Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۰۱۷
ویرایش
حوزه علمیه قم در دوره معاصر: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
===کوشش‌های میرزا محمدفیض قمی=== | ===کوشش‌های میرزا محمدفیض قمی=== | ||
از جمله [[میرزا محمدفیض قمی]] که در ۱۳۳۳ق از [[سامرا]] به قم بازگشت و از ۱۳۳۶ق مدارس [[مدرسه دارالشفا|دارالشفا]] و [[مدرسه فیضیه|فیضیه]] را که از کاربری علمی خارج شده بود بازسازی کرد و طلاب را در آنجا اسکان داد. وی همچنین طلاب را رتبه بندی و برای آن‌ها مقرری تعیین کرد. این اقدام چنان مهم تلقی شد که به مناسبت آن از سوی متولی [[حرم حضرت معصومه]] در [[عید غدیر]] ۱۳۳۶ در صحن عتیق چراغانی و جشن باشکوهی برگزار شد.<ref>ر.ک:جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، ص۳۵؛ جعفریان، برگ‌هایی از تاریخ حوزه علمیه قم، ص ۱۵۱۶؛ نیز ر.ک: شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص ۱۳۸</ref> با وجود این اقدام مهم و به رغم حضور علمای بزرگی در این عهد در قم، از جمله [[شیخ ابوالقاسم قمی]] و [[میرزا جواد آقا ملکی تبریزی]]،<ref>ریحان یزدی، ص۱۴۴۱۴۵؛ شریف رازی، آثار الحجة، ج۱، ص۳۹</ref> تا زمان حضور و استقرار دائمی حائری در قم، حوزه علمیه سامان یافته و پرمایه ای در این شهر برپا نگردید. | از جمله [[میرزا محمدفیض قمی]] که در ۱۳۳۳ق از [[سامرا]] به قم بازگشت و از ۱۳۳۶ق مدارس [[مدرسه دارالشفا|دارالشفا]] و [[مدرسه فیضیه|فیضیه]] را که از کاربری علمی خارج شده بود بازسازی کرد و طلاب را در آنجا اسکان داد. وی همچنین طلاب را رتبه بندی و برای آن‌ها مقرری تعیین کرد. این اقدام چنان مهم تلقی شد که به مناسبت آن از سوی متولی [[حرم حضرت معصومه]] در [[عید غدیر]] ۱۳۳۶ در صحن عتیق چراغانی و جشن باشکوهی برگزار شد.<ref>ر.ک:جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، ص۳۵؛ جعفریان، برگ‌هایی از تاریخ حوزه علمیه قم، ص ۱۵۱۶؛ نیز ر.ک: شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص ۱۳۸</ref> با وجود این اقدام مهم و به رغم حضور علمای بزرگی در این عهد در قم، از جمله [[شیخ ابوالقاسم قمی]] و [[میرزا جواد آقا ملکی تبریزی]]،<ref>ریحان یزدی، ص۱۴۴۱۴۵؛ شریف رازی، آثار الحجة، ج۱، ص۳۹</ref> تا زمان حضور و استقرار دائمی حائری در قم، حوزه علمیه سامان یافته و پرمایه ای در این شهر برپا نگردید. | ||
===کوشش‌های محمد تقی بافقی=== | ===کوشش‌های محمد تقی بافقی=== | ||
در شکل گیری حوزه معاصر قم همچنین باید از کوشش‌های [[محمد تقی بافقی|شیخ محمدتقی بافقی]] یاد کرد. به نوشته [[محمد شریف رازی]]،<ref>شریف رازی، آثار الحجة، ج۱، ص۱۴۱۵، ۲۱۲۲</ref> بافقی پس از مهاجرت به قم در ۱۳۳۷ و استقرار در آن شهر، علمای ساکن در قم را، از قبیل [[شیخ ابوالقاسم کبیر قمی]] و [[شیخ مهدی فیلسوف]] و [[میرزامحمد ارباب]]، برای تشکیل حوزه علمی سامان مند تشویق کرد ولی آنان معتقد بودند که باتوجه به وضع و روحیه مردم قم تأسیس حوزه منوط به وجود و حضور عالم صاحب نفوذی از غیر شهر قم است. سرانجام با پافشاری بافقی و پا در میانی میرزامحمد ارباب و [[محمدرضا شریعتمدار ساوجی|شیخ محمدرضا شریعتمدار ساوجی]] از علمای مبرِّز آن روزگار که در قم ساکن شده بود، از حاج شیخ عبدالکریم حائری دعوت شد که از [[اراک]] به قم بیاید و حوزه علمیه سامان مندی در این شهر تأسیس کند. بدین گونه حائری در ۱۳۴۰ (۱۳۰۰ش) در قم مستقر شد و بنای تأسیس حوزه علمیه جدید قم را نهاد. | در شکل گیری حوزه معاصر قم همچنین باید از کوشش‌های [[محمد