Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۳٬۹۱۷
ویرایش
آیه مشورت: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
آيه ۱۵۹ سوره آل عمران به عنوان آیه مشورت معرفی شده است.<ref>مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۸۷-۸۸.</ref> البته مفسران علاوه بر این آیه،<ref>مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۱۸۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ۱۴۲-۱۴۸.</ref> ذیل [[آیه ۳۸ سوره شوری|آیه ۳۸ سوره شورا]] نیز مسئله مشورت و اهمیت آن را بررسی کرده‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۶۳</ref> پژوهشگران دینی معتقدند این آیات باعث بسط مشورت در جامعه شد و همه مردم در فرایند تصمیم‌گیری‌ها سهیم شدند. به گفته آنان در این آیات وجهه حکومتی پیامبر(ص) مورد خطاب قرار گرفته است نه حیثیت پیامبری او؛ زیرا پیام‌آوری رابطه‌ای مستقیم با خدا است و نیازی به خلق ندارد در حالی که مشورت، خصلت مثبت حکومت است و غیر قابل تجدید نظر، حتّی اگر در رأس آن معصوم نشسته باشد.<ref>مبلغی، [http://www.imam-khomeini.ir/fa/n120503/ «نقش مشورت و مشارکت در فرایند تصمیم سازی با نگاهی تاریخی و تطبیقی»]، مندرج در پرتال امام خمینی.</ref> | آيه ۱۵۹ سوره آل عمران به عنوان آیه مشورت معرفی شده است.<ref>مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۸۷-۸۸.</ref> البته مفسران علاوه بر این آیه،<ref>مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۱۸۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ۱۴۲-۱۴۸.</ref> ذیل [[آیه ۳۸ سوره شوری|آیه ۳۸ سوره شورا]] نیز مسئله مشورت و اهمیت آن را بررسی کرده‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۶۳</ref> پژوهشگران دینی معتقدند این آیات باعث بسط مشورت در جامعه شد و همه مردم در فرایند تصمیم‌گیری‌ها سهیم شدند. به گفته آنان در این آیات وجهه حکومتی پیامبر(ص) مورد خطاب قرار گرفته است نه حیثیت پیامبری او؛ زیرا پیام‌آوری رابطه‌ای مستقیم با خدا است و نیازی به خلق ندارد در حالی که مشورت، خصلت مثبت حکومت است و غیر قابل تجدید نظر، حتّی اگر در رأس آن معصوم نشسته باشد.<ref>مبلغی، [http://www.imam-khomeini.ir/fa/n120503/ «نقش مشورت و مشارکت در فرایند تصمیم سازی با نگاهی تاریخی و تطبیقی»]، مندرج در پرتال امام خمینی.</ref> | ||
توصیه به مشورت در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران در ضمن مجموعه‌ای از دستورهای اخلاقی آمده است. در این آیه خطاب به پیامبر اسلام(ص)، با اشاره به نرم‌خویی او که باعث جلب [[مسلمان|مسلمانان]] شده، از او می‌خواهد ضمن عفو خطاکاران جنگ احد و [[استغفار|طلب آمرزش]] برای کشته‌شدگان جنگ، در کارها نیز با مسلمانان مشورت کند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۴۰-۱۴۳.</ref> | در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران علاوه بر یاد‌آوری اخلاق نیکوی پیامبر، سه فرمان عمومی صادر شده است؛ عفو عمومی، مشورت و [[توکل|توکل بر خدا]].<ref>رضائی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۳۰۹.</ref> توصیه به مشورت در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران در ضمن مجموعه‌ای از دستورهای اخلاقی آمده است. در این آیه خطاب به پیامبر اسلام(ص)، با اشاره به نرم‌خویی او که باعث جلب [[مسلمان|مسلمانان]] شده، از او می‌خواهد ضمن عفو خطاکاران جنگ احد و [[استغفار|طلب آمرزش]] برای کشته‌شدگان جنگ، در کارها نیز با مسلمانان مشورت کند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۴۰-۱۴۳.</ref> | ||
{{گفت و گو | {{گفت و گو | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
