بصره: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(←تاریخ) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
}} | }} | ||
'''بَصره''' بندری تاریخی در [[بین النهرین]] سفلی، در ساحل [[اروندرود]] و در جنوب شرقی [[عراق]] که مهمترین بندر رودخانه‌ای و دومین شهر بزرگ این کشور از جهت وسعت پس از [[بغداد]] به شمار می‌آید. این بندر به سبب مجاورت با [[خلیج فارس]] از اهمیت اقتصادی، سیاسی و نظامی برخوردار است. | '''بَصره''' بندری تاریخی در [[بین‌النهرین|بین النهرین]] سفلی، در ساحل [[اروندرود]] و در جنوب شرقی [[عراق]] که مهمترین بندر رودخانه‌ای و دومین شهر بزرگ این کشور از جهت وسعت پس از [[بغداد]] به شمار می‌آید. این بندر به سبب مجاورت با [[خلیج فارس]] از اهمیت اقتصادی، سیاسی و نظامی برخوردار است. | ||
بصره بر زمینی جلگه‌ای با خاک‌های رسوبی بنا شده است و ارتفاع آن از سطح دریا ۱ تا ۱/۸۰ متر است.<ref> سریح، ص۱۹۷ </ref> این شهر با نخلستان‌های گسترده (حدود ۱۸ میلیون درخت) احاطه شده است. | بصره بر زمینی جلگه‌ای با خاک‌های رسوبی بنا شده است و ارتفاع آن از سطح دریا ۱ تا ۱/۸۰ متر است.<ref> سریح، ص۱۹۷ </ref> این شهر با نخلستان‌های گسترده (حدود ۱۸ میلیون درخت) احاطه شده است. | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
===تصرف توسط مسلمانان=== | ===تصرف توسط مسلمانان=== | ||
در ۱۲ق با تأیید ابوبکر به بصره حمله کردند<ref>یاقوت، ج۱، ص ۴۳۰-۴۳۱؛ حسنی، العراق...، ص ۱۷۳؛ قس: یعقوبی، تاریخ، ج۲،ص ۱۳۸ که سوید بن قطبه فرمانده عرب را عامل ابوبکر در بصره دانسته است.</ref> و تا ۱۴ق چندین بار به ناحیه بصره هجوم آوردند. | در ۱۲ق با تأیید ابوبکر به بصره حمله کردند<ref>یاقوت، ج۱، ص ۴۳۰-۴۳۱؛ حسنی، العراق...، ص ۱۷۳؛ قس: یعقوبی، تاریخ، ج۲،ص ۱۳۸ که سوید بن قطبه فرمانده عرب را عامل ابوبکر در بصره دانسته است.</ref> و تا ۱۴ق چندین بار به ناحیه بصره هجوم آوردند. | ||
پس از فتح حیره، عتبة بن غزوان، از صحابه [[پیامبر اکرم (ص)]] در [[سال چهاردهم هجری]]، بر ویرانه‌های قرارگاه قدیم ایرانیان - که اعراب آن را الخریبه می‌خواندند- اردو زد و سپس در [[سال | پس از فتح حیره، عتبة بن غزوان، از صحابه [[پیامبر اکرم (ص)]] در [[سال چهاردهم هجری]]، بر ویرانه‌های قرارگاه قدیم ایرانیان - که اعراب آن را الخریبه می‌خواندند- اردو زد و سپس در [[سال ۱۷ هجری قمری|سال هفدهم]] به دستور [[عمر بن خطاب]]، خلیفه دوم، این محل را برای احداث اردوگاه نظامی برگزید که اساس شهر بصره شد.<ref>یعقوبی، تاریخ، ج۲،ص ۱۴۳؛ طبری، ج۳، ص ۵۹۰؛ خلیفه، ج۱، ص۱۱۵؛ اصطخری، ص ۸؛ علی، التنظیمات...، ص ۴۵</ref> نام این شهر احتمالاً از کیفیت خاک آن -سنگ سست- گرفته شده است یا معرب «بس‌راه» فارسی است.<ref>ابن فقیه، ص ۱۷۳؛ مقدسی، ص ۱۰۶؛ یاقوت، ج۱، ۴۳۰</ref> | ||
