جهنم: تفاوت میان نسخه‌ها
←واژه‌شناسی
(تمیزکاری) |
|||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
جهنم به‌معنای چاه بسیار ژرف، در اصل، نام آتشی است که [[خداوند]] با آن گناهکاران را مجازات می‌کند و در اصطلاح [[قرآن کریم]] به معنای جایگاه [[عذاب]] اخروی است که بدکاران و کافران در آنجا به کیفر اعمال خود می‌رسند.<ref>راغب، مفردات، دارالمعرفه، ص۱۰۲؛ ابن اثیر، النهاية، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۳۲۳؛ بیضاوی، انوارالتنزیل، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۱۱۱.</ref> | جهنم به‌معنای چاه بسیار ژرف، در اصل، نام آتشی است که [[خداوند]] با آن گناهکاران را مجازات می‌کند و در اصطلاح [[قرآن کریم]] به معنای جایگاه [[عذاب]] اخروی است که بدکاران و کافران در آنجا به کیفر اعمال خود می‌رسند.<ref>راغب، مفردات، دارالمعرفه، ص۱۰۲؛ ابن اثیر، النهاية، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۳۲۳؛ بیضاوی، انوارالتنزیل، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۱۱۱.</ref> | ||
بیشتر واژه‌شناسان [[مسلمان]]، جهنم را واژه‌ای غیرعربی و معرب شمرده‌اند.<ref>ازهری، تهذیب اللغة، ۱۳۸۴ق، ج ۶، ص۵۱۵؛ جوالیقی، المعرب، ۱۳۶۱ق، ص۱۰۷؛ خفاجی، شفاء الغلیل، ۱۳۲۵ق، ص۵۹.</ref> گروهی نیز، آن را عربی می‌دانستند.<ref>ازهری، تهذیب اللغة، ۱۳۸۴ق، ج۶، ص۵۱۵.</ref> جوهری و راغب اصفهانی جهنم را واژه‌ای فارسی شمرده‌اند. راغب اصل واژه را | بیشتر واژه‌شناسان [[مسلمان]]، جهنم را واژه‌ای غیرعربی و معرب شمرده‌اند.<ref>ازهری، تهذیب اللغة، ۱۳۸۴ق، ج ۶، ص۵۱۵؛ جوالیقی، المعرب، ۱۳۶۱ق، ص۱۰۷؛ خفاجی، شفاء الغلیل، ۱۳۲۵ق، ص۵۹.</ref> گروهی نیز، آن را عربی می‌دانستند.<ref>ازهری، تهذیب اللغة، ۱۳۸۴ق، ج۶، ص۵۱۵.</ref> جوهری و راغب اصفهانی جهنم را واژه‌ای فارسی شمرده‌اند. راغب اصل واژه را «جهنّام» می‌داند.<ref>راغب،مفردات، دارالمعرفه، ص۱۰۲؛جوهری، صحاح، ذیل واژه ی جهنم.</ref> {{یاد| در لغتنامه دهخدا جهنام بافتحه و کسره و ضمه «ج» نقل شده و «ن» مشدد دانسته شده است.}}ابن اثیر، ابن منظور و سیوطی به احتمال عبری بودن اصل این واژه نیز اشاره دارند و آن را برگرفته از «كِهِنّام» عبری می‌دانند.<ref>جوالیقی، المعرب، ۱۳۶۱ق، ص۱۰۷؛ ابن اثیر، النهایه، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۳۲۳؛ سیوطی، الاتقان، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۳۲.</ref> | ||
محققان معاصر غربی جهنم را برگرفته از واژه «گِه‌هینُّم» یا «جِهینَُم» عبری، به معنای دره یا وادی بنی هینَُم به شمار آورده‌اند.<ref>Sacy, ''Lettre de M. le baron Silvestre de Sacy a M. Gracin de Tassy'', p.175; Gieger,''Was hat Mohammed aus dem Judenthume augenommen?'', p.47-48</ref> | محققان معاصر غربی جهنم را برگرفته از واژه «گِه‌هینُّم» یا «جِهینَُم» عبری، به معنای دره یا وادی بنی هینَُم به شمار آورده‌اند.<ref>Sacy, ''Lettre de M. le baron Silvestre de Sacy a M. Gracin de Tassy'', p.175; Gieger,''Was hat Mohammed aus dem Judenthume augenommen?'', p.47-48</ref> | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
