پرش به محتوا

تکتف: تفاوت میان نسخه‌ها

تکتف (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۳۹

۸۵۵ بایت حذف‌شده ،  ‏۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۳
بدون خلاصۀ ویرایش
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۸: خط ۸:
همچنین روایاتی از [[اهل‌بیت(ع)]] نقل شده که در آن از تکتف نهی شده و آن را عمل [[مجوس|مجوسیان]] دانسته است.
همچنین روایاتی از [[اهل‌بیت(ع)]] نقل شده که در آن از تکتف نهی شده و آن را عمل [[مجوس|مجوسیان]] دانسته است.


فقیهان شیعه در مواقع لازم، انجام تکتف از روی [[تقیه]] را جایز دانسته‌اند؛ اما برخی از مراجع معاصر، تکتف را از موارد تقیه محسوب نکرده و تنها در موارد اضطراری جایز شمرده‌اند.
فقیهان شیعه در مواقع لازم، انجام تکتف از روی [[تقیه]] را جایز دانسته‌اند؛ اما آیت‌الله خامنه‌ای، تکتف را از موارد تقیه محسوب نکرده و تنها در موارد اضطراری جایز می‌داند.


مستند فقهای اهل‌سنت برای مستحب دانستن تکتف، [[حدیث|روایاتی]] است که یا از جهت متن و یا سند، دچار مشکل هستند. عالمان اهل‌سنت همچنین درباره کیفیت و محل تکتف و زمان آن دچار اختلاف شده‌اند.
مستند فقهای اهل‌سنت برای مستحب دانستن تکتف، [[حدیث|روایاتی]] است که یا از جهت متن و یا سند، دچار مشکل هستند. عالمان اهل‌سنت همچنین درباره کیفیت و محل تکتف و زمان آن دچار اختلاف شده‌اند.


==تعریف و جایگاه==
==تعریف و جایگاه==
تکتف به‌معنای قرار دادن دست‌ها بر یکدیگر و بر سینه یا شکم در حال نماز است.<ref>نجفی جواهری، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۱۵؛ زحیلی، الفقه الاسلامی وادلته،‌ دار الفکر، ج۲، ص۸۷۳.</ref> از این عمل با تَکتیف،<ref>ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، دارالصادر، ج۱، ص۴۱۹.</ref> تکفیر،<ref>نجفی جواهری، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۱۵.</ref> قَبض<ref>طبسی، دراسات فقیه فی مسائل خلافیه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۹۵.</ref> و وَضع نیز یاد شده است.<ref>مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۱۰.</ref> در مقابل تکتف، واژه ارسال و اِسدال یا سَدل قرار دارد که به معنای رهاساختن دست‌ها است.<ref>المبارکفوری، تحفه الاحوذی، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۷۳؛.</ref>
تکتف به‌معنای قرار دادن دست‌ها بر یکدیگر و بر سینه یا شکم در حال نماز است.<ref>نجفی جواهری، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۱۵؛ زحیلی، الفقه الاسلامی وادلته،‌ دار الفکر، ج۲، ص۸۷۳.</ref> از این عمل با تَکتیف،<ref>ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، دارالصادر، ج۱، ص۴۱۹.</ref> تکفیر،<ref>نجفی جواهری، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۱۵.</ref> قَبض<ref>طبسی، دراسات فقیه فی مسائل خلافیه، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۱۹۵.</ref> و وَضع نیز یاد شده است.<ref>مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۱۱۰.</ref> در مقابل تکتف، واژه ارسال و اِسدال یا سَدل قرار دارد که به معنای رهاساختن دست‌ها است.<ref>مبارکفوری، تحفه الاحوذی، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۷۳؛.</ref>


تکتف از مسائل اختلافی [[شیعه|مذهب شیعه]] با مذاهب دیگر است.<ref>جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل‌البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۱۱.</ref> اکثریت اهل‌سنت تکتف را از آداب مستحب نماز می‌دانند.<ref>ابن جبرین، شرح عمده الاحکام، ج۱۳، ص۴۷.</ref>
تکتف از مسائل اختلافی [[شیعه|مذهب شیعه]] با مذاهب دیگر است.<ref>جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل‌البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۱۱.</ref> اکثریت اهل‌سنت تکتف را از آداب مستحب نماز می‌دانند.<ref>ابن جبرین، شرح عمده الاحکام، ج۱۳، ص۴۷.</ref>
خط ۲۱: خط ۲۱:


===دلیل===
===دلیل===
دلیل فقهای شیعه برای این حکم، استناد به احادیثی است که در آنها را نفی می‌کند.<ref>جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۲۲.</ref> از جمله، حدیثی است که ابوحمید ساعدی نقل کرده است که در آن نماز پیامبر(ص) را توضیح می‌دهد؛ اما سخنی از تکتف در آن نیامده است.<ref>الترمزی، الجامع الصحیح، دارالحدیث، ج۲، ص۸۴.</ref> [[قرطبی]]، از مفسران اهل‌سنت نیز می‌گوید برخی از علما به دلیل کثرت نقل‌های معتبر درباره کیفیت نماز پیامبر(ص) که در آنها اشاره‌ای به تکتف نشده است و نیز عدم تناسب تکتف با افعال نماز، آنها را بر روایاتی که تکتف را اثبات می‌کنند، ترجیح داده‌اند.<ref>قرطبی، بدایه المتجتهد ونهایه المقتصد، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۴۶.</ref>
دلیل فقهای شیعه برای این حکم، استناد به احادیثی است که در آنها را نفی می‌کند.<ref>جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۲۲.</ref> از جمله، حدیثی است که ابوحمید ساعدی نقل کرده است که در آن نماز پیامبر(ص) را توضیح می‌دهد؛ اما سخنی از تکتف در آن نیامده است.<ref>ترمذی، الجامع الصحیح، دارالحدیث، ج۲، ص۸۴.</ref> [[قرطبی]]، از مفسران اهل‌سنت نیز می‌گوید برخی از علما به دلیل کثرت نقل‌های معتبر درباره کیفیت نماز پیامبر(ص) که در آنها اشاره‌ای به تکتف نشده است و نیز عدم تناسب تکتف با افعال نماز، آنها را بر روایاتی که تکتف را اثبات می‌کنند، ترجیح داده‌اند.<ref>قرطبی، بدایه المتجتهد ونهایه المقتصد، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۴۶.</ref>


همچنین احادیثی از امامان شیعه نقل شده است که از تکتف و تکفیر در نماز نهی کرده‌اند.<ref>حمیری، قرب الاسناد، ۱۴۱۳ق، ص۲۰۸؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۸۴.</ref> از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]<ref>شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۶۲۲.</ref> و [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] نقل شده است که تکتف، از رسوم [[مجوس|کفار مجوسی]] بوده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۲۶۵.</ref> [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]] نیز معتقد است که این سنت توسط [[عمر بن خطاب]] و به تقلید از اسیران ایرانی رواج یافت.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۱۹.</ref>
همچنین احادیثی از امامان شیعه نقل شده است که از تکتف و تکفیر در نماز نهی کرده‌اند.<ref>حمیری، قرب الاسناد، ۱۴۱۳ق، ص۲۰۸؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۸۴.</ref> از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]]<ref>شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۶۲۲.</ref> و [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] نقل شده است که تکتف، از رسوم [[مجوس|کفار مجوسی]] بوده است.<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۲۶۵.</ref> [[محمدحسن نجفی|صاحب جواهر]] نیز معتقد است که این سنت توسط [[عمر بن خطاب]] و به تقلید از اسیران ایرانی رواج یافت.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۱، ص۱۹.</ref>
خط ۳۲: خط ۳۲:
===حکم===
===حکم===
عالمان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] درباره حکم تکتف، اختلاف‌نظر دارند:
عالمان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] درباره حکم تکتف، اختلاف‌نظر دارند:
* [[مستحب|استحباب]]: به گفته عینی (۷۶۲-۸۵۵ق)، [[ابوحنیفه|حنفی‌ها]]، [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی‌]]، [[احمد بن حنبل|ابن‌‌حنبل]] و عموم عالمان اهل‌سنت تکتف را مستحب می‌دانند.<ref>العینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۰.</ref>  
* [[مستحب|استحباب]]: به گفته عینی (۷۶۲-۸۵۵ق)، [[ابوحنیفه|حنفی‌ها]]، [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی‌]]، [[احمد بن حنبل|ابن‌‌حنبل]] و عموم عالمان اهل‌سنت تکتف را مستحب می‌دانند.<ref>عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۰.</ref>  
* استحباب تخییری: اوزاعی (۷۰۷–۷۷۴م)<ref>العینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۰.</ref> و ابن‌‌عبدالبر (۳۶۸–۴۶۳ق‌) قائل به استحباب تخییری تکتف و ارسال بودند.<ref>السراوی، القطوف الدانیه، ۱۹۹۷م، ج۲، ص۳۷.</ref>
* استحباب تخییری: اوزاعی (۷۰۷–۷۷۴م)<ref>عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۰.</ref> و ابن‌‌عبدالبر (۳۶۸–۴۶۳ق‌) قائل به استحباب تخییری تکتف و ارسال بودند.<ref>سراوی، القطوف الدانیه، ۱۹۹۷م، ج۲، ص۳۷.</ref>
* [[واجب|وجوب]]: [[محمد ناصرالدین البانی|اَلبانی]] (۱۳۳۳-۱۴۲۰م) و شوکانی (۱۱۷۳-۱۲۵۰ق) معتقد به [[واجب|وجوب]] تکتف هستند.<ref>العوایشه، الموسوعه الفقهیه المیسره فی فقه الکتاب والسنه المطهره، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۹؛ شوکانی، نیل الاوطار، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۷.</ref>
* [[واجب|وجوب]]: [[محمد ناصرالدین البانی|اَلبانی]] (۱۳۳۳-۱۴۲۰م) و شوکانی (۱۱۷۳-۱۲۵۰ق) معتقد به [[واجب|وجوب]] تکتف هستند.<ref>عوایشه، الموسوعه الفقهیه المیسره، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۹؛ شوکانی، نیل الاوطار، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۷.</ref>
* [[مکروه|کراهت]]: به گفته قرطبی مفسر مالکی‌مذهب، [[مالک بن انس|مالک‌ بن‌ انس]] تکتف را در نمازِ واجب، مکروه می‌دانست اما آن را در نمازهای مستحبی، مستحب می‌دانست.<ref>قرطبی، بدایه المتجتهد ونهایه المقتصد، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۴۶.</ref> گفته شده است که [[عبدالله بن زبیر]] و [[حسن بصری]] بر همین عقیده بودند.<ref>نووی، المجموع شرح المهذب، دارالفکر، ج۳، ص۳۱۱.</ref> برخی از فقیهان اهل‌سنت، تکتف را مخصوص زمانی می‌دانند که نمازگزار به سبب قیام طولانی خسته شود.<ref>العینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۱.</ref>
* [[مکروه|کراهت]]: به گفته قرطبی مفسر مالکی‌مذهب، [[مالک بن انس|مالک‌ بن‌ انس]] تکتف را در نمازِ واجب، مکروه می‌دانست اما آن را در نمازهای مستحبی، مستحب می‌دانست.<ref>قرطبی، بدایه المتجتهد ونهایه المقتصد، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۴۶.</ref> گفته شده است که [[عبدالله بن زبیر]] و [[حسن بصری]] بر همین عقیده بودند.<ref>نووی، المجموع شرح المهذب، دارالفکر، ج۳، ص۳۱۱.</ref> برخی از فقیهان اهل‌سنت، تکتف را مخصوص زمانی می‌دانند که نمازگزار به سبب قیام طولانی خسته شود.<ref>عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۱.</ref>


