۱۷٬۸۰۹
ویرایش
ابی بن کعب انصاری: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات صحابه|نام=اُبی بن کَعب|اطلاعات صحابه=|نام کامل=اُبی بن کَعب بن قیس خزرجی|کنیه=ابوالمُنذِر و ابوالطُفیل|لقب=سید القُرّاء و سید الأنصار|محل زندگی=[[مدینه]]|مهاجر/انصار=[[انصار]]|نسب/قبیله=[[اوس و خزرج|خَزرَج]]|تاریخ و مکان درگذشت=مدینه|زمان اسلام آوردن=[[بیعت عقبه#بیعت دوم عقبه|عقبه دوم]]|حضور در جنگ‌ها=[[غزوه بدر|بَدر]]، [[غزوه احد|اُحُد]]، [[غزوه خندق|خَندق]] و غیره|دلیل شهرت=[[علم قرائت|قرائت قرآن]] و نوشتن [[مصحف]]}} | {{جعبه اطلاعات صحابه|نام=اُبی بن کَعب|اطلاعات صحابه=|نام کامل=اُبی بن کَعب بن قیس خزرجی|کنیه=ابوالمُنذِر و ابوالطُفیل|لقب=سید القُرّاء و سید الأنصار|محل زندگی=[[مدینه]]|مهاجر/انصار=[[انصار]]|نسب/قبیله=[[اوس و خزرج|خَزرَج]]|تاریخ و مکان درگذشت=مدینه|زمان اسلام آوردن=[[بیعت عقبه#بیعت دوم عقبه|عقبه دوم]]|حضور در جنگ‌ها=[[غزوه بدر|بَدر]]، [[غزوه احد|اُحُد]]، [[غزوه خندق|خَندق]] و غیره|دلیل شهرت=[[علم قرائت|قرائت قرآن]] و نوشتن [[مصحف]]}} | ||
'''اُبَیّ بن کَعب'''، از [[صحابه|اصحاب پیامبر(ص)]] و از [[کتابت قرآن|کاتبان]] و [[علم قرائت|قاریان قرآن]]. برخی قرآن‌پژوهان او را برجسته‌ترین [[قاری]] امت اسلامی دانسته، معتقدند تعدادی از [[قاریان | '''اُبَیّ بن کَعب'''، از [[صحابه|اصحاب پیامبر(ص)]] و از [[کتابت قرآن|کاتبان]] و [[علم قرائت|قاریان قرآن]]. برخی قرآن‌پژوهان او را برجسته‌ترین [[قاری]] امت اسلامی دانسته، معتقدند تعدادی از [[قاریان هفتگانه|قرائت‌های هفتگانه]] از قرائت او تأثیر پذیرفته‌اند. بر اساس روایتی که از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نقل شده، [[اهل‌بیت(ع)]] قرآن را بر اساس قرائت اُبی تلاوت می‌کردند. برخی از صحابه و [[تابعین]]، مانند [[عبدالله بن عباس|ابن‌عباس]] و [[ابوعبدالرحمن سلمی|ابوعبدالرحمن سُلَّمی]] قرائت را از وی آموخته بودند. اُبی بن کعب در زمان [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] قرآن را جمع‌آوری کرده بود و مُصحَف او با [[قرآن]] امروزه اختلافاتی داشت. | ||
اُبی بن کعب از [[شیعه|شیعیان]] بود و با اعتراض به خلافت [[ابوبکر]]، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را | اُبی بن کعب از [[شیعه|شیعیان]] بود و با اعتراض به خلافت [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]]، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را خلیفه پیامبر(ص) می‌دانست. وی از گروه هفتاد نفره [[انصار]] بود که در [[بیعت عقبه#بیعت دوم عقبه|عقبه دوم]] با پیامبر(ص) [[بیعت]] کرد. او در [[غزوه|غَزوه‌هایی]] مانند [[غزوه بدر|بَدر]]، [[غزوه احد|اُحُد]] و [[غزوه خندق|خَندق]] شرکت داشت. گفته شده او کتاب‌هایی را در موضوع [[تفسیر قرآن|تفسیر]] و فضایل قرآن نوشته بود. با این حال به گفته محققان، بسیاری از روایات منسوب به اُبی بن کعب در موضوع [[فضائل سور|فضایل سوره‌ها]]، [[جعل حدیث|جعلی]] است. تاریخ‌نگاران در سال وفات او اختلاف نظر دارند، با این حال مطابق دیدگاه مشهورتر، وی در دوران [[خلافت عمر بن خطاب|خلافت عُمَر بن خَطّاب]] درگذشت. | ||
== جایگاه اُبی بن کعب در تاریخ اسلام == | == جایگاه اُبی بن کعب در تاریخ اسلام == | ||