بصره نخستین تا سده ۸ق آباد بوده و پس از آن ویران می‌شود. آثار آن در ۱۴کیلومتری بصره جدید دیده می‌شود.<ref>عزام، ص۱۳۳۰؛ نقشبندی، ص ۲۸۰؛ حسنی، «لواء...»، ص ۲۵۲</ref> | بصره نخستین تا سده ۸ق آباد بوده و پس از آن ویران می‌شود. آثار آن در ۱۴کیلومتری بصره جدید دیده می‌شود.<ref>عزام، ص۱۳۳۰؛ نقشبندی، ص ۲۸۰؛ حسنی، «لواء...»، ص ۲۵۲</ref> | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
در [[سال ۱۵۵ هجری قمری|سال ۱۵۵ ه.ق]]، باروی شهر، با خندقی در اطراف آن، ساخته شد. تأمین آب آشامیدنی بصره پیوسته مشکلی عظیم بوده است و اهالی ناگزیر بودند برای تأمین آب، مسافتی دور طی کنند و تا [[دجله]] بروند. | در [[سال ۱۵۵ هجری قمری|سال ۱۵۵ ه.ق]]، باروی شهر، با خندقی در اطراف آن، ساخته شد. تأمین آب آشامیدنی بصره پیوسته مشکلی عظیم بوده است و اهالی ناگزیر بودند برای تأمین آب، مسافتی دور طی کنند و تا [[دجله]] بروند. | ||
بصریان به پنج قبیله شده بودند. اهل اعالیه (اهالی ارتفاعات حجاز)، تمیم، بکر بن وائل، عبدالقیس، و ازد. این گروه‌های عرب، اشراف بصره به شمار می‌آمدند که بومیان اندک و بسیاری از اقوام مهاجر (از جمله ایرانیان، هندیان، سندیان، مالزیاییان و زنگیان) را به صورت موالی به خدمت خود درآوردند. ایشان نیز درگیر کشمکش‌های اربابانشان میشدند. امروز از شهر قدیم جز بنایی معروف به [[مسجد علی]] و قبور [[طلحه]] و [[زبیر]] و [[ابن سیرین]] و [[حسن بصری]] چیزی برجای نیست. | بصریان به پنج قبیله شده بودند. اهل اعالیه (اهالی ارتفاعات حجاز)، تمیم، بکر بن وائل، عبدالقیس، و ازد. این گروه‌های عرب، اشراف بصره به شمار می‌آمدند که بومیان اندک و بسیاری از اقوام مهاجر (از جمله ایرانیان، هندیان، سندیان، مالزیاییان و زنگیان) را به صورت موالی به خدمت خود درآوردند. ایشان نیز درگیر کشمکش‌های اربابانشان میشدند. امروز از شهر قدیم جز بنایی معروف به [[مسجد علی]] و قبور [[طلحة بن عبیدالله|طلحه]] و [[زبیر بن عوام|زبیر]] و [[ابن سیرین]] و [[حسن بصری]] چیزی برجای نیست. | ||
اوج شکوفایی و آبادانی شهر در قرن دوم و آغاز قرن سوم بود. جمعیت آن را میان ۲۰۰هزار تا ۶۰۰هزار گفته‌اند. به سبب وجود یهودیان و مسیحیان و سوداگران غیرعرب، مرکز فعالیت‌های اقتصادی بود. به دلیل داشتن چندین کارگاه اسلحه سازی، مرکزی صنعتی بود. | اوج شکوفایی و آبادانی شهر در قرن دوم و آغاز قرن سوم بود. جمعیت آن را میان ۲۰۰هزار تا ۶۰۰هزار گفته‌اند. به سبب وجود یهودیان و مسیحیان و سوداگران غیرعرب، مرکز فعالیت‌های اقتصادی بود. به دلیل داشتن چندین کارگاه اسلحه سازی، مرکزی صنعتی بود. | ||
باید توجه داشت که دستور زبان عربی در آنجا پدید آمد و به‌ویژه [[سیبویه]] و [[خلیل بن احمد]] آن را غنا بخشیدند. در آنجا [[واصل بن عطاء]]، عمرو بن عبید، ابوالهذیل، نظام و بسی افراد دیگر موجب تکامل اندیشه‌های معتزلی شدند و دانشمندانی چون ابو عمرو بن العلاء، ابوعبیده، اصمعی و ابوالحسن مدائنی اشعار و روایات تاریخی را گردآوردند که دستمایه آثار نویسندگان بعدی شد. علوم دینی درخششی تمام یافت و در کنار آن، حسن بصری و مریدانش تصوف