بلال حبشی: تفاوت میان نسخه‌ها

بنا بر مشهور، در ''باب الصغیر [[دمشق]]'' مدفون است.

== کنیه و مشخصات ظاهری ==

چون نام مادرش حَمامَه بود، به ابن حمامه نیز شهرت یافت.<ref>ابن اسحاق، کتاب السیره، ص۱۹۱؛ ابن قتیبه، کتاب المعارف، ص۸۸؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۱، ص۱۷۹؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ج۱، ص۳۲</ref> مشهورترین [[کنیه]] وی ابوعبدالله بوده و کنیه‌های دیگری نیز برای او ذکر شده است.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۳۲؛ ابن قتیبه، ص۸۸؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۱، ص۱۷۸؛ طوسی، رجال، ص۸؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ص۴۲۹؛ نَووی، تهذیب الاسماء، قسم۱، جزء ۱، ص۱۳۶</ref> نسبت‌های او را حَبشی، قُرشی و تَیمی گفته‌اند.<ref>نووی، تهذیب الاسماء، قسم ۱، جزء۱، ص۱۳۶؛ مزّی، تهذیب الکمال، ج۴، ص۲۹۰</ref>

== پیشگامی در اسلام ==

== آزادی از بردگی ==

بلال پس از ماه‌ها تحمل رنج و مشقت، خریداری و آزاد شد. گروهی بِلال را آزادشده [[ابوبکر]] می‌دانند، ولی این امر از جهت تاریخی مسلّم نیست؛ زیرا [[ابوجعفر اسکافی]]، استاد [[ابن ابی الحدید]]، از [[محمد بن عمر واقدی|واقدی]]، [[ابن اسحاق]] و دیگران نقل کرده است که بلال را [[پیامبر(ص)]] آزاد کرد.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۷۳؛ تستری، قاموسی الرجال، ج۲، ص۳۹۳</ref> [[شیخ طوسی]]<ref>طوسی، رجال، ص۸</ref> و [[ابن شهر آشوب]]<ref>ابن شهرآشوب، مناقب، ج۱، ص۱۷۱</ref> نیز بلال را آزادشده پیامبر(ص) معرفی کرده‌اند؛ و نقل این جمله از پیامبر(ص) که «اگر ثروتی داشتم، بلال را می‌خریدم و آزادش می‌ساختم»<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۱، ص۱۸۱؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۲۴۳؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۵۲</ref> با واقعیت تاریخی سازگار نیست؛ برای اینکه [[خدیجه]] تمامی ثروت خود را در اختیار پیامبر(ص) نهاده بود تا در راه خدا به کار برد؛ و به علاوه توان اقتصادی ابوبکر چنان نبود که بتواند بردگان زیر شکنجه، از جمله بِلال، را خریداری و آزاد کند.<ref>عاملی، الصحیح، ج۲، ص۳۶-۳۸، ۲۷۷-۲۸۳؛ نیز درباره اختلافات روایی در این خصوص، نک: ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۲۱۱؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۱، ص۱۸۱؛ ابن اثیر، الکامل، ج ۲، ص۶۶-۶۷؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۵۲</ref>

== یار نزدیک پیامبر(ص) ==

پیامبر اکرم(ص) در [[مدینه]]، میان بلال و [[عبدالله بن عبدالرحمان خثعمی|عبدالله بن عبدالرحمان خَثعَمی]] قرار برادری نهاد<ref>ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۳۵۵</ref> و به گفته ابن هشام (درگذشت ۲۱۸ق.) تا زمان وی دیوان حبشه و خَثعَم یکی بوده است.<ref>ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۳۵۶؛ ابن قتیبه، کتاب المعارف، ص۸۸</ref> برخی نیز پیمان برادری او را با [[عبیده بن حارث بن مطلب|عُبَیدة بن حارث]]<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۵۱؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج۱، ۱۷۸</ref> و یا با [[ابوعبیدة بن جراح|ابوعُبَیدَه بن جَرّاح]]<ref>نووی، تهذیب الاسماء، قسم۱، جزء۱، ص۱۳۶؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ج۱، ص۳۲۶</ref> ذکر کرده‌اند. اما این دو قول درست نیستند؛ زیرا پیمان برادری بین [[مهاجر]] و [[انصار]] بسته می‌شد، حال آنکه این دو نفر از مهاجران بودند.

== اذان گویی==

===در زمان پیامبر(ص)===

بلال نخستین [[مؤذن]] اسلام بود. نقل شده است که «شین» را «سین» می‌گفت، و در روایت آمده است که سین بلال نزد حقّ تعالی شین است.<ref>قمی، منتهی الآمال، ص۲۹۲</ref> در روز [[فتح مکه]] نیز بلال به دستور [[پیامبر(ص)]] بر فراز [[کعبه]] شد و [[اذان]] گفت که بسیار باشکوه بود، کفار مکه از این واقعه بسیار ناراحت شدند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۵، ص۱۳۶؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ۴۶۶؛ قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۹۷-۹۸، ۱۶۳-۱۶۴</ref>