تقی بافقی|شیخ محمدتقی بافقی]] یاد کرد. به نوشته [[محمد شریف رازی]]،<ref>شریف رازی، آثار الحجة، ج۱، ص۱۴۱۵، ۲۱۲۲</ref> بافقی پس از مهاجرت به قم در ۱۳۳۷ و استقرار در آن شهر، علمای ساکن در قم را، از قبیل [[شیخ ابوالقاسم کبیر قمی]] و [[شیخ مهدی فیلسوف]] و [[میرزامحمد ارباب]]، برای تشکیل حوزه علمی سامان مند تشویق کرد ولی آنان معتقد بودند که باتوجه به وضع و روحیه مردم قم تأسیس حوزه منوط به وجود و حضور عالم صاحب نفوذی از غیر شهر قم است. سرانجام با پافشاری بافقی و پا در میانی میرزامحمد ارباب و [[محمدرضا شریعتمدار ساوجی|شیخ محمدرضا شریعتمدار ساوجی]] از علمای مبرِّز آن روزگار که در قم ساکن شده بود، از حاج شیخ عبدالکریم حائری دعوت شد که از [[اراک]] به قم بیاید و حوزه علمیه سامان مندی در این شهر تأسیس کند. بدین گونه حائری در ۱۳۴۰ (۱۳۰۰ش) در قم مستقر شد و بنای تأسیس حوزه علمیه جدید قم را نهاد. | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۴: | ||
===عوامل تقویت حوزه علمیه قم=== | ===عوامل تقویت حوزه علمیه قم=== | ||
* با استقرار حائری در قم بسیاری از شاگردان او که در اراک به سر می‌بردند، از جمله اشخاص برجسته‌ای چون [[سید محمد تقی خوانساری]]، [[سید احمد خوانساری]]، [[امام خمینی]]، [[سید محمدرضا گلپایگانی ]] و [[محمد علی اراکی|شیخ محمدعلی اراکی]] به قم آمدند. | * با استقرار حائری در قم بسیاری از شاگردان او که در اراک به سر می‌بردند، از جمله اشخاص برجسته‌ای چون [[سید محمد تقی خوانساری]]، [[سید احمد خوانساری]]، [[امام خمینی]]، [[سید محمدرضا گلپایگانی ]] و [[محمد علی اراکی|شیخ محمدعلی اراکی]] به قم آمدند. | ||
* تشکیل حوزه علمیه در قم و حسن شهرت و مدیریت حائری موجب استقبال بسیاری از علما و انتقال آنان به قم گردید، از جمله [[ابوالحسن رفیعی قزوینی|سیدابوالحسن رفیعی قزوینی]] که از ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۹ در قم مستقر شد و به تعلیم و تدریس پرداخت،<ref>صدرالدین شیرازی، مقدمه آشتیانی، ص صدوسی ونه؛ رفیعی قزوینی، مقدمه رضانژاد، ص بیست ویک؛ استادی، ص ۱۴۳</ref> [[محمد رضا مسجد شاهی|شیخ محمدرضا مسجدشاهی]] از علمای [[اصفهان]] که از ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۶ در قم اقامت گزید و [[محمد علی شاه آبادی|میرزامحمدعلی شاه آبادی]] که در ۱۳۴۷ به قم وارد شد و تا ۱۳۵۴ در آنجا ماند.<ref>استادی، ص ۱۴۳</ref> حضور استادان و مدرّسان مهاجر و مجاور فراوان در قم در عهد حائری نشان از نشاط علمی حوزه علمیه قم در این عصر دارد.<ref>برای اسامی تعداد قابل توجهی از آنان ر.ک: شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص ۲۱۶۲۳۴</ref> | * تشکیل حوزه علمیه در قم و حسن شهرت و مدیریت حائری موجب استقبال بسیاری از علما و انتقال آنان به قم گردید، از جمله [[ابوالحسن رفیعی قزوینی|سیدابوالحسن رفیعی قزوینی]] که از ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۹ در قم مستقر شد و به تعلیم و تدریس پرداخت،<ref>صدرالدین شیرازی، مقدمه آشتیانی، ص صدوسی ونه؛ رفیعی قزوینی، مقدمه رضانژاد، ص بیست ویک؛ استادی، ص ۱۴۳</ref> [[محمد رضا مسجد شاهی|شیخ محمدرضا مسجدشاهی]] از علمای [[اصفهان]] که از ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۶ در قم اقامت گزید و [[محمد علی شاه آبادی|میرزامحمدعلی شاه آبادی]] که در ۱۳۴۷ به قم وارد شد و تا ۱۳۵۴ در آنجا ماند.<ref>استادی، ص ۱۴۳</ref> حضور استادان و مدرّسان مهاجر و مجاور فراوان در قم در عهد حائری نشان از نشاط علمی حوزه علمیه قم در این عصر دارد.<ref>برای اسامی تعداد قابل توجهی از آنان ر.ک: شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص ۲۱۶۲۳۴</ref> | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۵: | ||
