کفر: تفاوت میان نسخه‌ها

[[سید مرتضی]] کفر را همانند [[ایمان]] قلبی می‌داند و آن را در جهل، شک و یا اعتقاد داشتن به اموری (نظیر [[بدعت|بدعت‌ها]]) می‌داند که در شناخت خداوند و [[توحید]] و [[عدل الهی|عدل]] و رسالت پیامبر اسلام(ص) مانع ایجاد می‌کند و باعث استحقاق [[ثواب و عقاب|عقاب]] دائمی و عظیم می‌شود.<ref>سید مرتضی، الذخیرة فی علم الکلام، ۱۴۱۱ق، ص۵۳۴.</ref>

بحث با عنوان انکار ضروری دین (پذیرش [[اسلام]] و قبول نکردن [[اسلام|حکمی از دین]]) در تشخیص کفر و جاری کردن حکم کافر و ارتداد از زمان [[محقق حلی]] فقیه و اصولی در قرن هفتم<ref>محقق حلی، شرایع الإسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۴۵.</ref> و پس از آن [[یحیی بن سعید حلی]] صاحب [[کتاب ٰالجامع للشرائع]]<ref>حلی، الجامع للشرائع، ۱۴۰۵ق، ص۵۷۰.</ref> بوده است. چراکه قبل از ایشان حکم دائر مدار ضروری دین نبوده و در ذیل عناوینی نظیر استحلال (حلال را حرام و حرام را حلال شمردن) و [[ارتداد]] مطرح بوده است.<ref>مقدس اردبیلی، مجمع الفائدة، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۹۸.</ref> از زمان [[مقدس اردبیلی|مقدس اردبیلی]] از معاصران [[شیخ بهائی]]<ref>مقدس اردبیلی، مجمع الفائده، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۹۹.</ref> و پس از ایشان [[محمد بن حسن اصفهانی|فاضل هندی]] از عالمان شیعه در قرن ۱۱ق<ref>فاضل هندی، کشف اللثام عن قواعد الأحکام، ۱۴۱۶ق، ج۱۰، ص۶۵۸.</ref> عنوان منکر ضروری دین ملازم با تکذیب النبی(ص) برای تحقق کفر مطرح شد.

[[شیخ طوسی]] در [[النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی (کتاب)|کتاب النهایه]] انکار برخی از احکام خاص نظیر حلال دانستن گوشت خوک و یا خوردن خون را موجب تحقق یافتن کفر دانسته است و هیچ ضابطه‌ای برای این عنوان بیان نکرده است.<ref>شیخ طوسی، النهایة، ۱۴۰۰، ص۷۱۳.</ref> [[یحیی بن سعید حلی|ابن‌سعید حلی]] فقیه و اصولی در قرن هفتم هجری قمری در کتاب الجامع للشرائع،<ref>حلی، الجامع للشرائع، ۱۴۰۵ق، ص۵۷۰.</ref> [[محقق حلی]] استاد [[علامه حلی]] در کتاب شرایع الإسلام<ref>،محقق حلی شرایع الإسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۴۵.</ref> [[علامه حلی]] فقیه و متکلم شیعه در قرن هشتم هجری در [[تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة (کتاب)|کتاب تحریرالاحکام]] <ref>علامه حلی، تحریرالاحکام، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۵۰.</ref> و [[شهید اول]] در [[الدروس الشرعیه|کتاب الدروس الشرعیه]]<ref>شهید اول، الدروس الشرعیة، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۵۱.</ref> فقط عنوان ضرروی دین را مطرح نموده‌اند و مصادیق آن را بیان نکرده‌اند. مقدس اردبیلی از معاصران شیخ بهایی<ref>مقدس اردبیلی، مجمع الفائده، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۹۹.</ref> و [[یوسف بن احمد بحرانی|شیخ یوسف بحرانی]](۱۱۰۷-۱۱۸۶ق)،<ref>بحرانی، الانوار الحیریة، نشر المیرزا محسن آل عصفور، ص۱۵۵.</ref> برای تحقق کفر، ضروریاتی که منجر به انکار اسلام و تکذیب نبوت پیامبر(ص) شود را بیان نموده‌اند.