===جهنم از مرگ تا قیامت=== | ===جهنم از مرگ تا قیامت=== | ||
فرد [[گناه]] کار پس از مرگ تا رستاخیز عذاب‌هایی را در برزخ تحمل می‌کند و سپس محکمه [[قیامت]] برگزار می‌شود؛ آنانکه اهل بهشتند، از جهنم آسیبی نمی‌بینند و زشت کاران پس از محاکمه به محل مجازات برده می‌شوند. اما در نصوص اسلامی، گاه تصویری غافلگیرکننده از انتقال به جهنم، بی‌درنگ پس از مرگ داده شده است، آن‌سان که گویی در | فرد [[گناه]] کار پس از مرگ تا رستاخیز عذاب‌هایی را در برزخ تحمل می‌کند و سپس محکمه [[قیامت]] برگزار می‌شود؛ آنانکه اهل بهشتند، از جهنم آسیبی نمی‌بینند و زشت کاران پس از محاکمه به محل مجازات برده می‌شوند. اما در نصوص اسلامی، گاه تصویری غافلگیرکننده از انتقال به جهنم، بی‌درنگ پس از مرگ داده شده است، آن‌سان که گویی در پسِ مرگ، آتش جهنم در کمین است.{{یاد| به عنوان نمونه درباره فرعونیانی که در دریا غرق شدند قرآن می گوید: | ||
مِمَّا خَطِيئَاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا نَارًا فَلَمْ يَجِدُوا لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْصَارًا [تا] به سبب گناهانشان غرقه گشتند و [پس از مرگ] در آتشى درآورده شدند و براى خود، در برابر خدا يارانى نيافتند.}} | مِمَّا خَطِيئَاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا نَارًا فَلَمْ يَجِدُوا لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْصَارًا [تا] به سبب گناهانشان غرقه گشتند و [پس از مرگ] در آتشى درآورده شدند و براى خود، در برابر خدا يارانى نيافتند.}} | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
در دنیا پیشوایان هستند که مردم را به آتش می‌خوانند.<ref> قصص، آیه ۴۱؛ بقره، آیه ۲۲۱.</ref> آنان از جنس آدمی‌اند که بر دروازه‌های جهنم ایستاده‌اند و هر کس را که اجابت کند، در آتش می‌افکنند.<ref> بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۳۱۹؛ نعیم بن حماد، الفتن، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۵-۳۶ . </ref>درباره قوم [[نوح]] و [[قوم لوط]] نیز چنین تصویری داده شده است که پس از گرفتار شدن به عذاب الهی و رفتن به کام مرگ، بی‌درنگ به جهنم داخل شده‌اند.<ref> نوح، آیه ۲۵؛ تحریم،آیه ۱۰.</ref> | در دنیا پیشوایان هستند که مردم را به آتش می‌خوانند.<ref> قصص، آیه ۴۱؛ بقره، آیه ۲۲۱.</ref> آنان از جنس آدمی‌اند که بر دروازه‌های جهنم ایستاده‌اند و هر کس را که اجابت کند، در آتش می‌افکنند.<ref> بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۳۱۹؛ نعیم بن حماد، الفتن، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۵-۳۶ . </ref>درباره قوم [[نوح]] و [[قوم لوط]] نیز چنین تصویری داده شده است که پس از گرفتار شدن به عذاب الهی و رفتن به کام مرگ، بی‌درنگ به جهنم داخل شده‌اند.<ref> نوح، آیه ۲۵؛ تحریم،آیه ۱۰.</ref> | ||
