احمد بن حنبل: تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب‌های فراوانی به او منسوب است؛ [[مسند احمد بن حنبل|مسند احمد]]، [[فضائل الصحابه]] و [[فضائل امیرالمؤمنین (کتاب)|فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع)]] از جمله آنها است. [[وهابیت]] به پیروی از [[سلفیه]]، احمد بن حنبل را به عنوان پیشوای خود برگزیده‌اند.

احمد بن حنبل با کنیه ابا عبدالله<ref>زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹ق، ج۱، ص۲۰۳‌؛ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، ج‌۳، ص۸۹.</ref>از عالمان بزرگ [[بغداد]]، آخرین<ref>ابن خلکان، وفیات الأعیان، بیروت، ج۱، ص۶۴؛ شهرستانی، وضوء النبی(ع)، ۱۴۱۶ق، ج‌۱، ص۴۰۸‌.</ref> [[مذاهب چهارگانه اهل سنت|امام فقهی اهل سنت]]<ref>شهرستانی، وضوء النبی(ص)، ۱۴۱۶ق، ج‌۱، ص۴۰۸.</ref> و پیشوای مذهب [[حنبلیان|حنبلی]] است.<ref>سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۴، ص۲۸۰؛ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، ج‌۳، ص۸۸‌.</ref>  

در ارتباط با فضیلت وی روایاتی چون امام الدنیا، سپردن علم اولین و آخرین توسط [[خدا|خداوند]] به وی<ref>ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۸، ص۶۸-۶۹.</ref> وجود دارد؛<ref>نگاه کن به: ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۳۴۰؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۱۸۴.</ref> چنان‌که وی را امام در علم حدیث، [[فقه]]، [[سنت]]، [[زهد]] و ورع دانسته‌اند.<ref>ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۸۵.</ref>

احمد حنبل در سن ۷۷ سالگی<ref>سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۴، ص۲۸۰؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۳۲۶.</ref> و در سال [[سال ۲۴۱ هجری قمری|۲۴۱ق]]<ref name=":6">سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، ج‌۳، ص۹۰‌.</ref> و به نقلی در سال [[سال ۲۴۲ هجری قمری|۲۴۲ق]]<ref>صدوق، الخصال، ترجمه مدرس گیلانی، ج۲، ص۲۹۹.</ref> در [[بغداد]] از دنیا رفت<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۴۲۱ق، ص۸۵؛ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، ج‌۳، ص۹۰‌.</ref> و [[تشییع جنازه]] باشکوهی برای او برگزار شد.<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۲۵۳؛ ابن جوزی، مناقب الامام احمد، ۱۴۰۹ق، ص۵۵۷.</ref> درباره تشییع جنازه او گفته‌ شده که تا آن زمان به جز در تشییع شماری از انبیای [[بنی‌اسرائیل|بنی اسرائیل]]، چنین تشییعی برگزار نشده است<ref>سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۴، ص۲۸۰.</ref> و تعداد مردان شرکت‌کننده در تشییع او را حدود ۸۰۰ هزار نفر و زنان را در حدود ۶۰ هزار تن برآورد نموده‌اند و گفته شده در تشییع او ۲۰ هزار نفر از [[یهودیان]]، [[مسیحیان]] و [[مجوس|مجوسیان]] به [[اسلام]] گرویده‌اند.<ref>ابن خلکان، وفیات الأعیان، بیروت، ج۱، ص۶۵؛ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۴، ص۲۸۰.</ref> عده‌ای از محققان، تعصبات مذهبی را در نقل این‌گونه روایت‌ها تأثیرگذار می‌دانند.<ref>انصاری، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ذیل واژه «احمد بن حنبل»، ج۱، ص۷۲۲؛ روح الهی امیری، زندگی و زمانه احمد بن حنبل، ۱۳۸۴ش.</ref>  

برخی منابع متن [[وصیت‌نامه]] او را به طور کامل نقل کرده‌اند.<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۱۰،ص۳۴۰.</ref> قبر او در بغداد مورد توجه [[اسلام|مسلمانان]] بوده است و عده‌ای از علمای قرن هفتم از شهرت و اجتماع زائران پیرامون آرامگاه او سخن گفته‌اند؛<ref name=":1" /> هرچند عده‌ای معتقدند که امروز قبر او مشخص نیست؛ چرا که در طغیان رودخانه [[دجله]] از میان رفته است.<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج‌۱، ص۳۵۲.</ref>

