confirmed، protected، templateeditor
۱٬۹۵۷
ویرایش
آیه ۲۸ سوره رعد: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح نویسه‌های عربی
(اصلاح نویسه‌های عربی) |
|||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
| آیات مرتبط=آیه۴ سوره فتح؛ آیه ۲۷ ـ۳۰ سوره فجر؛ آیه ۱۰ سوره انفال. | | آیات مرتبط=آیه۴ سوره فتح؛ آیه ۲۷ ـ۳۰ سوره فجر؛ آیه ۱۰ سوره انفال. | ||
}} | }} | ||
'''آیه ۲۸ سوره رعد''' به بیان | '''آیه ۲۸ سوره رعد''' به بیان ویژگی مؤمنین که فقط با یاد [[خدا]] دلهایشان آرام می‌گیرد، اشاره دارد. [[تفسیر قرآن|مفسران]] برای معنای «ذکر» معانی مختلفی ازجمله: قرآن کریم (معجزه روشن)، یادآوری خداوند متعال و انس با او، یادآوری رحمت و مغفرت، یادآوری [[توحید]] و دلایل وحدانیت خداوند، برشمرده‌اند. | ||
[[سید محمدحسین طباطبائی|سید محمدحسین طباطبایی]] پذیرش خاص نفس را سبب آرامش و مانع اضطراب دانسته و گفته این آیه، انحصار دارد؛ یعنی فقط با یاد [[خدا|خداست]] که دل‌ها اطمینان می‌یابد. [[کشف الاسرار میبدی|تفسیر کشف الاسرار]] این آیه را از آیات امیدبخش برای مؤمنین می‌داند. برخی مفسران، این آیه را به‌عنوان قاعده کلی و ماندگار (که با | [[سید محمدحسین طباطبائی|سید محمدحسین طباطبایی]] پذیرش خاص نفس را سبب آرامش و مانع اضطراب دانسته و گفته این آیه، انحصار دارد؛ یعنی فقط با یاد [[خدا|خداست]] که دل‌ها اطمینان می‌یابد. [[کشف الاسرار میبدی|تفسیر کشف الاسرار]] این آیه را از آیات امیدبخش برای مؤمنین می‌داند. برخی مفسران، این آیه را به‌عنوان قاعده کلی و ماندگار (که با یاد خدا دلهایشان آرام می‌گیرد) برای [[ایمان|مؤمنان]] و بر هر قلبی که بر [[فطرت]] اولیه باقی مانده است، برشمرده‌اند. در پاره‌ای از [[حدیث|احادیث]]، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر]] به‌خاطر آن که مردم را به یاد خدا می‌انداخت و تربیت می‌کرد، به‌عنوان «ذکر اللَّه» معرفی شده است. | ||
==متن، ترجمه و معنای ذکر== | ==متن، ترجمه و معنای ذکر== | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
|تورفتگی=۰ | |تورفتگی=۰ | ||
|تراز=وسط | |تراز=وسط | ||
|عنوان={{عربی|اندازه=92%| | |عنوان={{عربی|اندازه=92%|الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ}} | ||
| آنها | | آنها که به خدا ایمان آورده و دلهاشان به یاد خدا آرام می گیرد، آگاه شوید که تنها یاد خدا آرام بخش دلهاست. | ||
}} | }} | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =[[مرتضی مطهری]]:{{سخ}}چرا قرآن می‌گوید:« الا بذکر الله تطمئن القلوب» بدانید که منحصرا و منحصرا «بذکر الله» که مقدم شده است، علامت انحصار است با یک چیز قلب بشر آرام می‌گیرد و از اضطراب و دلهره نجات پیدا می‌کند و آن، یاد خدا و انس با خداست.|تاریخ بایگانی| منبع =مطهری، | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول =[[مرتضی مطهری]]:{{سخ}}چرا قرآن می‌گوید:« الا بذکر الله تطمئن القلوب» بدانید که منحصرا و منحصرا «بذکر الله» که مقدم شده است، علامت انحصار است با یک چیز قلب بشر آرام می‌گیرد و از اضطراب و دلهره نجات پیدا می‌کند و آن، یاد خدا و انس با خداست.|تاریخ بایگانی| منبع =مطهری، انسان کامل، صدرا، ص۸۲| تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
[[تفسیر قرآن|مفسران]] برای معنای «ذکر» در آیه ۲۸ سوره رعد معانی مختلفی بیان کرده‌اند، از جمله: | [[تفسیر قرآن|مفسران]] برای معنای «ذکر» در آیه ۲۸ سوره رعد معانی مختلفی بیان کرده‌اند، از جمله: | ||
*[[قرآن|قرآن کریم]]؛ زمخشری، منظور از ذکر را قرآن کریم | *[[قرآن|قرآن کریم]]؛ زمخشری، منظور از ذکر را قرآن کریم دانسته؛ زیرا قرآن معجزه روشنی است که قلب‌ها را آرام می‌کند و یقین دل را می‌افزاید.<ref>زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۲۸؛ بیضاوی، اَنوار التنزیل واَسرار التأویل، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۸۷.</ref> | ||
*یادآوری [[خدا|خداوند]] و انس با او<ref> طبرسی، مجمع البیان فی علوم القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۴۴۷.</ref> | *یادآوری [[خدا|خداوند]] و انس با او<ref> طبرسی، مجمع البیان فی علوم القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۴۴۷.</ref> | ||