جهنم در انتظار نمی‌ماند که تباهاکاران بدانجا راهی شوند، بلکه خود در کمین [[کافر|کافران]] است.<ref> نبأ، آیه ۲۱.</ref> در آستانه ورود جهنمیان آتش آن برافروخته می‌شود،<ref>شعرا، آیه ۹۱، تکویر، آیه ۱۲.</ref> و در حین برقراری محکمه قیامت، حهنم به عرصه آورده می‌شود.<ref>فجر، آیه ۲۳.</ref> بنابر تصویرسازی روایات، آن روز جهنم را با ۷۰هزار زمام در دست ۷۰هزار فرشته می‌آورند، اما می‌رمد و اگر خدایش نگاه ندارد، آسمان‌ها و زمین را آتشی می‌زند<ref> طوسی، الامالی، ۱۴۱۳ق، ص۲۳۷؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۹۵۵م، ج۴، ص۲۱۸۴؛ ترمذی، سنن، ۱۳۵۷ق، ج۴، ص۷۰۱ . </ref> | جهنم در انتظار نمی‌ماند که تباهاکاران بدانجا راهی شوند، بلکه خود در کمین [[کافر|کافران]] است.<ref> نبأ، آیه ۲۱.</ref> در آستانه ورود جهنمیان آتش آن برافروخته می‌شود،<ref>شعرا، آیه ۹۱، تکویر، آیه ۱۲.</ref> و در حین برقراری محکمه قیامت، حهنم به عرصه آورده می‌شود.<ref>فجر، آیه ۲۳.</ref> بنابر تصویرسازی روایات، آن روز جهنم را با ۷۰هزار زمام در دست ۷۰هزار [[فرشته]] می‌آورند، اما می‌رمد و اگر خدایش نگاه ندارد، آسمان‌ها و زمین را آتشی می‌زند<ref> طوسی، الامالی، ۱۴۱۳ق، ص۲۳۷؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۹۵۵م، ج۴، ص۲۱۸۴؛ ترمذی، سنن، ۱۳۵۷ق، ج۴، ص۷۰۱ . </ref> | ||
روز قیامت جهنم به تباهکاران عرضه می‌گردد.<ref>کهف، آیه ۱۰۰؛ احقاف، آیه ۲۰، ۳۴.</ref> مجرمان آتش را می‌بینند و می‌دانند که | روز قیامت جهنم به تباهکاران عرضه می‌گردد.<ref>کهف، آیه ۱۰۰؛ احقاف، آیه ۲۰، ۳۴.</ref> مجرمان آتش را می‌بینند و می‌دانند که بِدان درخواهند افتاد<ref> کهف، آیه ۵۳. </ref> و سختی را پیش از درافتادن بِدان حس می‌کنند<ref>مؤمنون، آیه ۱۰۴؛ مریم، آیه ۶۸؛ سجده، آیه ۲۰؛ تکاثر، آیه ۵-۶.</ref> همین ویژگی موجب شده است تا در قرآن با تعابیری چون «عذاب یوم عظیم»<ref> انعام، آیه ۱۵.</ref> «عذاب یوم عقیم»،<ref>حج، آیه ۵۵.</ref> عذاب یوم کبیر،،<ref> هود، آیه ۳.</ref> جهنم به روز قیامت انتساب یابد. | ||
جهنم مانند یک شکارچی عمل می‌کند، زبانه‌هایی از جهنم برمی‌آید تا گروه‌های خاصی از گناهکاران را از عرصه برباید و به درون خود کشد؛ زبانه‌ای با دو چشم و زبان فصیح که می‌گوید مأمور شکار سه گروه است: جباران عنادورز، آنانکه خدا و رسولش را آزار داده‌اند و آنان که [[بت]] می‌سازند.