را بنیاد نهادند. بصره جایگاه شاعران بزرگ اموی و نوپردازانی چون بشار بن برد و ابونواس و زادگاه نثرنویسان عربی چون ابن مقفع، سهل بن هارون و جاحظ بود. | باید توجه داشت که دستور زبان عربی در آنجا پدید آمد و به‌ویژه [[سیبویه]] و [[خلیل بن احمد فراهیدی|خلیل بن احمد]] آن را غنا بخشیدند. در آنجا [[واصل بن عطاء]]، عمرو بن عبید، ابوالهذیل، نظام و بسی افراد دیگر موجب تکامل اندیشه‌های معتزلی شدند و دانشمندانی چون ابو عمرو بن العلاء، ابوعبیده، اصمعی و ابوالحسن مدائنی اشعار و روایات تاریخی را گردآوردند که دستمایه آثار نویسندگان بعدی شد. علوم دینی درخششی تمام یافت و در کنار آن، حسن بصری و مریدانش تصوف را بنیاد نهادند. بصره جایگاه شاعران بزرگ اموی و نوپردازانی چون بشار بن برد و ابونواس و زادگاه نثرنویسان عربی چون ابن مقفع، سهل بن هارون و جاحظ بود. | ||
پس از قرن سوم، انحطاط فرهنگی به وضوح زوال سیاسی و اقتصادی نبود و شهر به واسطه ابن سوّار دارای کتابخانه‌ای مشهور شد. پس از آن اخوان الصفا و حریری و مشاهیر دیگر، موجب شهرت بصره شدند، ولی فرهنگ عرب به طور کلی رو به زوال می‌رفت و بغداد و دیگر مراکز ایالتی، بصره را کاملاً تحت الشعاع قرار دادند. | پس از قرن سوم، انحطاط فرهنگی به وضوح زوال سیاسی و اقتصادی نبود و شهر به واسطه ابن سوّار دارای کتابخانه‌ای مشهور شد. پس از آن اخوان الصفا و حریری و مشاهیر دیگر، موجب شهرت بصره شدند، ولی فرهنگ عرب به طور کلی رو به زوال می‌رفت و بغداد و دیگر مراکز ایالتی، بصره را کاملاً تحت الشعاع قرار دادند. | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
بصره که در قرن‌های پنجم تا هفتم اهمیت و رونق خود را از دست داده بود، به سبب ویرانی‌ها و هرج و مرج‌ها و آشوب‌هایی که پس از حمله هلاکو به عراق (۶۵۶ ه.ق) بروز کرد و نیز به سبب استقرار دولت [[ایلخانان|ایلخانی]] در آن دیار، با سرعت بیشتری رو به تباهی نهاد. در اواسط قرن هشتم، [[ابن بطوطه]] قسمت اعظم شهر را ویران یافت و در آن هنگام با اینکه برخی از بناهای اصلی از جمله مسجد جامع هنوز برپا بود. نخلستان‌های شط العرب، که شهر را در میان گرفته بود، منبع ثروت و مایه افتخار بصری‌ها باقی ماند. هنگامی که عاقبت در [[سال ۹۱۴ هجری قمری|۹۱۴ ه.ق]] همراه بقیه عراق مدت یک نسل ۹۱۴-[[سال ۹۴۱ هجری قمری|۹۴۱]] ه.ق به دست [[شاه اسماعیل اول]] صفوی بود، اهمیت چندانی نداشت. | بصره که در قرن‌های پنجم تا هفتم اهمیت و رونق خود را از دست داده بود، به سبب ویرانی‌ها و هرج و مرج‌ها و آشوب‌هایی که پس از حمله هلاکو به عراق (۶۵۶ ه.ق) بروز کرد و نیز به سبب استقرار دولت [[ایلخانان|ایلخانی]] در آن دیار، با سرعت بیشتری رو به تباهی نهاد. در اواسط قرن هشتم، [[ابن بطوطه]] قسمت اعظم شهر را ویران یافت و در آن هنگام با اینکه برخی از بناهای اصلی از جمله مسجد جامع هنوز برپا بود. نخلستان‌های شط العرب، که شهر را در میان گرفته بود، منبع ثروت و مایه افتخار بصری‌ها باقی ماند. هنگامی که عاقبت در [[سال ۹۱۴ هجری قمری|۹۱۴ ه.ق]] همراه بقیه عراق مدت یک نسل ۹۱۴-[[سال ۹۴۱ هجری قمری|۹۴۱]] ه.ق به دست [[شاه اسماعیل اول]] صفوی بود، اهمیت چندانی نداشت. | ||
