حضرت معصومه سلام الله علیها: تفاوت میان نسخه‌ها

  | نام         = فاطمه معصومه (س)

  | تصویر       =حرم حضرت معصومه2.jpg

  | عنوان تصویر =[[حرم حضرت معصومه]]

  | نقش         =از [[امامزادگان]] شیعی و خواهر [[امام رضا (ع)]]

  | کنیه         =

  | زادروز       = [[۱ ذی‌القعده]] [[سال ۱۷۳ق]]

  | زادگاه       = [[مدینه]]

  | درگذشت       = [[۱۰ ربیع‌الثانی]] [[سال ۲۰۱ قمری|سال ۲۰۱ق]]

  | مدفن         = [[قم]]

  | محل زندگی     =[[مدینه]]

  | القاب       =معصومه، کریمه اهل بیت، طاهره، حمیده، بَرَّه (نیکوکار)، رشیده، تقیه، نقیه، رضیه، مرضیه، سیده، اُخت الرضا

  | پدر         = [[امام موسی کاظم (ع)]]

  | مادر         = [[نجمه خاتون]]

  | همسران       =

  | فرزندان     =

  | طول عمر     = ۲۸ سال

'''فاطمه''' مشهور به '''حضرت معصومه(س)''' دختر [[امام کاظم(ع)]] و خواهر [[امام رضا(ع)]] است. او برترین دختر امام کاظم(ع) دانسته شده و گفته‌اند در میان فرزندان امام کاظم(ع)، پس از امام رضا(ع) کسی هم‌پای معصومه نیست.

در منابع تاریخی اطلاعات زیادی درباره زندگی‌نامه حضرت معصومه(س) از جمله تاریخ تولد و وفات وی ثبت نشده است. درباره [[ازدواج]] او نیز اطلاعات چندانی در دست نیست؛ اما مشهور این است که او هرگز ازدواج نکرد.

معصومه و کریمه اهل بیت(س) لقب‌های مشهور فاطمه معصومه هستند. طبق حدیثی [[امام رضا(ع)]] از او با نام معصومه یاد کرده است.

حضرت معصومه در [[سال ۲۰۱ هجری قمری|سال ۲۰۱ قمری]] به درخواست برادرش امام رضا(ع) و برای دیدار او از [[مدینه]] راهی [[ایران]] شد؛ اما در راه بیمار شد و به درخواست قمی‌ها به [[قم]] رفت و در خانه شخصی به نام [[موسی بن خزرج اشعری]] ساکن شد و پس از ۱۷ روز درگذشت. جنازه وی در قبرستانی به نام بابِلان ([[حرم حضرت معصومه(س)|حرم کنونی]]) دفن شد.

[[سید جعفر مرتضی عاملی]] بر این باور است حضرت معصومه(س) در [[ساوه]] مسموم و شهید شده است.

بانو حضرت فاطمه معصومه(س)، دختر [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|حضرت امام کاظم(ع)]] و خواهر [[امام رضا علیه‌السلام|حضرت امام رضا(ع)]] است. [[شیخ مفید]] در کتاب [[الارشاد]] در میان دختران امام کاظم(ع) از دو دختر به نام‌های فاطمهٔ کبرا و فاطمهٔ صغرا نام برده، اما مشخص نکرده کدام‌ یک حضرت معصومه هستند.<ref>نگاه کنید به مفید، الارشاد، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۴۴.</ref> ابن‌ جوزی از علمای [[اهل‌سنت]] در قرن ششم قمری هم به چهار دختر به نام فاطمه در میان دختران امام کاظم اشاره کرده؛ اما او نیز از اینکه حضرت معصومه کدام‌یک بوده، سخن نگفته است.<ref>نگاه کنید به ابن‌ جوزی، تذکرة الخواص، ص۳۱۵.</ref> به‌گفته [[محمد بن جریر طبری صغیر|محمد بن جریر]]، نویسنده [[دلائل الامامة (کتاب)|دلائل‌الامامة]] مادر حضرت معصومه، [[نجمه‌خاتون]] نام دارد که مادر امام رضا(ع) نیز هست.<ref>نگاه کنید به طبری، دلائل‌الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۰۹.</ref>

