خط ثلث: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(اضافه کردن پیوند به بیرون) |
Khoshnoudi (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، [[سید مرتضی نجومی]] و [[احمد نجفی زنجانی]] از روحانیان شیعه هستند که توانایی نوشتن به خط ثلث را داشتند. | [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، [[سید مرتضی نجومی]] و [[احمد نجفی زنجانی]] از روحانیان شیعه هستند که توانایی نوشتن به خط ثلث را داشتند. | ||
غالباً پیدایش خط ثلث را به | غالباً پیدایش خط ثلث را به ابن‌مُقله شیرازی وزیر عباسیان، نسبت می‌دهند. پس از ابن‌مقله، ابن‌بَواب، یاقوت مُستعصمی، عبدالله صیرفی و بایسنقر میرزا سهم مهمی در تکامل این خط داشته‌اند. با رفتن شیوه ثلث‌نویسی ایرانی به قلمرو عثمانی، طی قرون نهم تا چهاردهم قمری، جمع کثیری از ثلث‌نویسان پدید آمدند که سبب تبدیل کشور [[ترکیه]] به کانون ثلث در عصر حاضر شده است. | ||
== اهمیت و جایگاه == | == اهمیت و جایگاه == | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
== معرفی == | == معرفی == | ||
خط ثُلْث، یکی از خطوط ششگانه (اقلام ستّه) اسلامی است.{{یاد|خطوط ششگانه یا اقلام سته که از آن‌ها به‌عنوان «خطوط اصول» هم نام برده می‌شود، شش خط اصلی در خوشنویسی اسلامی هستند که در تمامی کشورهای اسلامی ازجمله ایران رواج داشته‌اند و هنوز هم اغلب آن‌ها مورد استفاده خوشنویسان قرار دارند. که عبارتند از: ۱. ثلث، ۲. نسخ، ۳. محقق، ۴. ریحانی، ۵. رقاع، ۶. توقیع.}} که به دست ابوعلی بن مقله بیضاوی شیرازی (معروف به | خط ثُلْث، یکی از خطوط ششگانه (اقلام ستّه) اسلامی است.{{یاد|خطوط ششگانه یا اقلام سته که از آن‌ها به‌عنوان «خطوط اصول» هم نام برده می‌شود، شش خط اصلی در خوشنویسی اسلامی هستند که در تمامی کشورهای اسلامی ازجمله ایران رواج داشته‌اند و هنوز هم اغلب آن‌ها مورد استفاده خوشنویسان قرار دارند. که عبارتند از: ۱. ثلث، ۲. نسخ، ۳. محقق، ۴. ریحانی، ۵. رقاع، ۶. توقیع.}} که به دست ابوعلی بن مقله بیضاوی شیرازی (معروف به ابن‌مقله)، وزیر [[بنی‌عباس|عباسیان]]، تأسیس شده و باقی خطوط ششگانه از آن منشعب شده است.<ref>قلیچ خانی، رسالاتی در خوشنویسی، ۱۳۷۳ش، ص۷.</ref> ازاین‌رو خط ثلث را «ام الخطوط» دانسته‌اند.<ref>قلیچ خانی، رسالاتی در خوشنویسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۶۴.</ref> ثلث جلیل (جلی)، دیباج، طومار، ثلثین، مختصر طومار، نصف، ثلث، صغیر ثلث، کبیر ثلث، و خفیف ثلث از انواع قلم ثلث در قدیم بودند که جز قلم ثلث باقی نمانده است.<ref>مقتدایی، مبادی و مبانی اصول خطوط و خوشنویسی اسلامی ایران ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۳۹.</ref> | ||
محققان، در وجه تسمیه خط ثلث، اندازه مساحت قلم ثلث که یک سوم قلم طومار است، را مطرح کرده‌اند.<ref>مایل هروی، کتاب آرایی در تمدّن اسلامی، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۵۸.</ref> | محققان، در وجه تسمیه خط ثلث، اندازه مساحت قلم ثلث که یک سوم قلم طومار است، را مطرح کرده‌اند.<ref>مایل هروی، کتاب آرایی در تمدّن اسلامی، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۵۸.</ref> | ||
سراج شیرازی، از خوشنویسان قرن نهم، با رویکردی معنوی، وجه تسمیه خط ثلث را از آن جهت می‌داند که «ام الخطوط» است و این امر با [[آیه ۱۱ سوره نساء]] {{یاد|فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ}} ارتباط دارد.<ref>سراج شیرازی، تحفةالمحبین، ۱۳۷۶ش، ص۱۳۷؛ قلیچ‌خانی، رسالاتی در خوشنویسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۲۷.</ref> | سراج شیرازی، از خوشنویسان قرن نهم، با رویکردی معنوی، وجه تسمیه خط ثلث را از آن جهت می‌داند که «ام الخطوط» است و این امر با [[آیه ۱۱ سوره نساء]] {{یاد|فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ}} ارتباط دارد.<ref>سراج شیرازی، تحفةالمحبین، ۱۳۷۶ش، ص۱۳۷؛ قلیچ‌خانی، رسالاتی در خوشنویسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۲۷.</ref> | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
[[پرونده:خط ثلث سید مرتضی نجومی.jpg|بندانگشتی|نمونه خط ثلث سید مرتضی نجومی؛ کل من علیها فان و یبقی وجه ربک ذوالجلال و الاکرام]] | [[پرونده:خط ثلث سید مرتضی نجومی.jpg|بندانگشتی|نمونه خط ثلث سید مرتضی نجومی؛ کل من علیها فان و یبقی وجه ربک ذوالجلال و الاکرام]] | ||
[[حبیب‌الله فضائلی]](۱۳۰۱-۱۳۷۶ش)، روحانی و خوشنویس معاصر، که خوشنویسی را از پدرش آموخت و | [[حبیب‌الله فضائلی]](۱۳۰۱-۱۳۷۶ش)، روحانی و خوشنویس معاصر، که خوشنویسی را از پدرش آموخت و در سال ۱۳۴۸ش شعبه انجمن خوشنویسان ایران را در [[اصفهان]] پایه‌گذاری کرد و سرپرستی آن را به عهده گرفت. در سال ۱۳۵۸ش از خدمت آموزش و پرورش بازنشسته شد.<ref>[http://anjomanke.ir/استاد-حبیب-اله-فضائلی/ استاد حبیب‌اله فضائلی]، سایت انجمن خوشنویسان اصفهان.</ref> در این سال‌ها کتیبه‌های [[حرم امام رضا(ع)]] در [[مشهد]]، [[ حرم حضرت زینب(س)|حرم حضرت زینب]] و [[حرم حضرت رقیه]] در [[سوریه]]، [[حرم عسکریین]]، [[حرم امام حسین(ع)]]، [[مسجد]]ها و [[حسینیه]]های [[اصفهان]]، [[شیراز]]، [[اهواز]] و [[تهران]] به قلم او نگارش یافت و نمایشگاه‌هایی از خط او در داخل و خارج کشور برپا شد.<ref>هادوی، نیلوفر، مجله رشد آموزش قرآن، پاییز ۱۳۹۲ش.</ref> | ||
[[سید مرتضی نجومی]](۱۳۰۷-۱۳۸۸ش)، فقیه و مفسّر شیعه، نیز در خوشنویسی به ویژه در خط ثلث متبحر بود. پس از رفتن به [[نجف]]، به خط ثلث متمایل شد و با هاشم محمد بغدادی، خوشنویس صاحب نام عراقی، مراوده داشت.<ref>نجومی، کیمیای هستی؛ زندگینامه خودنوشت، ۱۳۷۹ش، ص۲۶۶–۲۶۷.</ref>وی در سال ۱۳۶۲ش و ۱۳۷۵ش به جهت تبحر در این خط، موفق به کسب لوح تقدیر از ریاست جمهور وقت شده است.<ref>نجومی، کیمیای هستی؛ زندگینامه خودنوشت، ۱۳۷۹ش، ص۱۹۰.</ref> | [[سید مرتضی نجومی]](۱۳۰۷-۱۳۸۸ش)، فقیه و مفسّر شیعه، نیز در خوشنویسی به ویژه در خط ثلث متبحر بود. پس از رفتن به [[نجف]]، به خط ثلث متمایل شد و با هاشم محمد بغدادی، خوشنویس صاحب نام عراقی، مراوده داشت.<ref>نجومی، کیمیای هستی؛ زندگینامه خودنوشت، ۱۳۷۹ش، ص۲۶۶–۲۶۷.</ref>وی در سال ۱۳۶۲ش و ۱۳۷۵ش به جهت تبحر در این خط، موفق به کسب لوح تقدیر از ریاست جمهور وقت شده است.<ref>نجومی، کیمیای هستی؛ زندگینامه خودنوشت، ۱۳۷۹ش، ص۱۹۰.</ref> | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
سفادی بر این باور است که خط ثلث، ابتدا در دوران خلفای اموی تحت قاعده درآمد و توسعه کامل آن در قرن سوم، رخ داد.<ref>سفادی، خوشنویسی اسلامی، ۱۳۸۱ش، ص۵۶</ref> | سفادی بر این باور است که خط ثلث، ابتدا در دوران خلفای اموی تحت قاعده درآمد و توسعه کامل آن در قرن سوم، رخ داد.<ref>سفادی، خوشنویسی اسلامی، ۱۳۸۱ش، ص۵۶</ref> | ||
دربارهٔ اینکه نخستین بار چه کسی خط ثلث را وضع کرد، اختلاف نظر وجود دارد: | دربارهٔ اینکه نخستین بار چه کسی خط ثلث را وضع کرد، اختلاف نظر وجود دارد: | ||
سراج شیرازی، | سراج شیرازی، ابن‌بَواب، خوشنویس معروف اوایل قرن پنجم یا یاقوت مُستعصمی خوشنویس معروف اواخر قرن هفتم را واضع خط ثلث دانسته است.<ref>سراج شیرازی، تحفةالمحبین، ۱۳۷۶ش، ص۱۲۵ و ص۱۳۳.</ref> | ||
اما بعدها نویسندگان کتاب‌های آداب الخط و رسم المشق، ابن‌مُقله شیرازی، را به عنوان اولین مبدع ثلث معرفی کرده‌اند<ref>ر. ک. قلیچ خانی، رسالاتی در خوشنویسی، ۱۳۷۳ش، ص ۶، ص۳۲۷، ص۲۵۷.</ref> که تا به امروز (ابتدای قرن ۱۵ شمسی) نیز شهرت این انتساب باقی است.<ref>مقتدایی، شناخت و ارزیابی کاربردی هنرهای اسلامی ایران، ۱۳۹۳ش، ص۵۵.</ref> | اما بعدها نویسندگان کتاب‌های آداب الخط و رسم المشق، ابن‌مُقله شیرازی، را به عنوان اولین مبدع ثلث معرفی کرده‌اند<ref>ر. ک. قلیچ خانی، رسالاتی در خوشنویسی، ۱۳۷۳ش، ص ۶، ص۳۲۷، ص۲۵۷.</ref> که تا به امروز (ابتدای قرن ۱۵ شمسی) نیز شهرت این انتساب باقی است.<ref>مقتدایی، شناخت و ارزیابی کاربردی هنرهای اسلامی ایران، ۱۳۹۳ش، ص۵۵.</ref> | ||
آنگونه که شهرت یافته است، تمام اقلام شش‌گانه‌ای را که ابن‌مُقله در اوایل سده چهارم بوجود آورده، برگرفته از تعلیم و ارشادی بوده است که [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در عالم خواب به [[ابن‌مُقله]] القاء کرده است.<ref>هاشمی نژاد، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۰ش، ج۱۵، ص۵۶۶.</ref> | آنگونه که شهرت یافته است، تمام اقلام شش‌گانه‌ای را که ابن‌مُقله در اوایل سده چهارم بوجود آورده، برگرفته از تعلیم و ارشادی بوده است که [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] در عالم خواب به [[ابن‌مُقله]] القاء کرده است.<ref>هاشمی نژاد، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۰ش، ج۱۵، ص۵۶۶.</ref> | ||
پس از یاقوت مُستعصمی که به اعتقاد برخی از صاحب نظران، بیشترین تأثیر را در تکامل خط ثلث داشته است، خوشنویسانی چون عبدالله صیرفی (متوفی ۷۴۲ق)، بایسُنقُر میرزا (متوفی ۸۳۷ق)<ref>میرابوالقاسمی، [https://rch.ac.ir/article/Details/10139?ثلث-خط خط ثلث]، ۱۳۹۳ش.</ref> و علیرضا عباسی (متوفی ۱۰۳۸ق)<ref>کریم زاده تبریزی، محمدعلی، زندگینامه [[علیرضا عباسی]]، مجله هنر و | پس از یاقوت مُستعصمی که به اعتقاد برخی از صاحب نظران، بیشترین تأثیر را در تکامل خط ثلث داشته است، خوشنویسانی چون عبدالله صیرفی (متوفی ۷۴۲ق)، بایسُنقُر میرزا (متوفی ۸۳۷ق)<ref>میرابوالقاسمی، [https://rch.ac.ir/article/Details/10139?ثلث-خط خط ثلث]، ۱۳۹۳ش.</ref> و علیرضا عباسی (متوفی ۱۰۳۸ق)<ref>کریم زاده تبریزی، محمدعلی، زندگینامه [[علیرضا عباسی]]، مجله هنر و مردم، ۱۳۵۶، شماره ۱۸۰.</ref>سهم مهمی در تکامل این خط داشته‌اند. | ||
== خط ثلث در ایران و مملکت عثمانی == | == خط ثلث در ایران و مملکت عثمانی == | ||
| خط ۸۲: | خط ۸۲: | ||
پرونده:خط ثلث ظرف.jpg|تزئین ظرف برنجی با خط ثلث، مشریه، مرصع کارس شده با نقره، مس و ماده سیاه، ارتفاع: ۴۴ سانتیمتر، هرات، اواخر قرن ششم قمری. | پرونده:خط ثلث ظرف.jpg|تزئین ظرف برنجی با خط ثلث، مشریه، مرصع کارس شده با نقره، مس و ماده سیاه، ارتفاع: ۴۴ سانتیمتر، هرات، اواخر قرن ششم قمری. | ||
پرونده:خط ثلث خانه کعبه.jpg|thumb|پرده خانه [[کعبه]] به خط ثلث؛ ملیله‌کاری آیات قرآن با نخ طلا و نقره بر روی پارچه‌ای مشکی. | پرونده:خط ثلث خانه کعبه.jpg|thumb|پرده خانه [[کعبه]] به خط ثلث؛ ملیله‌کاری آیات قرآن با نخ طلا و نقره بر روی پارچه‌ای مشکی. | ||
</gallery> | </gallery> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | == یادداشت == | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۱۲۶: | خط ۱۲۴: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
* [https://rch.ac.ir/article/Details/10139 | * [https://rch.ac.ir/article/Details/10139 دانشنامه جهان اسلام] | ||
{{خوشنویسی}} | {{خوشنویسی}} | ||