===حائری و تنش‌های سیاسی=== | ===حائری و تنش‌های سیاسی=== | ||
آیت الله حائری برای حفظ و ارتقای حوزه نوپای قم کوشید آن را در حدّ امکان از تنش‌های سیاسی برکنار دارد و به همین سبب بود که در ماجرای تعرض [[رضاخان|پهلوی اول]] به [[محمد تقی بافقی|شیخ محمدتقی بافقی]] در قم، واکنش آشکاری نشان نداد.<ref>ر.ک:شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص ۳۵۳۶، ۴۶؛ مکی، ج ۴، ص ۲۸۷</ref> در مواردی هم حائری با هوشیاری تمام در همین جهت کوشید از طرح و نقشه‌های دولت برای محدود کردن حوزویان، به نفع حوزه بهره برداری کند. مثلا هنگامی که رژیم پهلوی با اجبار به برگزاری امتحانات علمی در حوزه قصد داشت برای حوزویان محدودیت ایجاد کند و در ضمن از میان روحانیان که قشر باسواد جامعه بودند افرادی را برای مشاغل مختلف دولتی برگزیند، حائری خواستار آن شد که امتحانات در قم برگزار شود و خود او بر آن نظارت نماید.<ref>شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص ۴۶؛ بصیرت منش، ص ۲۵۲</ref> با این حال در ماجرای کشف [[حجاب]] و اتحاد لباس، حائری با تمام احتیاطی که در برخورد با دولت و سیاست داشت، با جدیت و حساسیت بیشتری مداخله کرد. از جمله وی طی تلگرافی در ۱۱ تیر ۱۳۱۴ کشف حجاب را برخلاف قوانین شرع مقدس و مذهب شیعه اعلام کرد.<ref>ر.ک: شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص ۵۱؛ امینی، ص ۳۴۷، سندش ۱۴؛ بصیرتمنش، ص ۲۵۸</ref> موضوع [[کشف حجاب]] و مسائلی چون ممنوعیت مجالس [[عزاداری]] برای حائری چنان تحمل ناپذیر بود که گفته شده است وی پس از روی دادن آن‌ها رنجور شد و چندان نشاط نداشت.<ref>ر.ک: شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص ۶۵؛ غروی تبریز، ص ۴۳</ref> | آیت الله حائری برای حفظ و ارتقای حوزه نوپای قم کوشید آن را در حدّ امکان از تنش‌های سیاسی برکنار دارد و به همین سبب بود که در ماجرای تعرض [[رضاخان|پهلوی اول]] به [[محمد تقی بافقی|شیخ محمدتقی بافقی]] در قم، واکنش آشکاری نشان نداد.<ref>ر.ک:شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص ۳۵۳۶، ۴۶؛ مکی، ج ۴، ص ۲۸۷</ref> در مواردی هم حائری با هوشیاری تمام در همین جهت کوشید از طرح و نقشه‌های دولت برای محدود کردن حوزویان، به نفع حوزه بهره برداری کند. مثلا هنگامی که رژیم پهلوی با اجبار به برگزاری امتحانات علمی در حوزه قصد داشت برای حوزویان محدودیت ایجاد کند و در ضمن از میان روحانیان که قشر باسواد جامعه بودند افرادی را برای مشاغل مختلف دولتی برگزیند، حائری خواستار آن شد که امتحانات در قم برگزار شود و خود او بر آن نظارت نماید.<ref>شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص ۴۶؛ بصیرت منش، ص ۲۵۲</ref> با این حال در ماجرای کشف [[حجاب]] و اتحاد لباس، حائری با تمام احتیاطی که در برخورد با دولت و سیاست داشت، با جدیت و حساسیت بیشتری مداخله کرد. از جمله وی طی تلگرافی در ۱۱ تیر ۱۳۱۴ کشف حجاب را برخلاف قوانین شرع مقدس و مذهب شیعه اعلام کرد.<ref>ر.ک: شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص ۵۱؛ امینی، ص ۳۴۷، سندش ۱۴؛ بصیرتمنش، ص ۲۵۸</ref> موضوع [[کشف حجاب]] و مسائلی چون ممنوعیت مجالس [[عزاداری]] برای حائری چنان تحمل ناپذیر بود که گفته شده است وی پس از روی دادن آن‌ها رنجور شد و چندان نشاط نداشت.<ref>ر.ک: شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص ۶۵؛ غروی تبریز، ص ۴۳</ref> | ||