در منابع قدیمی [[شیعه]]، تاریخ ولادت و وفات فاطمه معصومه بیان نشده است. به‌گفته [[رضا استادی]]، نخستین کتابی که در آن، تاریخی ذکر شده است، نورالآفاق نوشته جواد شاه‌عبدالعظیمی است<ref>استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح‌ حال او»، ص۳۰۱.</ref> که در سال ۱۳۴۴ق منتشر شد.<ref>استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح‌ حال او»، ص۲۹۷.</ref> در این کتاب، تاریخ ولادت حضرت معصومه(س) [[۱ ذی‌القعده]] [[سال ۱۷۳ق]] و تاریخ وفات او [[۱۰ ربیع‌الثانی]] سال ۲۰۱ق ذکر شده و از آن کتاب به دیگر کتاب‎ها راه‌ یافته است؛<ref>استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح‌حال او»، ص۳۰۱.</ref> اما برخی از علما مانند [[آیت‌الله مرعشی نجفی]]،<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۲.</ref> [[آیت‌الله شبیری زنجانی]]،<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۴ش، ج۲، ص۵۱۹.</ref> [[رضا استادی]]<ref>استادی، «آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح‌ حال او»، ص۳۰۱.</ref> و [[ذبیح‌الله محلاتی]]<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۱و۳۲.</ref> با این نظر شاه‌ عبدالعظیمی مخالفت کرده و تاریخ‌های ذکر شده در این کتاب را ساختگی دانسته‌اند.<br>

معصومه و کریمه اهل بیت(س) لقب‌های مشهور فاطمه دختر امام کاظم‌(ع)اند.<ref>مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۲۳و۴۱؛ همچنین نگاه کنید به اصغری‌نژاد، «نظرى بر اسامى و القاب حضرت فاطمه معصومه(س)».</ref> گفته‌اند «معصومه» از روایتی منتسب به [[امام رضا(ع)]] اخذ شده است.<ref>مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۲۹.</ref> در این روایت که در [[زاد المعاد]]، نوشته [[محمدباقر مجلسی]] آمده است، [[امام رضا(ع)]] از او با نام معصومه یاد کرده است.<ref>مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۵۴۷.</ref>

به نوشته کتاب [[ریاحین الشریعه]]، معلوم نیست که حضرت معصومه(س) [[ازدواج]] کرده است یا نه و اینکه فرزند داشته است یا خیر؛<ref>محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۷۳ش، ج۵، ص۳۱.</ref> البته مشهور است که حضرت معصومه(س) هرگز ازدواج نکرده است<ref>برای نمونه نگاه کنید به مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۱۵۰.</ref> و دلایلی هم برای ازدواج‌ نکردن وی ذکر شده است؛ ازجمله گفته‌اند: او به این جهت که همتایی برایش پیدا نشد، ازدواج نکرد.<ref>مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۱۵۱.</ref> همچنین [[یعقوبی]]، تاریخ‌نگار قرن سوم هجری، نوشته است: امام کاظم(ع) وصیت کرده بود که هیچ‌یک از دخترانش ازدواج نکنند؛<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶۱.</ref> اما به این سخن اشکال کرده‌اند که چنین سفارشی در وصیت‌نامه‌ای که [[کلینی]] در کتاب [[کافی]] از [[امام کاظم(ع)]] نقل کرده،<ref>نگاه کنید به کلینی، کتاب الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۱۷.</ref> نیامده است.{{یادداشت| در وصیت امام کاظم آمده است که بدون نظر ونظارت برادرشان امام رضا(ع)اقدامی صورت نگیرد. وَ لَا يُزَوِّجُ بَنَاتِي أَحَدٌ مِنْ إِخْوَتِهِنَّ مِنْ أُمَّهَاتِهِنَّ وَ لَا سُلْطَانٌ وَ لَا عَمٌّ إِلَّا بِرَأْيِهِ وَ مَشُورَتِهِ فَإِنْ فَعَلُوا غَيْرَ ذَلِكَ فَقَدْ خَالَفُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ جَاهَدُوهُ فِي مُلْكِهِ وَ هُوَ أَعْرَفُ بِمَنَاكِحِ قَوْمِهِ فَإِنْ أَرَادَ أَنْ يُزَوِّجَ زَوَّجَ وَ إِنْ أَرَادَ أَنْ يَتْرُكَ تَرَكَ...اگر مردی از شما خواست خواهرش را شوهر دهد، این حق را ندارد، مگر با اجازه و فرمان او (علی) و نه دختران من (حق دارند) که یکی از خواهران خود را شوهر دهند و یا مادران آنها و نه سلطانی، و نه کاری برای آنها انجام دهد، مگر اینکه با نظر و مشورت او (علی) باشد. اگر بدون اجازه او به چنین کاری اقدام کنند، به راستی با خدا و رسولش مخالفت و در سلطنت او منازعه کرده‌اند و او (حضرت رضا) به مصالح قومش در امر ازدواج آگاه‌تر است. اگر خواست به کسی شوهر دهد، شوهر می‌دهد و اگر خواست رد کند، رد می‌کند".کلینی، کافی ج۱، ص۳۱۷.}}<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر(ع)، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۹۷.</ref> برخی از محققان نظر نهایی وقابل پذیرش در عدم ازدواج حضرت معصومه (س) وخواهرانش را شدت اختناق حکومت عباسیان و به ویژه هارون و مأمون دانسته اند، نه وصیت پدر(امام کاظم) و نه نبودن همسر متناسب و هم کفو، که همین باعث شده بود احدی جرئت نکند به راحتی به خانه موسی بن جعفر و بعد از او فرزندش رفت و آمد داشته باشد و داماد آن خانواده گردد. از طرف دیگر، زندانی شدن حضرت موسی بن جعفر(ع) و سرانجام شهادت او، و احضار شدن حضرت رضا(ع) به خراسان و دورافتادن از خواهران، مزید بر این علت بود.<ref>http://ensani.ir/fa/article/58188/</ref>