اُبَیّ بن کَعْب بن قیس، از [[اوس و خزرج|قبیله خَزرَج]] و از [[انصار]] بود.<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۱.</ref> گفته شده [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر]] او را «ابوالمُنذِر» و [[عمر بن خطاب|عمر بن خَطّاب]] او را «ابوالطُفیل» کنیه داد.<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۱.</ref> «سید المسلمین»،<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۱.</ref> «سید القُرّاء» (یعنی: پیشوای قاریان)<ref>مدنی، الدرجات الرفیعه، ۱۹۸۳م، ص۳۲۴.</ref> و «سید | اُبَیّ بن کَعْب بن قیس، از [[اوس و خزرج|قبیله خَزرَج]] و از [[انصار]] بود.<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۱.</ref> گفته شده [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر]] او را «ابوالمُنذِر» و [[عمر بن خطاب|عمر بن خَطّاب]] او را «ابوالطُفیل» کنیه داد.<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۱.</ref> «سید المسلمین»،<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۱.</ref> «سید القُرّاء» (یعنی: پیشوای قاریان)<ref>مدنی، الدرجات الرفیعه، ۱۹۸۳م، ص۳۲۴.</ref> و «سید الانصار» را از القاب او دانسته‌اند.<ref>خلف، تفسیر الصحابی الجلیل ابی بن کعب، ۲۰۰۱م، ص۱۱.</ref> در [[جاهلیت]] که کمتر کسی نوشتن می‌دانست، اُبی کتابت را فرا گرفته بود.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۸.</ref> | ||
مطابق برخی احادیث، اُبی بن کعب از جمله افرادی بود که پس از درگذشت حضرت محمد(ص)، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را خلیفه پیامبر می‌دانست.<ref>نگاه کنید به: شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ۴۶۱؛ شیخ مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۹۰؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۷۵؛ و ۱۱۳.</ref> [[ابوالصلاح حلبی|ابوالصلاح حَلَبی]]، [[فقه|فقیه]] و [[کلام امامیه|متکلم]] شیعه در قرن چهارم و پنجم، نیز اُبی را از [[شیعه|شیعیان امام علی(ع)]] دانسته است.<ref>حلبی، تقریب المعارف، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۴؛ ۳۸۳؛ و ۴۰۳.</ref> مطابق برخی روایت‌ها، ابن‌کعب یکی از دوازده نفری بود که به [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] اعتراض کرد که چرا به جای امام علی(ع)، بر مسند [[خلافت]] تکیه زده است.<ref>شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ۴۶۱.</ref> مطابق آنچه در [[الاحتجاج علی اهل اللجاج (کتاب)|کتاب احتجاج]] آمده، اُبی بن کعب روایتی را از پیامبر(ص) نقل کرده که در آن به [[امامت]] امام علی(ع) بعد از پیامبر، تصریح شده است.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۱۴.</ref> | مطابق برخی احادیث، اُبی بن کعب از جمله افرادی بود که پس از درگذشت حضرت محمد(ص)، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را خلیفه پیامبر می‌دانست.<ref>نگاه کنید به: شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ۴۶۱؛ شیخ مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۹۰؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۷۵؛ و ۱۱۳.</ref> [[ابوالصلاح حلبی|ابوالصلاح حَلَبی]]، [[فقه|فقیه]] و [[کلام امامیه|متکلم]] شیعه در قرن چهارم و پنجم، نیز اُبی را از [[شیعه|شیعیان امام علی(ع)]] دانسته است.