حرز: تفاوت میان نسخه‌ها

حِرز (جمع آن اَحْراز) در لغت به جایی می‌گویند که چنان محصور و محکم باشد که اگر کسی بدان وارد شود از گزندها و خطرها مصون بماند<ref>خلیل‌بن احمد؛ جوهری؛ ابن‌منظور؛ زبیدی، ذیل واژه</ref> و در اصطلاح، مشابه با [[تعویذ]] و عُوذَه<ref>رجوع کنید به جوهری؛ ابن‌منظور؛ زبیدی، همانجاها</ref> یا قسمی از آن است که با آداب [[شرع]] موافق باشد. بنابه گفته [[زمخشری]]<ref>ذیل واژه</ref> کاربرد حرز در معنای اصطلاحی از باب مَجاز است.<ref>نیز رجوع کنید به زبیدی، همانجا</ref>

درباره تفاوت حرز و [[تعویذ]] و [[دعا]] باید گفت اینها مفاهیمی متداخل‌اند و مرز آنها با یکدیگر چندان مشخص نیست. در برخی از کتاب‌های [[حدیث]] حرزها و تعویذها در یک باب و یک ردیف جمع شده‌اند.<ref>برای نمونه رجوع کنید به کلینی، ج ۲، ص۵۶۸؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۱۹۳ـ۴۰۶</ref> شماری از حرزها نیز ذیل عنوان «عوذات الائمة علیهم‌السلام للحفظ» (تعویذهای [[امامان]] برای حفظ خود از آسیب‌ها) فراهم آمده‌اند.<ref>برای نمونه رجوع کنید به مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۱۹۲</ref>

[[ابن‌طاووس]] دعای منسوب به [[امام جواد(ع)]] را که گویند برای مصون ماندن از آسیب‌ها برای [[مأمون]] نوشت، در [[مهج الدعوات و منهج العبادات (کتاب)|مُهَج‌الدعوات]]<ref>مُهَج‌الدعوات، ص۵۲ـ۵۹</ref> «حرز» و در [[الامان من اخطار الاسفار و الازمان|الامان]]<ref>الامان، ص ۷۴</ref> «عوذه» نامیده‌است. از مقایسه متون حرزها و تعویذها نیز به تفاوتی نمی‌توان دست یافت. به همین سبب، در ادبیات محدّثان و اهل دعا، حرز و تعویذ و تحرّز و تعوّذ غالباً در یک سیاق و به یک معنا به‌کار رفته‌اند.<ref>برای نمونه رجوع کنید به برقی، ج ۲، ص۳۶۷؛ ابن‌طاووس، ۱۴۱۴ـ۱۴۱۶، ج ۲، ص۲۷۵</ref> شاید بتوان گفت تعویذ تنها خواندنی‌ها و نوشتنی‌ها (از قبیل [[اسم اعظم]] یا اذکار و ادعیه) است، اما حرز افزون بر اینها شامل اشیا هم می‌گردد.

==حجم حرزها==

حرزها از نظر کوتاهی و بلندی باهم تفاوت دارند. برخی، مانند حرزی به‌نام «حرز خدیجه»، از چند کلمه تجاوز نمی‌کنند، <ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۱۷؛ مجلسی، ۱۴۰۴، ج ۹۱، ص۲۱۰، ۲۲۴</ref> اما برخی مرکب از چند سطر و بعضی نیز چون حرز منسوب به [[امام سجاد(ع)]]<ref>رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۲۳ـ۲۸</ref> و حرز منسوب به [[امام صادق(ع)]]<ref>رجوع کنید به همان، ص۳۴ـ۳۸؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۲۷۳ـ۲۷۹</ref> مفصّل و طولانی‌اند.