برپایه کتاب [[تاریخ قم (کتاب)|تاریخ قم]]، حضرت معصومه در [[سال ۲۰۱ قمری]] برای دیدار برادرش [[امام رضا(ع)]] از [[مدینه]] راهی [[ایران]] شد.<ref>قمی، تاریخ قم، توس، ص۲۱۳.</ref> بر اساس نقلی که [[باقرشریف قرشی|باقرشریف قَرَشی]] تاریخ‌پژوه شیعه، از کتاب «جوهرة الکلام فی مدح السادة الاعلام» آورده، دلیل مسافرت حضرت معصومه(س) به ایران نامه‌ای بود که امام رضا(ع) برای وی فرستاده بود و در آن از او خواسته بود به نزدش در [[خراسان]] برود.<ref>قرشی، حیاة الامام الرضا(ع)، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۳۵۱.</ref> امام رضا(ع) در آن زمان [[ولایتعهدی امام رضا علیه السلام|ولی‌عهد]] مأمون، خلیفه [[عباسیان|عباسی]]، بود و در خراسان سکونت داشت. حضرت معصومه در میان راه بیمار شد و درگذشت.<ref>قمی، تاریخ قم، توس، ص۲۱۳.</ref> به باور [[سید جعفر مرتضی عاملی]]، حضرت معصومه(س) در [[ساوه]] مسموم و شهید شده است.<ref>عاملی، حیاة السیاسیة للامام رضا(ع)، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۲۸.</ref>

علمای [[شیعه]] جایگاه والایی برای فاطمه معصومه قائل‌اند و روایاتی درخصوص منزلت او و اهمیت [[زیارت]]ش نقل می‌کنند. [[علامه مجلسی]] در کتاب [[بحار الانوار (کتاب)|بحارالانوار]] به [[حدیث|حدیثی]] از [[امام صادق(ع)]] پرداخته که طبق آن، تمام شیعیان حضرت با [[شفاعت]] حضرت معصومه(س) به [[بهشت]] وارد می‌شوند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۷.</ref>{{یادداشت|وتدخل بشفاعتها شيعتي الجنة بأجمعهم.بحارالانوار، ج۶۰، ص۲۲۸}} در فرازی از [[زیارتنامه]] فاطمه معصومه هم، از وی درخواست شفاعت شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۷؛ مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۵۴۸-۵۴۷.</ref>{{یادداشت|'''یا فاطِمَةُ ا ِشْفَعی لی فِی الْجَنَّهِ فَاِنَّ لَکِ عِنْدَاللهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْن'''. در این فراز ازیارت نامه علت در خواست شفاعت از '''فاطمه معصومه''' برای ورود به [[بهشت]] مقام والای او دانسته شده که از این مقام تعبیر به «شأن» شده است. تعبیر به «شأن» در [[زیارت جامعه]] کبیره در باره امامان معصوم(ع) نیز آمده است «مُسْتَبْصِرٌ '''بِشَأْنِكُمْ'''» ودر ادامه‌اش تصریح به گمراهی دشمنان و مخالفان امامان معصوم(ع) شده است «أَنِّي مُؤْمِنٌ بِكُمْ ...وَبِضَلالَةِ مَنْ خالَفَكُمْ». در زیارت جامعه کبیره شأن کبیر و شفاعت مقبول در کنار هم قرار گرفته است که بیانگر ارتباط میان این دو است «وَلَكُمُ الْمَوَدَّةُ الْواجِبَةُ، وَالدَّرَجاتُ الرَّفِيعَةُ، وَالْمَقامُ الْمَحْمُودُ، وَالْمَكانُ الْمَعْلُومُ عِنْدَاللهِ عَزَّوَجَلَّ، وَالْجاهُ الْعَظِيمُ، وَ'''الشَّأْنُ الْكَبِيرُ، وَالشَّفاعَةُ الْمَقْبُولَةُ'''» بنابر این شاید بتوان مقام و شأن در باره حضرت معصومه را نیز بهره‌مندی او از مقامی دانست که در پرتو آن حق [[شفاعت]] دارد. }}