<ref>حلبی، تقریب المعارف، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۴؛ ۳۸۳؛ و ۴۰۳.</ref> مطابق برخی روایت‌ها، ابن‌کعب یکی از دوازده نفری بود که به [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] اعتراض کرد که چرا به جای امام علی(ع)، بر مسند [[خلافت]] تکیه زده است.<ref>شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ۴۶۱.</ref> مطابق آنچه در [[الاحتجاج علی اهل اللجاج (کتاب)|کتاب احتجاج]] آمده، اُبی بن کعب روایتی را از پیامبر(ص) نقل کرده که در آن به [[امامت]] امام علی(ع) بعد از پیامبر، تصریح شده است.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۱۴.</ref> | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
== در زمان پیامبر(ص) == | == در زمان پیامبر(ص) == | ||
مطابق برخی گزارش‌ها اُبی بن کعب در [[بیعت عقبه#بیعت دوم عقبه|عقبه دوم]] با پیامبر(ص)، [[بیعت]] کرد.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۸.</ref> البته ابن‌هشام، تاریخ‌نگار قرن سوم، نام او را در زمره افرادی که در عقبه دوم پیمان بستند، نیاورده است.<ref>خلف، تفسیر الصحابی الجلیل ابی بن کعب، ۲۰۰۱م، ص۱۳؛ نگاه کنید به، ابن‌هشام، السیرة النبویه، دار المعرفه، ج۱، ص۴۴۲-۴۴۵.</ref> پیامبر پس از [[هجرت به مدینه|هجرت]] میان او و [[سعید بن زید بن عمرو]]<ref>ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۲۳.</ref> و به قولی میان او و [[طلحة بن عبیدالله]]، [[عقد اخوت|پیمان برادری]] برقرار کرد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ۲۷۱.</ref> ابن‌کعب در [[غزوه|غَزوه‌هایی]] مانند [[غزوه بدر|بَدر]]، [[غزوه احد|اُحُد]]، [[غزوه خندق|خَندَق]] همراه پیامبر(ص) بود.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۸.</ref> همچنین او در [[سریه|سَریّه‌ای]] که در آغاز هفتمین ماه از | مطابق برخی گزارش‌ها اُبی بن کعب در [[بیعت عقبه#بیعت دوم عقبه|عقبه دوم]] با پیامبر(ص)، [[بیعت]] کرد.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۸.</ref> البته ابن‌هشام، تاریخ‌نگار قرن سوم، نام او را در زمره افرادی که در عقبه دوم پیمان بستند، نیاورده است.<ref>خلف، تفسیر الصحابی الجلیل ابی بن کعب، ۲۰۰۱م، ص۱۳؛ نگاه کنید به، ابن‌هشام، السیرة النبویه، دار المعرفه، ج۱، ص۴۴۲-۴۴۵.</ref> پیامبر پس از [[هجرت به مدینه|هجرت]] میان او و [[سعید بن زید بن عمرو]]<ref>ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۲۳.</ref> و به قولی میان او و [[طلحة بن عبیدالله|طَلحة بن عبیدالله]]، [[عقد اخوت|پیمان برادری]] برقرار کرد.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ۲۷۱.</ref> ابن‌کعب در [[غزوه|غَزوه‌هایی]] مانند [[غزوه بدر|بَدر]]، [[غزوه احد|اُحُد]]، [[غزوه خندق|خَندَق]] همراه پیامبر(ص) بود.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۸.</ref> همچنین او در [[سریه|سَریّه‌ای]] که در آغاز هفتمین ماه از هجرت به فرماندهی [[حمزة بن عبدالمطلب|حَمْزَةِ بن عبدالمُطَّلِب]] روی داد، شرکت کرد.<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۹.</ref> طبق برخی نقل‌ها، او پیش از آنکه [[مسلمان]] شود، از [[احبار|اَحبار یهودی]] بوده است.<ref>ذهبی، التفسیر و المفسرون، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۹۲.</ref> | ||
