تمسخر: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
تمسخر از رذائل اخلاقی به‌معنای بیان کردن گفتار یا کردار یا وصف یا خلقت کسی، به صورت خنده‌آور است.<ref>خرمشاهی، دانشنامۀ قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۱۹۶.</ref> خداوند در آیه ۱۱ سوره حجرات، انسان‌ها را از تمسخر یکدیگر نهی کرده است.<ref>سوره حجرات، آیه ۱۱.</ref> آیات متعددی در قرآن به تمسخر با واژگانی همچون: «همز»؛<ref>سوره همزه، آیه۱.</ref> «لمز»<ref>سوره توبه، آیه | تمسخر از رذائل اخلاقی به‌معنای بیان کردن گفتار یا کردار یا وصف یا خلقت کسی، به صورت خنده‌آور است.<ref>خرمشاهی، دانشنامۀ قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۱۹۶.</ref> خداوند در آیه ۱۱ سوره حجرات، انسان‌ها را از تمسخر یکدیگر نهی کرده است.<ref>سوره حجرات، آیه ۱۱.</ref> آیات متعددی در قرآن به تمسخر با واژگانی همچون: «همز»؛<ref>سوره همزه، آیه۱.</ref> «لمز»<ref>سوره توبه، آیه ۵۸؛ سوره توبه، آیه۷۹.</ref>؛ «غمز»؛<ref> سوره مطفّفین، آیه ۳۰.</ref> «تنابز»؛<ref>سوره حجرات، آیه۱۱.</ref> «ضِحْک»،<ref>سوره مؤمنون، آیه ۱۱۰.</ref> با اهداف کوچک شمردن، تحقیرکردن، توجه‌دادن به عیوب دیگران، بکار رفته است. | ||
== جایگاه و اهمیت== | == جایگاه و اهمیت== | ||
تمسخر دیگران یکی از رذایل اخلاقی<ref>نراقی، جامع السعادة، | تمسخر دیگران یکی از رذایل اخلاقی<ref>نراقی، جامع السعادة، اعلمی، ج۲، ص۲۹۷.</ref> و از زشت‌ترین گناهان برشمرده شده است<ref>نراقی، معراج السعادة، ۱۳۸۱ش، ص۵۵۶.</ref> به گفته [[ملا احمد نراقی|ملااحمد نراقی]] مسخره کننده از ایمان، انسانیت و عقل بی‌بهره و در قیامت گرفتار انواع عذاب خواهد شد<ref>نراقی، معراج السعاده، ۱۳۸۱ش، ص۵۵۵. </ref>در آیات و روایات متعدد به مذمت تمسخر اشاره شده<ref>کاشف الغطاء، أنوار الفقاهة، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۳.</ref> و چنین خصلتی زشتی صفت مجرمین،<ref>سوره مطففین، آیه ۲۹.</ref> صفت [[منافق|منافقین]]،<ref>سوره بقره، آیات ۱۴ ـ ۱۵.</ref> ظالم‌ترین افراد<ref>سوره کهف، آیات ۵۶ ـ۵۷.</ref> و افراد بی‌خرد<ref>سوره مائده، آیه۵۸.</ref> معرفی شده است. همچنین در کتاب‌های حدیثی و اخلاقی، باب‌های جداگانه‌ای به تمسخر اختصاص داده شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۰ ـ ۳۵۶؛ محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ۱۳۸۹ش، ج۵، ص۲۴۸ ـ ۲۴۹. </ref> برای نمونه در کتاب [[بحار الانوار (کتاب)|بحارالانوار]] در باب الغمز و اللمز و السخریة و الاستهزاء، آیات و احادیثی در مذمت تمسخر نقل شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۵، ص۲۹۲.</ref> براساس آیات قرآن مسخره‌کنندگان، مورد استهزا خداوند قرار می‌گیرند.<ref>سورۀ بقره، آیۀ ۱۵؛ سورۀ توبه، آیۀ ۷۹. </ref>در روایتی از [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] در مورد آیاتی که استهزا را به خداوند نسبت می‌دهند، سؤال شد که حضرت در پاسخ، مراد از آیات را کیفر و عذاب مسخره‌کنندگان برشمرده‌اند.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، جهان، ج۱، ص۱۲۴؛ طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۵. </ref>تمسخر در کتاب‌های اخلاقی نیز به‌عنوان یکی از رذایل اخلاقی مورد بحث قرار گرفته است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به نراقی، جامع السعاده، ج۲، ص۲۹۷ ـ۳۰۰.</ref> | ||