تسلط [[عثمانیان|عثمانی‌ها]] بر عراق در سال ۹۴۱ ه.ق، موجب شد که [[اهل سنت]] که در آن زمان نیز بر دیگران فزونی داشتند، بیش از پیش تقویت شوند. ولی این امر بر موقعیت یا رونق بصره تأثیر چندانی ننهاد. | تسلط [[عثمانیان|عثمانی‌ها]] بر عراق در سال ۹۴۱ ه.ق، موجب شد که [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] که در آن زمان نیز بر دیگران فزونی داشتند، بیش از پیش تقویت شوند. ولی این امر بر موقعیت یا رونق بصره تأثیر چندانی ننهاد. | ||
در لشکرکشی‌های نادرشاه (حکومت:[[سال ۱۱۴۸ هجری قمری|۱۱۴۸]]-[[سال ۱۱۶۰ هجری قمری|۱۱۶۰]] ه.ق) به عراق در اواسط قرن دوازدهم، بصره تهدید و مدتی محاصره شد و به دنبال عقب نشینی وی، این شهر کوشش‌های معمول را در انزوای خود ادامه داد. تنها در دوره حکومت چند تن از «متسلم»ها نظیر سلیمان ابولیلی (از [[سال ۱۲۶۶ هجری قمری|۱۲۶۶ ه.ق]])و سلیمان بزرگ (از [[سال ۱۲۸۲ هجری قمری|۱۲۸۲ ه.ق]]) از حکومتی سالم و قدرتمند برخوردار شد. مراکز دائمی بازرگانی و کنسولگری‌ها و نمایندگی‌های اروپایی (انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی) به‌تدریج به وجود آمد. اما ناآرامی چندان کاهش نیافت و بر خطر قبایل -به سبب پیدایش رهبری نیرومند سعدون در میان عشایر منتفق از [[سال ۱۲۵۶ هجری قمری|۱۲۵۶ ه.ق]] افزوده شد. محاصره و قرار گرفتن شهر و ناحیه بصره در [[سال ۱۱۸۹ هجری قمری|۱۱۸۹]]-[[سال ۱۱۹۴ هجری قمری|۱۱۹۴]] ه.ق در دست نیروهای ایرانی صدیق خان، برادر [[کریم خان زند]]، دوره‌ای مستقل از تاریخ بصره به شمار می‌آید که بازگشت تمام اوضاع و احوال معهود را به دنبال داشت. در [[سال ۱۲۱۳ هجری قمری|سال ۱۲۱۳ ه.ق]] ناوگان امام مسقط بصره را تهدید کرد، اما به نتیجه‌ای نرسید. . | در لشکرکشی‌های نادرشاه (حکومت:[[سال ۱۱۴۸ هجری قمری|۱۱۴۸]]-[[سال ۱۱۶۰ هجری قمری|۱۱۶۰]] ه.ق) به عراق در اواسط قرن دوازدهم، بصره تهدید و مدتی محاصره شد و به دنبال عقب نشینی وی، این شهر کوشش‌های معمول را در انزوای خود ادامه داد. تنها در دوره حکومت چند تن از «متسلم»ها نظیر سلیمان ابولیلی (از [[سال ۱۲۶۶ هجری قمری|۱۲۶۶ ه.ق]])و سلیمان بزرگ (از [[سال ۱۲۸۲ هجری قمری|۱۲۸۲ ه.ق]]) از حکومتی سالم و قدرتمند برخوردار شد. مراکز دائمی بازرگانی و کنسولگری‌ها و نمایندگی‌های اروپایی (انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی) به‌تدریج به وجود آمد. اما ناآرامی چندان کاهش نیافت و بر خطر قبایل -به سبب پیدایش رهبری نیرومند سعدون در میان عشایر منتفق از [[سال ۱۲۵۶ هجری قمری|۱۲۵۶ ه.ق]] افزوده شد. محاصره و قرار گرفتن شهر و ناحیه بصره در [[سال ۱۱۸۹ هجری قمری|۱۱۸۹]]-[[سال ۱۱۹۴ هجری قمری|۱۱۹۴]] ه.ق در دست نیروهای ایرانی صدیق خان، برادر [[کریم خان زند]]، دوره‌ای مستقل از تاریخ بصره به شمار می‌آید که بازگشت تمام اوضاع و احوال معهود را به دنبال داشت. در [[سال ۱۲۱۳ هجری قمری|سال ۱۲۱۳ ه.ق]] ناوگان امام مسقط بصره را تهدید کرد، اما به نتیجه‌ای نرسید. . | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۴: | ||