بر اساس گزارش‌های تاریخی، نخستین کسی که در [[مدینه]]،<ref>ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۶۸.</ref> نامه‌های پیامبر را نوشت اُبی بن کعب بود و در غیاب او، زید بن ثابت این کار را انجام می‌داد.<ref>بلاذری، انساب الأشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۳۱.</ref> البته پیمان‌نامه‌ها و صلح‌نامه‌های پیامبر را علی(ع) می‌نوشت.<ref>ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۶۹.</ref> همچنین گفته شده اُبی بن کعب نخستین فردی بود که در | بر اساس گزارش‌های تاریخی، نخستین کسی که در [[مدینه]]،<ref>ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۶۸.</ref> نامه‌های پیامبر را نوشت اُبی بن کعب بود و در غیاب او، زید بن ثابت این کار را انجام می‌داد.<ref>بلاذری، انساب الأشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۳۱.</ref> البته پیمان‌نامه‌ها و صلح‌نامه‌های پیامبر را علی(ع) می‌نوشت.<ref>ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۶۹.</ref> همچنین گفته شده اُبی بن کعب نخستین فردی بود که در پایانِ نامه‌ها، نام خود و پدرش را به عنوان کاتب ثبت می‌کرد.<ref>ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۶۸.</ref> ابن‌کعب گاهی از طرف پیامبر(ص) به نومسلمانان، [[قرآن]] و [[احکام شرعی]] را می‌آموخت.<ref>نگاه کنید به: ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۷۵-۴۷۶.</ref> او از کاتبان [[وحی]] بود.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۸؛ ابن‌قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲ق، ج۱ ص۲۶۱.</ref> مطابق نقل [[محمد بن جریر بن یزید طبری|ابن‌جریر طبری]]، تاریخ‌نگار قرن چهارم، اُبی بن کعب و [[زید بن ثابت]] تنها در غیاب [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]]، وحی را می‌نوشتند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۶، ص۱۷۹.</ref> | ||
== قرائت اُبی == | == قرائت اُبی == | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
پژوهشگران علوم قرآنی، برای اُبی بن کعب [[مصحف|مُصحَف]] به خصوصی نقل کرده‌اند؛<ref>علوی‌مهر، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ۱۳۸۴ش، ص۷۹.</ref> چنان‌که گزارش‌های مختلفی نیز بر این امر دلالت دارد.<ref>ابن ابی‌داود، المصاحف، ۱۴۲۳ق، ص۱۶۴-۱۶۶.</ref> بر اساس برخی نقل‌ها او قرآن را در زمان پیامبر(ص) جمع‌آوری کرد.<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۹۳.</ref> وی مصحف خود را به شاگردانش املا کرد.<ref>ابن ابی‌داود، المصاحف، ۱۴۲۳ق، ص۱۱۲.</ref> بر این اساس که اُبی بن کعب در زمان [[عثمان بن عفان|عُثمان]] زنده باشد، او را از جمله افرادی دانسته‌اند که به دستور عثمان مأمور [[مصحف عثمانی|یکسان‌سازی قرآن]] شد.<ref>ابن ابی‌داود، المصاحف، ۱۴۲۳ق، ص۱۰۵؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۸۱.</ref> | پژوهشگران علوم قرآنی، برای اُبی بن کعب [[مصحف|مُصحَف]] به خصوصی نقل کرده‌اند؛<ref>علوی‌مهر، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ۱۳۸۴ش، ص۷۹.</ref> چنان‌که گزارش‌های مختلفی نیز بر این امر دلالت دارد.