ابو حامد محمدغزالی( | ابو حامد محمدغزالی(۴۵۰ ـ ۵۰۵ق) میان استهزا و مزاح فرق گذاشته، به این صورت که اگر مخاطب، خود به بیان عیب و نقص خود، راضی باشد، چنین رفتاری مزاح است و در غیر این‌صورت، استهزا است.<ref>غزالی، احیاء العلوم، دارالکتاب العربی، ج۹، ص۳۱.</ref> | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = :{{سخ}} {{حدیث|یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَیٰ أَنْ یکونُوا خَیرًا مِنْهُمْ|ترجمه=ای اهل ایمان، هرگز نباید قومی قوم دیگر را مسخره و استهزا کنند، شاید مسخره‌شده‌ها از مسخره‌کنندگان بهتر باشند.}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[سوره حجرات]]، آیه ۱۱.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = :{{سخ}} {{حدیث|یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَیٰ أَنْ یکونُوا خَیرًا مِنْهُمْ|ترجمه=ای اهل ایمان، هرگز نباید قومی قوم دیگر را مسخره و استهزا کنند، شاید مسخره‌شده‌ها از مسخره‌کنندگان بهتر باشند.}}|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[سوره حجرات]]، آیه ۱۱.</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
به گفته صاحب [[العروة الوثقی (کتاب)|عروة الوثقی]] جواب [[سلام]] کسی که از روی استهزا سلام می‌کند، [[واجب]] نیست<ref>طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۳۰۱.</ref> استهزا به دین،<ref>نجفی جواهری، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴۱، ص۶۰۰.</ref> شرع و خداوند، کفر و در حکم ارتداد است ولی چون غالب افراد از روی جهالت این کار را می‌کنند، باید تأدیب شوند<ref>شیخ عباس قمی، الغایة القصوی، ج۲، ص۳۰۵.</ref> کسب درآمد نیز از راه تمسخر دیگران، از کسب‌های حرام دانسته شده و در برخی کتب فقهی، از آن سخن به میان آمده است.<ref>کاشف الغطاء، أنوار الفقاهة، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۳.</ref> | به گفته صاحب [[العروة الوثقی (کتاب)|عروة الوثقی]] جواب [[سلام]] کسی که از روی استهزا سلام می‌کند، [[واجب]] نیست<ref>طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، ۱۳۹۷ق، ج۳، ص۳۰۱.</ref> استهزا به دین،<ref>نجفی جواهری، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴۱، ص۶۰۰.</ref> شرع و خداوند، کفر و در حکم ارتداد است ولی چون غالب افراد از روی جهالت این کار را می‌کنند، باید تأدیب شوند<ref>شیخ عباس قمی، الغایة القصوی، المکتبة المرتضویة، ج۲، ص۳۰۵.</ref> کسب درآمد نیز از راه تمسخر دیگران، از کسب‌های حرام دانسته شده و در برخی کتب فقهی، از آن سخن به میان آمده است.<ref>کاشف الغطاء، أنوار الفقاهة، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۳.</ref> | ||
== آیا تمسخر از گناه کبیره است؟== | == آیا تمسخر از گناه کبیره است؟== | ||
