قاعده جب: تفاوت میان نسخه‌ها

'''قاعده جَبّ''' قاعده‌ای فقهی است به این مضمون که اسلام‌آوردن کافر باعث جبران خطاهای پیشین او خواهد شد؛ یعنی لازم نیست پس از مسلمان شدن عبادات انجام‌نداده را جبران کند. این قاعده در بخش‌های زیادی از [[احکام شرعی|احکام شرعیِ]] مانند [[نماز]]، [[روزه]]، [[زکات]]، [[حج]] و [[حدود]] اثرگذار است. قاعده جب در مواردی مانند [[دیه]]، طهارت‌های سه‌گانه ([[وضو]]، [[غسل|غُسل]]، [[تیمم]]) و بدهکاری‌ها، اثر نداشته و کافر پس از اسلام‌آوردن مکلَّف به انجام آنها است.

[[سید محمدکاظم طباطبایی یزدی|سید محمدکاظم یزدی]] را اولین فقیهی دانسته‌اند که این مطلب را به‌صورت یک قاعده فقهی مطرح کرد. برخی از [[فقها]] حکمت مشروع‌بودن آن را برانگیختن و تشویقِ [[غیرمسلمان]]، به مسلمان‌شدن دانسته و در توجیه شرعیِ آن، به [[آیات]]، [[روایات]]، [[سیره پیامبر]] و [[سیره عقلاء|بنای عُقلا]] استناد کرده‌اند.

قاعده جَبّ، [[قواعد فقهی|قاعده‌ای فقهی]] است که موضوع آن کافرانی هستند که مسلمان می‌شوند.<ref>مکارم شیرازی، القواعد الفقهیة، ۱۳۷۰ش، ج۲، ص۱۷۱.</ref> بر اساس این قاعده گذشته کافران تأثیری در آینده ایشان ندارد و اسلام گذشته را از آینده قطع می‌کند.<ref>بجنوردی، القواعد الفقهیة، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۵۰.</ref> بنا به تصریح [[سید محمدکاظم یزدی]]، این قاعده فقط [[کفر|کافر اصلی]] را شامل می‌شود که تا کنون مسلمان نبوده و بعد مسلمان شده است، نه فردی که مسلمان بوده و [[مرتد]] شده و دوباره توبه کرده است.<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقى، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۶۵.</ref>

هم‌چنین قاعده جبّ فقط تکالیف عبادی را در برمی‌گیرد که مربوط به [[حقوق الهی]] است و اگر عملی مانند [[سرقت]] هر دو جنبه حق اللهی و [[حق الناس|حق الناسی]] را داشته باشد، اجرای [[حد شرعی|حدّ]] که حق الله است برداشته می‌شود، ولی جنبه حق‌الناسی آن، مشمول این قاعده نیست؛<ref>مرعشی‌نجفی، القصاص علی ضوء القرآن و السنة، ج۱، ص۳۰۲؛ فاضل‌ لنکرانی، القواعد الفقهيه، ۱۴۱۶ق، ص۲۶۶-۲۶۷.</ref> [[آیت‌الله سبحانی]] توضیح می‌دهد که این قاعده، قاعده‌ای است امتنانی که با هدف برداشتن [[نفی حرج|حَرَج]] (سختی شدید) و [[قاعده لاضرر|ضرر]] تشریع شده است<ref>سبحانی‌ تبریزی، الإیضاحات السنیة للقواعد الفقهیة، ۱۴۳۶ق، ج۳، ص۷۴.</ref> و برداشتن حق الناس از عهده افراد باعث ضایع شدن حقوق دیگران شده و دیگر امتنانی در بین نخواهد بود.<ref>سبحانی‌ تبریزی، الإیضاحات السنیة للقواعد الفقهیة، ۱۴۳۶ق، ج۳، ص۷۴؛ مجدخوانی، فخلعی و دیگران، «مفهوم‌شناسی امتنان و سنجش با واژگان مشابه»، ص۶۰۱.</ref>  

این قاعده در باب‌های گوناگون فقهی مانند نماز، روزه، زکات، حج و حدود مورد استناد [[فقها]] قرار گرفته است.<ref>لطفی، «بررسی قاعده جَبّ (الاسلامُ یَجُبُّ ما قَبْلَه)»، ص۴۱-۴۲.</ref> به‌گفته برخی حکمت مشروع‌بودن آن، برانگیختن و تشویقِ غیرمسلمانان، به مسلمان‌شدن است.<ref>مؤسسة دائرةالمعارف الفقه الإسلامی، موسوعة الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۱۳، ص۴۹.</ref>

 

[[شیخ طوسی]] نخستین فقیهی است که به حدیثِ جَبّ، (الإسلامُ‏ يَجُبُّ‏ ما قَبلَهُ‏) در کتاب [[الخلاف فی الاحکام (کتاب)|الخلاف]]، استدلال نموده و [[سید محمدکاظم یزدی]] نویسنده کتاب [[العروة الوثقی]]، اولین فقیهی است که آن‌را به‌صورت یک قاعده فقهی مطرح نموده است.<ref>مؤسسة دائرةالمعارف الفقه الإسلامی، موسوعة الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۱۳، ص۵۰.</ref>

جَبّ در اصطلاح به قاعده‌ای گفته می‌شود که بر پایه آن، اگر کافر یا مشرک، پیش از مسلمان‌شدن کاری انجام داده یا سخن ناروایی گفته و یا اعتقاد باطلی داشته که در [[دین اسلام]] [[عقاب|مجازات]] دارد، با اسلام‌آوردن، آن آثار بخشیده شده و نیازی به جبران ندارد.<ref>بجنوردی، القواعد الفقهیة، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۵۰.</ref> این واژه در لغت به‌معنای قطع‌کردن، بریدن و نادیده‌گرفتن به کار رفته است.<ref>ابن اثير، النهاية، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۲۳۳و۲۳۴.</ref> بر اساس دیدگاه [[آیت‌الله خویی]] مشهورِ [[فقهای شیعه|فقها]] معتقدند، غیرمسلمانان مانند مسلمانان همچنان که به [[اصول عقاید]] تکلیف دارند، به [[فروع دین|فروع]] (احکام شرعی) نیز مکلَّف هستند.<ref>خویی، موسوعة الإمام الخویی، ۱۴۱۸ق، ج۲۳، ص۱۲۸.</ref> البته او و برخی دیگر دیدگاه مشهور را نپذیرفته‌اند.<ref>خویی، موسوعة الإمام الخویی، ۱۴۱۸ق، ج۲۳، ص۱۲۸؛ سیفی، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیه، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۷۷.</ref>