<ref> ترمذی، سنن، ۱۳۵۷ق، ج۴، ص۷۰۱؛ ابن مبارک، الزهد، دارالکتب العلمیة، ص۱۰۲؛ برای متنی متفاوت نک: ابن عدی، الکامل، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۱۴</ref> گاه این تصویر خاص‌تر شده و از زبانه‌ای سخن آمده است که مانند پرنده‌ای که دانه می‌چیند، قاتلان [[امام حسین]] را می‌گیرد و به درون آتش می‌برد.<ref> مفید، الامالی، ۱۴۰۳ق، ص۱۳۰ .</ref> | جهنم مانند یک شکارچی عمل می‌کند، زبانه‌هایی از جهنم برمی‌آید تا گروه‌های خاصی از گناهکاران را از عرصه برباید و به درون خود کشد؛ زبانه‌ای با دو چشم و زبان فصیح که می‌گوید مأمور شکار سه گروه است: جباران عنادورز، آنانکه خدا و رسولش را آزار داده‌اند و آنان که [[بت]] می‌سازند.<ref> ترمذی، سنن، ۱۳۵۷ق، ج۴، ص۷۰۱؛ ابن مبارک، الزهد، دارالکتب العلمیة، ص۱۰۲؛ برای متنی متفاوت نک: ابن عدی، الکامل، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۱۴</ref> گاه این تصویر خاص‌تر شده و از زبانه‌ای سخن آمده است که مانند پرنده‌ای که دانه می‌چیند، قاتلان [[امام حسین]] را می‌گیرد و به درون آتش می‌برد.<ref> مفید، الامالی، ۱۴۰۳ق، ص۱۳۰ .</ref> | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
*یاوران ستمگران: آنانکه به ستمگران میل می‌کنند<ref>هود، آیه ۱۱۳.</ref> و آنانکه ستمگری را بر جور راهنمایی می‌کنند<ref> شیخ صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ۵۱۳-۵۱۴ . </ref>همچون ستمگران شاخصان اهل جهنم‌اند و آنانکه شلاق بدستند، همپای حاکمان ستمگر، در شمار اولین واردشوندگان به آتش جهنمد.<ref>ابن ابی شیبه، المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۱۶۳؛ ابن ابی عاصم، الاوائل، ۱۴۰۸ق، ص۵۴؛ طبرانی، الاوائل، ۱۴۰۳ق، ص۶۴. </ref> {{سخ}}تعابیر دیگری از اهل جهنم چون طاغیان<ref>نازعات، آیه ۳۹؛ نبأ، آیه ۲۲.</ref> مترفان،<ref> واقعه، آیه ۴۵.</ref> و مسرفان<ref>غافر، آیه ۴۳.</ref> نیز همه به نوعی به مفهوم پیشین و حواشی آن بازگشت دارند. | *یاوران ستمگران: آنانکه به ستمگران میل می‌کنند<ref>هود، آیه ۱۱۳.</ref> و آنانکه ستمگری را بر جور راهنمایی می‌کنند<ref> شیخ صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ۵۱۳-۵۱۴ . </ref>همچون ستمگران شاخصان اهل جهنم‌اند و آنانکه شلاق بدستند، همپای حاکمان ستمگر، در شمار اولین واردشوندگان به آتش جهنمد.<ref>ابن ابی شیبه، المصنف، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۱۶۳؛ ابن ابی عاصم، الاوائل، ۱۴۰۸ق، ص۵۴؛ طبرانی، الاوائل، ۱۴۰۳ق، ص۶۴. </ref> {{سخ}}تعابیر دیگری از اهل جهنم چون طاغیان<ref>نازعات، آیه ۳۹؛ نبأ، آیه ۲۲.</ref> مترفان،<ref> واقعه، آیه ۴۵.</ref> و مسرفان<ref>غافر، آیه ۴۳.</ref> نیز همه به نوعی به مفهوم پیشین و حواشی آن بازگشت دارند. | ||
