ان الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی خطبا مطلبی را به عنوان روایت نقل می‌کنند که همه اهل بیت(ع) کشتی نجات هستند، اما کشتی امام حسین(ع) وسیع‌تر و سریع‌تر است. [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری]] این سخنان را برخاسته از تحلیل [[جعفر شوشتری]] می‌داند و بر این باور است که این مطلب ریشه روایی ندارد.  

[[پرونده:روایت ان الحسین مصبح الهدی و سفینة النجاة در ضریح امام حسین(ع).jpg|بندانگشتی|قلم‌زنی «ان الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة» در [[ضریح امام حسین(ع)]]]]

این روایت، الهام‌بخش هنرمندان آئینی شیعه در عرصه‌های مختلف هنری، از جمله شعر،<ref>زیلابی و دیگران، «تحلیل سبک شناسی اشعار آیینی شاعران پس از انقلاب»، ص۳۲؛ رضایی اردانی و صادقی، «چشم‌انداز پایداری در اشعار عاشورایی (مطالعۀ موردی شاعران عاشورایی یزد)»، ص۱۰؛ [https://www.karbobala.com/articles/info/1783 «رباعی‌های سفینة النجاتی»]، سایت کرب و بلا.</ref> خوشنویسی،<ref>[https://aghigh.ir/fa/news/52983 «خوشنویسی/اِنَّ الْحُسين مِصباحُ الْهُدي...»]، سایت عقیق.</ref> مداحی<ref>[https://www.aparat.com/v/l4BfL «امیر عباسی - ان الحسین مصباح الهدی»]، سایت آپارات؛ [https://navaapp.com/nava/%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B5%D8%A8%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AF%DB%8C-2 ان الحسین مصباح الهدی]، سایت نوا.</ref> و نماهنگ<ref>[https://artyazd.ir/fa/pages/News-detail/162527 «همزمان با اربعین حسینی؛ «امانت عشق» با صدای محمد اصفهانی منتشر شد»]، سایت حوزه هنری انقلاب اسلامی استان یزد.</ref> بوده است. همچنین این روایت در [[ضریح امام حسین(ع)]] قلم‌زنی شده است.<ref>ذاکری و حسینی موحد، گوهر ناب در حریم آفتاب، ۱۳۹۱ش، ص۲۹-۳۰.</ref>  

استفاده از این روایت در تابلو نوشته‌های زمان [[دفاع مقدس]] توسط رزمندگان اسلام را یکی از موارد نشان دهنده پیوند درونی و روحی رزمندگان با [[امام حسین علیه‌السلام|اباعبدالله(ع)]] و فرهنگ عاشورا دانسته‌اند.<ref>سنگری، عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس،‌ ۱۳۸۶ش، ص۱۹۰.</ref>

گفته شده روایت «اِنَّ الحسینَ مِصباحُ الهُدی و سَفینةُ النَّجاة» به احتمال زیاد [[نقل به معنا]] بوده است و به این شکل در منابع متقدم حدیثی وجود ندارد.<ref>[https://www.islamquest.net/fa/archive/fa32251 «آیا عبارت «إنّ الحسین مصباح الهدى و سفینة النجاة» حدیث و یا برگرفته از حدیث است؟»]، سایت اسلام کوئست.</ref> با این‌ حال مضمون این حدیث با نقل‌های دیگر هم‌پوشانی دارد:

در متون دست اول حدیثی شیعه، روایتی به همین مضمون توسط [[شیخ صدوق]] (درگذشت: ۳۸۱ق)از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] نقل شده است.<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۶۰؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱،‌ص۲۶۵.</ref> شیخ صدوق در [[عیون اخبار الرضا (کتاب)|کتاب عیون اخبار الرضا(ع)]] از پیامبر نقل کرده است: «... إِنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ فِی السَّمَاءِ أَکْبَرُ مِنْهُ فِی الْأَرْضِ وَ إِنَّهُ لَمَکْتُوبٌ عَنْ یَمِینِ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِصْبَاحُ هُدًى وَ سَفِینَةُ نَجَاةٍ ...»<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۶۰.</ref> (همانا حسین بن علی(ع) در آسمان بزرگتر از زمین است و در سمت راست عرش الهی این‌گونه نوشته شده است [که او] چراغ هدایت و کشتی نجات است.) همچنین در [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کتاب کمال‌الدین]] آمده است: «... إِنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ فِی السَّمَاءِ أَکْبَرُ مِنْهُ فِی الْأَرْضِ فَإِنَّهُ مَکْتُوبٌ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ مِصْبَاحٌ هَادٍ وَ سَفِینَةُ نَجَاة ...»<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱،‌ص۲۶۵.</ref> (همانا حسین بن علی(ع) در آسمان بزرگتر از زمین است و در سمت راست عرش الهی این‌گونه نوشته شده است [که او] چراغ هدایت‌گر و کشتی نجات است.)

برخی منابع شیعی همچون [[اعلام الوری باعلام الهدی (کتاب)|اِعلامً الوَری]] نوشته [[فضل بن حسن طبرسی|شیخ طَبْرِسی]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۴۰۰.</ref> (درگذشت: ۵۴۸ق)، [[الخرائج و الجرائح (کتاب)|الخَرائِج و الجَرائِح]] اثر [[قطب‌الدین راوندی|قطب راوندی]]<ref>قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح‏، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۵۱.</ref> (درگذشت: ۵۷۳ق)،‌ [[الدر النظیم فی مناقب الائمة اللهامیم (کتاب)|الدُّر النَظیم]] نگارش [[یوسف بن حاتم شامی|یوسف بن حاتَم شامی]]<ref>شامی،  الدر النظيم في مناقب الأئمة اللهاميم‏، ۱۴۲۰ق، ص۵۲۶.</ref> (درگذشت: ۶۷۶ق)، [[الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم (کتاب)|الصراط المستقیم]] اثر [[علی بن محمد بیاضی|علی بن محمد نباطی بیاضی]]<ref>عاملی نباطی، الصراط المستقيم إلى مستحقي التقديم‏، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۱۵۵.</ref> (درگذشت: ۸۷۷ق)، [[اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات (کتاب)|اِثبات الهُداة]] نوشته [[شیخ حر عاملی]]<ref>شیخ حر عاملی، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات‏، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۴۹.</ref> (درگذشت: ۱۱۰۴ق)، [[الانصاف فی النص علی الائمة الاثنی‌عشر (کتاب)|الاِنصاف]] اثر [[سید هاشم بحرانی]]<ref>بحرانی، الانصاف فی النص علی الائمة الاثنی‌عشر، ۱۳۷۸ق، ص۳۵۰.</ref> (درگذشت: ۱۱۰۷ق) و [[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]] نگارش [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۶،‌ص۲۰۵ و ج۹۱، ص۱۸۴.</ref> (درگذشت: ۱۱۱۰ق) این حدیث را از صدوق نقل کرده‌اند.

در [[اسناد|سلسله سند]] نقل‌های صدوق، از راویانی همچون علی بن ثابت، احمد بن ثابت،{{یاد|در روایت کمال‌الدین، به جای علی بن ثابت، احمد بن ثابت است. (شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱،‌ص۲۶۵.)}} محمد بن علی عبدالصمد کوفی، علی بن عاصم<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۵۹.</ref> و محمد بن فضل نحوی<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۱،‌ص۲۶۵.</ref> نام برده شده است. رجالیان درباره این روایان گفته‌اند:

[[موسی عباسی زنجانی|عباسی زنجانی]] براین باور است که نقل این روایت نشان‌دهنده عقیده صحیح همه راویان آن است.<ref>عباسی زنجانی، الجامع فی الرجال، ۱۴۳۶ق، ج۱۰، ص۴۲.</ref> همچنین [[نجم الدین مروجی طبسی|مروجی طبسی]] معتقد است این روایت از نظر سندی مشکل دارد، امّا به دلیل قوت متن، نیازی به بررسی سندی ندارد.<ref>مروجی طبسی، [https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/tabasi/mahdaviat/97/970828/ «درس مهدویت استاد طبسی»]، مدرسه فقاهت.</ref>