احمد از سن ۱۵<ref name=":2">شهرستانی، وضوء النبی(ص)، ۱۴۱۶ق، ج‌۱، ص۴۰۷.</ref> و یا ۱۶ سالگی<ref name=":3" /> به کسب علم پرداخت و برای شنیدن و جمع‌آوری روایات، مسافرت‌های زیادی به شهرهای [[کوفه]]، [[بصره]]، [[مکه]]، [[مدینه]]، [[یمن]]، [[شام]]، [[جزیره]]،<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۱۷۸؛ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۴، ص۲۸۰؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۸،ص۶۵.</ref> [[ایران]]، [[مراکش|مغرب]] و دیگر مناطق دوردست انجام داد<ref>زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹ق، ج۱، ص۲۰۳.</ref> و مورد احترام محدثان آن مناطق قرار می‌گرفت.<ref name=":3" />

وی بنابر نقلی از چهل سالگی کرسی درس خود را بنا نهاد.<ref name=":2" /> راویان زیادی از جمله [[بخاری|محمد بن اسماعیل بخاری]] و [[مسلم بن حجاج]] نویسندگان [[صحیحین]]،<ref>ابن خلکان، وفیات الأعیان، بیروت، ج۱، ص۶۴؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج‌۱، ص۳۵۲.</ref> عبدالرّزّاق بن همّام، [[یحیی بن آدم بن سلیمان کوفی|یحیی بن آدم]]، [[هشام بن عبدالملک طیالسی]]، [[محمد بن ادریس شافعی]]، اسود بن عامر شاذان و [[ابوداود سجستانی|بوداود سجستانی]] از او روایت نقل کرده‌اند.<ref>ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۱۸۶.</ref>

احمد بن حنبل از [[محدث|محدثان]] بزرگ<ref>مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن، ۱۴۲۷ق، ص۱۴۱.</ref> و از پیروان [[اصحاب حدیث]] بود.<ref name=":4">جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل‌بیت(ع)، قم، ج‌۴۶، ص۱۸۹.</ref> وی در جمع‌آوری و حفظ روایات تلاش فراوانی کرد؛<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۴۲۱ق، ص۸۵.</ref> او را در این امر بی‌مانند دانسته<ref>ابن خلکان، وفیات الأعیان، بیروت، ج۱، ص۶۴. </ref> و عده‌ای او را حافظ یک میلیون حدیث می‌دانند؛<ref>ابن خلکان، وفیات الأعیان، بیروت، ج۱، ص۶۴؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۸، ص۶۷.</ref> به همین جهت او را امام محدثین نیز خوانده‌اند.<ref>سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۴، ص۲۸۰؛ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۴۲۱ق، ص۸۵.</ref>

احمد حنبل تلاش می‌کرد تا با روایات، مسائل اعتقادی را اثبات کند و در این زمینه اعتقادی به کاربرد عقل نداشت و این موضوع سبب رشد اندیشه‌های تجسیمی و [[تشبیه صفات|تشبیهی]] شد.<ref>[http://thaqalain.ir/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D9%86%D8%A8%D9%84-%D9%88-%D8%B9%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%AF/ احمد بن حنبل و عقاید]، سایت ثقلین.</ref>  

{{فقهای چهارگانه اهل سنت}}

[[فقه حنبلی]] بیش از سه مذهب [[مذهب حنفی|حنفی]]، [[مذهب مالکی|مالکی]] و [[مذهب شافعی|شافعی]]، به ظاهر احادیث و اقوال صحابه گرایش داشته و نماینده شاخص اندیشه تعبدگرا در فقه اهل‌سنت است.<ref name=":4" /> پیروان مذهب او را نسبت به دیگر مذاهب اهل‌سنت کمتر دانسته‌اند؛<ref>کلینی، الکافی، مقدمه، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۲.</ref> هرچند بعدها به مذهبی غالب در [[حجاز]]، [[قطر]]، [[فلسطین]] و [[بحرین]] بدل شد.<ref>مکارم شیرازی، دائرة المعارف فقه مقارن، ۱۴۲۷ق، ص۱۴۲‌.</ref>

