شرح المنظومه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه اطلاعات کتاب|عنوان=شرح المنظومه|تصویر=جلد شرح منظومه.png|اندازه تصویر=200px|توضیح_تصویر=تصویر جلد شرح منظومه چاپ نشر ناب|نام‌های دیگر=|نویسنده=[[ملا هادی سبزواری|ملاهادی سبزواری]]|تاریخ نگارش=۱۲۴۰ق|موضوع=[[منطق]] و [[فلسفه اسلامی|فلسفه]]|سبک=شعر و نثر|زبان=عربی|ویراستار=|به تصحیح=|به کوشش=|تصویرگر=|طراح جلد=|تعداد جلد=|تعداد صفحات=|قطع=|مجموعه=|نسخه الکترونیکی=|ترجمه به دیگر زبان‌ها=فارسی، انگلیسی|ناشر=ناب،‌ بیدار و ...|محل نشر=|تاریخ نشر=|نوبت چاپ=|شمارگان=|شابک=|نوع رسانه=|وبسایت ناشر=|نام کتاب=<!-- نام کتاب به زبان فارسی -->|مترجم=<!-- مترجم به فارسی -->|مشخصات نشر=<!-- مشخصات نشر در زبان فارسی -->|پیوند=https://lib.eshia.ir/71751/1/17}}

بر اساس تصریح محقق یکی از چاپ‌های اخیر (نشر ناب)،‌ در مدتی که از نوشتن این کتاب می‌گذرد، کتابی نتوانسته است جایگزین شرح منظومه از نظر روش و مبانی گردد.<ref name=":0">سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)، ۱۳۶۹ش، ج۲،مقدمه،‌ص۲۳-۲۴.</ref> علت این مسئله توجه بالای نویسنده آن به مبانی حکمت متعالیه که نزدیک به [[عرفان نظری]] است، دانسته شده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)، ۱۳۶۹ش، ج۲،مقدمه،‌ص۲۳-۲۴.}}</ref> بر اساس این تلقی،‌ کتاب‌های بعدی فلسفی که توسط نویسندگان مکتب حکمت متعالیه نوشته شده‌اند، بیشتر با مبانی [[فلسفه مشاء|حکمت مشاء]] سازگاری دارند و گستره مطالب این کتاب نیز در آثار بعدی یافت نمی‌شود.<ref>سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)، ۱۳۶۹ش، ج۲،مقدمه،‌ص۲۳-۲۴.</ref> جایگاه بی‌بدیل این کتاب در منابع درسی حوزه، و بسنده کردن حکماء‌ و عرفا به شرح و حاشیه زدن بر این کتاب را نتیجه همین ویژگی‌ها دانسته‌اند.<ref>سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)، ۱۳۶۹ش، ج۲،مقدمه،‌ص۲۳-۲۴.</ref>

با این حال [[محمدتقی مصباح یزدی]]، فیلسوف، ساختار این کتاب را مناسب برای آموزش نمی‌داند و این اثر را دارای پیچیدگی معرفی می‌کند که درک مطالب آن برای فلسفه‌آموز دشوار است.<ref>مصباح یزدی،‌ تماشای فرزانگی و فروزندگی،۱۳۸۹ش ،‌ ص۱۱۵.</ref>

[[منوچهر صدوقی سها]] فلسفه‌پژوه، این اثر را عصاره و و خلاصه‌ای از [[الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (کتاب)|اسفار ملاصدرا]] معرفی می‌کند که به‌جز چند مورد، حرفی غیر از آن ندارد.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/longint/219088/%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1-%D8%B5%D8%AF%D9%88%D9%82%DB%8C-%D8%B3%D9%87%D8%A7-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%BA%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B5%D8%AF%D8%A7%D9%82-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%B3%D8%A7%D8%AD%D8%AA-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «منوچهر صدوقی سها: شرح منظومه، روغن بادام اسفار و مصداق ورود به ساحت فلسفه اسلامی است.»]،‌ سایت خبرگزاری کتاب ایران.</ref>