*یادآوری هر آنچه انسان را به یاد خداوند می‌اندازد<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۱۱، ص۳۵۵.</ref> | *یادآوری هر آنچه انسان را به یاد خداوند می‌اندازد<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۱۱، ص۳۵۵.</ref> | ||
*ترس از خداوند به وسیله رعایت امر و نهی او<ref> ابن‌عاشور، | *ترس از خداوند به وسیله رعایت امر و نهی او<ref> ابن‌عاشور، التحریر و التنویر، ۱۴۲۰ق، ج۱۲، ص۱۸۲.</ref> | ||
*یادآوری [[توحید]] و دلایل وحدانیت خداوند<ref> زمخشری، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۲۸.</ref> | *یادآوری [[توحید]] و دلایل وحدانیت خداوند<ref> زمخشری، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۲۸.</ref> | ||
*یادآوری رحمت و مغفرت یا فضل و انعام خداوند<ref> طبرسی، مجمع البیان فی علوم القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۴۴۷.</ref> | *یادآوری رحمت و مغفرت یا فضل و انعام خداوند<ref> طبرسی، مجمع البیان فی علوم القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۴۴۷.</ref> | ||
*یادآوری امر خداوند<ref>قرطبی، الجامع الاحکام القرآنی، ۱۳۶۴ش، ج۹، ص۳۱۵.</ref> | *یادآوری امر خداوند<ref>قرطبی، الجامع الاحکام القرآنی، ۱۳۶۴ش، ج۹، ص۳۱۵.</ref> | ||
* یادآوری وعده خداوند<ref>قرطبی، الجامع الاحکام القرآنی، ۱۳۶۴ش، ج۹، ص۳۱۵.</ref> | * یادآوری وعده خداوند<ref>قرطبی، الجامع الاحکام القرآنی، ۱۳۶۴ش، ج۹، ص۳۱۵.</ref> | ||
[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] مراد از «ذکر» را هر نوع یاد خدا دانسته، چه لفظی باشد و چه غیرلفظی؛ چه با قرآن باشد و چه بدون قرآن<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۳۵۵.</ref> [[شیخ طوسی]]، آیات قرآن را از نظر کشف | [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] مراد از «ذکر» را هر نوع یاد خدا دانسته، چه لفظی باشد و چه غیرلفظی؛ چه با قرآن باشد و چه بدون قرآن<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۳۵۵.</ref> [[شیخ طوسی]]، آیات قرآن را از نظر کشف معانی، به چهار نوع تقسیم کرده و نوع چهارم را آیاتی می‌داند که لفظ آنها بر بیش از یک معنا دلالت دارد و می‌گوید شایسته نیست در این نوع آیات گفته شود که فقط یکی از معانی، مراد آیه است<ref>طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، احیاء التراث العربی، ج۱، ص۶.</ref> | ||
==یاد خدا، آرام بخش دلهاست== | ==یاد خدا، آرام بخش دلهاست== | ||
[[مفسران]] با توجه به سیاق آیه، آن را تکمیل‌کنندۀ آیه ۲۷ [[سوره رعد|سورۀ رعد]] دانسته‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۳۵۵؛ زمخشری، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۲۸؛ ثعالبی، | [[مفسران]] با توجه به سیاق آیه، آن را تکمیل‌کنندۀ آیه ۲۷ [[سوره رعد|سورۀ رعد]] دانسته‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۳۵۵؛ زمخشری، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۲۸؛ ثعالبی، تفسیر الثعالبی، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۳۶۸.</ref> در این آیه [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر خدا(ص)]] در جواب [[کفر|کافران]] و در معرفی افرادی که خداوند هدایتشان می‌کند، می‌فرماید: آنها کسانی هستند که [[ایمان]] آورده‌اند و دلهایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است<ref>مکارم شیرازی، تفسیرنمونه،ـ۱۳۷۴ش، ج۱۰، ص۲۰۸.</ref> گفته شده است از ظاهر آیه، انحصار فهمیده می‌شود؛ چون متعلق فعل(بِذِکْرِ اللَّهِ) بر خود فعل(تطمئن) مقدم شده، در نتیجه می‌فهماند که دل‌ها جز به یاد خدا به چیز دیگری اطمینان نمی‌یابد<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۳۵۵.</ref> و مراد از «ذکر» هر نوع یاد خداست، چه لفظی باشد و چه غیرلفظی یا با قرآن باشد یا بدون آن.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۳۵۵.</ref> {{یاد|عده‌ای دیگر معتقدند که منظور از یاد خدا، فقط گفتن الفاظ نیست، بلکه باید ملازم با طاعت باشد(بیضاوی، اَنوار التنزیل واَسرار التأویل، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۲۲۸؛ نظام الاعرج، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۴۵۶.) و به عبارتی دیگر یاد قلبی و عملی را هم شامل می‌شود؛ یعنی وقتی انسان در برابر کار حرامی قرار می‌گیرد به یاد خدا بیفتد و آن را ترک کند؛ یعنی خدا در همۀ زندگی انسان حضور داشته باشد.(رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۱۶، ص۳۳۲).)}} برخی این آیه را تشویق و ترغیب بندگان بر آرامش قلوب (با وعده ثواب الهی و دادن نعمت) دانسته‌اند.<ref>شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۶، ص۳۸۲.</ref> | ||
