بصره: تفاوت میان نسخه‌ها

بصریان به پنج قبیله شده بودند. اهل اعالیه (اهالی ارتفاعات حجاز)، تمیم، بکر بن وائل، عبدالقیس، و ازد. این گروه‌های عرب، اشراف بصره به شمار می‌آمدند که بومیان اندک و بسیاری از اقوام مهاجر (از جمله ایرانیان، هندیان، سندیان، مالزیاییان و زنگیان) را به صورت موالی به خدمت خود درآوردند. ایشان نیز درگیر کشمکش‌های اربابانشان می‌شدند. امروز از شهر قدیم جز بنایی معروف به [[مسجد علی]] و قبور [[طلحه]] و [[زبیر]] و [[ابن سیرین]] و [[حسن بصری]] چیزی برجای نیست.

باید توجه داشت که دستور زبان عربی در آنجا پدید آمد و به‌ویژه [[سیبویه]] و [[خلیل بن احمد]] آن را غنا بخشیدند. در آنجا [[واصل بن عطاء]]، عمرو بن عبید، ابوالهذیل، نظام و بسی افراد دیگر موجب تکامل اندیشه‌های معتزلی شدند و دانشمندانی چون ابو عمرو بن العلاء، ابوعبیده، اصمعی و ابوالحسن مدائنی اشعار و روایات تاریخی را گردآوردند که دستمایه آثار نویسندگان بعدی شد. علوم دینی درخششی تمام یافت و در کنار آن، حسن بصری و مریدانش تصوف را بنیاد نهادند. بصره جایگاه شاعران بزرگ اموی و نوپردازانی چون بشار بن برد و ابونواس و زادگاه نثرنویسان عربی چون ابن مقفع، سهل بن هارون و جاحظ بود.

میان سال‌های [[سال ۱۲۴۸ هجری قمری|۱۲۴۸]] تا [[سال ۱۳۳۲ هجری قمری|۱۳۳۲]] ه.ق، در بصره به‌تدریج توسعه و عمران و امنیت ایجاد شد و علاقه به بازرگانی با اروپا و امریکا افزایش یافت. در [[سال ۱۲۶۷ هجری قمری|۱۲۶۷ ه.ق]] بصره به «ولایت» تبدیل شد و در میان خاندان‌ها و شخصیت‌های برجسته آن کانونی از ملی‌گرایی نوخاسته عرب به وجود آمد.

جمعیت بصره از ۱/۵ میلیون تن در [[سال ۱۳۵۶ هجری شمسی|۱۳۵۶ ه.ش]] به کمتر از ۹۰۰ هزار تن در سال‌های جنگ در دهه ۱۹۸۰م کاهش یافت. این شهر در جنگ خلیج فارس زیر بمباران شدید قرار داشت و باز هم از جمعیت آن کاسته شد. در ۲۰۰۴م جمعیت بصره ۱۴۷۷۲۰۰تن برآورده شد.

ایستگاه راه آهن بصره از بزرگترین و مهمترین ایستگاه‌های عراق است. در شبکه راه‌های شوسه عراق نیز بصره جنوب عراق را به بغداد و شهرهای شمالی متصل می‌کند و خود نقطه اتصال شماری از راه‌های فرعی در جنوب عراق است که شهر بصره را به نقاط مرزی شرق و جنوب و به مناطق بیابانی غرب آن متصل میکند. <ref>درویش، ص۸۷، ۹۲؛ عانی، همانجا </ref> شهر بصره نقطه تلاقی مهمی در راه‌های زمینی و دریایی است و نیز یک فرودگاه بین المللی دارد. مرکز فرماندهی نیروی دریایی عراق در شهر بصره است.

توسعه صنعت نفت عراق در دهه‌های پس از جنگ جهانی اول، بصره را به یکی از مراکز تصفیه و صدور نفت تبدیل کرد. پیش از [[جنگ ایران و عراق]] (۱۹۸۰-۱۹۸۸ م) نفت از بصره توسط تلمبه خانه‌هایی به شهر فاو در ساحل خلیج فارس منتقل و از آنجا برای صدور به نفتکش‌ها بار می‌شد. در نخستین ماه‌های آغاز جنگ ایران-عراق پالایشگاه نفت بصره آسیب فراوان دید.

در بخش قدیم بصره آثار با ارزشی از سده‌های نخستین اسلامی بر جای مانده است که یکی از کهن‌ترین آنها بقایای [[مسجد جامع بصره]] است. این مسجد که آغاز بنای آن را [[سال ۴۵ هجری قمری|۴۵ق]] می‌دانند از مشهورترین بناهای کهن اسلامی است. همچنین آرامگاه شماری از رجال مذهبی صدر اسلام و بزرگانی از صحابه و تابعین چون حسن بصری در این شهر واقع شده است. از دیگر آثار تاریخی شهر بصره، مسجد جامع کواز و کتابخانه عباسه است. از جاذبه‌های گردشگری بصره، باغ‌های عمومی و تفرجگاه‌های اطراف شهر از جمله باغ اندلس و باغ جزیره سندبار را میتوان یاد کرد. هورها و رودهای پیرامون بصره نیز از جاذبه‌های دیگر جهانگری این شهر محسوب می‌شوند. در این مسجد مقام امام علی (ع) قرار دارد. حضرت پس از پایان جنگ جمل دراین مسجد هم نماز خوانده و هم برای مردم خطبه ای  ایراد کرده است. <ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۷، ص۲۲۴ به نقل از شرح نهج البلاغه ابن‌میثم بحرانی</ref> امروزه مسجد جامع قدیم بصره، تقریباً از بین رفته و تنها بقایای‌ اندکی از آن، در گوشه شمال غربی مسجد، باقی مانده است. اما در محل شبستان آن که به مقام امام علی (ع) شناخته می‌شود، مسجد بزرگی با معماری به سبک جدید ساخته شده است. مناظره مشهور و تاریخی [[هشام بن حکم]] با [[عمرو بن عبید]] در باره [[امامت]] در این مسجد انجام گرفته است. <ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۸، ص ۲۴۸.</ref>