مقدس اردبیلی انکار ضروری را به طور مستقل موجب کفر نمی‌داند و معتقد است کسی که یقین دارد پیامبر(ص) مطلبی را فرموده است و با این حال آن را انکار کند، در حقیقت تکذیب النبی(ص) کرده است.<ref>مقدس اردبیلی، مجمع الفائده، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۹۹.</ref> فاضل هندی ملاک اصلی برای تحقق یافتن کفر، انکار چیزی که در دین است و اعتقاد به وجود چیزی که در دین وجود ندارد؛ می‌داند و معتقد است که این انکار و اعتقاد در حقیقت همان تکذیب پیامبر(ص) است.<ref>فاضل هندی، کشف اللثام عن قواعد الأحکام، ۱۴۱۶ق، ج۱۰، ص۶۵۸.</ref> [[سید ابوالقاسم خویی|خویی]]<ref>خویی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، ۱۴۱۸ق، ج۲۳، ص۴.</ref> [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]]،<ref>امام خمینی، کتاب الطهاره، ۱۳۹۸ش، ج۳، ص۴۵۴.</ref>و فاضل لنکرانی<ref>[[محمد فاضل لنکرانی|فاضل لنکرانی]]، تفصیل الشریعه، ۱۴۰۹ق، ص۲۵۲.</ref> از [[فقیه جامع‌الشرائط|فقیهان]] مشهور معاصر نیز معتقد به این نظریه هستند.

متکلمان ملاک و معیار کفر را در سه چیز دانسته‌اند<ref>سبحانی تبریزی، الایمان والکفر فی الکتاب و السنه، ۱۴۱۶ق، ص۵۳-۴۹.</ref>

# انکار امری که علم و یقین دارد (از روی شبهه نباشد) از ضروریات دین اسلام است. زیرا لازمه انکارش، انکار رسالت پیامبر(ص) است.<ref>سبحانی تبریزی، الایمان والکفر فی الکتاب و السنه، ۱۴۱۶ق، ص۵۳-۴۹</ref>

در موضوع غسل و نماز میت، شیخ مفید،<ref>شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۶۹۹.</ref> شیخ طوسی<ref>شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۳۵.</ref> و قاضی ابن‌براج<ref>ابن‌براج، المهذب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۵۶.</ref> معتقدند نباید هیچ یک از مخالفان شیعه {{یاد|شیخ مفید در باب‌های فقهی ذبیحه و اطعمه و نکاح به مانند شیخ صدوق مخالفان را به دو گروه دوستداران اهل‌ بیت‌(ع) و دشمنان آنان تقسیم می‌کند و معاندان و دشمنان اهل بیت(ع) را به کفار الحاق می‌نماید.(شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۴۰۸؛ مفید، المقنعة، ۱۴۱۰ق، ص۵۰۰و۵۰۱و۵۷۹.)}} را (در غیر حالت تقیه) غسل داد و نمی شود بر آنها نماز میت خواند. ابن‌ادریس جایز نبودن و نماز بر مرده مخالفان تشیع به آیه ۸۴ سوره توبه استناد می‌کند و معتقد است که در این حکم هیچ اختلافی در بین فقها نیست.<ref>ابن‌ادریس، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۳۶.</ref>

اولین‌بار در اسلام، [[بنی‌مصطلق|قبیله بنی المطلق]] توسط ولید بن عقبه، به کفر متهم شدند که تعبیر به کفر در برخی روایات ذیل [[آیه نبأ|آیه ۶ سوره حجرات]] آمده است.<ref>سیوطی، الدر المنثور، ج۷، ص۵۷۷.</ref> خالد بن ولید نیز مردم قبیله بنی جذیمه را متهم به کفر نمود<ref>نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۸، ص۳۶۶.</ref>  [[عمر بن خطاب|عمر]] نیز حاطب بن ابی‌بلتعه را محکوم به کفر نمود و از پیامبر(ص) درخواست نمود تا او را بکشد.<ref>سیوطی، الدر المنثور، ج۸، ص۱۲۶.</ref> حاکمان بنی‌امیه زمانی که خواستند حجری بن عدی را بکشند ابتدا او را به مانند امام علی(ع) به کفر محکوم کردند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۵۴.</ref>