*عاصیان: تعبیر کلی عصیان بر [[خدا]] و رسول، به عنوان مشخصه‌ای برای اهل جهنم دیده می‌شود.<ref>جن، آیه ۲۳: انعام، آیه ۱۵.</ref> آن کس که عمل زشتی را انجام دهد و خطایش بر او احاطه یابد<ref>بقره، آیه ۸۱ .</ref> در میان گناهان، قرآن کریم بر تضییع حق الناس تأکید ویژه‌ای دارد و از کسانی چون آدمکشان<ref> نساء، آیه ۹۳.</ref> عیبجویان و سخن چینان.<ref>همزه، آیه ۱.</ref> و گنج اندوزانی که از انفاق [[بخل]] می‌ورزند<ref>توبه، آیه ۳۴-۳۵؛ همزه، آیه ۲.</ref> در شمار اهل آتش نام برده شده است. در روایات به گروه‌های دیگری از گناهکاران هم به عنوان اهل جهنم اشاره شده که فراتر از یادکردهای قرآنی است<ref> نک: شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ص۱۵۹ و ۲۹۶؛ مصباح الشریعة، منسوب به امام صادق (ع)، ۱۴۰۰ق، ص۲۰۵.</ref> جهنم ضمن ترس‌انگیز بودن، با شهوات احاطه شده است، بدان معنا که شهوات انسان را از هول جهنم غافل می‌سازد.<ref> نک: بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۳۷۹؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۹۵۵م، ج۴، ص۲۱۷۴.</ref> برخی از محققان معتقدند که | *عاصیان: تعبیر کلی عصیان بر [[خدا]] و رسول، به عنوان مشخصه‌ای برای اهل جهنم دیده می‌شود.<ref>جن، آیه ۲۳: انعام، آیه ۱۵.</ref> آن کس که عمل زشتی را انجام دهد و خطایش بر او احاطه یابد<ref>بقره، آیه ۸۱ .</ref> در میان گناهان، قرآن کریم بر تضییع حق الناس تأکید ویژه‌ای دارد و از کسانی چون آدمکشان<ref> نساء، آیه ۹۳.</ref> عیبجویان و سخن چینان.<ref>همزه، آیه ۱.</ref> و گنج اندوزانی که از انفاق [[بخل]] می‌ورزند<ref>توبه، آیه ۳۴-۳۵؛ همزه، آیه ۲.</ref> در شمار اهل آتش نام برده شده است. در روایات به گروه‌های دیگری از گناهکاران هم به عنوان اهل جهنم اشاره شده که فراتر از یادکردهای قرآنی است<ref> نک: شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ص۱۵۹ و ۲۹۶؛ مصباح الشریعة، منسوب به امام صادق (ع)، ۱۴۰۰ق، ص۲۰۵.</ref> جهنم ضمن ترس‌انگیز بودن، با شهوات احاطه شده است، بدان معنا که شهوات انسان را از هول جهنم غافل می‌سازد.<ref> نک: بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۳۷۹؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۹۵۵م، ج۴، ص۲۱۷۴.</ref> برخی از محققان معتقدند که «حُفّت النار بالشهوات» ظاهرش این است که بهشت با مشقت‌های تکلیف همراه است و اگر کسی بخواهد بهشت برود باید ناراحتی‌های دنیا را تحمل کند؛ اما سرّش این است که رحمت الهی با نقمت الهی همراه است.<ref>حشمت پور، درس لوامع الانوار العرشیه في شرح لصحیفة السجادیه، https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/heshmatpour/sahifeh/92/930315/</ref> | ||
'''همنشینی جمعی گناهکاران'''{{سخ}} | '''همنشینی جمعی گناهکاران'''{{سخ}} | ||
| خط ۷۸: | خط ۷۸: | ||