==حوزه قم بعد از آیت الله حائری== | ==حوزه قم بعد از آیت الله حائری== | ||
در فاصله وفات حائری تا مهاجرت بروجردی به قم، ریاست اداره حوزه علمیه قم برعهده سه تن از استادان بزرگ این حوزه؛ [[سید محمد حجت کوه کمره ای]]، [[سید محمد تقی خوانساری|سیدمحمدتقی خوانساری]] و [[سید صدرالدین صدر]] قرار گرفت. | در فاصله وفات حائری تا مهاجرت بروجردی به قم، ریاست اداره حوزه علمیه قم برعهده سه تن از استادان بزرگ این حوزه؛ [[سید محمد حجت کوه کمره ای]]، [[سید محمد تقی خوانساری|سیدمحمدتقی خوانساری]] و [[سید صدرالدین صدر]] قرار گرفت. | ||
گفتنی است که پس از فوت حائری، باتوجه به شرایط دشواری که رژیم پهلوی برای حوزه و روحانیان به وجود آورده بود، به ویژه اتفاقاتی که در [[حوزه علمیه مشهد]] رخ داده بود، بیم آن می‌رفت که حوزه علمیه قم نیز تعطیل شود؛ در این شرایط بود که این سه تن تصمیم گرفتند با تشریک مساعی حوزه علمیه قم را از این خطر نجات بخشند.<ref>شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص۹۰</ref> | گفتنی است که پس از فوت حائری، باتوجه به شرایط دشواری که رژیم پهلوی برای حوزه و روحانیان به وجود آورده بود، به ویژه اتفاقاتی که در [[حوزه علمیه مشهد]] رخ داده بود، بیم آن می‌رفت که حوزه علمیه قم نیز تعطیل شود؛ در این شرایط بود که این سه تن تصمیم گرفتند با تشریک مساعی حوزه علمیه قم را از این خطر نجات بخشند.<ref>شریف رازی، آثار الحجة، ج ۱، ص۹۰</ref> | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۳: | ||
===خصوصیات مراجع ثلاث=== | ===خصوصیات مراجع ثلاث=== | ||
{{اصلی| مراجع ثلاث}} | {{اصلی| مراجع ثلاث}} | ||
این سه تن از معتمدین درجه اول حائری بودند که وی در زمان حیاتش برخی از امور علمی و حوزوی خود را به آنان واگذار کرده بود و در بین آن‌ها، به نظر می‌رسد حائری به حجت کوه کمری نظر خاص داشت. | این سه تن از معتمدین درجه اول حائری بودند که وی در زمان حیاتش برخی از امور علمی و حوزوی خود را به آنان واگذار کرده بود و در بین آن‌ها، به نظر می‌رسد حائری به حجت کوه کمری نظر خاص داشت. | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۰: | ||
==مرجعیت عامه آیت الله بروجردی== | ==مرجعیت عامه آیت الله بروجردی== | ||
در اوایل دهه بیست شمسی، شماری از بزرگان و استادان حوزه علمیه قم که از عدم مدیریت متمرکز این حوزه نگران بودند و از سویی از مقام علمی و نفوذ اجتماعی و دینی [[آیت الله بروجردی|آیت اللّه حاج آقاحسین بروجردی]]، آگاهی داشتند از او خواستند که از بروجرد به قم بیاید، امام خمینی و [[روح الله کمالوند|حاج آقاروح اللّه کمالوند]] از علمای [[خرّم آباد]] در این زمینه کوشش بیشتری مبذول داشتند. آیت اللّه بروجردی با پذیرش این درخواست، در [[محرّم]] ۱۳۶۴/ آذر ۱۳۲۳ش در قم ساکن شد.<ref>بدلا، ص ۹۳ـ ۹۴؛ شریف رازی، آثار الحجة، ج ۲، ص ۲</ref> در تحکیم جایگاه و مرجعیت بروجردی در هنگام اقامت در قم نیز نقش امام خمینی چشمگیر بود.<ref>ر.ک:امام خمینی، ج ۱، ص ۲۴؛ فلسفی، ص ۱۷۵</ref> با ورود بروجردی به حوزه علمیه قم، بر رونق آن افزوده شد و شور و نشاط علمی آن دوچندان و بنیه علمی آن تقویت گردید. | در اوایل دهه بیست شمسی، شماری از بزرگان و استادان حوزه علمیه قم که از عدم مدیریت متمرکز این حوزه نگران بودند و از سویی از مقام علمی و نفوذ اجتماعی و دینی [[آیت الله بروجردی|آیت اللّه حاج آقاحسین بروجردی]]، آگاهی داشتند از او خواستند که از بروجرد به قم بیاید، امام خمینی و [[روح الله کمالوند|حاج آقاروح اللّه کمالوند]] از علمای [[خرّم آباد]] در این زمینه کوشش بیشتری مبذول داشتند. آیت اللّه بروجردی با پذیرش این درخواست، در [[محرّم]] ۱۳۶۴/ آذر ۱۳۲۳ش در قم ساکن شد.