کفر فقهی، کفر در مقابل اسلام است<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۱۸، ذیل حجرات ۱۴؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۶</ref> که بیانگر تمایز دینی است<ref>ابن‌عاشور، التحریر و التنویر، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۲۷۷.</ref> حد نصاب مسلمان بودن و خروج از مرز کفر جاری نمودن شهادتین بر زبان است و کسی که شهادتین را نگفته باشد کافر محسوب می گردد<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۲۰۹؛ ابن‌عاشور، التحریر و التنویر، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۲۷۷؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۶.</ref> و احکام فقهی خاصی در تعاملات اجتماعی و معاملاتی مسلمانان با کافران است. نظیر [[ارث]] نبردن کافر از مسلمان و جایز نبودن ازدواج کافر با مسلمان.<ref>حکیم، مستمسک الـعـروة الوثقی، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۳؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۲۷۱؛ امام خمینی، کتاب الطهاره، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۳۲۳و۳۲۷؛ خویی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۲۳۳؛ خویی، موسوعة الامام الخوئی ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۵۳؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۵۳.</ref>

اکثر فقها شیعه حد نصاب اسلام را اظهار شهادتین و اعتقاد به معاد دانسته‌اند و منکران این سه اصل را کافر فقهی می‌نامند<ref>میرداماد، مصنفات میرداماد، ۱۳۸۱ش، ص۵۶۹؛ صدرالدین شیرازی، شرح اصول کافی، ۱۳۴۴ش، ج۱، ص۸۰؛ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۱۵۲؛ جرجانی، رسائل فارسی جرجانی، ۱۳۷۵ش، ص۲۱۵؛ امام خمینی، کتاب الطهاره، ۱۳۹۸ش، ج۳، ص۳۱۶؛ یزدی، العروه الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۹؛ میرزای قمی، غنائم الایام، ۱۴۱۷ق، ص۴۱۴؛ مغنیه، الجوامع و الفوارق، ۱۴۱۴ق، ص۲۶؛ کاشف الغطا، اصل الشیعه و اصولها، ۱۴۱۳ق، ص۱۲۶.</ref>

نویسنده [[العروة الوثقی (کتاب)|کتاب العروة الوثقی]] کافر را کسی می‌داند که الوهیّت، یا توحید، یا رسالت و یا ضروری دین را (در عین یقین به ضروری بودن آن) انکار کند به گونه‌ای که به انکار رسالت بینجامد.<ref>طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۶۰.</ref> اما [[سید ابوالقاسم خویی|خویی]] در کتاب التنقیح قید جحود (تسلیم نشدن و قبول نکردن<ref>حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۹۱ق، ج۱، ص۳۷۹.</ref>) را مربوط به کسی می‌داند که مسلمان بوده و بخواهد از مسلمان بودن خارج شود.<ref>خویی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۶۲.</ref>

[[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]]<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۴۸.</ref> [[یوسف بن احمد بحرانی|صاحب حدائق]]<ref>بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۱۶۲.</ref> [[آقا رضا همدانی|محقق همدانی]]<ref>همدانی، مصباح الفقیه، ۱۳۷۶ش، ج۷، ص۲۳۵.</ref> و [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]]<ref>امام خمینی، کتاب الطهارة، ۱۳۹۸ش، ج۳، ص۳۱۴.</ref> شخص غیر مسلمان را کافر می‌دانند و ملاک کافر بودن را شک کردن در وجود خدا و رسالت دانسته‌اند<ref>امام خمینی، کتاب الطهارة، ۱۳۹۸ش، ج۳، ص۴۲۷.</ref>  