سخن از اقامت در جهنم برای زمانی بسیار طولانی به تعبیر «[[احقاب]]»<ref>نبأ، آیه ۲۳.</ref> نیز زمینه ساز باور به پایان پذیری جهنم -دستکم برای برخی از اهل آتش- بوده است، برای آنکه از هول جهنم کاسته نشود، در روایات تأکید می‌شود که «به خدا سوگند کسی از آتش رهایی نمی‌یابد، جز آنکه در آن به اندازه احقاب -که هر حقب افزون بر ۸۰ سال است- درنگ داشته باشد.<ref> ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۴۶۴؛ هیثمی، مجمع الزوائد، ۱۳۵۶ق، ج۱۰، ص۳۹۸ . </ref>و اگر به اهل جهنم گفته شود که شما به شمار همه شن‌های دنیا در آتش می‌مانید، باز شادمان می‌شوند.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۱۷۹؛ ابونعیم اصفهانی، حلیة الاولیاء، ۱۳۵۱ق، ج۴، ص۱۶۸.</ref> | سخن از اقامت در جهنم برای زمانی بسیار طولانی به تعبیر «[[احقاب]]»<ref>نبأ، آیه ۲۳.</ref> نیز زمینه ساز باور به پایان پذیری جهنم -دستکم برای برخی از اهل آتش- بوده است، برای آنکه از هول جهنم کاسته نشود، در روایات تأکید می‌شود که «به خدا سوگند کسی از آتش رهایی نمی‌یابد، جز آنکه در آن به اندازه احقاب -که هر حقب افزون بر ۸۰ سال است- درنگ داشته باشد.<ref> ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۴۶۴؛ هیثمی، مجمع الزوائد، ۱۳۵۶ق، ج۱۰، ص۳۹۸ . </ref>و اگر به اهل جهنم گفته شود که شما به شمار همه شن‌های دنیا در آتش می‌مانید، باز شادمان می‌شوند.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۱۷۹؛ ابونعیم اصفهانی، حلیة الاولیاء، ۱۳۵۱ق، ج۴، ص۱۶۸.</ref> | ||
این جهنمیان که پس از تحمل عذابی در قبال اعمال زشت، از جهنم رهایی می‌یابند، در روایات، مسلمانانی گناهکار دانسته شده‌اند.<ref>مسلم، صحیح مسلم، ۱۹۵۵م، ج۱، ص۱۷۸؛ ترمذی، سنن، ۱۳۵۷ق، ج۴، ص۷۱۳؛ احمد بن حنبل، مسند، ۱۳۱۳ق، ج۳، ص۳۵۵ . </ref>بر اساس برخی روایات، آن کس که در قلب او ذره‌ای از [[ایمان]] وجود داشته باشد، روزی از آتش بیرون خواهد رفت.<ref> بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۶و ج۵، ص۲۴۰۰؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۹۵۵م، ج۱، ص۱۷۲و ۱۸۳ . </ref> گاه نیز شفاعت است که موجب رهایی مجرمان از جهنم می‌شود، در حالیکه از شدت عذاب خاکستر شده‌اند.<ref> مسلم، صحیح مسلم، ۱۹۵۵م، ج۱، ص۱۷۲؛ دارمی، سنن، ۱۴۰۷ق، ج۲،ص ۴۲۷. </ref> | این جهنمیان که پس از تحمل عذابی در قبال اعمال زشت، از جهنم رهایی می‌یابند، در روایات، مسلمانانی گناهکار دانسته شده‌اند.<ref>مسلم، صحیح مسلم، ۱۹۵۵م، ج۱، ص۱۷۸؛ ترمذی، سنن، ۱۳۵۷ق، ج۴، ص۷۱۳؛ احمد بن حنبل، مسند، ۱۳۱۳ق، ج۳، ص۳۵۵ . </ref>بر اساس برخی روایات، آن کس که در قلب او ذره‌ای از [[ایمان]] وجود داشته باشد، روزی از آتش بیرون خواهد رفت.<ref> بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۶و ج۵، ص۲۴۰۰؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۹۵۵م، ج۱، ص۱۷۲و ۱۸۳ . </ref> گاه نیز [[شفاعت]] است که موجب رهایی مجرمان از جهنم می‌شود، در حالیکه از شدت عذاب خاکستر شده‌اند.<ref> مسلم، صحیح مسلم، ۱۹۵۵م، ج۱، ص۱۷۲؛ دارمی، سنن، ۱۴۰۷ق، ج۲،ص ۴۲۷. </ref> | ||
==اوصاف جهنم== | ==اوصاف جهنم== | ||