غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''غُنیَةُ النُزوع إلی عِلمَی الأصول و الفروع''' معروف به '''الغُنیة'''، کتابی فقهی، به زبان عربی، نوشته [[حمزة بن علی بن زهره حلبی|ابن‌زهره]]، (۵۱۱- ۵۸۵ق) است. این کتاب از زمان تألیف، همیشه مرجع علمی برای [[مجتهد|فقیهان]] بوده است.

الغنیه شامل عقاید، اصول فقه و احکام شرعی است. ابن‌زهره، در این کتاب مطالب را خلاصه و استدلالی بیان نموده و به مقایسه‌ی احکام با دیگر مذاهب اسلامی پرداخته است. وی در استدلال‌های خویش از حدود دویست و پنجاه [[آیه|آیه قرآن]]، احادیث نبوی و نزدیک به شش‌صد و پنجاه بار از [[اجماع]] استفاده کرده است.

کتاب غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع یا غنیة النزوع فی الأصولین و الفروع<ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج‏۲، ص ۳۷۶.</ref> مشهور به الغنیة<ref> افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ۱۴۳۱ق، ج۶، ص۲۰.</ref> کتابی فقهی، نوشته [[فقیه]] [[اصول فقه|اصولی]]،<ref> افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ۱۴۳۱ق، ج۶، ص۲۰.</ref> [[حمزة بن علی بن زهره حلبی]] معروف به ابن‌زهره،<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۶، ص۶۹.</ref> از علمای شیعه در [[قرن ششم هجری قمری]] است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۶، ص۶۹.</ref> ابن‌زهره را به سبب تألیف کتاب غنیة النزوع، صاحب غنیه نیز می‌گویند.<ref>افندی، تعلیقة أمل الآمل‏، ۱۴۱۰ق، ص۲۸۴.‏</ref>.

بنابه گفته [[افندی اصفهانی|افندی]] در کتاب [[ریاض العلما|ریاض العلماء]]، نسخه‌ای از کتاب [[معالم العلماء]]، ابن‌شهرآشوب در اختیارش بود که نویسنده کتاب غنیة النزوع را حارث بن علی معرفی کرده است.<ref>افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ۱۴۳۱ق، ج‏۱، ص۱۲۲‏.</ref> [[محمدباقر خوانساری]] انتساب کتاب غنیه را به حارث بن علی را اشتباه در نسخه دانسته.<ref>خوانساری، روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات‏، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۷۵.</ref>  

از تاریخ دقیق تألیف کتاب غنیه اطلاع دقیقی در دست نیست؛ اما [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] می‌نویسد نسخه‌ای از این کتاب در دست وی بوده است که تاریخ تألیف آن سال ۶۱۴ قمری بوده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۴، ص۳۱.</ref>

کاظم جعفری پژوهشگر معاصر، در اثر خود که درباره منابع کتاب مکاسب است، غنیة النزوع را از کتاب‌های ارزشمند و نافعی خوانده است که از زمان تألیف همیشه مرجع علمی برای فقیهان بوده است.<ref>جعفری، هدایة الطالب إلی مصادر کتاب المکاسب، ۱۴۲۸ق، ص۱۷۰.</ref>

[[محقق حلی]] فقیه، اصولی قرن هفتم هجری قمری، کتاب غنیة النزوع را به همراه آثار دیگر ابن‌زهره ارزشمند و دقیق خوانده است.<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۴۶.</ref>. ابن‌شهر آشوب، فقیه، مفسّر و محدّث شیعه در قرن ششم هجری قمری، از کتاب غنیة با تعبیر «حسن» به معنای خوب، یاد کرده است.<ref> ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ۱۳۸۰ق، ص۴۶‏.</ref>

* ابن‌زهره در کتاب غنیة النزوع برای استدلال‌های خود از حدود دویست و پنجاه آیه قرآن کمک گرفته است که این روش در کتاب‌های قبل دیده نمی‌شود.<ref>سبحانی، تذکرة الأعیان، ۱۴۱۹ق، ج‏۱، ص۱۷۴.</ref>

* ابن‌زهره در این کتاب در مقام استدلال و احتجاج با [[اهل‌سنت و جماعت|اهل‌سنت]] احادیث زیادی از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] نقل کرده است و از این جهت به نوعی کتاب فقهی که به مقایسه با احکام دیگر مذاهب اسلامی هم پرداخته است به شمار می‌رود.<ref>سبحانی، تذکرة الأعیان، ۱۴۱۹ق، ج‏۱، ص۱۷۴.</ref>