برخی مسخره‌کردن و خندیدن به دیگران را [[حرام]] و از [[گناهان کبیره]] دانسته‌اند.<ref>غزالی، إحیاء علوم الدین، ج۹، ص۳۰.</ref> بیان کردن گفتار یا کردار یا وصف یا خلقت کسی، به‌طوری که سبب خندۀ دیگران شود، به گفتار باشد یا به عمل، به ایماء یا اشاره باشد یا به کنایه در گناه کبیره بودنش شکی نیست<ref>دستغیب، گناهان کبیره، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۹۲.</ref> این کار هرگاه موجب آزار دیگران شود، حرام است<ref> فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۲۳۶.</ref> | برخی مسخره‌کردن و خندیدن به دیگران را [[حرام]] و از [[گناهان کبیره]] دانسته‌اند.<ref>غزالی، إحیاء علوم الدین، دارالکتاب العربی، ج۹، ص۳۰.</ref> بیان کردن گفتار یا کردار یا وصف یا خلقت کسی، به‌طوری که سبب خندۀ دیگران شود، به گفتار باشد یا به عمل، به ایماء یا اشاره باشد یا به کنایه در گناه کبیره بودنش شکی نیست<ref>دستغیب، گناهان کبیره، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۹۲.</ref> این کار هرگاه موجب آزار دیگران شود، حرام است<ref> فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۲۳۶.</ref> | ||
== انگیزه‌ها== | == انگیزه‌ها== | ||
برای مسخره کردن علل و انگیزه‌های مختلفی ذکر کردند از جمله: | برای مسخره کردن علل و انگیزه‌های مختلفی ذکر کردند از جمله: | ||
{{ستون|۳}} | {{ستون|۳}} | ||
#جهل و نادانی | #جهل و نادانی | ||
#[[تکبر]]<ref>واحد تحقیقات موسسه فرهنگی هنری جام طهور، دائرة المعارف طهور: ادب و اخلاق، ۱۳۹۵ش، ص۴۰ | #[[تکبر]]<ref>واحد تحقیقات موسسه فرهنگی هنری جام طهور، دائرة المعارف طهور: ادب و اخلاق، ۱۳۹۵ش، ص۴۰ ـ۴۳.</ref> | ||
# انتقامجویی | # انتقامجویی | ||
# مجلس‌آرایی | # مجلس‌آرایی | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
# [[غیبت]] کردن | # [[غیبت]] کردن | ||
# ضعف [[ایمان]] | # ضعف [[ایمان]] | ||
#[[عیب‌جویی]]<ref>سلمانی کیاسری، اخلاق عملی، ۱۳۸۵ش، ص۱۱۰ | #[[عیب‌جویی]]<ref>سلمانی کیاسری، اخلاق عملی، ۱۳۸۵ش، ص۱۱۰ ـ ۱۱۱.</ref> | ||
# دشمنی | # دشمنی | ||
#تحقیر دیگران<ref>نراقی، جامع السعادات، ج۲، ص۲۹۷.</ref> | #تحقیر دیگران<ref>نراقی، جامع السعادات، اعلمی، ج۲، ص۲۹۷.</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==آثار و پیامدها== | ==آثار و پیامدها== | ||
برخی از پیامدهایی که در قرآن و روایات برای تمسخرکنندگان بیان شده، عبارتند از: | برخی از پیامدهایی که در قرآن و روایات برای تمسخرکنندگان بیان شده، عبارتند از: | ||
*از دنیا نمی‌رود تا اینکه به همان چیزی که دیگران را تحقیر و تمسخر کردن، دچار شوند<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۰ | *از دنیا نمی‌رود تا اینکه به همان چیزی که دیگران را تحقیر و تمسخر کردن، دچار شوند<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۵۰ ـ۳۵۶.</ref> | ||
*افسوس خداوند از مسخره کنندگان که قابل هدایت نیستند<ref>سوره یس، آیه۳۰.</ref> | *افسوس خداوند از مسخره کنندگان که قابل هدایت نیستند<ref>سوره یس، آیه۳۰.</ref> | ||
*عاقبت به شرّی استهزاء کننده<ref>سوره روم، آیه۱۰.</ref> | *عاقبت به شرّی استهزاء کننده<ref>سوره روم، آیه۱۰.</ref> | ||
*مقابله به مثل از جانب خداوند<ref>سوره هود، آیه ۳۸.</ref> | *مقابله به مثل از جانب خداوند<ref>سوره هود، آیه ۳۸.</ref> | ||
*از بین رفتن و بی‌ثمر شدن تمام تلاش و کوشش‌هایشان در دنیا<ref>سوره کهف، | *از بین رفتن و بی‌ثمر شدن تمام تلاش و کوشش‌هایشان در دنیا<ref>سوره کهف، آیه ۱۰۴؛ سوره کهف، آیه ۱۰۶.</ref> | ||
*فراموش شدن ذکر و یاد خدا با مشغول شدن به تمسخر [[ایمان|مؤمنین]] و خندیدن به آنان.<ref>سوره مؤمنون، آیه۱۱۰؛ | *فراموش شدن ذکر و یاد خدا با مشغول شدن به تمسخر [[ایمان|مؤمنین]] و خندیدن به آنان.<ref>سوره مؤمنون، آیه۱۱۰؛ صدوق، إعتقادات الإمامیة، ۱۴۱۴ق، ص۲۶.</ref> | ||
