تقوا: تفاوت میان نسخه‌ها

تقوا حالتی یا قوتی در روح است که به فرد، مصونیت روحی و اخلاقی می‌دهد؛ به‌طوری که اگر در محیط گناه قرار گیرد، آن حالت و ملکه روحی، او را حفظ می‌کند.<ref>مطهری، ده گفتار، ۱۳۹۷ش، ص۲۰-۲۱.</ref> [[مرتضی مطهری]] این معنا برای تقوا را معنای قوی تقوا دانسته و معتقد است یک معنای ضعیف نیز دارد.<ref>مطهری، ده گفتار، ۱۳۹۷ش، ص۲۰.</ref> برپایه معنای ضعیف، برای این که انسان خود را از آلودگی‌های گناهان حفظ کند، از موجبات آن‌ها فرار می‌کند و خود را همیشه از محیط گناه دور نگه می‌دارد.<ref>مطهری، ده گفتار، ۱۳۹۷ش، ص۲۰.</ref> مطهری منشأ پیدایش معنای ضعیف تقوا را ترجمه واژه «تقوا» به «پرهیزکاری» در زبان فارسی دانسته است؛ به‌گونه‌ای که تدریجاً پرهیز از گناه به‌معنای پرهیز از محیط گناه تلقی شده و رفته رفته کلمه تقوا در نظر عامه مردم، معنای انزوا و دوری از اجتماع به خود گرفته است.<ref>مطهری، ده گفتار، ۱۳۹۷ش، ص۲۰-۲۱.</ref> مطهری همچنین معتقد است تقوایی که در آثار دینی به‌کار رفته است به همین معنای قوی آن؛ یعنی حالت یا ملکه نگهدارنده انسان از گناهان و بدی‌ها است.<ref>مطهری، ده گفتار، ۱۳۹۷ش، ص۲۳.</ref>

===معانی تقوا در قرآن===

#به معنای چیزی که شخص بین خود و چیزی که از آن می‌ترسد حائل قرار می‌دهد تا از گزند آن حفظ بماند.<ref>ایزوتسو، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، ۱۳۷۳ش، ص۳۰۵.</ref> تقوا در آیه «[[آیه ۸۱ سوره نحل|وَ جَعَلَ لَکُمْ سَرَابِیلَ تَقِیکُمُ الْحَرَّ]]؛ و لباس‌هایی برایتان قرار داد که شما را از گرما نگه می‌دارد.»<ref>سوره نحل، آیه ۸۱.</ref> به همین معنا به‌کار رفته است.<ref>جلیلی، تقوا، سکوی پرواز، ۱۴۰۰ش، ص۱۷.</ref> به‌گفته [[توشی‌هیکو ایزوتسو|ایزوتسو]] این معنا در میان اعراب پیش از ظهور اسلام نیز کاربرد داشته است.<ref>ایزوتسو، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، ۱۳۷۳ش، ص۳۰۴-۳۰۵.</ref>

#به‌معنای ترس از قهر یا عذاب الهی در آخرت.<ref>ایزوتسو، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، ۱۳۷۳ش، ص۳۰۴.</ref> تقوا در آیه «[[آیه ۲ سوره مائده|وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ]]؛ از خدا بترسید که عقاب خدا سخت است.»<ref>سوره مائده، آیه ۲.</ref> به همین معنا به کار رفته است.<ref>طبری، تفسیر طبری، ج۹، ص۴۹۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۶۷.</ref>

#به معنای اوامر و نواهی الهی یا به تعبیر دیگر عمل به طاعت و ترک گناه است.<ref>جلیلی، تقوا، سکوی پرواز، ۱۴۰۰ش، ص۱۷.</ref> تقوا در آیه «[[آیه ۱۸ سوره حشر|یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ]]؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا بترسید و هر کس باید بنگرد که برای فردا [ی خود] چه پیش فرستاده است.»<ref>سوره حشر، آیه ۱۸.</ref> به همین معنا به کار رفته است.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱۹، ص۲۱۷-۲۱۸.</ref>

گفته می‌شود این معانی چهارگانه با هم مرتبط بوده و با هم، منظومه تقوا را شکل می‌دهند؛ به این معنا که ترس از عذاب خداوند (معنای دوم)، موجب رعایت اوامر و نواهی او (معنای سوم) می‌شود و شخص به این وسیله، میان خود و قهر و عذاب الهی حائلی قرار می‌دهد (معنای اول) و تبعیت از اوامر و نواهی خداوند رفته رفته موجب می‌شود که تقوا در قلب مؤمن ملکه شود (معنای چهارم).<ref>عباسی، «تقوا»، ص۷۹۹.</ref>

===نسبت تقوا با ورع===

در برخی روایات تقوا و ورع در کنار هم نقل شده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۷۶ و ۷۸.</ref> [[محمدمهدی نراقی]] این دو را مرادف هم دانسته<ref>نراقی، جامع السعادات، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ج۲، ص۱۸۰.</ref> و دو معنا برای ورع ذکر کرده که بر تقوا نیز صدق می‌کنند: یکی این که ورع به معنای خودنگهداری از اموال حرام است که به‌گفته نراقی در برخی روایات، تقوا به همین معنا آمده و دیگری خودنگهداری از ارتکاب جمیع گناهان، به‌خاطر خوف از غضب الهی و طلب رضایت او است.<ref>نراقی، جامع السعادات، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ج۲، ص۱۸۰.</ref>  

برخی نیز مانند عبدالقادر ملاحویش آل غازی، از عالمان حنفی مذهب اهل سوریه در قرن چهاردهم هجری، در کتاب تفسیرش با عنوان «بیان المعانی»، ورع را غیر از تقوا و برتر از آن دانسته‌اند.<ref>ملاحویش آل غازی، بیان المعانی، ۱۳۸۲ق، ج۳، ص۵۵.</ref> او تقوا را همان اجتناب از حرام و انجام واجبات الهی دانسته و ورع را مقامی بالاتر از آن و به معنای اجتناب از شبهات و کارهای حلالی که ممکن است زمینه‌ساز انجام گناه باشد، معرفی کرده است.<ref>ملاحویش آل غازی، بیان المعانی، ۱۳۸۲ق، ج۳، ص۵۵.</ref>