[[محمدتقی شوشتری]]، از علمای علم رجال در قرن چهاردهم شمسی، در [[قاموس الرجال (کتاب)|قاموس الرجال]] نوشته است: در میان فرزندان فراوانِ [[امام کاظم(ع)]]، پس از [[امام رضا(ع)]] کسی هم‌پای معصومه نیست.<ref>شوشتری، تواریخ النبی و الآل، ۱۳۹۱ق، ص۶۵.</ref> [[شیخ عباس قمی]] هم او را برترینِ دختران موسی بن جعفر(ع) دانسته است.<ref>قمی، منتهی‌الآمال، ج۲، ص۳۷۸.</ref> وی هم‌چنین حضرت معصومه را از امام‌زاده‌هایی می‌داند که هم جلیل‌القدر است و قطعاً از فرزندان امام کاظم(ع) است و هم قطعا در همین حرم و مکان مدفون است.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ص۵۶۲</ref>{{یادداشت| غالباً این ویژگی‌های سه گانه در امام زاده‌ها جمع نمی شود که هم نسبتشان به امام معصوم(ع) قطعی باشد و هم دارای مقامات و کرامات باشند و هم محل دفنشان یقینی باشد و این هر سه در مورد حضرت معصومه(س) قطعی است.}}

[[علامه مجلسی]] در کتاب‌های [[زادالمعاد]]، [[بحارالانوار]] و [[تحفةالزائر]]، [[زیارتنامه|زیارتنامه‌ای]] به نقل از [[امام رضا(ع)]] برای فاطمه معصومه آورده است.<ref>نگاه کنید به مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۵۴۸-۵۴۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۹۹، ۱۴۰۳ق، ص۲۶۶-۲۶۷؛ مجلسی،‌ تحفةالزائر،‌۱۳۸۶ش، ص۴.</ref> البته او در [[تحفة الزائر (کتاب)|تحفة الزائر]] پس از ذکر زیارتنامه، احتمال داده است که متن آن ادامه حدیث امام رضا نباشد و علما آن را افزوده باشند.<ref>مجلسی،‌ تحفةالزائر،‌۱۳۸۶ش، ص۶۶۶.</ref> {{یادداشت| عبارت [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] این است:«محتمل است که زیارت از تتمه حدیث نباشد و از تالیف علما بوده باشد.» و متن حدیث این است که امام رضا(ع) فرمود:«بلی هرکه او را زیارت کند وحق او را شناسد از برای اوست بهشت» بنابر این احتمال تمام متن زیارت نامه از غیر معصوم است. }}گفته‌اند [[حضرت زهرا(س)]] و حضرت معصومه تنها زنانی‌اند که زیارتنامه مأثور (زیارت‌نامه‌ای که سند آن به [[معصوم]] می‌رسد) دارند.<ref>مهدی‌پور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۶.</ref>

* [http://ensani.ir/fa/article/56399 اصغری‌نژاد، محمد، «نظرى بر اسامى و القاب حضرت فاطمه معصومه(س)»، فرهنگ کوثر، ش۳۵، ۱۳۷۸ش.]

* کنگره بزرگداشت حضرت فاطمه معصومه، مجموعه مقالات، قم، زائر، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.

* یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، تحقیق عبدالامیر مهنا، بیروت، مؤسسةالاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۱۳.