=== پس از پیامبر(ص)===

بلال پس از رحلت پیامبر(ص)، جز در چند مورد، برای احدی اذان نگفت.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۳۶-۲۳۷؛ ابن قتیبه، کتاب المعارف، ص۸۸؛ ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۱، ۱۸۴؛ مفید، الاختصاص، ص۷۳</ref>

آخرین بار زمانی بود که [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] از مدینه به [[شام]] رفت (بنا به گفته [[طبری]] در سال ۱۷ هجری) و در منطقه جابِیه به درخواست مسلمانان، از بلال خواست که اذان بگوید؛ او نیز پذیرفت و همگان به یاد دوران رسول خدا، سخت گریستند.<ref>ابن قتیبه، کتاب المعارف، ص۸۸؛ طبری، تاریخ، ج۴، ص۶۵-۶۶؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ص۴۷۰-۴۷۱</ref>

== راوی احادیث پیامبر(ص) ==

بِلال راوی [[حدیث]] نیز بود و جماعتی از [[صحابه]] و [[تابعان]] از او حدیث نقل کرده‌اند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۷، ص۵۰۹؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج ۱، ص۱۸۰؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ص۴۲۹، ۴۳۵؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج ۱، ص۲۴۴؛ نووی، تهذیب الاسماء، قسم۱، جزء۱، ص۱۳۶-۱۳۷؛ مزّی، تهذیب الکمال، ج۴، ص۲۸۸-۲۸۹</ref> برای مثال، او در حدیثی طولانی، فضیلت [[اذان]] را از پیامبر اکرم روایت کرده است.<ref>ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص۱۸۹-۱۹۴؛ فتّال نیشابوری، روضه الواعظین، ج۲، ص۳۴۳-۳۴۵</ref>

== منزلت بلال ==

از [[پیامبر(ص)]] احادیث فراوانی در جلالت قدر او وارد شده است؛ از جمله اینکه بِلال از سابقان و پیشی گیرندگان در اسلام بود؛<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۳۲؛ ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۱، ص۱۴۹</ref> او سید مؤذّنان است؛<ref>ابونعیم، حلیه الاولیاء، ج۱، ص۱۴۷؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۵۵</ref> بهشت مشتاق سه تن است: [[علی]]، [[عمار بن یاسر|عمّار]] و بِلال؛<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ص۴۵۱؛ صفدی، کتاب الوافی، ج ۱۰، ص۲۷۶</ref> سه تن از سیاهان سادات بهشت‌اند: [[لقمان|لقمان حکیم]]، [[نجاشی (پادشاه حبشه)|نجاشی]] و بلال؛<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ص۴۶۲</ref> و نیز دعای پیامبر(ص) در حق او به جهت یاری دادن به حضرت [[فاطمه(س)]] در کار منزل.<ref>ورّام، ج۲، ص۲۳۰</ref>

[[حضرت علی(ع)]] نیز بلال را از سابقان در اسلام دانسته<ref>ابن بابویه، الخصال، ج ۱، ص۳۱۲؛ فتّال نیشابوری، روضه الواعظین، ج۲، ص۳۰۷</ref> و اخلاص و تهذیب نفس او را ستوده است.<ref>ابن فهد حلّی، عده الداعی، ص۲۷</ref> [[امام سجاد(ع)]] نیز در مدح بلال و نقل احتجاج او با مخالفان درباره فضائل [[امام علی|امیرالمؤمنین(ع)]] مطالبی بیان داشته است.<ref>تفسیر امام حسن عسکری(ع)، ص۶۲۱-۶۲۳</ref> [[امام صادق(ع)]] بلال را «عبد صالح»<ref>کشّی، اختیار معرفه الرجال، ص۳۹</ref> و دوستدار [[اهل بیت]](ع) نامیده است.<ref>مفید، الاختصاص، ص۷۳</ref>

==ازداوج و فرزندان==

== وفات ==

بیشتر منابع تاریخ درگذشت او را سال ۲۰ پس از هجرت در [[دمشق]] ذکر کرده‌اند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۳۸؛ ابن قتیبه، کتاب المعارف، ص۸۸؛ طبری، تاریخ، ج۴، ص۱۱۲؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۸۴</ref> ولی سال‌های ۱۷، ۱۸ و ۲۱ نیز ذکر شده است<ref>طوسی، رجال، ص۸؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج ۱، ص۱۷۹؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ص۴۳۳، ۴۷۶-۴۷۹؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج ۱، ص۲۴۴</ref> و در پاره‌ای منابع تصریح شده است که به بیماری طاعون از دنیا رفته است.<ref>طوسی، رجال، ص۸؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۰، ص۴۷۶؛ مزّی، تهذیب الکمال، ج۴، ص۲۹۰؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ج۱، ص۳۲۷</ref>

سن او را به هنگام وفات بیش از ۶۰ ذکر کرده‌اند که در پاره‌ای منابع ۶۳، ۶۴ و ۷۰ نیز ذکر شده است.<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ج ۱، ص۱۷۹؛ نووی، تهذیب الاسماء، قسم ۱، جزء۱، ص۱۳۷؛ مزّی، تهذیب الکمال، ج ۴، ص۲۹۰</ref>

== پانویس ==

== منابع ==