درون‌مایه حرزها نیز باهم متفاوت‌اند. برخی حرزها آیاتی از [[قرآن]]‌اند، مانند [[آیة الکرسی]] و [[آیه و ان یکاد]]. این آیات را «آیات الحرز» خوانده‌اند، <ref>رجوع کنید به ابن‌نجار، ج ۱۸، ص۱۷۰ـ۱۷۱؛ نیز رجوع کنید به الفقه المنسوب للامام الرضا علیه‌السلام، ص۴۰۰؛ ابن‌طاووس، ۱۴۰۹، ص۱۲۵</ref> زیرا از [[رسول خدا(ص)]] منقول است که هرکس ۳۳ آیه از قرآن را در شبی بخواند، در آن شب دزد یا درنده‌ای به وی آسیب نمی‌رساند و خود و خانواده‌اش و اموالش تا صبح در امان و عافیت خواهند بود.<ref>رجوع کنید به سیوطی، ذیل بقره: ۳</ref> امام جعفرصادق نیز آیاتی از قرآن را حرزِ فرزندش [[امام کاظم(ع)]] قرار داده بود و آن حضرت نیز آنها را می‌خواند و خود را بدان [[تعویذ]] می‌کرد.<ref>ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۴۵ـ۴۹؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۳۳۹</ref>

شماری از حرزها نیز اذکار متداول در میان مسلمانان‌اند، از قبیل [[تهلیل]] و [[تسبیح]] و [[تحمید]].<ref>برای نمونه رجوع کنید به برقی، ج ۱، ص۳۱؛ ترمذی، ج ۵، ص۱۷۵؛ کلینی، ج ۲، ص۵۱۹</ref> حرزهایی هم که مستقیماً از قرآن اقتباس نشده‌اند، غالباً دارای مدلولی روشن و همسو با قرآن و حاوی مضامین بلند توحیدی و مشتمل بر [[توکل]] بر خدا و تکیه بر قدرت لایزال الهی و پرهیز از پناه جستن به [[شیطان|شیاطین]] و [[جن|جنّیان]] و ارواح‌اند. شمار اندکی از حرزها مشتمل بر حروف و کلمات و عبارات مرموز و نامأنوس‌اند و در نتیجه مدلول آنها ناشناخته است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به ابن‌طاووس، ۱۴۱۴، ص۲۰؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج ۹۱، ص۱۹۳، ۲۲۸</ref>

افزون بر آنچه گفته شد، در احادیث کارهایی نیز حرز معرفی شده‌است، از جمله همراه داشتن [[تربت]] [[امام حسین (ع)]] به‌ویژه در سفر، <ref>ابن‌قولویه، ص۴۷۳ـ۴۷۴؛ طوسی، ۱۳۷۸ـ۱۳۸۲، ج ۶، ص۷۴ـ ۷۵؛ حرّعاملی، ج ۱۱، ص۴۲۷ـ۴۲۸</ref> تدهین با روغن درخت‌بان، <ref>ابن‌بسطام، ص۹۴</ref> همراه داشتن عصایی از درخت بادام تلخ در سفر، <ref>ابن‌بابویه، ۱۴۰۴، ج ۲، ص۲۷۰</ref> حک کردن برخی اذکار بر نگین [[انگشتر|انگشتری]]، <ref>همو، ۱۳۶۸ش، ص۱۸۰</ref> در دست کردن خاتم عقیق<ref>کلینی، ج ۶، ص۴۷۰؛ ابن‌بابویه، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص۱۹۹</ref> و به همراه داشتن انگشتری با نگین عقیق زرد.<ref>ابن‌طاووس، ۱۴۰۹، ص۴۸</ref>

درباره جواز و عدم جواز آویختن حرز، از روایات منقول از پیشوایان معصوم مستفاد می‌شود که آویختن چیزهایی که در آن [[قرآن]] یا ذکر خدا باشد و از آنها بوی [[شرک]] به مشام نرسد [[مباح]] است؛<ref>حمیری، ص۱۱۰ـ۱۱۱؛ مجلسی، ۱۴۰۳، ج۹۲، ص۴ـ۶؛ قس جوهری، ذیل «تمم»</ref> بنابراین، اینکه سنّت آویختن حرز از رسوم [[جاهلیت]] و درنتیجه [[حرام]] دانسته شده، <ref>رجوع کنید به مبارکفوری، ج ۹، ص۳۵۶</ref> قاعدتاً ناظر به رفتارهایی شبیه به آویختن تَمیمه و امثال آن است.