ازدواج موقت: تفاوت میان نسخه‌ها

ازدواج موقت که به آن متعه،<ref>برای نمونه نگاه کنید به شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج۲، ص۱۰۳.</ref>نکاح منقطع<ref>برای نمونه نگاه کنید به محقق کرکی، جامع المقاصد، ج۱۳، ص۷.</ref> و نکاح مدت‌دار (مُؤَجَل)<ref>برای نمونه نگاح کنید به سبزواری، مهذب الاحکام، ج۲۵، ص۷۹.</ref> نیز می‌گویند، عقد زناشویی در مدت معین<ref>دایرة المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۹۹.</ref> و از مسائل اختلافی در فقه شیعه و اهل سنت است<ref>کلانتر، «حاشیه»، در کتاب الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۲۴۵.</ref> که در باب [[ازدواج|نکاح]] از [[ابواب فقه|ابواب فقهی]]، درباره آن سخن رفته است.<ref>دایرة المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۹۹.</ref>

عالمان مسلمان اتفاق نظر دارند که ازدواج موقت در زمان پیامبر(ص) مشروع بود.<ref>قرطبی، تفسیر القرطبی، ج۵، ص۱۳۲؛ سبحانی، متعة النساء فی الکتاب و السنة، ۱۴۲۳ق، ص۱۵.</ref> برخی گفته‌اند پس از وی در تمام دوره خلافت [[ابوبکر]] و بخشی از دوره خلافت [[عمر بن خطاب]]، جایز و مرسوم بود و در نهایت از جانب عمر (در اواخر حیاتش) ممنوع اعلام شد.<ref>عسقلانی، فتح الباری، ج۹، ص۱۷۴.</ref>

در گفتاری از عمر بن خطاب نقل شده که دو متعه وجود دارد که در زمان پیامبر اسلام جایز بوده، ولی او از آنها نهی کرده و انجام‌دهندگان را مجازات می‌کرد: یکی ازدواج موقت و دیگری [[متعه حج]] بود.<ref>قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۳۹۲؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۱۰، ص۴۳.</ref> همچنین در منابع اهل‌سنت و شیعه گفتارهای مختلفی از او نقل کرده‌اند که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم اشاره به نهی از ازدواج موقت دارد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به امینی، الغدیر، ج۶، ص۲۱۱-۲۱۳.</ref>

ازدواج موقت از نظر همه فقیهان شیعه عملی مشروع است.<ref>شهید ثانی، الروضة الفقهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۰۳.</ref> آنان چهار رکن برای این نوع ازدواج در نظر گرفته و احکامی برای هر رکن بیان کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۴۲۹؛ محقق کرکی، جامع المقاصد، ج۱۳، ص۹.</ref> این ارکان عبارتند از:

صیغه یا [[ایجاب و قبول]] در ازدواج موقت، بنا به‌فتوای فقها باید صریح و روشن<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۴۲۹.</ref> و به زبان عربی باشد.<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد، ج۱۳، ص۹.</ref> همچنین به [[اجماع]] فقها، مدت زمان عقد و مقدار [[مهریه]] در آن باید معلوم باشد.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۰، ص۱۶۲ و ص۱۷۲.</ref> براین اساس اگر طرفین عقد بخواهند خودشان صیغه عقد را جاری کنند، پس از تعیین مقدار مهریه و مدت زمان عقد، ابتدا باید زن خطاب به مرد بگوید «زَوَّجْتُکَ نَفْسی عَلَی المَهْرِ الْمَعْلُومِ فی المُدَّةِ المَعْلُومَة؛ خودم را به ازدواج تو در آوردم، به مَهری که معیّن شده، در مدت معلوم.» و بلافاصله مرد بگوید «قَبِلْتُ التَّزْویجَ عَلَی المَهْرِ الْمَعْلُومِ فی المُدَّةِ المَعْلُومَة؛ قبول کردم ازدواج را با مهر معلوم، در مدت معلوم».<ref>[https://www.sistani.org/persian/book/26578/6087/ «عقد موقت»]، سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر آقای سیدعلی حسینی سیستانی.</ref>

 

به‌گفته فقها زن می‌تواند به‌جای کلمه «زَوَّجتُک؛ به ازدواج تو درآوردم»، از کلمات «مَتَّعتُک؛ به متعه تو در آوردم» و «أنکَحْتُک؛ به نکاح تو در آوردم»، نیز استفاده کند و مرد می‌تواند با هر لفظی که نشان‌دهنده رضایت او باشد، مانند «قَبلتُ؛ قبول کردم» و «رضیتُ؛ رضایت دادم»، رضایتش را ابراز کند.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، تحقیق سیدصادق شیرازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۲۸.</ref>