<ref>بدلا، ص ۹۳ـ ۹۴؛ شریف رازی، آثار الحجة، ج ۲، ص ۲</ref> در تحکیم جایگاه و مرجعیت بروجردی در هنگام اقامت در قم نیز نقش امام خمینی چشمگیر بود.<ref>ر.ک:امام خمینی، ج ۱، ص ۲۴؛ فلسفی، ص ۱۷۵</ref> با ورود بروجردی به حوزه علمیه قم، بر رونق آن افزوده شد و شور و نشاط علمی آن دوچندان و بنیه علمی آن تقویت گردید. | ||
===حفظ و تقویت حوزه قم=== | ===حفظ و تقویت حوزه قم=== | ||
اقدامات بروجردی در طول دوره زعامت، حاکی از اهتمام ایشان به حفظ و تقویت این حوزه است. بروجردی با استقرار در قم تدریس پرمایه‌ای را آغاز کرد. شمار حاضران درس وی را پانصد تا ششصد تن برآورد کرده‌اند.<ref>ر.ک: جعفریان، برگ‌هایی از تاریخ حوزه علمیه قم، ص ۷۶</ref> مدیریت نیرومند و متمرکز بروجردی موجب شد که شمار طلاب این حوزه که در سال‌های اولیه حضور وی در قم در ۱۳۲۶ش، بالغ بر دوهزار تن بود<ref>ر.ک: برگ‌هایی از تاریخ حوزه علمیه قم، ص ۳۱</ref> در دهه چهل شمسی به ۸۷۰۰ تن<ref>ر.ک: جغرافیای تاریخی شهرستان قم، ص ۲۱۸</ref> برسد. در آغاز حضور بروجردی در قم در ۱۳۲۶ش درس‌های خارج [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] منحصر به چند تن، از جمله خود بروجردی، حجت، فیض، خوانساری و صدر بود،<ref>ر.ک: جعفریان، برگ‌هایی از تاریخ حوزه علمیه قم، ص ۳۸</ref> ولی در پایان زندگی وی، بر شمار استادان خارج فقه و اصول حوزه قم که بین ۲۰ تا ۲۵۰ شاگرد داشتند افزوده شده بود و به ویژه تعدادی از شاگردان برجسته حائری، چون [[محمدعلی اراکی|شیخ محمدعلی اراکی]]، [[سید محمد رضا گلپایگانی]]، [[سید محمد داماد]]، [[امام خمینی]]، [[سید کاظم شریعتمداری]] و [[شهاب الدین مرعشی نجفی|سیدشهاب الدین مرعشی نجفی]] حوزه درسی خارج داشتند.<ref>ر.ک: شریف رازی، آثار الحجة، ج۲، ص۱۷۲۱۷۶</ref> | اقدامات بروجردی در طول دوره زعامت، حاکی از اهتمام ایشان به حفظ و تقویت این حوزه است. بروجردی با استقرار در قم تدریس پرمایه‌ای را آغاز کرد. شمار حاضران درس وی را پانصد تا ششصد تن برآورد کرده‌اند.<ref>ر.ک: جعفریان، برگ‌هایی از تاریخ حوزه علمیه قم، ص ۷۶</ref> مدیریت نیرومند و متمرکز بروجردی موجب شد که شمار طلاب این حوزه که در سال‌های اولیه حضور وی در قم در ۱۳۲۶ش، بالغ بر دوهزار تن بود<ref>ر.ک: برگ‌هایی از تاریخ حوزه علمیه قم، ص ۳۱</ref> در دهه چهل شمسی به ۸۷۰۰ تن<ref>ر.ک: جغرافیای تاریخی شهرستان قم، ص ۲۱۸</ref> برسد. در آغاز حضور بروجردی در قم در ۱۳۲۶ش درس‌های خارج [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] منحصر به چند تن، از جمله خود بروجردی، حجت، فیض، خوانساری و صدر بود،<ref>ر.ک: جعفریان، برگ‌هایی از تاریخ حوزه علمیه قم، ص ۳۸</ref> ولی در پایان زندگی وی، بر شمار استادان خارج فقه و اصول حوزه قم که بین ۲۰ تا ۲۵۰ شاگرد داشتند افزوده شده بود و به ویژه تعدادی از شاگردان برجسته حائری، چون [[محمدعلی اراکی|شیخ محمدعلی اراکی]]، [[سید محمد رضا گلپایگانی]]، [[سید محمد داماد]]، [[امام خمینی]]، [[سید کاظم شریعتمداری]] و [[شهاب الدین مرعشی نجفی|سیدشهاب الدین مرعشی نجفی]] حوزه درسی خارج داشتند.<ref>ر.ک: شریف رازی، آثار الحجة، ج۲، ص۱۷۲۱۷۶</ref> | ||
| خط ۸۶: | خط ۷۸: | ||