روایتی معروف به [[حدیث سفینه]]، در منابع شیعه<ref>شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۶۳۳؛ دیلمی، ارشادالقلوب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۳۰۶؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۷؛ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۶۲ش، ص۲۶۹، حدیث ۱۸؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۷۳.</ref> و اهل‌سنت<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۲۷۳.</ref> نقل شده است که پیامبر(ص) اهل‌بیتش را به [[کشتی نوح]] تشبیه کرده‌اند؛ هر کس در آن کشتی باشد نجات می‌یابد و هرکس از آن بازماند هلاک می‌شود.

گفته شده در کلام برخی خطباء مطلبی به عنوان روایت شهرت یافته است كه اهل بيت(ع)، همه كشتى نجات اند؛ امّا كشتى امام حسين(ع)، وسيع تر و پُر سرعت‌تر است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاریخ، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۶، پاورقی.</ref> [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری]] (درگذشت: ۱۴۰۱ش) بیان می‌دارد که با وجود جستجوی فراون در ریشه این سخن، در هیچ روایتی از معصومان از این مطلب یافت نشده است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاریخ، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۶، پاورقی.</ref> به عقیده وی ریشه این مطلب، تحلیل [[جعفر شوشتری]]<ref>شوشتری، الخصائص الحسنیة، ۱۴۱۶ق، ص۱۰.</ref>{{یاد|كلام وی در كتاب الخصائص الحسينية چنين است : «فرأيت في الحسين عليه السلام خصوصية فى الوسيلة إلى اللّه اتّصف بسببها بانّه بالخصوص، باب من أبواب الجنة و سفينة للنجاة و مصباح للهدى، فالنبى و الأئمة عليهم السلام كلّهم أبواب الجنان ؛ لكنّ باب الحسين أوسع ، و كلّهم سفن النجاة؛ لكنّ سفينة الحسين مجراها فى اللجج الغامرة أسرع و مرساها على السواحل المنجية أيسر ، و كلّهم مصابيح الهدى؛ لكنّ الاستضاءة بنور الحسين أكثر و أوسع ، و كلّهم كهوف حصينة؛ لكنّ منهاج كهف الحسين أسمح و أسهل . در حسين عليه السلام براى وسيله تقرّب به خدا بودن، ويژگى اى ديدم كه او ، به سبب آن ويژگى است كه اين گونه توصيف شده است : درى از درهاى بهشت ، كشتى نجات و چراغ هدايت !پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمّه عليهم السلام همگى درهاى بهشت اند ؛ امّا درِ حسين عليه السلام گشوده تر است . همگى كشتى نجات اند ؛ امّا كشتى حسين عليه السلام در ميان امواج توفان هاى شديد، پُرشتاب تر، و پهلو گرفتنش در ساحل هاى نجات، آسان تر است . همگى ، چراغ هدايت اند ؛ امّا پرتو گرفتن از نور حسين عليه السلام ، بيشتر و وسيع تر است . همگى ، پناهگاه هاى مستحكم اند؛ امّا راه رسيدن به پناهگاه حسين عليه السلام ، هموارتر و آسان تر است» (شوشتری، الخصائص الحسينية، ۱۴۱۶ق، ص۱۰)}} (درگذشت: ۱۳۰۳ق) در رابطه با ظرفیت‌های عاشورا و جایگاه امام حسین(ع) در راستای هدایت و نجات انسان‌هاست.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاریخ، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۶، پاورقی.</ref>

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

{{منابع}}

* [https://www.islamquest.net/fa/archive/fa32251 «آیا عبارت «إنّ الحسین مصباح الهدى و سفینة النجاة» حدیث و یا برگرفته از حدیث است؟»]، سایت اسلام کوئیست.