<ref>ابن ابی‌داود، المصاحف، ۱۴۲۳ق، ص۱۶۴-۱۶۶.</ref> بر اساس برخی نقل‌ها او قرآن را در زمان پیامبر(ص) جمع‌آوری کرد.<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۹۳.</ref> وی مصحف خود را به شاگردانش املا کرد.<ref>ابن ابی‌داود، المصاحف، ۱۴۲۳ق، ص۱۱۲.</ref> بر این اساس که اُبی بن کعب در زمان [[عثمان بن عفان|عُثمان]] زنده باشد، او را از جمله افرادی دانسته‌اند که به دستور عثمان مأمور [[مصحف عثمانی|یکسان‌سازی قرآن]] شد.<ref>ابن ابی‌داود، المصاحف، ۱۴۲۳ق، ص۱۰۵؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۸۱.</ref> | ||
مصحف اُبی بن کعب، همانند قرآن‌های در دسترس، با [[سوره فاتحه|سوره حَمد]] آغاز و با [[معوذتین|مُعَوَّذَتَیْن]] پایان می‌یافت، ولی در ترتیب تعدادی از [[سوره|سوره‌ها]] | مصحف اُبی بن کعب، همانند قرآن‌های در دسترس، با [[سوره فاتحه|سوره حَمد]] آغاز و با [[معوذتین|مُعَوَّذَتَیْن]] پایان می‌یافت، ولی در ترتیب تعدادی از [[سوره|سوره‌ها]]<ref>ابن‌ندیم، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۴۴-۴۵.</ref> و نقل اندکی از کلمات<ref>معرفت، التمهید، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۲۴-۳۲۵.</ref> با دیگر مصحف‌ها تفاوت داشت به گفته [[آلوسی]]، از مفسران اهل سنت و [[محمدهادی معرفت]] از مفسران شیعه، در مصحف او، [[سوره قریش]] و [[سوره فیل]] به صورت یک سوره نوشته شده بود، اما در مقابل، دو سوره با نام‌های «الخُلْع» و «الحَفْد» وجود داشت که در مصحف‌های دیگر نبود.<ref>آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۶-۲۷؛ معرفت، التمهید، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۲۳.</ref> به همین دلیل قرآن وی ۱۱۵ سوره داشت.<ref>آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۶-۲۷؛ معرفت، التمهید، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۲۳.</ref> البته مطابق نقل [[ابن‌ندیم]]، کتابشناس و فهرست‌نگار بغدادی، قرآن او ۱۱۶ سوره داشته است.<ref>ابن‌ندیم، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۴۴-۴۵.</ref> | ||
وجود داشتن دو سوره یاد شده در قرآن، بر خلاف دیدگاه سایر [[صحابه]] و بر خلاف اجماع مسلمانان دانسته شده است.<ref>علوی‌مهر، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ۱۳۸۴ش، ص۷۹.</ref> برخی از قرآن‌پژوهان نیز بر این باورند دلیلی وجود ندارد که «الخلع» و «الحفد» ذکر شده در مصحف | وجود داشتن دو سوره یاد شده در قرآن، بر خلاف دیدگاه سایر [[صحابه]] و بر خلاف اجماع مسلمانان دانسته شده است.<ref>علوی‌مهر، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ۱۳۸۴ش، ص۷۹.</ref> برخی از قرآن‌پژوهان نیز بر این باورند دلیلی وجود ندارد که «الخلع» و «الحفد» ذکر شده در مصحف اُبی، از [[قرآن]] باشد؛<ref>زرکشی، البرهان، ۱۳۷۶ق، ج۲، ص۱۲۷-۱۲۸.</ref> زیرا مصحف صحابه، تنها دربردارنده قرآن مُتواتر نبود، بلکه در کنار آیات و سوره‌ها، برخی روایت‌ها، تفسیر‌ها و دعاها نیز نوشته می‌شد، و «الخلع» و «الحفد» از جمله دعایی بود که در مصحف اُبی بن کعب وجود داشت.<ref>رضوان، آراء المستشرقین حول القرآن الکریم و تفسیره، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۱۳.</ref> | ||
== احادیث و آثار منسوب به اُبی == | == احادیث و آثار منسوب به اُبی == | ||