امام خمینی در کتاب الطهارة معتقد است که اگر قاضی و حاکم بخواهد بر آن شخص حد جاری کند و حکم به کفرش نماید، جحود لازم است.<ref>امام خمینی، کتاب الطهارة، ۱۳۹۸ش، ج۳، ص۴۲۷.</ref>

فقها اعتقاد به امامت و ولایت را از اصول مذهب شیعه برمی‌شمارند نه اصول دین <ref>حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۱۵، ص۱۷۰؛ شهید ثانی، حقائق الایمان، ۱۴۰۹ق ص۱۴۹؛ استرآبادی، البراهین القاطعه، ۱۳۸۲ق، ج۱، ص۴۳؛ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ق، ج۱۱، ص۲۸۹؛ شفتی، الامامه، ۱۴۱۱ق، ص۷۵؛ کاشف الغطا، سفینة النجاه، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۵؛ امینی،  الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۲۱۶؛ آملی، المعالم المأثوره، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۶۰؛ خویی، التنقيح فی شرح العروة الوثقى‌، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۸۴؛ تبریزی، صراط النجاه، ۱۴۲۷ق، ج۹، ص۱۲؛ خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۲۴ق، ص۱۴.</ref>

برخی از علما نظیر بحرانی محدث و نویسنده الحدائق الناضرة  به سه دلیل (روایات مستفیضه، ناصبی بودن منکر امامت و از ضروریات دین بودن امامت) امامت را جزء اصول دین دانسته <ref>بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۱۱۸۰.</ref> و هر کسی را که از روی علم و عناد با آن مخالفت کند، کافر دانسته است<ref>بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۱۷۷.</ref> اما [[جاهل قاصر|مستضعفان]] را از دایره کفار خارج دانسته است.<ref>بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۱۷۷.</ref>

ائمه(ع) مخالفان و منکران امامتشان را کافر نمی‌دانستند و در رفتارشان با مخالفان هیچ تفاوتی با هم‌مذهبان خودشان نداشته‌اند.<ref>نجفی، جواهر الاکلام، ۱۴۰۴، ج۶، ص۵۶؛ امام خمینی، کتاب الطهاره، ۱۳۹۸ش، ج۳، ص۳۳۸.</ref> نظیر این سیره در بیان امام صادق(ع) به زید بن شحام در معاشرت با اهل سنت با اخلاق خودشان، شرکت کردن در مساجدشان، شرکت در تشییع جنازه‌هایشان، [[عیادت بیمار|عیادت از مریض‌هایشان]] و در صورت امکان به عنوان امام جماعت یا مؤذن آن‌ها شوید.<ref>حرعاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۸، ص۴۳۰.</ref>

*حکم به طهارت فرقه‌های اسلامی: فقها با استفاده از روایات حکم به طهارت فرقه‌های مسلمانان، غیر از فرقه‌های محکوم به کفر کرده‌اند.<ref>نجفی، جواهر الاکلام، ۱۴۰۴، ج۳، ص۲۹۷؛ امام خمینی، کتاب الطهاره، ۱۳۹۸ش، ج۳، ص۴۳۰.</ref> همینطور حکم به مطهر بودن باقی‌مانده غذایشان به دلیل اسلامشان کرده‌اند و معتقدند ائمه(ع) اجتناب از باقی‌مانده غذاهایشان نمی‌کردند و این از باب تقیه نبوده است.<ref>محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۹۳-۹۷.</ref>  

*حکم به خرید و فروش در بازار مسلمانان: درباره بازار مسلمانان به صرف اطلاق بازار مسلمانان مجوز خرید از آن را داده‌اند و در این حکم قید تشیع یا مؤمنین وجود ندارد.<ref>سبزواری، مهذب الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۲۳، ص۱۰۲؛ آملی، مصباح الهدی، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۱۲۴؛  فاضل لنکرانی، تفصیل الشریعه، ۱۴۱۹ق، ص۴۰۵؛ سیفی مازندرانی، دلیل التحریر الوسیله فی الذبح و الذباحه، ۱۴۱۵ق، ص۲۵۹.</ref>