* [[جهنم|آتش دوزخ]] جایگاهشان خواهد بود.<ref>سوره کهف، آیه ۱۰۶.</ref> | * [[جهنم|آتش دوزخ]] جایگاهشان خواهد بود.<ref>سوره کهف، آیه ۱۰۶.</ref> | ||
*در روایتی از پیامبر(ص) نقل شده است که دَرِ بهشت، به‌روی مسخره‌کنندگان باز می‌گردد و به او گفته می‌شود: «بیا». او با سختی به در [[بهشت]] می‌رسد و چون نزدیک می‌شود، در به رویش بسته می‌شود. سپس درِ دیگری به رویش باز می‌شود. این کار مرتّباً تکرار می‌شود.<ref>هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۶۵۰، ح۸۳۲۸.</ref> | *در روایتی از پیامبر(ص) نقل شده است که دَرِ بهشت، به‌روی مسخره‌کنندگان باز می‌گردد و به او گفته می‌شود: «بیا». او با سختی به در [[بهشت]] می‌رسد و چون نزدیک می‌شود، در به رویش بسته می‌شود. سپس درِ دیگری به رویش باز می‌شود. این کار مرتّباً تکرار می‌شود.<ref>هندی، کنزالعمال، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۶۵۰، ح۸۳۲۸.</ref> | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
==راهکارهای درمان == | ==راهکارهای درمان == | ||
ملااحمد نراقی معتقد است که برای درمان صفت تمسخر باید مراحلی را انجام داد؛ از جمله: | ملااحمد نراقی معتقد است که برای درمان صفت تمسخر باید مراحلی را انجام داد؛ از جمله: | ||
* توجه به آیات و روایاتی که در مذمت تمسخر وارد شده است<ref>نراقی، جامع السعادات، ج۲، ص۲۹۸ ۲۹۹.</ref> | * توجه به آیات و روایاتی که در مذمت تمسخر وارد شده است<ref>نراقی، جامع السعادات، اعلمی، ج۲، ص۲۹۸ ـ ۲۹۹.</ref> | ||
* توجه به آثار اخروی تمسخر مانند: عذاب در [[آخرت]] و ذلت و خواری او در [[قیامت]]<ref>نراقی، جامع السعادات، ج۲، ص۳۰۰.</ref> | * توجه به آثار اخروی تمسخر مانند: عذاب در [[آخرت]] و ذلت و خواری او در [[قیامت]]<ref>نراقی، جامع السعادات، اعلمی، ج۲، ص۳۰۰.</ref> | ||
* اگر استهزا ناشی از عدوات و تکبر باشد باید آنها را از خود برطرف کند تا خصلت مسخره کردن او از بین برود<ref>نراقی، جامع السعادات، ج۲، ص۲۹۸.</ref> | * اگر استهزا ناشی از عدوات و تکبر باشد باید آنها را از خود برطرف کند تا خصلت مسخره کردن او از بین برود<ref>نراقی، جامع السعادات، اعلمی، ج۲، ص۲۹۸.</ref> | ||
*اگر هدف از انجام استهزا؛ به دست آوردن مال دنیاست، بداند که روزی‌رسان خدای متعال است و اگر دست از این عمل بردارد و تقوای الهی پیشه کند، رزق و روزی‌اش چند برابر می‌شود.<ref>نراقی، جامع السعادات، ج۲، ص۲۹۸.</ref> | *اگر هدف از انجام استهزا؛ به دست آوردن مال دنیاست، بداند که روزی‌رسان خدای متعال است و اگر دست از این عمل بردارد و تقوای الهی پیشه کند، رزق و روزی‌اش چند برابر می‌شود.<ref>نراقی، جامع السعادات، اعلمی، ج۲، ص۲۹۸.</ref> | ||
*ترک همنشینی با مسخره‌کنندگان<ref>سوره انعام، آیه ۶۸.</ref> | *ترک همنشینی با مسخره‌کنندگان<ref>سوره انعام، آیه ۶۸.</ref> | ||
==موارد جواز== | ==موارد جواز== | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
*قرآن‌کریم | *قرآن‌کریم. | ||
*دستغیب، عبدالحسین، گناهان کبیره، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۸ش. | *دستغیب، عبدالحسین، گناهان کبیره، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۸ش. | ||
