.<ref>[http://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/73182/1 حسن‌زاده، رؤیت هلال ماه: مبانی و مشکلات]، کتابخانه تبیان.</ref> | از آنجا که مدار ماه به دور زمین بیضی است، مطابق قانون دوم کپلر، سرعت گردش ماه به دور زمین ثابت نیست. اگر مقارنه زمانی اتفاق بیفتد که ماه در حوالی پایین مدارش باشد، با سرعت بیشتری از خورشید فاصله می‌گیرد و جدایی آن سریع‌تر افزایش می‌یابد. چنین هلالی، در مقایسه با هلال ماهِ هم‌سن که در اوج است، بسیار راحت‌تر رؤیت می‌شود.<ref>[http://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/73182/1 حسن‌زاده، رؤیت هلال ماه: مبانی و مشکلات]، کتابخانه تبیان.</ref> | ||
== علل دشواری دیدن ماه نو == | ==علل دشواری دیدن ماه نو== | ||
[[Image:هلال ماه2.JPG|thumb|220px|هلال نازکی از ماه]] | [[Image:هلال ماه2.JPG|thumb|220px|هلال نازکی از ماه]] | ||
[[Image:هلال رجب.jpg|thumb|220px|هلال ماه در هوایی غبارآلود]]برخی از عوامل دشواری دیدن ماه نو عبارت‌اند از: | [[Image:هلال رجب.jpg|thumb|220px|هلال ماه در هوایی غبارآلود]]برخی از عوامل دشواری دیدن ماه نو عبارت‌اند از: | ||
# هلال‌های اول و آخر ماه معمولاً باریک هستند. | #هلال‌های اول و آخر ماه معمولاً باریک هستند. | ||
# این هلال‌ها معمولاً به خورشید نزدیک و در نتیجه، تحت تأثیر نور شدید آن هستند. | #این هلال‌ها معمولاً به خورشید نزدیک و در نتیجه، تحت تأثیر نور شدید آن هستند. | ||
# ماه فاصلهٔ کمی از افق دارد و خط دید در نزدیکی افق از ضخامت بیشتری از جو عبور می‌کند. در نتیجه، غبار و رطوبت و تلاطم جوی رصد را دشوار‌تر می‌کند. | #ماه فاصلهٔ کمی از افق دارد و خط دید در نزدیکی افق از ضخامت بیشتری از جو عبور می‌کند. در نتیجه، غبار و رطوبت و تلاطم جوی رصد را دشوار‌تر می‌کند. | ||
# به دلیل نزدیکی ماه به خورشید، مدت مکث هلال در بالای افق اندک است و رصدکننده فرصت کمی برای رؤیت هلال دارد.<ref>[http://www.haftaseman.ir/webdb/article.asp?id=903 ماه نو]، سایت هفت آسمان.</ref> | #به دلیل نزدیکی ماه به خورشید، مدت مکث هلال در بالای افق اندک است و رصدکننده فرصت کمی برای رؤیت هلال دارد.<ref>[http://www.haftaseman.ir/webdb/article.asp?id=903 ماه نو]، سایت هفت آسمان.</ref> | ||
== رکوردهای رؤیت هلال ماه == | ==رکوردهای رؤیت هلال ماه== | ||
رکوردهای هلال ماه به بحرانی‌ترین میزان مشخصه‌های تأثیرگذار هلال در لحظه رؤیت گفته می‌شود. یکی از روش‌های اوّلیهٔ بررسی رؤیت‌پذیری هلال ماه، مقایسه مشخصه‌های نجومی هلال با مقادیر حدّی یا همان رکوردهاست. اگر مشخصه‌های نجومیِ مؤثر بر رؤیت هلال وضعیت بهتری از رکوردها داشته باشند، می‌توان ادعا کرد که در صورت تحقّق شرایط مناسب، یک رصدگرِ باتجربه قادر به رؤیت آن خواهد بود.<ref>[http://www.ugcs.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=344&Itemid=1 سایت گروه غیر حرفه‌ای رؤیت هلال]</ref> | رکوردهای هلال ماه به بحرانی‌ترین میزان مشخصه‌های تأثیرگذار هلال در لحظه رؤیت گفته می‌شود. یکی از روش‌های اوّلیهٔ بررسی رؤیت‌پذیری هلال ماه، مقایسه مشخصه‌های نجومی هلال با مقادیر حدّی یا همان رکوردهاست. اگر مشخصه‌های نجومیِ مؤثر بر رؤیت هلال وضعیت بهتری از رکوردها داشته باشند، می‌توان ادعا کرد که در صورت تحقّق شرایط مناسب، یک رصدگرِ باتجربه قادر به رؤیت آن خواهد بود.<ref>[http://www.ugcs.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=344&Itemid=1 سایت گروه غیر حرفه‌ای رؤیت هلال]</ref> | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