هادی بن مهدی سبزواری معروف به ملا هادی سبزواری حکیم، عارف و شاعر [[شیعه]] عصر [[قاجار]] متولد ۱۲۱۲ق در شهر [[سبزوار]] است.<ref>قاضی‌ها، «حاج ملاهادی سبزواری از نگاه و قلم ناصرالدین شاه»، ۱۳۸۰ش، ص۳۵.</ref>وی از هشت سالگی آموختن [[علوم دینی]] را در زادگاهش آغاز کرد و در ۱۰ سالگی به [[مشهد]] رفت و نزد اساتید آن دیار شاگردی کرد.<ref name=":4">قریشی سبزواری، حاج ملاهادی سبزواری حکیم فرزانه، ۱۳۷۹ش، ص۶۶-۶۱.</ref> پس از ۱۳ سال برای یادگیری بیشتر [[علوم عقلی]] به [[اصفهان]] رفت.<ref>قریشی سبزواری، حاج ملاهادی سبزواری حکیم فرزانه، ۱۳۷۹ش، ص۶۶-۶۱.</ref>  

او نزد اساتیدی چون [[ملا حسین سبزواری]]، [[محمد ابراهیم کرباسی]] (صاحب [[اشارات الاصول]])،‌ [[محمد تقی رازی نجفی اصفهانی|صاحب حاشیه]] و [[ملا علی بن ملا جمشید مازندرانی]] کسب علم کرد.<ref>قریشی سبزواری، حاج ملاهادی سبزواری حکیم فرزانه، ۱۳۷۹ش، ص۶۶-۶۱.</ref> ملاهادی چهل سال دوم عمرش را در سبزوار صرف تدریس و تربیت شاگرد کرد.<ref>امین،«ملّا هادی سبزواری»، ۱۳۹۰ش٬ ج۹، ص۷۱.</ref>

ملاهادی را دارای مکتب فلسفی مستقل نمی‌دانند، اما وی را به عنوان یکی از فیلسوفان اصلی مکتب حکمت متعالیه مطرح می‌کنند.<ref>شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)، ج۲، مقدمه،‌ ص۶.</ref> از آثارش می‌توان به منظومه و شرح منظومه،‌ [[اسرار الحکم فی المفتتح و المختتم|اسرار الحکم]]،‌ [[اسرار العباد]]،‌ [[اصول الدین (سبزواری)|اصول الدین]]،‌ [[حاشیه اسفار (سبزواری)|حاشیه اسفار]] [[ملاصدرا|صدر المتألهین]]،‌ [[حاشیه زبده الاصول شیخ بهایی (سبزواری)|حاشیه زبدة الاصول شیخ بهایی]] و [[حاشیه شواهد الربوبیه (سبزواری)|حاشیه شواهد الربوبیه]] صدر المتألهین اشاره کرد.<ref>قریشی سبزواری، حاج ملاهادی سبزواری حکیم فرزانه، ۱۳۷۹ش، ص۶۰-۴۸.</ref>

به تصریح نویسنده در خطبه ابتدایی بخش حکمت شرح منظومه،‌ کم‌ رنگ شدن توجه به علوم عقلی در مجامع علمی که متناسب با جایگاه رفیع این دانش نیست، عاملی اصلی در توجه او به نگارش این کتاب است.<ref name=":5">سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)،‌ ۱۳۶۹ش، ص۳۸-۳۹.</ref> البته وی یکی از آسیب‌هایی که منجر به این نتیجه شده است را گسترش بیش از حد و از هم گسیختگی منابع موجود [[حکمت]] در آن دوره دانسته‌اند.<ref>سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)،‌ ۱۳۶۹ش، ص۳۸-۳۹.</ref> به همین جهت قالب شعر را برای ارائه این اثر انتخاب می‌کنند که قابلیت ارائه مطالب سنگین فلسفی را در خلاصه‌ترین حالت ممکن دارد.<ref>سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)،‌ ۱۳۶۹ش، ص۳۸-۳۹.</ref> البته نویسنده به این مطلب آگاه بوده که ارائه این مطالب به صورت اختصار در کنار فوایدی که دارد می‌تواند آسیب‌هایی را هم داشته باشد به همین جهت به شرح و توضیح این اشعار در قالب نثر پرداخت.<ref>سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)،‌ ۱۳۶۹ش، ص۳۸-۳۹.</ref>

[[محمدتقی مصباح یزدی|مصباح یزدی]] در این مورد با نظر نویسنده مخالف است و بیان مطالب سخت فلسفی در قالب شعر را امری نادرست می‌داند که به پیچیدگی فهم آن می‌افزاید و شرح اشعار توسط خود شاعر را در این مورد ناکافی می‌داند.<ref>مصباح یزدی،‌ شرح نهایه الحکمه،‌ ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۰.</ref>