* نویسنده غنیة النزوع در نزدیک به شش‌صد و پنجاه مسأله از [[اجماع]] برای استدلال‌های خود استفاده کرده است.<ref>سبحانی، تذکرة الأعیان، ۱۴۱۹ق، ج‏۱، ص۱۷۴.</ref>

* کتاب غنیة النزوع بر روش کتاب الانتصار، [[الناصریات (کتاب)|الناصریات]]، [[الخلاف فی الاحکام (کتاب)|خلاف]] و [[المبسوط فی فقه الامامیه (کتاب)|مبسوط]] نوشته شده است.<ref>سبحانی، تذکرة الأعیان، ۱۴۱۹ق، ج‏۱، ص۱۷۵.</ref>

* ابن‌زهره به فقه اهل‌سنت مانند فقه [[امامیه]] آشنا بوده و به همین جهت مباحث کتاب خود را گسترش داده است.<ref>سبحانی، تذکرة الأعیان، ۱۴۱۹ق، ج‏۱، ص۱۷۵.</ref>.

ابن‌زهره بخش فروع و احکام شرعیه را در ۱۱ فصل به این ترتیب ذکر کرده است: [[طهارت]]،<ref>حلبی، حمزة بن علی، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، ۱۴۱۷ق، ص۳۳.</ref> [[صلاة]]،<ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، ۱۴۱۷ق، ص۶۵.</ref> [[زکاة]]،<ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، ۱۴۱۷ق، ص۱۱۵.</ref> [[صوم]]،<ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، ۱۴۱۷ق، ص۱۳۱.</ref> [[حج]]،<ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۱.</ref>، بیع،<ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، ۱۴۱۷ق، ص۲۰۷.</ref> فرائض،<ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، ۱۴۱۷ق، ص۳۰۹.</ref> [[نکاح]]، <ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، ۱۴۱۷ق، ص۳۳۵.</ref> جنایات،<ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع،۱۴۱۷ق، ص۴۰۲.</ref>، حدود،<ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، ۱۴۱۷ق، ص۴۲۱.</ref> قضا و مسائل مربوط به آن.<ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، ۱۴۱۷ق، ص۴۳۶.</ref>

نویسنده غنیة همچنین در فصل بیع به مباحث فقهی که متضمن مسائل اقتصادی است پرداخته است.<ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، کتاب البیع، ۱۴۱۷ق، ص۲۰۷.</ref>

* در کتاب مقدمه‌ای بر فقه شیعه به ۵ نسخه از کتاب غنیة النزوع در کتابخانه‌های مجلس شورای اسلامی، مسجد گوهرشاد، دانشگاه تهران، [[سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی|آیة الله مرعشی نجفی]] و [[مرتضی مطهری|آیة الله مطهری]] اشاره شده است.<ref>طباطبایی، مترجم، محمد آصف فکرت، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ۱۴۱۰ق، ص۸۴ - ۸۵.</ref>

دو نسخه سپهسالار و نسخه میرزا فضل‌الله از جهت صحت در درجه بالاتری از نسخه‌های دیگر قرار دارند؛ چراکه مطالب کمتری از این دو نسخه حذف شده است.<ref>ابن‌زهره، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، کتاب البیع، ۱۴۱۷ق، ص۳۱.</ref>

اثری با عنوان معتقد الامامیه، ترجمه فارسی مختصر از کتاب غنیه است که بنابر گفته آقابزرگ تهرانی در کتاب الذریعه، مترجم آن مجهول و یا احتمالاً عمادالدین حسن بن علی طبری آملی از علمای قرن هفتم<ref>یزدی، سؤال و جواب، ۱۴۱۵ق، مقدمه، ص۵.</ref> است. این کتاب ترجمه فارسی همراه با اختصار غنیة النزوع به شمار می‌رود.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج‏۲۱، ص۲۱۱.</ref> آقابزرگ تهرانی در جای دیگر، نام کتاب معتقد الإمامیة را منتخب غنیة النزوع معرفی نموده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج‏۲۲، ص۴۱۷.</ref>

کتاب غنیة النزوع همراه با کتاب [[النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی (کتاب)|النهایة]] و نکت النهایة برای اولین بار در ضمن جوامع الفقهیة در سال ۱۲۷۶ق چاپ شده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ۱۴۱۷ق، ج‏۱۶، ص۶۹.</ref> این کتاب در ابتدای قرن پانزدهم قمری تحت اشراف جعفر سبحانی در مؤسسه امام صادق(ع) در دو جلد<ref>سبحانی، مصادر الفقه الإسلامی و منابعه، ۱۴۱۹ق، ص۴۳۰.</ref> با تحقیق ابراهیم بهادری چاپ شده است.<ref>سبحانی، رسائل و مقالات، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۳۳۵.</ref>