===تأسیس=== | ===تأسیس=== | ||
تأسیس بصره با حادثه فتح اسلامی [[ایران]] پیوندی مستقیم دارد. در [[سال ۱۲ هجری قمری|۱۲ق]] مسلمانان با اجازه و تأیید [[ابوبکر]] به قلمرو ایران حمله کردند و به خریبه در نزدیکی ابله که پایگاه قدیم ایرانیان بود و بعدها اساس شهر بصره شد، حمله کردند و ایرانیان را از آن نواحی راندند. این نخستین حمله مسلمانان به ناحیه بصره بود. | تأسیس بصره با حادثه فتح اسلامی [[ایران]] پیوندی مستقیم دارد. در [[سال ۱۲ هجری قمری|۱۲ق]] مسلمانان با اجازه و تأیید [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] به قلمرو ایران حمله کردند و به خریبه در نزدیکی ابله که پایگاه قدیم ایرانیان بود و بعدها اساس شهر بصره شد، حمله کردند و ایرانیان را از آن نواحی راندند. این نخستین حمله مسلمانان به ناحیه بصره بود. | ||
پس از فتح حیره، [[عمر بن خطاب]] در صدد برآمد تا پایگاهی نظامی نزدیک مرزهای ایران در نواحی ابله و ارض الهند بنا کند. بنا بر این به دستور او عتبه بن غزوان خریبه را در ۱۵ کیلومتری اروند رود در محل دهکده کنوی زبیر برای این منظور برگزید و بصره را پایه ریزی کرد. | |||
محل بصره در طول تاریخ به تدریج تغییر کرده است. بصره قدیم دست کم تا اوایل سده ۸ق آباد بوده و از آن پس ویران و خالی از سکنه شده است. برخی از آثار و ویرانه‌های آن در اطراف شهر زبیر در فاصله ۱۴ کیلومتری بصره جدید هنوز پابرجاست. | محل بصره در طول تاریخ به تدریج تغییر کرده است. بصره قدیم دست کم تا اوایل سده ۸ق آباد بوده و از آن پس ویران و خالی از سکنه شده است. برخی از آثار و ویرانه‌های آن در اطراف شهر زبیر در فاصله ۱۴ کیلومتری بصره جدید هنوز پابرجاست. | ||
| خط ۱۰۲: | خط ۱۰۲: | ||
درباره تاریخ تأسیس بصره میان سال‌های [[سال ۱۴ هجری قمری|۱۴]]-[[سال ۱۷ هجری قمری|۱۷]]ق روایت‌های مختلف در دست است. همچنان که درباره واژه یا تسمیه آن نیز منابع کهن اختلاف دارند. برخی بصره را در لغت به معنی زمین سخت یا سنگ سیاه یا سست دانسته‌اند که به سفیدی می‌زند. برخی نیز آن را مأخوذ از فارسی و معرب «بس راه» دانسته‌اند. زیرا از بصره راه‌های متعددی منشعب می‌شده است. | درباره تاریخ تأسیس بصره میان سال‌های [[سال ۱۴ هجری قمری|۱۴]]-[[سال ۱۷ هجری قمری|۱۷]]ق روایت‌های مختلف در دست است. همچنان که درباره واژه یا تسمیه آن نیز منابع کهن اختلاف دارند. برخی بصره را در لغت به معنی زمین سخت یا سنگ سیاه یا سست دانسته‌اند که به سفیدی می‌زند. برخی نیز آن را مأخوذ از فارسی و معرب «بس راه» دانسته‌اند. زیرا از بصره راه‌های متعددی منشعب می‌شده است. | ||