===کیفیت===
===کیفیت===
عینی از فقهای اهل‌سنت، تکتف را قراردادن کف دست راست بر پشت مچ دست چپ به‌گونه‌ای که مچ، وسط کف دست قرار بگیرد، دانسته‌ است. اما برخی دیگر از علمای اهل‌سنت، قراردادن کف دست بر ساعد، پشت کف دست چپ را برگزیده‌اند.<ref>العینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲ق، ج۲، ص۱۸۱.</ref> برخی گفته‌اند طوری پشت دست چپ را بگیرد که انگشت شصت و انگشت کوچک در کف دست راست قرار بگیرد. ابویوسف از شاگردان  [[ابوحنیفه]]، نیز می‌گوید به‌صورت طولی بر روی مچ قرار دهد.<ref>العینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۱.</ref> بن‌باز گفته است کف دست راست را بر پشت دست چپ بر روی ساعد دست قرار می‌گیرد.<ref>بن‌باز، فتاوی نور علی الدرب، ۱۴۲۸ق، ج۸، ص۱۴۴.</ref>
عینی از فقهای اهل‌سنت، تکتف را قراردادن کف دست راست بر پشت مچ دست چپ به‌گونه‌ای که مچ، وسط کف دست قرار بگیرد، دانسته‌ است. اما برخی دیگر از علمای اهل‌سنت، قراردادن کف دست بر ساعد، پشت کف دست چپ را برگزیده‌اند.<ref>عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲ق، ج۲، ص۱۸۱.</ref> برخی گفته‌اند طوری پشت دست چپ را بگیرد که انگشت شصت و انگشت کوچک در کف دست راست قرار بگیرد. ابویوسف از شاگردان  [[ابوحنیفه]]، نیز می‌گوید به‌صورت طولی بر روی مچ قرار دهد.<ref>عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۱.</ref> بن‌باز گفته است کف دست راست را بر پشت دست چپ بر روی ساعد دست قرار می‌گیرد.<ref>بن‌باز، فتاوی نور علی الدرب، ۱۴۲۸ق، ج۸، ص۱۴۴.</ref>
[[پرونده:کیفیت تکتف مذاهب مختلف.jpg|بندانگشتی|انواع تکتف در مذاهب مختلف]]
[[پرونده:کیفیت تکتف مذاهب مختلف.jpg|بندانگشتی|انواع تکتف در مذاهب مختلف]]
===موضع===
===موضع===
فقهای اهل‌سنت، درباه اینکه دست‌ها در کجای بدن قرار می‌گیرد، اختلاف‌نظر دارند. برخی از آنها محل قرارگرفتن دست‌ها را زیرناف<ref>بن‌باز، مجموع فتاوی ومقالات متنوعه، رئاسة إدارة البحوث العلمية والإفتاء بالمملكة العربية السعودية، ج۲۹، ص۲۴۰.</ref> و برخی دیگر روی سینه یا زیر آن می‌دانند.<ref>العینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۱.</ref> [[ابوحنیفه|حنفی‌ها]] و [[احمد بن حنبل|حنبلی‌ها]] قراردادن دست‌ها زیر ناف و شافعی‌ها قراردادن آنها زیر سینه را سنت می‌دانند.<ref>الطیار و دیگران، الفقه المیسر، ۱۴۳۳ق، ج۱، ص۲۸۳.</ref> بن‌باز از مفتیان وهابی، معتقد است که دست‌ها بر سینه قرار می‌گیرد.<ref>بن‌باز، مجموع فتاوی ومقالات متنوعه، رئاسة إدارة البحوث العلمية والإفتاء بالمملكة العربية السعودية، ج۲۹، ص۲۴۰.</ref> برخی نیز گفته‌اند که مردها دست‌ها را زیر ناف و زنان آنها را روی سینه قرار می‌دهند.<ref>حنفی رازی، تحفه الملوک، ۱۴۱۷ق، ص۶۹.</ref>
فقهای اهل‌سنت، درباه اینکه دست‌ها در کجای بدن قرار می‌گیرد، اختلاف‌نظر دارند. برخی از آنها محل قرارگرفتن دست‌ها را زیرناف<ref>بن‌باز، مجموع فتاوی ومقالات متنوعه، رئاسة إدارة البحوث العلمية والإفتاء بالمملكة العربية السعودية، ج۲۹، ص۲۴۰.</ref> و برخی دیگر روی سینه یا زیر آن می‌دانند.<ref>عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۱.</ref> [[ابوحنیفه|حنفی‌ها]] و [[احمد بن حنبل|حنبلی‌ها]] قراردادن دست‌ها زیر ناف و شافعی‌ها قراردادن آنها زیر سینه را سنت می‌دانند.<ref>الطیار و دیگران، الفقه المیسر، ۱۴۳۳ق، ج۱، ص۲۸۳.</ref> بن‌باز از مفتیان وهابی، معتقد است که دست‌ها بر سینه قرار می‌گیرد.<ref>بن‌باز، مجموع فتاوی ومقالات متنوعه، رئاسة إدارة البحوث العلمية والإفتاء بالمملكة العربية السعودية، ج۲۹، ص۲۴۰.</ref> برخی نیز گفته‌اند که مردها دست‌ها را زیر ناف و زنان آنها را روی سینه قرار می‌دهند.<ref>حنفی رازی، تحفه الملوک، ۱۴۱۷ق، ص۶۹.</ref>