این کتاب از دو بخش اصلی منطق و حکمت تشکیل یافته است.<ref>سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)،‌ ۱۳۶۹ش.</ref> بخش منطق کتاب با ذکر مقدمّه‌ای در تعریف علم منطق و مباحث مقدّماتی آن آغاز شده است و سپس به مسائل اصلی منطق در هفت بخش پرداخته شده است.<ref>سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)،‌ ۱۳۶۹ش،‌ ج۱.</ref> عناوین این بخش به شرح زیر است:

* [[صناعات خمس]]<ref>سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)،‌ ۱۳۶۹ش،‌ ج۱،‌ ص۷-۱۰.</ref>

نویسنده کتاب برای نگارش اثر از آثار گذشتگان خود همچون [[ملاصدرا]]، [[ابن سینا]]،‌ [[قطب الدین شیرازی]]، [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصیر الدین طوسی]] و [[محی الدین ابن عربی]] بهره برده است.<ref>شرح المنظومة (تعلیقات حسن زاده)، ج۲، ص۲۸.</ref>  

بیان شده است که اغلب حکمای بعد از سبزواری به شرح و تعلیقه شرح منظومه پرداخته‌اند.<ref>سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)، ج۲،مقدمه،‌ص ۲۰.</ref> تعداد این شروح متجاوز از ۴۰ شرح و تعلیقه دانسته شده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به شرح [[ملا محمد سبزواری]] (فرزند مولف)، حاشیه [[محمدکاظم خراسانی|ملا محمد کاظم خراسانی]] و شروح و تعلیقات [[میرزا مهدی آشتیانی]]، [[شیخ محمد تقی آملی]], [[آخوند هیدجی]]، [[میرزا احمد آشتیانی]]، [[سید ابوالحسن رفیعی قزوینی]] و [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] اشاره نمود.<ref name=":6">سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)، ج۲،مقدمه،‌ص۳۰.</ref> برجسته‌ترین شروحی که بر این کتاب معرفی می‌شود، شروح سه‌گانه [[مرتضی مطهری]] است که با عنوان [[شرح مختصر منظومه]] (فارسی) و [[شرح مبسوط منظومه]] (عربی و فارسی) انتشار یافته است.<ref>سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)، ج۲،مقدمه،‌ص۳۰.</ref>

در انتهای یکی از نسخه‌های این کتاب که در تاریخ ۱۲۷۸ق توسط یکی از شاگردان نویسنده نسخه برداری شده است، به آغاز نوشتن این کتاب در تاریخ ۱۲۴۰ق اشاره شده است.<ref>[https://ketabpedia.com/%D8%AA%D8%AD%D9%85%D9%8A%D9%84/%D8%BA%D8%B1%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%88%D8%A7%D8%A6%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%88%D9%84%D9%8A-%D9%87%D8%A7%D8%AF%D9%8A-%D8%A8%D9%86-%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%8A%D8%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7/ «غرر الفوائد (از: مولی هادی بن مهدی، اسرار سبزواری (۱۲۸۹ق)»]، سایت کتاب بدیا.</ref> مدت سرودن اشعار این کتاب بیست سال ذکر شده است.<ref>سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)، ج۲،مقدمه،‌ص۲۳.</ref> در پژوهشی مرتبط با نسخه‌های این کتاب، پایان شرح منظومه در [[جمعه]] [[۲۳ رمضان]] ۱۲۶۱ق عنوان شده است.<ref name=":1">ذکائی ساوجی، «کتاب شناسی حاج ملاهادی سبزواری»، ۱۳۷۴ش، ص۴۲۷.</ref>  

نویسنده کتاب علاوه بر شرح اشعار منظومه، حاشیه‌هایی در بخش حکمت دارد که مراد مطالب را روشن‌تر می‌کند.<ref>سبزواری، شرح المنظومه (تعلیقات حسن زاده)، ج۲،مقدمه،‌ص۲۵.</ref>

بازبینی و چاپ دوباره این اثر، با تعلیق و تصحیح [[حسن حسن‌زاده آملی]] و تحقیق مسعود طالبی در پنج جلد به زبان عربی در سال ۱۳۶۹ش به وسیله نشر ناب تهران در ۵ جلد به چاپ رسید.<ref> [https://lib.eshia.ir/71751/1/17 شرح المنظومة]،‌ کتابخانه مدرسه فقاهت. </ref> همچنین موسسه التاریخ العربی [[لبنان]] نیز همین تصحیح و تعلیقه را در ۵ جلد به چاپ رسانده است.<ref>[https://www.masharegh.com/product/شرح-المنظومه-با-تعلیقات-علامه-حسن-زاده/ شرح المنظومه (۵ جلدی) با تعلیقات علامه حسن زاده آملی]،‌ سایت مشارق.</ref>