بنا به دیدگاه برخی فقها در صورتی که طرفین عقد نتوانند صیغه را به عربی بخوانند، حتی اگر توانایی گرفتن وکیل برای جاری کردن صیغه را داشته باشند، اگر به زبان دیگری غیر از عربی آن را جاری کنند، عقد صحیح است.<ref>خمینی، تحریر الوسیله، ج۲، ص۲۶۴.</ref> برخی دیگر گفته‌اند در هر حال می‌توان صیغه عقد را به هر زبانی جاری کرد.<ref>شیخ انصاری، کتاب النکاح، ۱۴۳۰ق، ص۷۹؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۶، ص۲۱۵ و ج۲۴، ص۲۱۵؛ خویی، کتاب النکاح، دار العلم، ج۲، ص۱۶۴.</ref>

بنا به دیدگاه فقها ازدواج موقت بین مرد و زن مسلمان و همچنین میان مرد مسلمان و زن کتابی صحیح است.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، تحقیق سیدصادق شیرازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۲۹؛ بحرانی، حدائق الناضرة، ۱۳۶۳ش، ج۲۴، ص۴.</ref> ازدواج موقت میان زن مسلمان و مرد کتابی صحیح نیست.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، تحقیق سیدصادق شیرازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۲۹.</ref> همچنین ازدواج مسلمان با غیر کتابی به اجماع فقها جایز نیست.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۰، ص۲۷.</ref>

از نظر فقها ازدواج موقت با دختر باکره مکروه است و در صورت ازدواج، ازاله بکارت او کراهت دارد.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۰، ص۱۶۰.</ref> در جایز بودن ازدواج موقت با دختر باکره [[رشیده]]،{{یاد|رشید یا رشیده در فقه به کسی اطلاق می‌گردد که توانایی اصلاح امور مالی و قدرت تدبیر در این امور را دارد. (برای نمونه نگاه کنید به نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۶، ص۴۸.) ناصر مکارم شیرازی، در پاسخ به استفتائی، دختر رشیده را دختران با سن بالای سی سال معرفی کرده است. («منظور از دختر رشیده در امر ازدواج»، سایت پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی.)}} بدون اذن ولی (پدر و جد پدری) او، اختلاف نظر وجود دارد.<ref>شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۱۲۰-۱۲۱.</ref> فقیهانی همچون [[شیخ صدوق]]، [[شیخ طوسی]]، [[یوسف بن احمد بحرانی|صاحبْ‌حدائق]] و بیشتر فقهای معاصر بر این نظرند که دختر باکره برای ازدواج موقت یا دائم، نیاز به اجازه دارد.<ref>شیخ صدوق، الهدایة، ۱۴۱۸ق، ص۲۶۰؛ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۲۵۳؛ بحرانی، الحدائق الناظرة، ۱۴۰۶ق، ج۲۳، ص۲۱۲-۲۱۴؛ رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۵۹۰.</ref> عده‌ای دیگر مانند [[شیخ مفید]]، [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]]، [[سید مرتضی]]، [[محقق حلی]]، بر این عقیده‌اند که دختر باکره‌ای که رشیده است، برای ازدواج نیازی به اذن ولی‌اش ندارد.<ref>نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۹۵ق، ج۲۹، ص۱۷۵؛ شیخ مفید، احکام النساء، قم، ص۳۶؛ سید مرتضی، رساله الشریف مرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۳۵؛ محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۰۹.</ref>

اگر مرد وفات کند، حتی اگر دخول صورت نگرفته باشد، زن باید عده وفات، یعنی چهار ماه و ده روز عده نگه دارد.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۳۲؛ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج۲، ص۱۰۷.</ref>

در ازدواج موقت، طلاق وجود ندارد، بلکه با پایان یافتن مدت عقد و همچنین بخشیدن مدت از سوی مرد، جدایی محقق می‌شود.<ref>شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج۲، ص۱۰۵.</ref> همچنین اموری مانند [[ایلاء]] و [[لعان]] در ازدواج موقت، واقع نمی‌شود.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۳۱-۵۳۲؛ شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج۲، ص۱۰۵-۱۰۶.</ref> در وقوع [[ظهار]] اختلاف نظر است.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۳۲.</ref>

بنا به اجماع فقها،<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۳۰۳.</ref> نفقه زن در طول مدت معین‌شده در ازدواج موقت، بر عهده شوهر نیست.<ref>سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۲۵، ص۱۰۵.</ref> البته اگر شرط کرده باشند، نفقه ثابت می‌شود.<ref>سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۲۵، ص۱۰۵.</ref> همچنین گفته‌اند [[حق هم‌خوابگی]] در ازدواج موقت واقع نمی‌شود؛ مگر آن که شرط کرده باشند.<ref>مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ج۵، ص۸.</ref>