*خرمشاهی، بهاءالدینی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، | *خرمشاهی، بهاءالدینی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، دوستان ناهید، ۱۳۷۷ش. | ||
*سلمانی کیاسری، محمد، اخلاق عملی، | *سلمانی کیاسری، محمد، اخلاق عملی، قم، مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۵ش. | ||
* | *صدوق، محمد بن علی، إعتقادات الإمامیة، چاپ دوم، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۴ق. | ||
*شیخ عباس قمی، الغایة القصوی، | *صدوق، محمدبن علی، تحقیق: لاجوردی، مهدی، عیون أخبار الرضا(ع)، تهران، جهان، [بی‌تا]. | ||
*طباطبایی یزدی، سید | *شیخ عباس قمی، عباس بن محمدرضا، الغایة القصوی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، [بی‌تا]. | ||
*طبرسی، | *طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، بیروت، الأمیرة، ۱۳۹۷ ـ ۱۳۹۸ق. | ||
*غزالی، محمد، إحیاء علوم الدین، محقق: | *طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، تحقیق: موسوی خرسان، محمدباقر، مشهد، المرتضی، ۱۴۰۳ق. | ||
*غزالی، | *غزالی، محمد، إحیاء علوم الدین، محقق: عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقی، لبنان، دارالکتاب العربی، [بی‌تا]. | ||
*فیض کاشانی، | *غزالی، محمد بن محمد، کیمیای سعادت، مصحح: احمد آرام، [بی‌جا]، [بینا]، ۱۳۳۱ش. | ||
*کاشف‌الغطاء، حسن، أنوار الفقاهة، | *فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، المحجة البیضاء، چاپ چهارم، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق. | ||
*کلینی، | *کاشف‌الغطاء، حسن، أنوار الفقاهة، نجف، مؤسسة کاشف الغطاء العامة، ۱۴۲۲ق. | ||
*محمدی ری‌شهری، محمد؛ شیخی، حمیدرضا، میزان الحکمة، | *کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق: غفاری علی‌اکبر و آخوندی، محمد، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق، | ||
*مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، [بی‌جا] | *محمدی ری‌شهری، محمد؛ شیخی، حمیدرضا، میزان الحکمة، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۹ش. | ||
*نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات، چاپ چهارم، | *مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، [بی‌جا]، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق. | ||
*نراقی، ملااحمد، معراج السعادة، | *نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات، چاپ چهارم، بیروت، اعلمی، [بی‌تا]. | ||
*نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق: قوچانی، محمود، چاپ هفتم، | *نراقی، ملااحمد، معراج السعادة، قم، هجرت، ۱۳۸۱ش. | ||
*واحد تحقیقات موسسه فرهنگی هنری جام طهور، دائرة المعارف طهور: اعلام، [بی‌جا] | *نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق: قوچانی، محمود، چاپ هفتم، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش. | ||
*هندی، متقی، کنزالعمال، محقق: بکری حیانی صفوة السقا، چاپ پنجم، | *واحد تحقیقات موسسه فرهنگی هنری جام طهور، دائرة المعارف طهور: اعلام، [بی‌جا]، موسسه فرهنگی هنری جام طهور، ۱۳۹۵ش. | ||
*هندی، متقی، کنزالعمال، محقق: بکری حیانی صفوة السقا، چاپ پنجم، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۱ق. | |||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||