شمار ساکنان بصره در آغاز، اندک و منحصر به جنگجویان بود، اما پس از فتح نواحی مجاور آن از جمله ابله، قبایل مختلف از سراسر عراق و شبه جزیره عربستان بدانجا سرازیر شدند و به تدریج بر وسعت و جمعیت آن افزوده شد. چنانکه در حدود سال ۳۵ق جمعیت آن به ۶۰ هزار و به روایتی در ۵۰ق به ۳۰۰ هزار رسد. | |||
شمار ساکنان | |||
===حاکمان=== | ===حاکمان=== | ||
*عتبه بن غزوان: نخستین والی بصره ۶ ماه بر آنجا حکومت کرد. | *عتبه بن غزوان: نخستین والی بصره ۶ ماه بر آنجا حکومت کرد. | ||
*[[مغیره بن شعبه]]: از سوی عمر ولایت یافت و دو سال بر این منصب بود. در زمان وی شورشهایی از سوی دهقانان تازه مسلمان ایرانی از جمله دهقانان میسان که از اسلام روی گردانده بودند و قصد حمله به بصره را داشتند، صورت گرفت. | *[[مغیرة بن شعبة|مغیره بن شعبه]]: از سوی عمر ولایت یافت و دو سال بر این منصب بود. در زمان وی شورشهایی از سوی دهقانان تازه مسلمان ایرانی از جمله دهقانان میسان که از اسلام روی گردانده بودند و قصد حمله به بصره را داشتند، صورت گرفت. | ||
*[[ابوموسی اشعری]] : در [[سال ۱۶ هجری قمری|۱۶]] یا [[سال ۱۷ هجری قمری|۱۷]]ق والی بصره شد. او مسجد و درالاماره را که از نی بود، با خشت و گل ساخت. در این زمان بصره به صورت پایگاه و مرکز تجمع و ساماندهی سپاهایان درآمده بود و حملات مسلمانان به شهرهای غربی و مرکزی ایران بیشتر از این شهر فرماندهی میشد. از این رو بصره در تصرف نواحی شرق دجله و فرات و شهرهای نهاوند، دشت میشان، ابرقباذ، استخر، [[فارس]]، [[اصفهان]]، [[قم]]، [[کاشان]]، [[خراسان]] و [[سیستان]] نقشی بسیار مؤثر داشت. | *[[ابوموسی اشعری]] : در [[سال ۱۶ هجری قمری|۱۶]] یا [[سال ۱۷ هجری قمری|۱۷]]ق والی بصره شد. او مسجد و درالاماره را که از نی بود، با خشت و گل ساخت. در این زمان بصره به صورت پایگاه و مرکز تجمع و ساماندهی سپاهایان درآمده بود و حملات مسلمانان به شهرهای غربی و مرکزی ایران بیشتر از این شهر فرماندهی میشد. از این رو بصره در تصرف نواحی شرق دجله و فرات و شهرهای نهاوند، دشت میشان، ابرقباذ، استخر، [[فارس]]، [[اصفهان]]، [[قم]]، [[کاشان]]، [[خراسان]] و [[سیستان]] نقشی بسیار مؤثر داشت. | ||
*[[عثمان بن حنیف]]: در [[سال ۳۶ هجری قمری|۳۶ق]] با خلافت [[امام علی]]، بر ولایت بصره گمارده شد. اما طولی نکشید که بصره به صحنه نخستین جنگ داخلی یعنی [[جنگ جمل]] بدل شد و به روایتی در جنگ هزاران تن از اصحاب امام و از اهالی بصره کشته شد. | *[[عثمان بن حنیف]]: در [[سال ۳۶ هجری قمری|۳۶ق]] با خلافت [[امام علی علیه‌السلام|امام علی]]، بر ولایت بصره گمارده شد. اما طولی نکشید که بصره به صحنه نخستین جنگ داخلی یعنی [[جنگ جمل]] بدل شد و به روایتی در جنگ هزاران تن از اصحاب امام و از اهالی بصره کشته شد. | ||
*[[حمران بن ابان]]:در [[سال ۴۱ هجری قمری|۴۱ق]] به روزگار [[معاویه]]، حمران بن ابان بر بصره دست یافت. اما از سپاه بسر بن ابی ارطاة شکست خورد. | *[[حمران بن ابان]]:در [[سال ۴۱ هجری قمری|۴۱ق]] به روزگار [[معاویة بن ابی‌سفیان|معاویه]]، حمران بن ابان بر بصره دست یافت. اما از سپاه بسر بن ابی ارطاة شکست خورد. | ||