احمد بن حنبل [[خطبه غدیر|حدیث غدیر]] را نقل کرده است.<ref name=":6" /> در کتاب فضائل الصحابه تعدادی دیگر از [[فضائل امام علی(ع)]] مانند [[حدیث منزلت]]، [[عقد اخوت|عقد اخوت با پیامبر]] را آورده<ref>ابن حنبل، فضائل الصحابه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۱۰-۶۱۷.</ref> و حتی در پاره‌ای از موارد با استناد به روایات متعدد، فضیلت امام علی(ع) را اثبات کرده است.<ref>صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۴۶۸، طبری آملی، بشارة المصطفی، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۲۶۴.</ref> از وی کتابی با عنوان [[فضائل امیرالمؤمنین (کتاب)|فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع)]] به رشته تحریر در آمده<ref>عاملی نباطی، الصراط المستقیم، ۱۳۸۴ق، ج۳، ص۲۲۳.</ref> که بخشی از کتاب فضائل الصحابه اوست که به صورت جداگانه به چاپ رسیده است.<ref>[https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C%20%D8%A8%D8%B1%20%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%20%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF%20%D9%81%D8%B6%D8%A7%D8%A6%D9%84%20%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D9%85%D9%86%DB%8C%D9%86%20%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%20%D8%A7%D8%B2%20%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%20%D8%A8%D9%86%20%D8%AD%D9%86%D8%A8%D9%84%20%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%20%D8%B7%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C%20%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8C%20211 محمد طباطبایی یزدی، نگاهی بر تحقیق جدید «فضائل امیرالمومنین(ع) از احمد بن حنبل»]، سایت کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.</ref> احمد امام علی(ع) را در فضیلت نسبت به دیگر [[صحابه]] بی‌مانند دانسته<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۲۷ق، ج۱۰۴، ص۸۷؛ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، ج‌۳، ص۹۰‌.</ref> و به گفته خودش ۳۰ هزار حدیث در فضایل امیرمؤمنان، به‌خاطر داشته است.<ref>مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۲۷ق، ج۱۰۴، ص۸۷؛ حسینی تهرانی، امام‌شناسی، ۱۴۲۲ق، ص۱۴.</ref>  

از او نقل شده که نسبت به [[شیعه|شیعیان]] موضع تندی گرفته و آن‌ها را خارج از [[اسلام]] می‌دانست.<ref>شهرستانی، وضوء النبی(ع)، ۱۴۱۶ق، ج‌۱، ص۴۰۹.</ref>

احمد حنبل در مخالفت با نظریه [[مخلوق بودن قرآن]] و تفتیش عقایدی که از سوی برخی [[خلفای عباسی]] در این زمینه صورت گرفت، به زندان افتاد؛<ref>ابن خلکان، وفیات الأعیان، بیروت، ج۱، ص۶۴.</ref> اگرچه او از دوران کودکی به حمایت از [[بنی‌عباس|عباسیان]] می‌پرداخت و به نقل [[حدیث|روایاتی]] از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] در تأیید [[خلافت]] آنان همت می‌گمارد.<ref>شهرستانی، وضوء النبی(ص)، ۱۴۱۶ق، ج‌۱، ص۴۰۷ – ۴۰۸.</ref> از این رو ماجرای مِحنَت نقطه عطفی در زندگی احمد حنبل به شمار می‌رود،<ref>انصاری، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ذیل واژه «احمد بن حنبل»، ج۱، ص۷۱۹.</ref> و او را رهبر جریان مقابله با محنت دانسته‌اند؛<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۳۳۵.</ref> و گفته شده همین مسأله سبب شهرتش نیز شده است.<ref>انصاری، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ذیل واژه «احمد بن حنبل»، ج۱، ص۷۱۸.</ref>  

تا اینکه با هواداری [[متوکل عباسی]] از [[اصحاب حدیث]] و انکار خلق قرآن،<ref>انصاری، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ذیل واژه «احمد بن حنبل»، ج۱، ص۷۲۰.</ref> احمد مورد توجه خلیفه قرار گرفته<ref>ابن خلکان، وفیات الأعیان، بیروت، ج۱، ص۶۴.</ref> و از مقربان درگاه او شد تا جایی که خلیفه بدون اذن او کاری انجام نمی‌داد<ref>زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹ق، ج۱، ص۲۰۳‌؛ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، ج‌۳، ص۸۹‌.</ref> و تعدادی از انتساب‌های مهم با مشورت ابن حنبل صورت می‌گرفت؛<ref>شهرستانی، وضوء النبی(ع)، ۱۴۱۶ق، ج‌۱، ص۴۰۸‌.</ref> هرچند تنش‌های کوتاه‌مدتی نیز بین او و خلیفه نمودار می‌شد.<ref>شهرستانی، وضوء النبی(ع)، ۱۴۱۶ق، ج‌۱، ص۴۰۹.</ref>