===اقدامات سیاسی و اجتماعی=== | ===اقدامات سیاسی و اجتماعی=== | ||
از دیگر اقدامات سیاسی و اجتماعی بروجردی به این موارد می‌توان اشاره کرد: | از دیگر اقدامات سیاسی و اجتماعی بروجردی به این موارد می‌توان اشاره کرد: | ||
* پیشنهاد گنجاندن تعلیمات دینی در ضمن دروس مدارس و موافقت دولت با آن،<ref>ر.ک:فلسفی، ص ۱۸۹؛ مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، ص ۴۵۹</ref> | * پیشنهاد گنجاندن تعلیمات دینی در ضمن دروس مدارس و موافقت دولت با آن،<ref>ر.ک:فلسفی، ص ۱۸۹؛ مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، ص ۴۵۹</ref> | ||
| خط ۹۴: | خط ۸۵: | ||
===اقدامات بین المللی=== | ===اقدامات بین المللی=== | ||
* در بُعد بین المللی [[محمد تقی طالقانی آل احمد|سیدمحمدتقی طالقانی آل احمد]] را در ۱۳۳۱ش برای سرپرستی [[شیعیان]] [[مدینه]] و پس از درگذشت او [[سید احمد لواسانی]] و سپس [[عبدالحسین فقیهی رشتی|شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی]] را اعزام کرد، [[زین العابدین کاشانی|سیدزین العابدین کاشانی]] را به [[کویت]]، [[محمد حسن ناشرالاسلام شوشتری|سیدمحمدحسن ناشرالاسلام شوشتری]] را به [[زنگبار]]، [[شریعت زاده اصفهانی]] را به [[پاکستان]]، [[مهدی حائری یزدی]] را به [[آمریکا]] و [[صدربلاغی]] را به عنوان نماینده سیار خود به [[اروپا]] فرستاد.<ref>ر.ک: شریف رازی، آثار الحجة، ج ۲، ص ۱۴؛ فلسفی، ص ۲۰۳؛ بدلا، ص ۱۰۳ـ ۱۰۴؛ حسینیان، ص ۳۸۶</ref> | * در بُعد بین المللی [[محمد تقی طالقانی آل احمد|سیدمحمدتقی طالقانی آل احمد]] را در ۱۳۳۱ش برای سرپرستی [[شیعیان]] [[مدینه]] و پس از درگذشت او [[سید احمد لواسانی]] و سپس [[عبدالحسین فقیهی رشتی|شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی]] را اعزام کرد، [[زین العابدین کاشانی|سیدزین العابدین کاشانی]] را به [[کویت]]، [[محمد حسن ناشرالاسلام شوشتری|سیدمحمدحسن ناشرالاسلام شوشتری]] را به [[زنگبار]]، [[شریعت زاده اصفهانی]] را به [[پاکستان]]، [[مهدی حائری یزدی]] را به [[آمریکا]] و [[صدربلاغی]] را به عنوان نماینده سیار خود به [[اروپا]] فرستاد.<ref>ر.ک: شریف رازی، آثار الحجة، ج ۲، ص ۱۴؛ فلسفی، ص ۲۰۳؛ بدلا، ص ۱۰۳ـ ۱۰۴؛ حسینیان، ص ۳۸۶</ref> | ||
* از دیگر اقدامات بین المللی بروجردی جلب حمایت و تأیید [[محمد تقی قمی|شیخ محمدتقی قمی]] برای تأسیس [[دارالتقریب]] در [[مصر]] بود. بر اثر مساعی قمی بود که [[شیخ محمود شلتوت]]، شیخ [[دانشگاه الازهر]] در ۱۳۳۷ش مذهب [[شیعه]] را در کنار دیگر مذاهب فقهی [[اهل سنّت]] به رسمیت پذیرفت.<ref>فلسفی، ص ۱۷۹ـ ۱۸۰؛ حسینیان، ص۳۹۰۳۹۱</ref> | * از دیگر اقدامات بین المللی بروجردی جلب حمایت و تأیید [[محمد تقی قمی|شیخ محمدتقی قمی]] برای تأسیس [[دارالتقریب]] در [[مصر]] بود. بر اثر مساعی قمی بود که [[شیخ محمود شلتوت]]، شیخ [[دانشگاه الازهر]] در ۱۳۳۷ش مذهب [[شیعه]] را در کنار دیگر مذاهب فقهی [[اهل سنّت]] به رسمیت پذیرفت.<ref>فلسفی، ص ۱۷۹ـ ۱۸۰؛ حسینیان، ص۳۹۰۳۹۱</ref> | ||
===دیگر اقدامات=== | ===دیگر اقدامات=== | ||
بروجردی برای حفظ و ارتقای حوزه علمیه قم، ضمن اظهار استغنای عملی از دولت و سفارش طلاب به حفظ آرامش و بهانه ندادن به دست دولت، دست به اقدامات مهمی در این زمینه زد از جمله: | بروجردی برای حفظ و ارتقای حوزه علمیه قم، ضمن اظهار استغنای عملی از دولت و سفارش طلاب به حفظ آرامش و بهانه ندادن به دست دولت، دست به اقدامات مهمی در این زمینه زد از جمله: | ||