نزول [[آیه]] ۱۵۹ [[سوره آل‌عمران]] را مرتبط با شکست مسلمانان در [[غزوه احد|جنگ احد]] دانسته‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۵۶؛ مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۱۸۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۴۰.</ref> براساس آنچه در [[تفسیر نمونه (کتاب)|تفسیر نمونه]] آمده، قبل از جنگ احد درباره چگونگی مواجهه با دشمن، نظر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] همراه با عده‌ای از مسلمانان، جنگ داخل [[مدینه]] بود؛ ولی به نظر اکثریت احترام گذاشت و بیرون از شهر به جنگِ [[شرک|مشرکان]] رفت. پس از شکست، برخی فکر کردند عدم تبعیت از نظر پیامبر(ص) باعث شکست شده و او دیگر نباید با [[مسلمان|مسلمانان]] مشورت کند. به همین دلیل این آیه نازل شد تا به این طرز تفکر پاسخ گوید و به پیامبر(ص) دستور می‌دهد باز هم در کارها با آنان مشورت کند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۴۳.</ref> | نزول [[آیه]] ۱۵۹ [[سوره آل‌عمران]] را مرتبط با شکست مسلمانان در [[غزوه احد|جنگ احد]] دانسته‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۵۶؛ مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۱۸۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۴۰.</ref> براساس آنچه در [[تفسیر نمونه (کتاب)|تفسیر نمونه]] آمده، قبل از جنگ احد درباره چگونگی مواجهه با دشمن، نظر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] همراه با عده‌ای از مسلمانان، جنگ داخل [[مدینه]] بود؛ ولی به نظر اکثریت احترام گذاشت و بیرون از شهر به جنگِ [[شرک|مشرکان]] رفت. پس از شکست، برخی فکر کردند عدم تبعیت از نظر پیامبر(ص) باعث شکست شده و او دیگر نباید با [[مسلمان|مسلمانان]] مشورت کند. به همین دلیل این آیه نازل شد تا به این طرز تفکر پاسخ گوید و به پیامبر(ص) دستور می‌دهد باز هم در کارها با آنان مشورت کند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۴۳.</ref> | ||
== | ==نرم‌خویی پیامبر(ص) عامل جذب به اسلام== | ||
به باور علامه طباطبایی، اگرچه مخاطب آیه مشورت رسول‌الله(ص) است؛ ولی در اصل [[خدا|خداوند]] عموم مسلمانان را مورد خطاب قرار داده که سهل‌گیری پیامبر(ص) در برخورد با آنان و گذشت او از خطاهای آنها، رحمتی است از جانب خدا نسبت به [[مسلمان|مسلمانان]]؛ زیرا اوست که پیامبر(ص) را نرم‌خو و خوش‌اخلاق قرار داده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۵۶.</ref> به گفته طبرسی نتیجه نرم‌خویی پیامبر(ص)، جذب مردم به [[اسلام|دین اسلام]] بوده است و در مقابل این هشدار را به پیامبر اسلام(ص) داده اگر سنگ‌دل و جفاپیشه بودی مردم از اطراف تو پراکنده می‌شدند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۸۶۹.</ref> | |||
==اهمیت مشورت == | |||
بیان مشورت در ضمن وظایف پیامبر(ص) به عنوان حاکم جامعه اسلامی (در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران) و همچنین در میان صفات [[ایمان|مؤمنان]]، (در [[آیه شورا|آیه ۳۸ سوره شورا]]) <ref>مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۸۷-۸۸.</ref> نشان از فراگیر بودن چنین روشی در جامعه اسلامی دارد و اینکه تصمیم‌گیری درباره تمام امور عمومی باید با مشورت میان حاکمان و مردم صورت گیرد.<ref>شیرخانی، [https://psri.ir/?id=iwgv86cmno «مفهوم شورا در اندیشه سیاسى آیه الله طالقانى»]، مندرج در سایت موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] آیه ۱۵۹ سوره آل عمران را تأیید [[سیره نبوی|سیره پیامبر اسلام(ص)]] می‌داند و اینکه عملکرد رسول خدا بر اساس امر خدا بوده و خدا از کار او خشنود است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۵۶.</ref> | |||