آیه متعه از مهم‌ترین آیاتی است که فقهای شیعه برای اثبات مشروعیت ازدواج موقت بدان استناد می‌کنند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به فاضل مقداد، کنز العرفان فی فقه القرآن، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۴۹-۱۵۳؛ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۲۵، ص۷۹-۸۰؛ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ج۵، ص۱۰.</ref> فقها همچنین به آیاتی همچون [[آیه ۲۵ سوره نساء]] و [[آیه ۱۰ سوره ممتحنه]]، تمسک کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۲۵، ص۸۰.</ref>

روایات [[متواتر|متواتری]] از [[پیامبر(ص)]] و [[امامان شیعه]] در مشروعیت ازدواج موقت نقل شده است.<ref>سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۲۵، ص۷۹؛ مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ج۵، ص۱۵.</ref> [[حر عاملی]] در کتاب [[وسائل الشیعه]]، ۳۲ روایت از ائمه معصومین(ع) نقل کرده است که بر مشروعیت ازدواج موقت دلالت دارند.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۲۱، ص۵-۱۲.</ref> او همچنین در ۴۵ باب، روایاتی که در بیان احکام مختلف ازدواج موقت نقل شده را گردآوری کرده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۶ق، ج۲۱، ص۱۳-۷۹.</ref>

فقهای مسلمان [[اجماع]] دارند که ازدواج موقت در عصر [[پیامبر(ص)]] مشروع بوده است.<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد، ج۱۳، ص۷.</ref> برخی فقیهان [[اهل سنت]] بر این باورند که این حکم [[نسخ]] شد؛ اما فقهای امامیه اجماع دارند که این حکم نسخ نشده و ازدواج موقت همچنان عملی مشروع محسوب می‌شود.<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد، ج۱۳، ص۷؛ طباطبایی، ریاض المسائل، ج۱۱، ص۳۱۳.</ref>

اهل سنت معتقدند حکم ازدواج موقت نسخ گردید و برای همیشه تحریم شد؛<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ج۴۱، ص۳۳۳-۳۳۴؛ محقق کرکی، جامع المقاصد، ج۱۳، ص۷.</ref> اما در این که این حکم چگونه، در چه زمانی و توسط چه کسی نسخ گردید، نظرات مختلفی ارائه شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به نووی، شرح النووی علی مسلم، ج۹، ص۱۸۱؛ ابن‌رشد، بدایة المجتهد، ج۳، ص۸۰؛ ماوردی، الحاوی الکبیر، ج۹، ص۳۳۰؛ جصاص، احکام القرآن للجصاص، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۹۰.</ref> برخی گفته‌اند ازدواج موقت از ازدواج‌های [[عصر جاهلیت]] بود که در صدر اسلام [[مباح]] شمرده شد و سپس [[حرام]] گردید.<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ج۴۱، ص۳۳۳.</ref> البته در این که در [[غزوه خیبر|روز خیبر]] حرام شد یا در [[حجة الوداع]] یا روز [[فتح مکه]] یا در [[جنگ تبوک]] یا [[غزوه حنین]] یا [[عمره القضا]]، اختلاف نظر وجود دارد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌رشد، بدایة المجتهد، ج۳، ص۸۰؛ ماوردی، الحاوی الکبیر، ج۹، ص۳۳۰.</ref> برخی نیز گفته‌اند پیامبر در روز خیبر ازدواج موقت را نهی کرد و در روز فتح مکه آن را اجازه داد<ref>جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ج۴۱، ص۳۳۳.</ref> و نیز گفته شده که وی در حجة الوداع آن را اجازه داد و سپس برای همیشه حرام نمود.<ref>جصاص، احکام القرآن للجصاص، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۹۰.</ref>

گروهی نیز معتقدند که حکم ازدواج موقت در عصر پیامبر با نزول آیاتی مانند آیات ۵ تا ۷ [[سوره مؤمنون]] نسخ شد.<ref>برای نمونه نگاه کنید به جصاص، احکام القرآن، ج۲، ص۱۸۷ و ج۳، ص۳۳۰؛ ماوردی، الحاوی الکبیر، ج۹، ص۳۲۹.</ref>  آنان بر این باورند که مطابق این آیات، مؤمنان، افراد پاکدامنی هستند که غیر از همسران یا کنیزان‌شان با کسی کامجویی نمی‌کنند و کسانی که غیر از این طریق به‌دنبال بهره‌گیری جنسی باشند، از حدود الهی تجاوز کرده‌اند؛ ازدواج موقت هیچ‌یک از این دو مورد (همسر و کنیز) نیست، پس تجاوز از حدود الهی است.<ref>جصاص، احکام القرآن، ج۲، ص۱۸۷ و ج۳، ص۳۳۰؛ ماوردی، الحاوی الکبیر، ج۹، ص۳۲۹.</ref>  