===زمان===
===زمان===
عینی از علمای اهل‌سنت گفته است [[ابوحنیفه]] و ابویوسف تکتف را هنگام قیام سنت می‌دانند و برخی دیگر هنگام قرائت. از نظر عینی آن هنگام هر قیامی که ذکر مأثور دارد، انجام شود. همچنین گروهی از علمای اهل‌سنت با هدف مخالفت با شیعه، تکتف را در هر نوع قیام، سنت دانسته‌اند<ref>العینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۳.</ref> ازاین رو درباره تکتف بعد از [[رکوع]]، هنگام قنوت، در نماز میت و بین تکبیرهای نماز عیدین، اختلاف شده است.<ref>العینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۳.</ref> نقل شده است که [[ابوحنیفه|حنفی‌ها]] و [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی‌ها]] قراردادن دست‌ها بر سینه پس از رکوع را [[بدعت]] می‌دانند و از [[احمد بن حنبل|ابن حنبل]]، نظرات متفاوتی نقل شده که یکی از آنها تخییر است.<ref>عطیه، شرح بلوغ المرام، ج۶۱، ص۶.</ref>
عینی از علمای اهل‌سنت گفته است [[ابوحنیفه]] و ابویوسف تکتف را هنگام قیام سنت می‌دانند و برخی دیگر هنگام قرائت. از نظر عینی آن هنگام هر قیامی که ذکر مأثور دارد، انجام شود. همچنین گروهی از علمای اهل‌سنت با هدف مخالفت با شیعه، تکتف را در هر نوع قیام، سنت دانسته‌اند<ref>عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۳.</ref> ازاین رو درباره تکتف بعد از [[رکوع]]، هنگام قنوت، در نماز میت و بین تکبیرهای نماز عیدین، اختلاف شده است.<ref>عینی، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۸۳.</ref> نقل شده است که [[ابوحنیفه|حنفی‌ها]] و [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی‌ها]] قراردادن دست‌ها بر سینه پس از رکوع را [[بدعت]] می‌دانند و از [[احمد بن حنبل|ابن حنبل]]، نظرات متفاوتی نقل شده که یکی از آنها تخییر است.<ref>عطیه، شرح بلوغ المرام، ج۶۱، ص۶.</ref>


==مستند==
==مستند==
خط ۵۳: خط ۵۳:
* حدیث وائِل بْن حُجْر: وائل نقل می‌کند هنگام نمازخواندن [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] مشاهده که پس از [[تکبیر]] گفتن، دستان خود را از آستین خارج کرده و زیر لباس قرار داد و دست راست خود را بر دست چپ گذاشت.<ref>نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۳۷۴ق، ج۱، ص۳۰۱؛ ملا هروی، مرقاه الجنان فی شرح مشکاه المصابیح، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۶۵۷.</ref>
* حدیث وائِل بْن حُجْر: وائل نقل می‌کند هنگام نمازخواندن [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] مشاهده که پس از [[تکبیر]] گفتن، دستان خود را از آستین خارج کرده و زیر لباس قرار داد و دست راست خود را بر دست چپ گذاشت.<ref>نیشابوری، صحیح مسلم، ۱۳۷۴ق، ج۱، ص۳۰۱؛ ملا هروی، مرقاه الجنان فی شرح مشکاه المصابیح، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۶۵۷.</ref>


*حدیث [[عبدالله بن مسعود]]: نقل شده است که ابن‌ مسعود در حال نماز دست چپ خود را بر دست راست گذاشته بود، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] با دست راست او را بر دست چپش قرار داد.<ref>ابو داود، سنن ابی داود، صیدا، ج۱، ص۲۰۰.</ref>
*حدیث [[عبدالله بن مسعود]]: نقل شده است که ابن‌ مسعود در حال نماز دست چپ خود را بر دست راست گذاشته بود، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] با دست راست او را بر دست چپش قرار داد.<ref>ابوداود، سنن ابی داود، صیدا، ج۱، ص۲۰۰.</ref>