تأکید [[قرآن]] بر انجام کارها با مشورت را به این دلیل دانسته‌اند که هرچه انسان از نظر فکری نیرومند باشد، باز نسبت به مسائل مختلف یک یا چند بُعد را می‌نگرد و از دیگر ابعاد غافل خواهد شد. همچنین گفته شده در آیات مرتبط با اهمیت مشورت، آن را به عنوان یک برنامه دائمی برمی‌شمرد که حتی پیامبر باوجود ارتباط با مبدأ [[وحی]]، در مسائل اجرایی با مسلمانان مشورت می‌کرد و گاه نظر آنها بر نظر خود مقدم می‌داشت.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۰ ص۴۶۲-۴۶۳.</ref> در قرآن حتی کارهای شخصی داخل خانواده را به مشورت ارجاع داده است؛ چنانچه در آیه ۲۳۳ [[سوره بقره]] درباره بازگرفتن فرزند از شیر، قبل از رسیدن به سن دوسالگی، آن‌را به تصمیم مشترک پدر و مادر پس از مشورت منوط می‌کند.<ref>مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۹۰.</ref> | تأکید [[قرآن]] بر انجام کارها با مشورت را به این دلیل دانسته‌اند که هرچه انسان از نظر فکری نیرومند باشد، باز نسبت به مسائل مختلف یک یا چند بُعد را می‌نگرد و از دیگر ابعاد غافل خواهد شد. همچنین گفته شده در آیات مرتبط با اهمیت مشورت، آن را به عنوان یک برنامه دائمی برمی‌شمرد که حتی پیامبر باوجود ارتباط با مبدأ [[وحی]]، در مسائل اجرایی با مسلمانان مشورت می‌کرد و گاه نظر آنها بر نظر خود مقدم می‌داشت.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۰ ص۴۶۲-۴۶۳.</ref> در قرآن حتی کارهای شخصی داخل خانواده را به مشورت ارجاع داده است؛ چنانچه در آیه ۲۳۳ [[سوره بقره]] درباره بازگرفتن فرزند از شیر، قبل از رسیدن به سن دوسالگی، آن‌را به تصمیم مشترک پدر و مادر پس از مشورت منوط می‌کند.<ref>مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۹۰.</ref> | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۶: | ||
== تبعیت پیامبر از نتیجه مشورت== | == تبعیت پیامبر از نتیجه مشورت== | ||
برخی مامور شدن پیامبر(ص) به مشورت را به خاطر احترام به شخصیت مسلمانان دانسته و معتقدند تصمیم‌گیرنده نهایی چنانچه آیه گفته، پیامبر اسلام است و نه شورا و لازم نیست از نتیجه مشورت تبعیت کند. در مقابل گفته شده منظور از اینکه در آخر آیه، پیامبر(ص) را تصمیم‌گیرنده نهایی را مشخص کرده، این نیست که او با مردم مشورت کند و بعد نظرات آنها را نادیده بگیرد؛ زیرا با هدف آیه ناسازگار است و سبب بی‌احترامی به افکار عمومی و در نتیجه رنجش [[مسلمان|مسلمانان]] خواهد شد و نتیجه عکس خواهد داشت. همچنین در [[سیره نبوی|سیره پیامبر]] نیز دیده شده که آن حضرت اگرچه نظر جمع را متفاوت از نظر خود می‌دید، باز هم به نظر جمع عمل می‌کرد تا اصل مشورت را تقویت کند.<ref>مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۸۸ | برخی مامور شدن پیامبر(ص) به مشورت را به خاطر احترام به شخصیت مسلمانان دانسته و معتقدند تصمیم‌گیرنده نهایی چنانچه آیه گفته، پیامبر اسلام است و نه شورا و لازم نیست از نتیجه مشورت تبعیت کند. در مقابل گفته شده منظور از اینکه در آخر آیه، پیامبر(ص) را تصمیم‌گیرنده نهایی را مشخص کرده، این نیست که او با مردم مشورت کند و بعد نظرات آنها را نادیده بگیرد؛ زیرا با هدف آیه ناسازگار است و سبب بی‌احترامی به افکار عمومی و در نتیجه رنجش [[مسلمان|مسلمانان]] خواهد شد و نتیجه عکس خواهد داشت. همچنین در [[سیره نبوی|سیره پیامبر]] نیز دیده شده که آن حضرت اگرچه نظر جمع را متفاوت از نظر خود می‌دید، باز هم به نظر جمع عمل می‌کرد تا اصل مشورت را تقویت کند.<ref>مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۸۸.</ref> | ||
== فوائد == | == فوائد == | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۲: | ||
== تصمیم‌گیری نهایی == | == تصمیم‌گیری نهایی == | ||