[[پرونده:تفسیر ابی بن کعب.jpg|بندانگشتی|کتاب «تفسیر الصحابی الجلیل ابی بن کعب سید القراء» تألیف عبدالجواد خَلَف]] | [[پرونده:تفسیر ابی بن کعب.jpg|بندانگشتی|کتاب «تفسیر الصحابی الجلیل ابی بن کعب سید القراء» تألیف عبدالجواد خَلَف]] | ||
مطابق نقل [[ابن‌ندیم]] در [[الفهرست (ابن‌ندیم)|الفهرست]]، ابن‌کعب در موضوع [[فضائل سور|فضائل قرآن]] کتابی نوشته بود.<ref>ابن‌ندیم، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۵۶.</ref> به گفته [[آقابزرگ تهرانی]]، کتابشناس شیعه، کتاب او نخستین کتاب تألیف شده در موضوع فضائل قرآن بوده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۶، ص۲۶۲.</ref> چنان‌که در برخی کتاب‌های تفسیری، مانند [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع البیان]] و الکشف و البیان، روایت‌هایی از اُبی بن کعب در فضیلت خواندن سوره‌های قرآن نقل شده است.<ref>نگاه کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۴۱۹، ۴۶۳، ۵۰۱، ۵۳۵و۶۰۷؛ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۱۳۸، ۲۲۰، ۲۶۲، ۳۰۱، ۳۲۷و۳۵۸.</ref> برخی محققان معتقدند روایات منسوب به اُبی بن کعب در موضوع فضایل سوره‌ها، [[جعل حدیث|جعلی]] است<ref>ابن‌صلاح، معرفة انواع علوم الحدیث، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۰.</ref> و برخی از صوفی‌ها برای آنکه انگیزه مسلمانان را برای [[تلاوت قرآن]] بیشتر کنند، این روایت‌ها را جعل کرده‌اند.<ref>ابن‌جوزی، الموضوعات، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۲۴۱.</ref> به گفته سیوطی، اُبی بن کعب نسخه‌ای بزرگ در [[تفسیر قرآن]] داشت که در سده‌های نخستین متداول بود و مفسرانی چون [[محمد بن جریر بن یزید طبری|محمد بن جَریر طَبَری]] و [[ | مطابق نقل [[ابن‌ندیم]] در [[الفهرست (ابن‌ندیم)|الفهرست]]، ابن‌کعب در موضوع [[فضائل سور|فضائل قرآن]] کتابی نوشته بود.<ref>ابن‌ندیم، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۵۶.</ref> به گفته [[آقابزرگ تهرانی]]، کتابشناس شیعه، کتاب او نخستین کتاب تألیف شده در موضوع فضائل قرآن بوده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۶، ص۲۶۲.</ref> چنان‌که در برخی کتاب‌های تفسیری، مانند [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع البیان]] و الکشف و البیان، روایت‌هایی از اُبی بن کعب در فضیلت خواندن سوره‌های قرآن نقل شده است.<ref>نگاه کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۴۱۹، ۴۶۳، ۵۰۱، ۵۳۵و۶۰۷؛ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۸، ص۱۳۸، ۲۲۰، ۲۶۲، ۳۰۱، ۳۲۷و۳۵۸.</ref> برخی محققان معتقدند روایات منسوب به اُبی بن کعب در موضوع فضایل سوره‌ها، [[جعل حدیث|جعلی]] است<ref>ابن‌صلاح، معرفة انواع علوم الحدیث، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۰.</ref> و برخی از صوفی‌ها برای آنکه انگیزه مسلمانان را برای [[تلاوت قرآن]] بیشتر کنند، این روایت‌ها را جعل کرده‌اند.<ref>ابن‌جوزی، الموضوعات، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۲۴۱.</ref> به گفته سیوطی، اُبی بن کعب نسخه‌ای بزرگ در [[تفسیر قرآن]] داشت که در سده‌های نخستین متداول بود و مفسرانی چون [[محمد بن جریر بن یزید طبری|محمد بن جَریر طَبَری]] و [[ابن‌ابی‌حاتم]] از آن استفاده کرده‌اند.<ref>سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۴۷۲.</ref> | ||