* حدیث ابن‌ عباس: [[عبدالله بن عباس|ابن‌ عباس]] از پیامبر(ص) نقل کرده است که فرمود به ما پیامبران دستور داده شده تا در [[نماز]]، دست راست خود را بر دست چپ قرار دهیم.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، قاهره، ج۱۱، ص۱۹۹.</ref>
* حدیث ابن‌ عباس: [[عبدالله بن عباس|ابن‌ عباس]] از پیامبر(ص) نقل کرده است که فرمود به ما پیامبران دستور داده شده تا در [[نماز]]، دست راست خود را بر دست چپ قرار دهیم.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، قاهره، ج۱۱، ص۱۹۹.</ref>
خط ۶۰: خط ۶۰:


===نقد ادله===
===نقد ادله===
روایات که اهل‌سنت برای حکم تکتف به آنها استناد می‌کنند، منحصر به چند نفر از صحابه می‌شود که عموما دارای ابهام است و سند بیشتر این روایات قابل مناقشه است.<ref>جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۲۲.</ref> نقدهایی که بر این احادیث وارد شده است به شرح ذیل است:
روایاتی که اهل‌سنت برای حکم تکتف به آنها استناد می‌کنند، مورد نقد و مناقشه قرار گرفته‌اند.<ref> جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۲۲.</ref>