*فتوا به حلال بودن ذبح حیوان: فقها در بحث شرایط [[ذبح شرعی|ذبح حیوان]]، قید مسلمان بودن را شرط دانسته‌اند و قید ایمان به معنای خاص شیعی مطرح نکرده‌اند<ref>.موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات، ۱۴۲۷ق، ج۱۱، ص۶۹؛ اصفهانی، وسیله النجاه، ۱۴۲۲ق، ص۶۰۵؛ موسوی گلپایگانی، ‏نتائج الأفكار فی نجاسة الكفار، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۸.</ref>

*جایز بودن ازدواج: در ازدواج، فقها شیعه ازدواج شیعیان با غیر از گروه‌های محکوم به کفر جایز می‌دانند و برخی ازدواج زن شیعه با غیر شیعه را مکروه می‌دانند.<ref>حلی، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۲۸؛ فاضل هندی، کشف اللثام عن قواعد الأحکام، ۱۴۱۶ق،  ج۷، ص۸۴؛ سیستانی، ‏ المسائل المنتخبة، ۱۴۲۲ق، ص۳۸۸؛ حکیم، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۷۰، نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۰، ص۲۷؛ علمه حلی، تبصرة المتعلمين، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۵۲۸؛ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۱۵۹.</ref>

علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] معتقدند که [[شیعه|شیعیان]] دوازده امامی [[مسلمان]] هستند<ref>سرجانی، الشیعه نضال ام ضالل، ۱۴۳۲ق، ص۱۳۸.</ref> [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]] در کتاب دقائق التفسیر معتقد است که شیعیان از مسلمانان اهل بدعت هستند اما کافر نیستند.<ref>ابن‌تیمیه، دقائق التفسیر، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۴۴.</ref> [[ابوالحسن اشعری|اشعری]] نیز در مقالات الاسلامیین شیعه را یکی از فرقه‌های مسلمانان ذکر می‌کند.<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۴۰۰ق، ص۵.</ref> [[محدث|محدثان]] اهل سنت در کتب حدیثی خود، از راویان شیعه نقل حدیث کرده‌اند<ref>ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۶ق، ج۷، ص۳۳۷؛ ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ۱۳۸۲ق، ج۵، ص۱۹۱.</ref> و از شروط پذیرش حدیث، مسلمان بودن راوی عنوان کرده‌اند<ref>معلمی یمانی، التنكيل بما في تأنيب الكوثري من الأباطيل، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۲.</ref>  

اما طَرطوسی (از رهبران فکری [[سلفیه|سلفی‌های]] جهادی [[القاعده|القاعده‌ای]]) شیعیان را کافر می‌داند و از دلایل کفر شیعه، اعتقادات شیعیان نسبت به امامان(ع) در [[توسل]]، اعتقاد به [[عدم تحریف قرآن|تحریف قرآن کریم]]، [[ساب النبی|ناسزا گویی]] به [[صحابه|اصحاب پیامبر(ص)]] می‌داند.<ref>طرطوسی، الشيعة الروافض طائفة شرک و رده، ص۲۶.</ref> و معتقد است که شیعیان چون اهل سنت را کافر می‌دانند بنابراین خودشان نیز کافرند.<ref>طرطوسی، الشيعة الروافض طائفة شرک و رده، ص۴۱.</ref> این در حالی است که [[محمود شلتوت]] از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل تسنن]] [[مصر]] ، مذهب [[شیعه]] را به عنوان یکی از فرقه‌های اسلامی ذکر کرده و طی صدور فتوایی تقلید از مذهب فقهی شیعه را [[مباح|جایز]] دانسته است.<ref>سلهب، الشیخ محمود شلتوت، ۲۰۰۸م، ص۱۵۴؛ بی‌آزار شیرازی، شیخ محمود شلتوت طلایه دار تقریب، ۱۳۸۵ش، ص۱۹۵.</ref>

متکلمان اسلامی در کتب مختلف [[متکلم|کلامی]] برای کفر اقسامی بیان شده است.<ref>سبحانی تبریزی، الإیمان و الکفر فی الکتاب و السنة، ۱۴۱۶ق، ص۴۹.</ref>