بنا بر شمارش نَوَوی، از محققان [[اهل سنت و جماعت| | بنا بر شمارش نَوَوی، از محققان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، ۱۶۴ [[حدیث]] از پیامبر(ص) به واسطه ابن‌کعب نقل شده است که برخی از آنها در [[صحیح البخاری (کتاب)|صحیح بُخاری]] و تعدادی هم در [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مُسلم]] وجود دارد.<ref>نووی، تهذیب الأسماء، دار الکتب العلمیه، ج۱، ص۱۰۹.</ref> از صحابه [[ابوایوب انصاری]]، [[عبدالله بن عباس]] و [[ابوموسی اشعری]] و از تابعین [[سوید بن غفله|سُوَیْد بن غَفَلَه]]، [[عبدالرحمان بن اسود|عبدالرحمان بن اَسْوَد]] و [[عبدالرحمان بن ابی لیلی|عبدالرحمان بن اَبی لَیلیٰ]] احادیثی را از او نقل کرده‌اند.<ref>نووی، تهذیب الأسماء، دار الکتب العلمیه، ج۱، ص۱۰۹.</ref> احادیث منقول از اُبی بن کعب از نظر موضوع، مسائلی مربوط به [[فقه]]، [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، [[سیره نبوی|سیره]]، و [[زهد]] و [[اخلاق]] را در برمی‌گیرد.<ref>سلیم، «ابی بن کعب»، ۴۶۴.</ref> | ||
عبدالجواد خَلَف، در کتابی با عنوان «تفسیرُ الصحابیّ الجَلیل اُبَیّ بن کَعب سَیّد القُرّاء» مجموع روایات نقل شده از اُبی در موضوع تفسیر قرآن را جمع‌آوری کرده است.<ref>خلف، تفسیر الصحابی الجلیل ابی بن کعب، ۲۰۰۱م.</ref> نویسنده در بخش نخست از این کتاب زندگی‌نامه اُبی | عبدالجواد خَلَف، در کتابی با عنوان «تفسیرُ الصحابیّ الجَلیل اُبَیّ بن کَعب سَیّد القُرّاء» مجموع روایات نقل شده از اُبی در موضوع تفسیر قرآن را جمع‌آوری کرده است.<ref>خلف، تفسیر الصحابی الجلیل ابی بن کعب، ۲۰۰۱م.</ref> نویسنده در بخش نخست از این کتاب زندگی‌نامه اُبی و در بخش دوم آراء تفسیری او را بیان می‌کند.<ref>خلف، تفسیر الصحابی الجلیل ابی بن کعب، ۲۰۰۱م.</ref> این کتاب را انتشارات دار البیان قاهره، در سال ۲۰۰۱م در ۲۱۴ صفحه منتشر کرده است.<ref>خلف، تفسیر الصحابی الجلیل ابی بن کعب، ۲۰۰۱م.</ref> | ||
== درگذشت == | == درگذشت == | ||
اُبی بن کعب در [[مدینه]] درگذشت.<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۹۵.</ref> برای تاریخ وفات او، سال‌های مختلفی را ذکر کرده‌اند، ولی به گفته ابنعبدالبر، از | اُبی بن کعب در [[مدینه]] درگذشت.<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۹۵.</ref> برای تاریخ وفات او، سال‌های مختلفی را ذکر کرده‌اند، ولی به گفته ابنعبدالبر، از شرح‌حال‌نویسان قرن پنجم قمری، درگذشت او در دوران [[خلافت عمر]] (یعنی [[سال ۱۳ هجری قمری|۱۳]]-[[سال ۲۳ هجری قمری|۲۳ق]]) از دیگر دیدگاه‌ها مشهورتر است.<ref>ابنعبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۶۹.</ref> در گزارش‌های تاریخی سال‌های ۱۹، ۲۰، ۲۲، ۳۰ و ۳۲ به عنوان سال وفات او ذکر شده است.<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۳.</ref> بر اساس این نقل که درگذشت او بعد از دوران [[عمر بن خطاب|عُمَر]] باشد، گفته شده [[نماز میت]] او را [[عثمان بن عفان|عثمان]] خوانده است.<ref>مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۵، ص۱۱۶.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||