[[ناصر مکارم شیرازی]] و برخی مفسران، این آیه را به‌عنوان قاعده کلی (که با | [[ناصر مکارم شیرازی]] و برخی مفسران، این آیه را به‌عنوان قاعده کلی (که با یاد خدا دلهایشان آرام می‌گیرد) برای مؤمنان و بدون استثنا برای هر قلبی که بر فطرت اولیه باقی مانده است، برشمرده‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۳۵۵؛ قرشی، تفسیراحسن‌الحدیث، ۱۳۹۱ش، ج۵، ص۲۴۲؛ مکارم شیرازی، تفسیرنمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۰، ص۲۰۹.</ref> در تفسیر [[کشف الاسرار میبدی]] این آیه را از آیات امیدبخش برای مؤمنین برشمرده و گفته [[سنت]] خدا بر این است که بعد از فرستادن آیات خوف، آیات رجا و رحمت را می‌فرستد<ref>میبدی، کشف الاسرار و عدة الابرار، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۱۵.</ref> همچنین [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، پذیرفتن و قبول خاص از ناحیه نفس نسبت به آنچه درک می‌کند را، یاد خدا و ایمان به او می‌داند<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۳۵۳.</ref> و این قبول خاص، سبب تسکین و آرامش قلب است، به‌طوری که اضطراب و روی‌گردانی در آن راه ندارد<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۳۵۳.</ref>فخر رازی این آیه را دلیل بر این دانسته که روح (برخلاف جسم) با معارف الهی و یاد خدا شاد و شادمان می‌شود<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۴۲۸.</ref>و یاد خدا را اکسیری برشمرده که اگر به دل بیفتد، نفس را ماندگار، پاک و نورانی می‌کند<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۹، ص۴۰.</ref> | ||
==شأن نزول== | ==شأن نزول== | ||
[[عیاشی]] «از علمای متقدم شیعی» در [[تفسیر]] خود روایتی در شأن نزول آیه از [[امام صادق(ع)]] آورده است که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|حضرت محمد(ص)]] سبب آرامش دلهاست و او ذکر خداوند و پرده‌دار و دربان اوست.<ref>عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۲۱۱، ح۴۴.</ref> در فصول ابن‌عیینه آمده که گویی | [[عیاشی]] «از علمای متقدم شیعی» در [[تفسیر]] خود روایتی در شأن نزول آیه از [[امام صادق(ع)]] آورده است که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|حضرت محمد(ص)]] سبب آرامش دلهاست و او ذکر خداوند و پرده‌دار و دربان اوست.<ref>عیاشی، تفسیر عیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۲۱۱، ح۴۴.</ref> در فصول ابن‌عیینه آمده که گویی یکی از نام‌های آن حضرت «ذکر» است<ref>کاشانی، تفسیر منهج الصادقین، ۱۳۳۳ش، ج۵، ص۱۰۵؛ شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ج۶، ص۳۸۲.</ref> در پاره‌ای از احادیث «در ذیل این آیه» پیامبر به‌عنوان «ذکر اللَّه» معرفی شده، به‌خاطر آن که او مردم را به یاد خدا می‌اندازد و تربیت می‌کند<ref>مکارم شیرازی، تفسیرنمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۰، ص۲۰۹.</ref> همچنین در [[حدیث|روایتی]] رسول‌خدا(ص) به [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] فرمود: آیا می‌دانی [این آیه] درباره چه کسی نازل شده است؟ درباره کسی نازل شده که مرا تصدیق کند و به من [[ایمان]] بیاورد و تو و [[اهل‌بیت(ع)|عترت]] تو را که بعد از تو هستند دوست بدارد و امر [ولایت] را به تو و [[امامان شیعه|ائمه]] بعد از تو تسلیم کند».<ref>کوفی، تفسیر فرات،۱۴۱۰ق، ص۲۰۷.</ref> در روایت دیگری پیامبرخدا(ص) در تفسیر آیه فرمود: کسانی که دلهایشان تنها با یاد خدا آرام می‌گیرد، ما [[اهل‌بیت(ع)]] هستیم و [[شیعه|شیعیان]] ما<ref>بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۵۳.</ref> در [[تفسیر اثنی‌عشری (کتاب)|تفسیر اثنی‌عشری]]، به نقل از [[عبدالله بن عباس|ابن‌عباس]] گوید: مراد قسم است چون کسی هزار دینار از دیگری بخواهد و شاهد نداشته باشد، دلش به هیچ چیز آرام نگیرد وقتی او بگوید: و اللّه خواهم داد، قلبش تسکین پیدا کند<ref>شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ج۶، ص۳۸۲.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش. | * قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش. | ||