تصمیم‌گیری نهایی پس از مشورت و آگاهی از آرای دیگران به عهده حاکم گذاشته شده است. حاکم برای بررسی و مطالعه جوانب مختلف مسائل اجتماعی باید به صورت دسته‌جمعی به نقطه اشتراک برسد؛ ولی زمانی که به مرحله تصمیم‌گیری رسید، اگر با قاطعیت تصمیم گرفته نشود و دچار دودلی شود، به هرج و مرج منجر خواهد شد.<ref>طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ش، ج۵، ص۳۹۸.</ref> | تصمیم‌گیری نهایی پس از مشورت و آگاهی از آرای دیگران به عهده حاکم گذاشته شده است. حاکم برای بررسی و مطالعه جوانب مختلف مسائل اجتماعی باید به صورت دسته‌جمعی به نقطه اشتراک برسد؛ ولی زمانی که به مرحله تصمیم‌گیری رسید، اگر با قاطعیت تصمیم گرفته نشود و دچار دودلی شود، کارها به هرج و مرج منجر خواهد شد.<ref>طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ش، ج۵، ص۳۹۸.</ref> | ||
== مدلی برای تشکیل حکومت == | == مدلی برای تشکیل حکومت == | ||
آموزه‌های شورایی قرآن از منظر برخی اندیشمندان اسلامی از جمله [[سید محمود طالقانی]] و [[رشید رضا]]، مناسب‌ترین محتوا برای تشکیل حکومت اسلامی در عصر جدید دانسته شده که می‌تواند به بحران‌های جامعه اسلامی پایان دهد.<ref>خان‌محمدی و جعفری، «جایگاه شورا در حکومت اسلامی ...» ص۲۳.</ref> طالقانی استناد به آیات ۱۵۹ سوره آل عمران، [[آیه شورا|۳۸ سوره شوری]] و [[آیه رضاع|آیه ۲۳۳ سوره بقره]]، اعتقاد دارد وقتی قرآن در مسائل ریز خانوادگی مشورت را اصل قرار داده، باید هر خانه مرکزی باشد برای شورا و آن را به اداره جامعه یا کشور سرایت داد.<ref>طالقانی، تبیین رسالت برای قیام به قسط، ۱۳۶۰، ص۱۵۸.</ref> به باور طالقانی نظام شورایی از سویی استبداد را نفی می‌کند و از سویی با مردم‌سالاری منطبق است و حتی بالاتر از آن معتقد است مردم‌سالاری فقط بر جنبه‌های مادی تأکید دارد در حالی که نظام شورایی اسلام چون انسان را [[خلیفةالله|خلیفه خدا]] می‌داند، آرمان‌های بزرگ انسانی را در پرتو [[وحی]] برای او در نظر می‌گیرد.<ref>خان‌محمدی و جعفری، «جایگاه شورا در حکومت اسلامی ...» ص۳۲-۳۳.</ref> | آموزه‌های شورایی قرآن از منظر برخی اندیشمندان اسلامی از جمله [[سید محمود طالقانی]] و [[رشید رضا]]، مناسب‌ترین محتوا برای تشکیل حکومت اسلامی در عصر جدید دانسته شده که می‌تواند به بحران‌های جامعه اسلامی پایان دهد.<ref>خان‌محمدی و جعفری، «جایگاه شورا در حکومت اسلامی ...» ص۲۳.</ref> طالقانی با استناد به آیات ۱۵۹ سوره آل عمران، [[آیه شورا|۳۸ سوره شوری]] و [[آیه رضاع|آیه ۲۳۳ سوره بقره]]، اعتقاد دارد وقتی قرآن در مسائل ریز خانوادگی مشورت را اصل قرار داده، باید هر خانه مرکزی باشد برای شورا و آن را به اداره جامعه یا کشور سرایت داد.<ref>طالقانی، تبیین رسالت برای قیام به قسط، ۱۳۶۰، ص۱۵۸.</ref> به باور طالقانی نظام شورایی از سویی استبداد را نفی می‌کند و از سویی با مردم‌سالاری منطبق است و حتی بالاتر از آن معتقد است مردم‌سالاری فقط بر جنبه‌های مادی تأکید دارد در حالی که نظام شورایی اسلام چون انسان را [[خلیفةالله|خلیفه خدا]] می‌داند، آرمان‌های بزرگ انسانی را در پرتو [[وحی]] برای او در نظر می‌گیرد.<ref>خان‌محمدی و جعفری، «جایگاه شورا در حکومت اسلامی ...» ص۳۲-۳۳.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
| خط ۸۷: | خط ۸۷: | ||
* موسوی سبزواری، عبدالاعلی، مواهب الرحمان، بیروت، موسسه اهل بيت(ع)، ۱۴۰۹ق. | * موسوی سبزواری، عبدالاعلی، مواهب الرحمان، بیروت، موسسه اهل بيت(ع)، ۱۴۰۹ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{آیات مشهور قرآن}} | {{آیات مشهور قرآن}} | ||
[[رده:آیات دارای شأن نزول]] | [[رده:آیات دارای شأن نزول]] | ||
[[رده:آیات اخلاقی قرآن]] | [[رده:آیات اخلاقی قرآن]] | ||
[[رده:آیات نامدار سوره آل‌عمران]] | [[رده:آیات نامدار سوره آل‌عمران]] | ||