همچنین ببینید: [[سلفیه]] و [[وهابیت]]

برخی سلفی‌گری را جریانی نوظهور دانسته که برای فراهم کردن ریشه و پیشینه تاریخی و کسب مشروعیت در جهان [[اسلام]]، خود را منتسب به احمد حنبل نموده‌اند.<ref>[http://alwahabiyah.com/fa/Question/View/136213 تبارشناسی، مجله سلفی‌گری و وهابیت]، پایگاه تخصصی وهابیت‌شناسی و جریان‌های سلفی.</ref>

[[پرونده:کتاب مسند الامام احمد بن حنبل.png|200px|بندانگشتی|کتاب [[مسند الامام احمد بن حنبل]]]]

احمد بن حنبل را نویسنده کتاب‌های متعددی دانسته‌اند که مشهورترین آن‌ها [[مسند احمد حنبل|مسند]] او است. عدد [[حدیث|احادیث]] مسند احمد را ۲۷۱۰۰حدیث<ref name=":6" /> یا ۳۰ هزار حدیث،<ref>زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹ق، ج۱، ص۲۰۳.</ref> و یا ۴۰ هزار حدیث دانسته‌اند؛<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۴۲۱ق، ص۸۵؛ جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل‌بیت(ع)، قم، ص۱۴۱.</ref> احمد قبل از تدوین نهایی مسند از دنیا رفت و پسرش عبدالله آن را تکمیل کرد.<ref>شهرستانی، وضوء النبی(ع)، ۱۴۱۶ق، ج‌۱، ص۴۰۹ – ۴۱۰.</ref> [[فضائل امیرالمؤمنین (کتاب) | فضائل امیرالمؤمنین]] نیز از کتاب های نوشته شده توسط اوست که مجموعه ای است از ۴۳۹ روایت درباره فضائل امیرالمؤمنین واهلبیت(ع)

وی همچنین کتاب‌هایی با عناوینی چون: «التاریخ»، «الناسخ و المنسوخ»، «التفسیر»، «[[فضائل الصحابة]]»، «المسائل»، «العلل و الرجال»، «الزهد»، «الردّ علی الزنادقة فیما ادعت به من متشابه القرآن»، «الاشربه» به رشته تحریر در آورده است؛<ref>زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹ق، ج۱، ص۲۰۳؛ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، ج‌۳، ص۹۰‌.</ref> البته عده‌ای بر این اعتقادند که برخی کتاب‌های او توسط شاگردان و فرزندان او جمع‌آوری شده است.<ref>انصاری، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ذیل واژه «احمد بن حنبل»، ج۱، ص۷۲۴؛ سبحانی، مصادر الفقه الإسلامی و منابعه، ۱۴۱۹ق، ص۴۱۷‌.</ref> مانند کتاب فضائل الصحابه که برخی معتقدند کتاب مستقلی از احمد نیست؛ بلکه مجموعه روایاتی است که فرزندش عبدالله، از وی روایت کرده است.<ref>[https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/نگاهی%20بر%20تحقیق%20جدید%20فضائل%20امیرالمومنین%20علیهالسلام%20از%20احمد%20بن%20حنبل%20محمد%20طباطبایی%20یزدی%20211 سایت کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، محمد طباطبایی یزدی، نگاهی بر تحقیق جدید «فضائل امیرالمومنین(ع) از احمد بن حنبل»]</ref>

در ارتباط با زندگی‌نامه احمد بن حنبل تک‌نگاری‌هایی تألیف شده است و کتاب مناقب الامام احمد نوشته ابوالفرج عبدالرحمن بن علی معروف به [[ابن جوزی]] از عالمان برجسته اهل‌سنت، از جمله آنهاست.<ref>ابن جوزی، مناقب الامام احمد، ۱۴۰۹ق.</ref>

==جستارهای وابسته==

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

* مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)، قم، ۱۴۲۷ق.

{{پایان}}

{{اهل‌سنت}}