*[[بسر بن ابی ارطاة]]: معاویه بسر بن ابی ارطاة را با سپاهی روانه بصره کرد. بسر ۶ ماه بر بصره حکومت کرد. | *[[بسر بن ارطاة|بسر بن ابی ارطاة]]: معاویه بسر بن ابی ارطاة را با سپاهی روانه بصره کرد. بسر ۶ ماه بر بصره حکومت کرد. | ||
*عبدالله بن عامر | *عبدالله بن عامر | ||
*[[زیاد بن ابیه]]: در این دوره با گسترش دامنه فتوحات، بسیاری از سپاهیان بصره به همراه خانواده‌های خود به دیگر شهرها مهاجرت کردند و تا حد زیادی از جمعیت بصره کاسته شد. گفته‌اند در آغاز خلافت معاویه، زیاد ۴۰ هزار تن از قبایل مختلف ساکن در بصره را با خانواده هاشان به خراسان کوچاند و اشماری از ازدیان آنجا را نیز روانه مصر کرد. بعدها در زمان عبدالملک نیز شمار زیادی از افراد قبیله عبدقیس از بصره به جزیره کوچیدند. با این حال از روایت بلاذری برمی‌آید که بصره در اوایل سده ۲ق شهری بزرگ بوده است. | *[[زیاد بن ابیه]]: در این دوره با گسترش دامنه فتوحات، بسیاری از سپاهیان بصره به همراه خانواده‌های خود به دیگر شهرها مهاجرت کردند و تا حد زیادی از جمعیت بصره کاسته شد. گفته‌اند در آغاز خلافت معاویه، زیاد ۴۰ هزار تن از قبایل مختلف ساکن در بصره را با خانواده هاشان به خراسان کوچاند و اشماری از ازدیان آنجا را نیز روانه مصر کرد. بعدها در زمان عبدالملک نیز شمار زیادی از افراد قبیله عبدقیس از بصره به جزیره کوچیدند. با این حال از روایت بلاذری برمی‌آید که بصره در اوایل سده ۲ق شهری بزرگ بوده است. | ||
| خط ۱۲۴: | خط ۱۲۲: | ||
==استان بصره== | ==استان بصره== | ||
===جغرافیا=== | ===جغرافیا=== | ||
استان بصره حدود ۲۰۷۲۰ کمـ ۲ مساحت دارد.<ref>درویش، دلیل الجهوریة العراقیة، ص۵۷</ref> و مرکز آن شهر تاریخی بصره است. بندر فاو، از شهرهای مهم استان بصره است. واردات و صادرات کشور از طریق راه‌های دریایی و از جنوب این استان صورت می‌گیرد.<ref>نک:درویش،دلیل الجهوریة العراقیة، ص۸۷، ۹۲؛ عانی، موسوعة العراق الحدیث، ج۳، ص۱۴۱۷</ref> استان بصره از غرب به استان المثنی (سماوه)، از شرق به خوزستان ایران، از شمال شرقی به استان میسان (عماره)، از شمال غربی به استان [[ | استان بصره حدود ۲۰۷۲۰ کمـ ۲ مساحت دارد.<ref>درویش، دلیل الجهوریة العراقیة، ص۵۷</ref> و مرکز آن شهر تاریخی بصره است. بندر فاو، از شهرهای مهم استان بصره است. واردات و صادرات کشور از طریق راه‌های دریایی و از جنوب این استان صورت می‌گیرد.<ref>نک:درویش،دلیل الجهوریة العراقیة، ص۸۷، ۹۲؛ عانی، موسوعة العراق الحدیث، ج۳، ص۱۴۱۷</ref> استان بصره از غرب به استان المثنی (سماوه)، از شرق به خوزستان ایران، از شمال شرقی به استان میسان (عماره)، از شمال غربی به استان [[ذی‌قار]] (ناصریه)، از جنوب شرقی به خلیج فارس (دهانه فاو) و از جنوب و جنوب غربی به کشور کویت محدود می‌شود.<ref>نقشه راهنمای عراق، گیتاشناسی، ۱۹۸۶م، شمـ ۱۸۴</ref> | ||
===آب و هوا=== | ===آب و هوا=== | ||