* روایت سهل بن‌ سعد که در [[صحیح البخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] آمده، از جهت متن دچار مشکل است؛ زیرا مشخص نشده است که چه کسی مردم را امر به تکتف می‌کرده است.<ref>جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل‌البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۱۶.</ref> شارحان حدیث اهل‌سنت نیز درباره انتساب این روایت به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] مناقشاتی انجام داده‌اند.<ref>کورانی، الکوثر الجاری الی ریاض احادیث البخاری، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۳۲۷.</ref>
* روایت سهل بن‌ سعد که در [[صحیح البخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] آمده است از جهت متن دچار مشکل است؛ زیرا مشخص نشده است که چه کسی مردم را امر به تکتف می‌کرده است.<ref>جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل‌البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۱۶.</ref> شارحان حدیث اهل‌سنت نیز درباره انتساب این روایت به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] مناقشاتی کرده‌اند.<ref>کورانی، الکوثر الجاری، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۳۲۷.</ref>
* حدیث وائل بن حُجر: این روایت، سنت عملی پیامبر(ص) را نقل کرده و سنت عملی، می‌تواند دلالت بر [[مباح|مباح بودن]] آن عمل داشته باشد.<ref>جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۱۹.</ref> همچنین ممکن است این عمل پیامبر(ص) جهت محفوظ ماندن از سرما انجام شده باشد.<ref>سبحانی، الاعتصام بالکتاب و السنه، ۱۳۷۵ش، ص۶۷.</ref>
* حدیث وائل بن حُجر: این روایت، سنت عملی پیامبر(ص) را نقل کرده است و سنت عملی، می‌تواند دلالت بر [[مباح|مباح بودن]] آن عمل داشته باشد.<ref>جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۱۹.</ref> همچنین ممکن است این عمل پیامبر(ص) جهت محفوظ ماندن از سرما انجام شده باشد.<ref>سبحانی، الاعتصام بالکتاب و السنه، ۱۳۷۵ش، ص۶۷.</ref>
* حدیث [[عبدالله بن مسعود]]: عبدالله بن مسعود از سابقین در اسلام است و بعید است که چنین شخصیتی آداب نماز را به خوبی نداند. علاوه براین، در سند روایت هُشَیم بن بَشیر قرار دارد که مشهور به [[تدلیس]] است.<ref>جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۲۱.</ref>
* حدیث [[عبدالله بن مسعود]]: در سند روایت هُشَیم بن بَشیر قرار دارد که مشهور به [[تدلیس]] است.<ref> جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، ۱۴۲۶ق، ج۲۱، ص۲۱.</ref>
* حدیث ابن‌ عباس: این حدیث با اسناد مختلفی نقل شده که افرادی همچون احمد بن طاهر و طلحه‌ بن‌ عمرو قرار دارد که علمای اهل‌سنت اولی را کذاب<ref>جمعی از نویسندگان، موسوعه اقوال ابی‌الحسن الدارقطنی فی رجال الحدیث وعلله، ۲۰۰۱م، ج۱، ص۶۸.</ref> و دومی را [[حدیث متروک|متروک الحدیث]] و ضعیف دانسته‌اند.<ref>مزی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ۱۴۰۰ق، ج۱۳، ص۲۸-۲۹.</ref>
* حدیث ابن‌‌عباس: احمد بن طاهر و طلحه‌ بن‌ عمرو در سند این حدیث قرار دارند که علمای اهل‌سنت اولی را کذاب<ref>جمعی از نویسندگان، موسوعه اقوال ابی‌الحسن الدارقطنی فی رجال الحدیث وعلله، ۲۰۰۱م، ج۱، ص۶۸.</ref> و دومی را [[حدیث متروک|متروک الحدیث]] و ضعیف دانسته‌اند.<ref>مزی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ۱۴۰۰ق، ج۱۳، ص۲۸-۲۹.</ref>
* روایت منقول از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] این روایت که ابوداود نقل کرده، در اغلب نسخه‌های سنن ابی‌داود وجود ندارد<ref>زیعلی، نصب الرایه لاحادیث الهدایه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۱۳.</ref> و برخی راویان آن همچون عبدالرحمن‌ بن اسحاق تضعیف شده‌اند.<ref>العسقلانی، تهذیب التهذیب،‌ دار الصادر، ج۶، ص۱۳۶-۱۳۷.</ref>
* روایت منقول از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] که ابوداود آن را نقل کرده است در اغلب نسخه‌های سنن ابی‌داود وجود ندارد<ref>زیعلی، نصب الرایه لاحادیث الهدایه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۱۳.</ref> و برخی راویان آن همچون عبدالرحمن‌ بن اسحاق تضعیف شده‌اند.<ref>العسقلانی، تهذیب التهذیب،‌ دار الصادر، ج۶، ص۱۳۶-۱۳۷.</ref>
==تک‌نگاری‌ها==
==تک‌نگاری‌ها==
[[پرونده:کتاب سدل الیدین فی الصلاه و قبض الیدین و ارسالهما فی الصلاه.jpg|بندانگشتی|کتاب سدل الیدین فی الصلاه نوشته شنقیطی و کتاب قبض الیدین و ارسالهما فی الصلاه نوشته طهطاوی]]
[[پرونده:کتاب سدل الیدین فی الصلاه و قبض الیدین و ارسالهما فی الصلاه.jpg|بندانگشتی|کتاب سدل الیدین فی الصلاه نوشته شنقیطی و کتاب قبض الیدین و ارسالهما فی الصلاه نوشته طهطاوی]]
* الارسال و التکفیر بین السنة و البدعه: این اثر که توسط [[نجم‌الدین طبسی]] پدید آمده، خود جزئی از یک مجموعه به‌نام بین‌السنه والبدعه است که در آن، مسائل اختلافی همچون [[ازدواج موقت]] مورد بررسی قرار گرفته است.<ref>[https://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/155410/1 «إرسال التکفیر بین السنة و البدعة - نسخه متنی»]، کتابخانه دیجیتال تبیان.</ref> این مجموعه، به صورت یک کتاب، تحت عنوان دراسات فقیه فی مسائل خلافیه چاپ شده است.<ref>[https://lohedana.ir/books/9550 «دراسات فقیه فی مسائل خلافیه»]، کتابخوان قائمیه.</ref>
* الارسال و التکفیر بین السنة و البدعه: اثر [[نجم‌الدین طبسی]]، جزئی از مجموعه بین السنه والبدعه است که در آن، مسائل اختلافی شیعه و سنی همچون [[ازدواج موقت]] مورد بررسی قرار گرفته است.<ref>[https://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/155410/1 «إرسال التکفیر بین السنة و البدعة - نسخه متنی»]، کتابخانه دیجیتال تبیان.</ref> این مجموعه، به صورت یک کتاب، تحت عنوان دراسات فقیه فی مسائل خلافیه چاپ شده است.<ref>[https://lohedana.ir/books/9550 «دراسات فقیه فی مسائل خلافیه»]، کتابخوان قائمیه.</ref>
* توضیح المقال فی الضمّ و الارسال؛ اثر محمد یحیی سالم عزّان. این کتاب توسط دار التراث الیمنی در صنعا به چاپ رسیده است.<ref>[https://almoqtabas.com/ar/publications/view/26800509189446553 «توضيح المقال في الضم والارسال»]، وبگاه دار المقتبس.</ref>
* توضیح المقال فی الضمّ و الارسال؛ اثر محمد یحیی سالم عزّان است که دار التراث الیمنی در صنعا آن را چاپ کرده است.<ref>[https://almoqtabas.com/ar/publications/view/26800509189446553 «توضيح المقال في الضم والارسال»]، وبگاه دار المقتبس.</ref>
* القول الفصل فی تایید سنة السدل؛ اثر محمد عابد. این کتاب در نقد تکتف و با هدف اثبات ارسال دستان در نماز طبق مذهب مالک بن انس نگاشته شده است.<ref>[https://ebook.univeyes.com/131643 «القول الفصل في تأييد سنة السدل على مذهب مالك بن أنس»]، وبگاه کتابخانه عین الجامعه.</ref>
* القول الفصل فی تأیید سنة السدل؛ اثر محمد عابد. این کتاب در نقد تکتف و با هدف اثبات ارسال دست در نماز طبق مذهب مالک بن انس نگاشته شده است.<ref>[https://ebook.univeyes.com/131643 «القول الفصل في تأييد سنة السدل على مذهب مالك بن أنس»]، وبگاه کتابخانه عین الجامعه.</ref>
* رسالة مختصرة فی السدل؛ اثر عبدالحمید مبارک آل شیخ.<ref>[https://ebook.univeyes.com/124046 «رسالة مختصرة في السدل»]، وبگاه کتابخانه عین الجامعه.</ref>
* رسالة مختصرة فی السدل؛ اثر عبدالحمید مبارک آل شیخ.<ref>[https://ebook.univeyes.com/124046 «رسالة مختصرة في السدل»]، وبگاه کتابخانه عین الجامعه.</ref>
* رسالة فی حکم سدل الیدین فی الصلاة علی مذهب الإمام مالک؛ نوشته محمد بن محمد المغربی معروف به شنقیطی. مرکز نشر دار الفضیله این کتاب را چاپ و منتشر ساخته است.<ref>[https://archive.org/details/20200310%2020200310%201257 «رسالة في حكم سدل اليدين في الصلاة على مذهب الأمام مالك بالشنقيطي»]، وبگاه آرشیو اینترنت.</ref>
* رسالة فی حکم سدل الیدین فی الصلاة علی مذهب الإمام مالک؛ نوشته محمد بن محمد المغربی معروف به شنقیطی. مرکز نشر دار الفضیله این کتاب را چاپ کرده است.<ref>[https://archive.org/details/20200310%2020200310%201257 «رسالة في حكم سدل اليدين في الصلاة على مذهب الأمام مالك بالشنقيطي»]، وبگاه آرشیو اینترنت.</ref>
* القبض فی الصلاه: این کتاب توسط [[مجمع جهانی اهل‌بیت]] تهیه و نشر یافته است. این کتاب بخشی از مجموعه فی رحاب اهل‌البیت به شمار می‌رود.<ref>[https://b2n.ir/b39785 «فی رحاب أهل البیت علیهم السلام - ۲۱ - القبض فی الصلاة التکتف»]، وبگاه مجمع جهانی اهل‌بیت.</ref>
* القبض فی الصلاه: این کتاب توسط [[مجمع جهانی اهل‌بیت]] تهیه و نشر یافته است. این کتاب بخشی از مجموعه فی رحاب اهل‌البیت است.<ref>[https://b2n.ir/b39785 «فی رحاب أهل البیت علیهم السلام - ۲۱ - القبض فی الصلاة التکتف»]، وبگاه مجمع جهانی اهل‌بیت.</ref>