==اختلاف مبانی کشورهای مختلف== | ==اختلاف مبانی کشورهای مختلف== | ||
در کشورهای مختلف مبانی متفاوتی برای اعلام آغاز [[ماه قمری]] وجود دارد: برخی فقط رؤیت هلال را معتبر می‌دانند، برخی بر محاسبات نجومی تکیه می‌کنند، برخی هم رؤیت هلال و هم محاسبات نجومی را در نظر می‌گیرند و برخی هم در آغاز ماه از برخی کشورهای مسلمان متابعت می‌کنند. هر کدام از این موارد نیز دارای شیوه‌های متفاوتی هستند، مثلا در بحث رؤیت هلال سه مبنا وجود دارد: | در کشورهای مختلف مبانی متفاوتی برای اعلام آغاز [[ماه قمری]] وجود دارد: برخی فقط رؤیت هلال را معتبر می‌دانند، برخی بر محاسبات نجومی تکیه می‌کنند، برخی هم رؤیت هلال و هم محاسبات نجومی را در نظر می‌گیرند و برخی هم در آغاز ماه از برخی کشورهای مسلمان متابعت می‌کنند. هر کدام از این موارد نیز دارای شیوه‌های متفاوتی هستند، مثلا در بحث رؤیت هلال سه مبنا وجود دارد: | ||
# دیدن هلال با چشم غیرمسلح در غروب روز قبل از اول ماه (کشورهای [[هند]]، [[پاکستان]]، [[بنگلادش]]، [[مراکش]] و نظر اکثر علمای شیعه){{مدرک}} | #دیدن هلال با چشم غیرمسلح در غروب روز قبل از اول ماه (کشورهای [[هند]]، [[پاکستان]]، [[بنگلادش]]، [[مراکش]] و نظر اکثر علمای شیعه){{مدرک}} | ||
# دیدن هلال حتی با چشم مسلح در غروب روز قبل از اول ماه (کشور [[ایران]] در بعضی ماه‌ها و نظر بعضی از علمای شیعه){{مدرک}} | #دیدن هلال حتی با چشم مسلح در غروب روز قبل از اول ماه (کشور [[ایران]] در بعضی ماه‌ها و نظر بعضی از علمای شیعه){{مدرک}} | ||
# حکم دادگاه مبنی بر اثبات دیده شدن هلال در غروب روز اول ماه‌های حساس (کشور [[عربستان سعودی]] در ماه‌های رمضان، شوال، ذیقعده و ذی الحجه){{مدرک}} | #حکم دادگاه مبنی بر اثبات دیده شدن هلال در غروب روز اول ماه‌های حساس (کشور [[عربستان سعودی]] در ماه‌های رمضان، شوال، ذیقعده و ذی الحجه){{مدرک}} | ||
برخی کشورها مبنای خاصی نداشته و از اعلام آغاز ماه دیگر کشورها پیروی می‌کنند: | برخی کشورها مبنای خاصی نداشته و از اعلام آغاز ماه دیگر کشورها پیروی می‌کنند: | ||
# متابعت از عربستان: کشورهای [[قطر]]، [[کویت]]، [[امارات متحده عربی|امارات]]، [[عمان]]، [[یمن]]، [[بحرین]]، [[سوریه]]، [[لبنان]]، [[ترکیه]]، [[افغانستان]] و...{{مدرک}} | #متابعت از عربستان: کشورهای [[قطر]]، [[کویت]]، [[امارات متحده عربی|امارات]]، [[عمان]]، [[یمن]]، [[بحرین]]، [[سوریه]]، [[لبنان]]، [[ترکیه]]، [[افغانستان]] و...{{مدرک}} | ||
# متابعت کشورهای کوچک از کشورهای بزرگ همسایه ([[نیوزیلند]] از [[استرالیا]]، سورینام از گویانا){{مدرک}} | #متابعت کشورهای کوچک از کشورهای بزرگ همسایه ([[نیوزیلند]] از [[استرالیا]]، سورینام از گویانا){{مدرک}} | ||
# اکثر کشورهای اروپایی و حوزه دریای بالتیک و ایسلند نیز از برخی کشورهای اسلامی تبعیت می‌کنند.<ref>[http://www.haftaseman.ir/post/Word/6152/%d9%85%d8%a8%d8%a7%d9%86%db%8c-%d9%81%d9%82%d9%87%db%8c-%d8%b1%d9%88%db%8c%d8%aa-%d9%87%d9%84%d8%a7%d9%84 مبانی فقهی رویت هلال]، سایت هفت آسمان.