در پاسخ گفته‌اند که آیات ۵ تا ۷ سوره مؤمنون در [[مکه]] نازل شد و [[آیه متعه]] که برای حلیت و جواز ازدواج موقت بدان استناد می‌کنند، پس از این آیات و در [[مدینه]] نازل شد و نسخ‌کننده نباید پیش از نسخ‌شده باشد، پس آیات ۵ تا ۷ سوره مؤمنون، نمی‌تواند آیه متعه و حکم جواز ازدواج موقت را نسخ کند.<ref>عاملی، زواج المتعة، ج۱، ص۲۱۲.</ref> ضمن آن که در ازدواج موقت، زن در مدت معین‌شده توسط طرفین عقد، همسر شرعی مرد محسوب می‌شود و روابط زناشویی آنان، تجاوز از حدود الهی نیست.<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۷۷؛ عاملی، زواج المتعة، ج۱، ص۲۱۴.</ref>

عالمان اهل سنت برای اثبات این مطلب که حکم ازدواج موقت در عصر پیامبر نسخ شده، به برخی روایاتی که در منابع روایی‌شان نقل شده،<ref>برای نمونه نگاه کنید به بخاری، صحیح البخاری، ج۵، ص۱۳۵؛ نووی، شرح النووی علم مسلم، ج۹، ص۱۸۰.</ref> نیز تمسک کرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌رشد، بدایة المجتهد، ج۳، ص۸۰.</ref> همچنین در برخی منابع روایی اهل سنت روایاتی از عمر بن خطاب نقل شده که اذعان می‌کند ازدواج موقت در عصر پیامبر مباح بوده و او خودش از آن نهی کرده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به جصاص، احکام القرآن، ج۱، ص۳۵۲؛ ماوردی، الحاوی الکبیر، ج۹، ص۳۲۸؛ سرخسی، المبسوط، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۲۷.</ref> امامیه با استناد به همین روایات، تحریم ازدواج موقت توسط پیامبر را رد کرده‌اند و بر این باورند که ازدواج موقت نخستین بار توسط عمر بن خطاب، تحریم و ممنوع شد<ref>برای نمونه نگاه کنید به عاملی، زواج المتعة، ج۳، ص۷۵؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۱۰، ص۴۴.</ref> و این عمل او را نوعی [[بدعت|بدعت‌گذاری]] در دین و [[اجتهاد در مقابل نص]] و مخالفت با تشریع پیامبر(ص)، به شمار آورده‌اند.<ref>شرف الدین، النص و الاجتهاد، ۱۴۰۴ق، ص۲۰۷-۲۰۸؛ امینی، الغدیر، ج۶، ص۲۱۳؛ عاملی، زواج المتعة، ج۳، ص۱۰.</ref>

برخی عالمان اهل سنت ادعا کرده‌اند که صحابه بر حرمت ازدواج موقت، اجماع کرده‌اند.<ref>عسقلانی، فتح الباری، ج۹، ص۱۷۳؛ کاندهلوی، اوجز المسالک، ۱۴۲۴ق، ج۹، ص۵۲۰-۵۲۲.</ref> [[سیدجعفر مرتضی]] با مردود شمردن این ادعا، به اسامی برخی صحابه مانند [[امام علی(ع)]]، [[جابر بن عبدالله انصاری]]، [[عبدالله بن مسعود]]، [[عبدالله بن عباس]]، [[انس بن مالک]]، [[عمار بن یاسر]]، [[زید بن ثابت]]، [[سلمان فارسی]]، [[زید بن ارقم]]، [[ابوسعید خدری]] و...اشاره کرده است که به حلیت ازدواج موقت و استمرار حلیت آن قائل بوده‌اند.<ref>عاملی، زواج المتعة، ج۲، ص۱۱-۱۹.</ref>

سایر [[فرق اسلامی|فِرَق اسلامی]] همچون [[اباضیه]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به جمعی از نویسندگان، موسوعة الفقه الاباضی، ۱۴۳۸ق، ج۷، ص۳۵۳-۳۵۴.</ref> [[زیدیه]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به احمد بن عیسی، رأب الصدع، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۸۷۶-۸۷۷.</ref> و [[اسماعیلیه]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۲۹.</ref> مانند اهل سنت، بر این نظرند که ازدواج موقت در عصر پیامبر جایز بود و سپس حکم آن نسخ گردید و حرام شد.

*بحرانی، یوسف، حدائق الناضرة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش.