خطبه غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:محل_آبگیر_غدیر.jpeg|بندانگشتی|موقعیت جغرافیایی منطقه [[غدیرخم]] (نقشه اطلس تاریخ شیعه)]]

'''خطبه غدیر''' توسط [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] در [[واقعه غدیر]] ایراد و در آن به فرمان خداوند [[امام علی علیه‌السلام|امام علی علیه السلام]] به عنوان جانشین پیامبر معرفی شد. این خطبه در [[۱۸ ذی‌الحجه]] [[سال ۱۰ هجری قمری|سال ۱۰ قمری]]، هنگام بازگشت از [[حجة الوداع]] در [[غدیر خم]] بعد از نزول [[آیه تبلیغ]] ایراد شد. بسیاری از عالمان [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنی]] این خطبه را نقل کرده‌اند.

در [[سال ۱۰ هجری قمری|سال دهم قمری]]، [[پیامبر(ص)]] عازم [[حج]] شد. این حج که در آخرین سال عمر ایشان انجام شد، بعدها [[حجة الوداع]] نام گرفت.<ref> بخاری، ''تاریخ الکبیر''، ج۴، ص۱۵۹۹؛ طبری، ''تاریخ الامم و الملوک''، ج۳، ص۱۵۲؛ حلبی، ''السیره الحلبیه''، ج۳، ص۳۶۰.</ref> به [[اسلام|مسلمانان]] اطلاع دادند پیامبر(ص) چنین تصمیمی دارد<ref> طبری، ''تاریخ الامم و الملوک''، ج۳، ص۱۴۹.</ref> تا برای حج آن سال آماده شوند.<ref>ابن هشام، ''السیره النبویه''، ج۲، ص۶۰۱.</ref> مسلمانان زیادی برای همراهی با پیامبر(ص)، در [[مدینه]] جمع شدند.<ref>واقدی، ''المغازی''، ج۳ ص۱۰۸۹؛ ابن کثیر، ''البدایة و النهایة''، ج۵ ص۱۱۰.</ref> ایشان در [[۲۵ ذی‌القعده]] از مدینه خارج و راهی [[مکه]] شد.<ref> طبری، ''تاریخ الامم و الملوک''، ج۳، ص۱۴۹.</ref> امام علی (ع) نیز که از [[ماه رمضان|رمضان]] همان سال به جنگ با [[کفر|کفار]] منطقه [[مذحج]] در [[یمن]] رهسپار شده بود،<ref> طبری، ''تاریخ الامم و الملوک''، ج‌۳، ص۱۳۲؛ یعقوبی، ''تاریخ الیعقوبی''، ج۲ ص؛ حلبی، ''السیره الحلبیه''، ج۳، ص۲۸۹.</ref> پس از پیروزی و گردآوری [[غنیمت|غنائم]]، به دستور پیامبر(ص) برای انجام اعمال حج به مکه آمد.<ref> واقدی، ''المغازی''، ج۳، ص۱۰۷۹۱۰۸۰؛ حلبی، ''السیره الحلبیه''، ج۳، ص۲۸۹.</ref>

پس از اتمام حج، مسلمانان از مکه خارج شدند و در [[۱۸ ذی‌الحجه]] به منطقه [[غدیر خم|خمّ]] رسیدند.<ref> یعقوبی، ''تاریخ الیعقوبی''، ج۲، ص۱۱۸.</ref> غدیر خم مکانی میان مکه و مدینه و در فاصله دو میلی (۵ کیلومتر) [[جحفه|جُحفه]] بود و راه‌هایی از آن جدا می‌شد.<ref> یاقوت، ''معجم البلدان''، ج۲، ص۱۰۳.</ref> زمانی که کاروان حج پیامبر(ص) به این منطقه رسید، [[جبرئیل]] [[فرشته]] [[وحی]]، [[آیه تبلیغ]]:{{یادداشت|«یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یعْصِمُک مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لایهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ:‌ای پیامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده، ابلاغ کن و اگر نکنی پیامش را نرسانده‌ای. و خدا تو را از [گزندِ] مردم نگاه می‌دارد. آری، خدا گروه کافران را هدایت نمی‌کند»(سوره مائده، آیه۶۷).}} و آیۀ ۳ همین سوره:{{یادداشت|«الْیوْمَ یئِسَ الَّذینَ کفَرُوا مِنْ دینِکمْ فَلاتَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ دیناً: امروز کسانی که کافر شده‌‌اند، از [کارشکنی در] دین شما نومید گردیده‌اند. پس، از ایشان مترسید و از من بترسید. امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم، و اسلام را برای شما [به عنوان‌] آیینی برگزیدم».}} را بر حضرت نازل و ایشان را مأمور به ابلاغ [[ولایت علی بن ابی طالب(ع)]] کرد.<ref>مفید، ''تفسیر القرآن''، ج۱، ص۱۸۴؛ عیاشی، ''تفسیر عیاشی''، ج۱، ص۳۳۲.</ref> کاروانیان به دستور حضرت توقف کردند. دیگران نیز به آنان پیوستند. پس از [[نماز ظهر]]، منبری آماده کردند و حضرت [[خطبه|خطبه‌ای]] خواند و در آن به مردم گفت که خیلی زود از میان آنان خواهد رفت. ایشان همچنین درباره دو چیز گرانبهایی که در میان آنان به امانت نهاده است ([[ثقلین]]) و نیز درباره ولایت و اولویت خویش بر مؤمنان سخن گفت.<ref>یعقوبی، ''تاریخ الیعقوبی''، ج‌۲، ص۱ب۱۲.</ref> آنگاه دست [[علی(ع)]] را بالا برد و فرمود: «هر کس من مولای (سرپرست) اویم، علی (ع) مولای (سرپرست) اوست»..<ref>ابن اثیر، ''أُسدالغابة''،ج‌۵، ص۲۵۳؛ کلینی، ''الکافی''، ج۲، ص۲۷.</ref> سپس در حق دوستان علی(ع) [[دعا]] و در حق دشمنانش نفرین کرد.<ref> بلاذری،''انساب الاشراف''، ج۲، ص۱۱۱؛ ابن کثیر، ''البدایة و النهایة''، ج۷، ص۳۴۹؛ نسائی، ج۵، ص۴۵.</ref> در این هنگام، [[حسان بن ثابت]] از حضرت اجازه گرفت و شعری در وصف این واقعه سرود<ref>صدوق، ''الامالی''، ص۵۷۵؛ مفید، ''اقسام المولی''، ص۳۵؛ طوسی، ''الاقتصاد''، ص۳۵۱؛ طوسی، ''الرسائل''، ص۱۳۸.</ref> و بعد از آن [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] این مسئله را به امام علی(ع) تبریک گفت.<ref>ابن کثیر، ''البدایة و النهایة''، ج۷، ص۳۴۹.</ref>