* از حیث علمی شیوه جدید خود را در تحقیق و تدریس مباحث [[فقه]] ارائه کرد که در قم سابقه نداشت و نسلی از شاگردان بااستعداد در این زمینه تربیت کرد که استادان و مراجع آینده حوزه شدند، | * از حیث علمی شیوه جدید خود را در تحقیق و تدریس مباحث [[فقه]] ارائه کرد که در قم سابقه نداشت و نسلی از شاگردان بااستعداد در این زمینه تربیت کرد که استادان و مراجع آینده حوزه شدند، | ||
| خط ۱۰۹: | خط ۹۸: | ||
==پس از وفات آیت الله بروجردی== | ==پس از وفات آیت الله بروجردی== | ||
پس از وفات بروجردی حوزه علمیه قم وارد مرحله جدیدی از حیات خود شد. مقطع زمانی ۱۳۴۰ش تا ۱۳۵۷ش سیاسی‌ترین دوره فعالیت و حیات حوزه علمیه قم محسوب می‌شود. با رحلت بروجردی بار دیگر وحدت مدیریت و مرجعیت در حوزه قم از هم گسیخت و زعامت و مدیریت آن برعهده چهار تن استاد برجسته و مطرح یعنی؛ [[امام خمینی]]، [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، [[کاظم شریعتمداری|سیدکاظم شریعتمداری]] و [[شهاب الدین مرعشی نجفی|سیدشهاب الدین مرعشی نجفی]] قرار گرفت. پس از تبعید امام خمینی به [[ترکیه]] و سپس انتقال ایشان به [[نجف]]، اداره این حوزه برعهده آن سه تن دیگر افتاد.<ref>وکیلی قمی، ص ۲۱، ۳۸</ref> در این مقطع که بحث مرجعیت بار دیگر مطرح شده بود، روزنامه‌ها گزارش‌هایی در باب استادان خارج حوزه و تعداد شاگردان آنان منتشر کردند. براساس گزارش روزنامه کیهان به تاریخ ۱۲ فروردین ۱۳۴۰، چند روز بعد از درگذشت بروجردی، درس خارج امام خمینی پرشکوه‌ترین درس بود که بیش از چهارصد تن در آن شرکت می‌کردند.<ref>ر.ک: روحانی، نهضت امام خمینی، ج ۲، سندش ۳۷</ref> در این برهه، علمای طراز اول از حیث سیاسی به سه گروه عمده تقسیم می‌شدند: | پس از وفات بروجردی حوزه علمیه قم وارد مرحله جدیدی از حیات خود شد. مقطع زمانی ۱۳۴۰ش تا ۱۳۵۷ش سیاسی‌ترین دوره فعالیت و حیات حوزه علمیه قم محسوب می‌شود. با رحلت بروجردی بار دیگر وحدت مدیریت و مرجعیت در حوزه قم از هم گسیخت و زعامت و مدیریت آن برعهده چهار تن استاد برجسته و مطرح یعنی؛ [[امام خمینی]]، [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، [[کاظم شریعتمداری|سیدکاظم شریعتمداری]] و [[شهاب الدین مرعشی نجفی|سیدشهاب الدین مرعشی نجفی]] قرار گرفت. پس از تبعید امام خمینی به [[ترکیه]] و سپس انتقال ایشان به [[نجف]]، اداره این حوزه برعهده آن سه تن دیگر افتاد.<ref>وکیلی قمی، ص ۲۱، ۳۸</ref> در این مقطع که بحث مرجعیت بار دیگر مطرح شده بود، روزنامه‌ها گزارش‌هایی در باب استادان خارج حوزه و تعداد شاگردان آنان منتشر کردند. براساس گزارش روزنامه کیهان به تاریخ ۱۲ فروردین ۱۳۴۰، چند روز بعد از درگذشت بروجردی، درس خارج امام خمینی پرشکوه‌ترین درس بود که بیش از چهارصد تن در آن شرکت می‌کردند.<ref>ر.ک: روحانی، نهضت امام خمینی، ج ۲، سندش ۳۷</ref> در این برهه، علمای طراز اول از حیث سیاسی به سه گروه عمده تقسیم می‌شدند: | ||
* گروهی که از دخالت در سیاست پرهیز داشتند و [[سید احمد خوانساری|آیت اللّه سیداحمد خوانساری]] نمونه بارز این طرز فکر و عمل بود. | * گروهی که از دخالت در سیاست پرهیز داشتند و [[سید احمد خوانساری|آیت اللّه سیداحمد خوانساری]] نمونه بارز این طرز فکر و عمل بود. | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۰۴: | ||
==درگیری حوزه قم با دولت== | ==درگیری حوزه قم با دولت== | ||