</ref> | #اکثر کشورهای اروپایی و حوزه دریای بالتیک و ایسلند نیز از برخی کشورهای اسلامی تبعیت می‌کنند.<ref>[http://www.haftaseman.ir/post/Word/6152/%d9%85%d8%a8%d8%a7%d9%86%db%8c-%d9%81%d9%82%d9%87%db%8c-%d8%b1%d9%88%db%8c%d8%aa-%d9%87%d9%84%d8%a7%d9%84 مبانی فقهی رویت هلال]، سایت هفت آسمان.</ref> | ||
==ستاد استهلال و گروه‌های رصد== | ==ستاد استهلال و گروه‌های رصد== | ||
{{اصلی|استهلال}} | {{اصلی|استهلال}} | ||
در سال ۱۳۶۸ش، آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، از لزوم تشکیل نهادی برای رؤیت هلال و تشخیص اول روزهای ماه‌های قمری سخن گفت. به‌دنبال این سخن، در همین سال، ستادی در دفتر وی شروع به کار کرد که به ستاد استهلال شناخته می‌شود. این ستاد در سال‌های بعد، توسعه پیدا کرد و در موراد خاصی مانند ماه رمضان از ۱۵۰ گروه برای رصد ماهانه هلال ماه استفاده می‌کرد.<ref>[https://www.leader.ir/fa/book/9/گزارش-ماهانه-استهلال «گزارش ماهانه استهلال»]، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.</ref> ستاد استهلال، در هر ماه، نتیجه رصد خود را [https://www.leader.ir/fa/book/9/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%85%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84 اینجا] اعلام می‌کند. | در سال ۱۳۶۸ش، آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، از لزوم تشکیل نهادی برای رؤیت هلال و تشخیص اول روزهای ماه‌های قمری سخن گفت. به‌دنبال این سخن، در همین سال، ستادی در دفتر وی شروع به کار کرد که به ستاد استهلال شناخته می‌شود. این ستاد در سال‌های بعد، توسعه پیدا کرد و در موراد خاصی مانند ماه رمضان از ۱۵۰ گروه برای رصد ماهانه هلال ماه استفاده می‌کرد.<ref>[https://www.leader.ir/fa/book/9/گزارش-ماهانه-استهلال «گزارش ماهانه استهلال»]، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.</ref> ستاد استهلال، در هر ماه، نتیجه رصد خود را [https://www.leader.ir/fa/book/9/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D9%85%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84 اینجا] اعلام می‌کند. | ||
== حاکم شرع و حکم به ثبوت هلال == | ==حاکم شرع و حکم به ثبوت هلال== | ||
برخی از [[مجتهد|فقیهان]] یکی از راه‌های ثبوت هلال ماه را حکم [[حاکم شرع]] می‌دانند؛ اما عده‌ای دیگر این نظر را نپذیرفته‌اند. این گروه به روایتی از امام صادق(ع) استناد می‌کنند که می‌گوید: «در خصوص رؤیت هلال، تنها، شهادت دو مرد عادل را اجازه می‌دهم.»<ref>بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۲۶۳.</ref> | برخی از [[مجتهد|فقیهان]] یکی از راه‌های ثبوت هلال ماه را حکم [[حاکم شرع]] می‌دانند؛ اما عده‌ای دیگر این نظر را نپذیرفته‌اند. این گروه به روایتی از امام صادق(ع) استناد می‌کنند که می‌گوید: «در خصوص رؤیت هلال، تنها، شهادت دو مرد عادل را اجازه می‌دهم.»<ref>بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۲۶۳.</ref> | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
* [[استهلال]] | *[[استهلال]] | ||
* [[ماه قمری]] | *[[ماه قمری]] | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||