==جستارهای وابسته==
==جستارهای وابسته==
خط ۸۶: خط ۸۶:
==منابع==
==منابع==
{{منابع}}
{{منابع}}
* ابن جبرین، عبدالله بن عبدالرحمن، شرح عمده الاحکام، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
* ابن‌جبرین، عبدالله بن عبدالرحمن، شرح عمده الاحکام، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
* ابن‌عربی، محیی‌الدین، الفتوحات المکیه، بیروت،‌ دار الصادر، بی‌تا.
* ابن‌عربی، محی‌الدین، الفتوحات المکیه، بیروت،‌ دار الصادر، بی‌تا.
* ابو داود، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، صیدا، المکتبه العصریه، بی‌تا.
* ابوداود، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، صیدا، المکتبه العصریه، بی‌تا.
* [https://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/155410/1 «إرسال التکفیر بین السنة و البدعة - نسخه متنی»]، کتابخانه دیجیتال تبیان، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۲ش.
* [https://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/155410/1 «إرسال التکفیر بین السنة و البدعة - نسخه متنی»]، کتابخانه دیجیتال تبیان، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۲ش.
* البخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بولاق، المطبعه الکبری الامیریه، ۱۳۱۱ق.
* بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بولاق، المطبعه الکبری الامیریه، ۱۳۱۱ق.
* الترمزی، محمدبن عیسی، الجامع الصحیح، قاهره،‌ دار الحدیث، بی‌تا.
* ترمذی، محمدبن عیسی، الجامع الصحیح، قاهره،‌ دار الحدیث، بی‌تا.
* الجزیری، عبدالرحمن بن محمد، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق.
* جزیری، عبدالرحمن بن محمد، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق.
* الطیار، عبدالله‌بن محمد، و دیگران، الفقه المیسر، ریاض، مدار الوطن للنشر، چاپ دوم، ۱۴۳۳ق.
* طیار، عبدالله بن محمد، و دیگران، الفقه المیسر، ریاض، مدار الوطن للنشر، چاپ دوم، ۱۴۳۳ق.
* العثیمین، محمد بن صالح، مجموع فتاوی ورسائل، ریاض، دار الوطن، ۱۴۱۳ق.
* ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب الهذیب، بیروت،‌ دار الصادر، بی‌تا.
* العسقلانی، ابن حجر، تهذیب الهذیب، بیروت،‌ دار الصادر، بی‌تا.
* عوایشه، حسین بن عوده، الموسوعه الفقهیه المیسره فی فقه الکتاب والسنه المطهره، دار ابن حزم، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
* العوایشه، حسین بن عوده، الموسوعه الفقهیه المیسره فی فقه الکتاب والسنه المطهره، دار ابن حزم، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
* عینی، محمود بن احمد، البنایه شرح الهدایه، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
* العینی، محمودبن احمد، البنایه شرح الهدایه، ۱۴۲۰ق، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
* [https://ebook.univeyes.com/131643 «القول الفصل في تأييد سنة السدل على مذهب مالك بن أنس»]، وبگاه کتابخانه عین الجامعه، تاریخ بازدید: ۵ تیر ۱۴۰۲ش.
* [https://ebook.univeyes.com/131643 «القول الفصل في تأييد سنة السدل على مذهب مالك بن أنس»]، وبگاه کتابخانه عین الجامعه، تاریخ بازدید: ۵ تیر ۱۴۰۲ش.
* المبارکفوری، محمد بن عبدالرحیم، تحفه الاحوذی، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
* مبارکفوری، محمد بن عبدالرحیم، تحفه الاحوذی، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
* المزی، یوسف‌بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بیروت، مؤسسه الرساله، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.
* مزی، یوسف‌ بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بیروت، مؤسسه الرساله، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.
* بن‌باز، عبدالعزیز بن عبدالله، فتاوی نور علی الدرب، ریاض، الرئاسه العامه للبحوث العلمیه والافتاء، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
* بن‌باز، عبدالعزیز بن عبدالله، فتاوی نور علی الدرب، ریاض، الرئاسه العامه للبحوث العلمیه والافتاء، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
* بن‌باز، مجموع فتاوی ومقالات متنوعه، بی‌جا، رئاسة إدارة البحوث العلمية والإفتاء بالمملكة العربية السعودية، بی‌تا.
* بن‌باز، عبدالعزیز بن عبدالله، مجموع فتاوی ومقالات متنوعه، بی‌جا، رئاسة إدارة البحوث العلمية والإفتاء بالمملكة العربية السعودية، بی‌تا.
* [https://almoqtabas.com/ar/publications/view/26800509189446553 «توضيح المقال في الضم والارسال»]، وبگاه دار المقتبس، تاریخ بازدید: ۵ تیر ۱۴۰۲ش.
* [https://almoqtabas.com/ar/publications/view/26800509189446553 «توضيح المقال في الضم والارسال»]، وبگاه دار المقتبس، تاریخ بازدید: ۵ تیر ۱۴۰۲ش.
* جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، قم، المجمع العالمی لاهل البیت، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
* جمعی از نویسندگان، فی رحاب اهل البیت، قم، المجمع العالمی لاهل البیت، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
* جمعی از نویسندگان، موسوعه اقوال ابی‌الحسن الدارقطنی فی رجال الحدیث وعلله، بیروت، عالم الکتب للنشر والتوزیع، چاپ اول، ۲۰۰۱م.
* جمعی از نویسندگان، موسوعه اقوال ابی‌الحسن الدارقطنی فی رجال الحدیث وعلله، بیروت، عالم الکتب للنشر والتوزیع، چاپ اول، ۲۰۰۱م.
* حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
* حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
* حنفی رازی، محمدبن ابی‌بکر، تحفه الملوک، بیروت،‌ دار البشائر الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
* حنفی رازی، محمد بن ابی‌بکر، تحفه الملوک، بیروت،‌ دار البشائر الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
* خامنه‌ای، اجوبه الاستفتئات، ترجمه احمدرضا حسینی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ پنجاه و یکم، ۱۳۸۸ش.
* خامنه‌ای، اجوبة الاستفتئات، ترجمه احمدرضا حسینی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ پنجاه و یکم، ۱۳۸۸ش.
*‌دار القطنی، علی بن عمر، سنن الدار القطنی، تحقیق شیعب الارنؤوط، بیروت، مؤسسه الرساله، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
*‌دار القطنی، علی بن عمر، سنن الدار القطنی، تحقیق شیعب الارنؤوط، بیروت، مؤسسه الرساله، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
* [https://lohedana.ir/books/9550 «دراسات فقیه فی مسائل خلافیه»]، کتابخوان قائمیه، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۲ش.
* [https://lohedana.ir/books/9550 «دراسات فقیه فی مسائل خلافیه»]، کتابخوان قائمیه، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۲ش.
خط ۱۱۴: خط ۱۱۳:
* زیلعی، عبدالله بن یوسف، نصب الرایه لاحادیث الهدایه، بیروت، مؤسسه الریان للطباعه والنشر، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
* زیلعی، عبدالله بن یوسف، نصب الرایه لاحادیث الهدایه، بیروت، مؤسسه الریان للطباعه والنشر، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
* سبحانی، جعفر، الاعتصام بالکتاب و السنه، تهران، رابطه الثقافه والعلاقات الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
* سبحانی، جعفر، الاعتصام بالکتاب و السنه، تهران، رابطه الثقافه والعلاقات الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
* سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم،‌ دار التفسیر، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
* سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم،‌ دار التفسیر، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
* سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۲۱ق.
* سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۲۱ق.
* شیخ صدوق، محمدبن علی، الخصال، تحقیق غفاری، علی‌اکبر، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
* شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، تحقیق غفاری، علی‌اکبر، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
* شیخ طوسی، محمدبن الحسن، الخلاف، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۰۷ق.
* شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۰۷ق.
* شیخ طوسی، محمدبن الحسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
* شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
* شهید ثانی، روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
* شهید ثانی، روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
* شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، مصر،‌ دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
* شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، مصر،‌ دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
خط ۱۳۲: خط ۱۳۱:
* مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسه، بیروت،‌ دار التیار الجدید، ۱۴۲۱ق.
* مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسه، بیروت،‌ دار التیار الجدید، ۱۴۲۱ق.
* ملا هروی، علی بن محمد، مرقاه المفاتیح فی شرح مشکاه المصابیح، بیروت،‌ دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
* ملا هروی، علی بن محمد، مرقاه المفاتیح فی شرح مشکاه المصابیح، بیروت،‌ دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
* نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
* نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
* نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت،‌ دار الفکر، بی‌تا.
* نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت،‌ دار الفکر، بی‌تا.


برگرفته از «https://fa.wikishia.net/view/ویژه:تفاوت_گوشی_همراه/1126474»