نشر بیدار نیز این اثر را با تحقیق و تعلیق [[محسن بیدارفر]] با عنوان «شرح المنظومه فی المنطق و الحکمه» در دو جلد در سال ۱۳۸۶ش به چاپ رسانده است.<ref>[https://ketab.ir/book/495be34e-4c9e-4357-92ba-4ca52e056dd0 «شرح اللآلی المنتظمه: المنظومه فی المنطق»]،‌ سایت خانه کتاب.</ref>

همچنین نشر ذوی القربی [[قم]]،‌ در سال ۱۳۹۱ش این اثر را با تصحیح [[حسینی میلانی]] و حواشی [[محمدتقی آملی]] در یک جلد چاپ کرده است.<ref> [https://ketab.ir/book/6cae67b6-00e2-4c2d-be14-e39b51237d1d «غرر الفرائد فی فن الحکمه و شرحها (شرح المنظومه)»]،‌سایت خانه کتاب.</ref>

* [https://www.mehrnews.com/news/5436576/%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%D9%87-%D9%85%D9%84%D8%A7%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%D8%A8%D8%B2%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%D9%87-%D9%85%DB%8C-%DA%AF%D9%88%DB%8C%D9%86%D8%AF «چرا به منظومه ملاهادی سبزواری شرح منظومه می‌گویند؟»] سایت خبرگزاری مهر،‌ تاریخ بازدید ۲۸ فروردین ۱۴۰۲،‌ تاریخ درج مطلب ۱۱ اسفند ۱۴۰۰.

* ذکائی ساوجی، «کتاب شناسی حاج ملاهادی سبزواری» ،، مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت دویستمین سال تولد حکیم سبزواری، دانشگاه تربیت معلم سبزوار معاونت آموزشی و پژوهشی، سبزوار،‌ ۱۳۷۴ش

* سبزواری، هادی بن مهدی،‌ شرح المنظومه،‌ شارح: حسن زاده آملی، حسن،‌ محقق: طالبی، مسعود،‌ نشر ناب،‌ تهران،‌ ۱۳۶۹ش.

* [https://ketab.ir/book/495be34e-4c9e-4357-92ba-4ca52e056dd0 «شرح اللآلی المنتظمه: المنظومه فی المنطق»]،‌ سایت خانه کتاب،‌ تاریخ بازدید ۱۴۰۲/۱/۲۸.

* شرح-المنظومه-با-تعلیقات-علامه-حسن-زاده/ شرح المنظومه (۵ جلدی) با تعلیقات علامه حسن زاده آملی]،‌ سایت مشارق، تاریخ بازدید ۲۸ فروردین ۱۴۰۲.

* [https://ketab.ir/book/6cae67b6-00e2-4c2d-be14-e39b51237d1d «غرر الفرائد فی فن الحکمه و شرحها (شرح المنظومه)»]،‌ سایت خانه کتاب،‌ تاریخ بازدید ۲۸ فروردین ۱۴۰۲.

* مصباح یزدی، محمدتقی، شرح نهایه الحکمه، تحقیق: عبدالرسول عبودیت،‌ ج۱،‌ موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، قم،‌ ۱۳۸۷ش.

* مصباح یزدی،‌ محمدتقی، تماشای فرزانگی و فروزندگی، چ۲،‌ موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، قم،‌ ۱۳۸۹ش.

* مطهری، مرتضی،‌ مجموعه آثار شهید مطهری ج۵،‌ صدرا،‌ تهران،‌ ۱۳۸۹ش.

* [https://www.ibna.ir/fa/longint/219088/%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1-%D8%B5%D8%AF%D9%88%D9%82%DB%8C-%D8%B3%D9%87%D8%A7-%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%BA%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%B5%D8%AF%D8%A7%D9%82-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%B3%D8%A7%D8%AD%D8%AA-%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C> «منوچهر صدوقی سها: شرح منظومه، روغن بادام اسفار و مصداق ورود به ساحت فلسفه اسلامی است.»]،‌ سایت خبرگزاری کتاب ایران،‌ تاریخ بازدید ۲۸ فروردین ۱۴۰۲.