* در ابتدای خطبه، پیامبر حمد و ثنای الهی را به جای آورده و دقایقی نسبتا طولانی، صفات حق تعالی را با بیانی بلیغ برای حاضران بیان فرمود.

* درخواست پیامبر از خداوند برای معاف‌داشتن او از این تبلیغ به سبب ترس از فتنه منافقان و نزول چند باره [[جبرئیل]] برای این تبلیغ و وعده الهی برای مصون داشتن پیامبرش از فتنۀ مردم.

* اعلان اینکه این آخرین حضور پیامبر در چنین جمعی است و [[امامت]] امت تا [[قیامت]] بر عهده علی علیه‌السلام و فرزندان اوست.

* انکار [[ولایت]] علی(ع) گناهی نابخشودنی است.

* بیان ختم امامت در [[امام مهدی|مهدی]] قائم از فرزندان علی(ع).

* حدود بیست جمله در وصف امام مهدی و حکومتش.

* سفارش بیعت وسلام بر امام علی(ع) با [[لقب امیرالمومنین]]

* بیان فضایلی دیگر از امام علی(ع) و امر به بیعت رسمی افراد با ایشان به عنوان امام و جانشین پیامبر. <ref>حسینی، پیام نگار(مقدمه، متن و ترجمه خطابه ی غدیر)، ۱۳۸۷ش، ص۲۶-۲۹.</ref>

مضمون این خطبه در طول قرن‌های متمادی، به چند صورت در منابع حدیثی و تاریخی شیعی و سنی نقل شده است. این نقل‌ها از سه طریق به [[پیامبر(ص)|پیامبر اسلام(ص)]] می‌رسد: روایت [[امام باقر(ع)]]،<ref>ابن فتال، ''روضةالواعظین''، ج۱، ص۹؛ طبرسی، ج۱، ص۶۶؛ ابن طاووس، ''الیقین''، ص۳۴۳؛ علم الهدی، ''نزهةالکرام''، ج۱، ص۱۸۶.</ref> [[حذیفة بن یمان]]<ref>ابن طاووس، ''الاقبال''، ص۴۵۴ و ۴۵۶.</ref> و [[زید بن ارقم]].<ref>حلی، ''العُدَدُ القَویة''، ص۱۶۹؛ ابن طاووس، ''التحصین''، ص۵۷۸؛ بیاضی، ''الصراط المستقیم''، ج۱، ص۳۰۱؛ حسین بن جبور، ''نهج الایمان''، ورقه ۲۶۳۴.</ref>

مضمون خطبه غدیر در طول قرن‌های متمادی، به چند صورت در منابع حدیثی و تاریخی شیعی و سنی نقل شده است. وجه «اشتراک تمام آنها، اعلان [[ولایت]] [[حضرت علی(ع)]] است. عبارت «{{عربی|مَنْ کُنْتُ مَولاهُ فَهذا عَلِی مَولاهُ |ترجمه= هرکه من مولای او هستم، این علی مولای اوست.}}» در همه این نقل‌ها مشترک است.<ref>خسروی سرشکی، «نقل‌های حدیث غدیر در منابع روایی قرن سوم و چهارم [اهل سنت]»، ۱۳۷۷ش، ص۱۵۴ـ۱۶۱.</ref> این بند از خطبه با عنوان حدیث غدیر معروف شده است.

به گفته [[سید محمدحسین طباطبایی|علامه طباطبایی]] این حدیث، [[متواتر]] بوده و از تعداد زیادی از [[صحابه]] نقل شده است و بسیاری از علمای شیعه و سنی به تواتر آن اعتراف کرده‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۱۹۶.</ref> از نظر سمهودی، از عالمان شافعی مذهب در قرن نهم و دهم قمری، این حدیث صحیح است و هیچ تردیدی در آن نیست.<ref> سمهودی، جواهر العقدين فی فضل الشرفين، ۱۴۰۵ق، ج۲،‌ بخش اول،‌ ص۹۷.</ref>