*ابن‌عاشور، | *ابن‌عاشور، التحریر والتنویر، بیروت: موسسه التاریخ العربی، ۱۴۲۰ق. | ||
*بحرانی، هاشم‌بن‌سلیمان، البرهان | *بحرانی، هاشم‌بن‌سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة البعثة، ۱۴۱۵ق. | ||
*بیضاوی، عبدالله‌بن‌عمر، اَنوار | *بیضاوی، عبدالله‌بن‌عمر، اَنوار التنزیل واَسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق. | ||
*ثعالبی، عبدالرحمن‌بن‌محمد، | *ثعالبی، عبدالرحمن‌بن‌محمد، تفسیر الثعالبی (الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق. | ||
*شاه‌عبدالعظیمی، حسین، | *شاه‌عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی‌عشری، تهران: میقات، ۱۳۶۳ش. | ||
*زمخشری، محمودبن‌عمر، | *زمخشری، محمودبن‌عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، تصحیح: مصطفی حسین احمد، بیروت: دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ق. | ||
* طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق. | * طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق. | ||
*طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی علوم القرآن، تحقیق: فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم محلاتی ، تهران: ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش. | *طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی علوم القرآن، تحقیق: فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم محلاتی ، تهران: ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش. | ||
*طوسی، محمدبن‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، | *طوسی، محمدبن‌حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: احیاء التراث العربی، بی‌تا. | ||
*فخر رازی، محمدبن‌عمر، | *فخر رازی، محمدبن‌عمر، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق. | ||
*قرشی، سید علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، قم: دفتر نشر نوید | *قرشی، سید علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، قم: دفتر نشر نوید اسلام، ۱۳۹۱ش. | ||
* قرطبی، محمدبن‌احمد، الجامع الاحکام القرآنی، تهران: ناصرخسرو، ۱۳۶۴ش. | * قرطبی، محمدبن‌احمد، الجامع الاحکام القرآنی، تهران: ناصرخسرو، ۱۳۶۴ش. | ||
* عیاشی، محمدبن‌مسعود، تفسیر عیاشی، به تحقیق هشام رسولی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، ۱۳۸۰ق. | * عیاشی، محمدبن‌مسعود، تفسیر عیاشی، به تحقیق هشام رسولی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، ۱۳۸۰ق. | ||
*کاشانی، ملافتح الله، | *کاشانی، ملافتح الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی محمدحسن علمی، ۱۳۳۳ش. | ||
* کوفی، فرات‌بن‌ابراهیم، تفسیر فرات، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۰ق. | * کوفی، فرات‌بن‌ابراهیم، تفسیر فرات، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۰ق. | ||
*مطهری، مرتضی، | *مطهری، مرتضی، انسان کامل، تهران: صدرا، بی‌تا. | ||
*مکارم شیرازی، ناصر، جمعی از نویسندگان و آشتیانی، محمدرضا، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ ـ۱۳۷۳ش. | *مکارم شیرازی، ناصر، جمعی از نویسندگان و آشتیانی، محمدرضا، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ ـ۱۳۷۳ش. | ||
*میبدی، احمدبن‌محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، تحقیق: حکمت، علی‌اصغر، تهران: | *میبدی، احمدبن‌محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، تحقیق: حکمت، علی‌اصغر، تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۱ش. | ||
*نظام الاعرج، حسن‌بن‌محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۶ق. | *نظام الاعرج، حسن‌بن‌محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۶ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||