نقطه شروع درگیری حوزه علمیه قم با دولت پس از فوت [[آیت الله بروجردی|بروجردی]]، وقتی بود که [[محمد رضا شاه|پهلوی دوم]] به جای دادن پیام تسلیت به علمای قم، به [[سید محسن حکیم|آیت اللّه سیدمحسن حکیم]] در [[نجف]] پیام تسلیت فرستاد و این امر در بین علمای داخل [[ایران]] اینگونه تلقی شد که هدف وی بیرون بردن مرجعیت [[شیعه]] از ایران است.<ref>ر.ک: تاریخ قیام پانزده خرداد به روایت اسناد، ج۱، سندش ۱۵/۲؛ جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، ص۲۳۶</ref> اقدامات بعدی رژیم پهلوی در این مقطع، موقعیت سیاسی حوزه علمیه قم را برجسته تر کرد و ابراز موضع صریح امام خمینی و یاران و همراهانش و نیز سایر علما، موقعیت مرجعیت امام خمینی را استوارتر کرد. امام خمینی، استاد برجسته ای بود که [[درس خارج]] معتبری داشت و شاگردان فراوانی در [[فلسفه]]، [[اصول فقه |اصول]] و [[فقه]] تربیت کرده بود. اقدامات و اظهارات سیاسی او تأثیرات اساسی بر حوزه قم داشت. | نقطه شروع درگیری حوزه علمیه قم با دولت پس از فوت [[آیت الله بروجردی|بروجردی]]، وقتی بود که [[محمد رضا شاه|پهلوی دوم]] به جای دادن پیام تسلیت به علمای قم، به [[سید محسن حکیم|آیت اللّه سیدمحسن حکیم]] در [[نجف]] پیام تسلیت فرستاد و این امر در بین علمای داخل [[ایران]] اینگونه تلقی شد که هدف وی بیرون بردن مرجعیت [[شیعه]] از ایران است.<ref>ر.ک: تاریخ قیام پانزده خرداد به روایت اسناد، ج۱، سندش ۱۵/۲؛ جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، ص۲۳۶</ref> اقدامات بعدی رژیم پهلوی در این مقطع، موقعیت سیاسی حوزه علمیه قم را برجسته تر کرد و ابراز موضع صریح امام خمینی و یاران و همراهانش و نیز سایر علما، موقعیت مرجعیت امام خمینی را استوارتر کرد. امام خمینی، استاد برجسته ای بود که [[درس خارج]] معتبری داشت و شاگردان فراوانی در [[فلسفه]]، [[اصول فقه |اصول]] و [[فقه]] تربیت کرده بود. اقدامات و اظهارات سیاسی او تأثیرات اساسی بر حوزه قم داشت. | ||
===لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی=== | ===لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی=== | ||
تصویب [[لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی]] در ۱۶ مهر ۱۳۴۱ در کابینه اسداللّه عَلَم که در آن قید [[اسلام]] از شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان حذف و برگزاری مراسم تحلیف، علاوه بر [[قرآن]] با هر کتاب آسمانی دیگر ممکن دانسته شده بود، به شدت عواطف دینی مردم را برانگیخت و اعتراضات و مخالفت‌های شدید مراجع و علما را در پی داشت. پس از دو ماه مبارزه، دولت به طور رسمی در تلگرامی در شب ۷ آذر ۱۳۴۱ به [[آیت الله گلپایگانی]]، اعلام کرد که آن تصویب نامه اجرا نخواهد شد.<ref>ر.ک: اسناد انقلاب اسلامی، ج ۱، ص ۴۴</ref> در همین سال در مخالفت با همه پرسی برای [[لوایح شش گانه]] نیز حوزه قم عکس العمل شدیدی نشان داد. مراجع قم در یک تصمیم جمعی مقرر کردند اعلامیه ای در تحریم همه پرسی بدهند، گلپایگانی به افشاگری بر ضد رژیم پرداخت<ref>ر.ک: اسناد انقلاب اسلامی، ج ۱، ص ۵۷</ref> و [[امام خمینی]] همه پرسی را برخلاف قوانین [[ایران]] دانست.<ref>روحانی، بررسی وتحلیلی از نهضت امام خمینی در ایران، ج ۱، ص۲۳۰</ref> وقتی هم که در چهارم بهمن این سال قرار شد شاه به [[قم]] برود، فرمانداری قم در نشستی با علما در سوم بهمن جهت رفع کدورت خواستار دیدار آنان با شاه شد که امام خمینی با این امر مخالفت کرد و دیگران نیز نظر وی را پذیرفتند و تصمیم گرفته شد علما و طلاب آن روز را در خانه بمانند.<ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ج ۱، ص ۱۳۳</ref> در نتیجه، شاه در چهارم بهمن ۱۳۴۱ بدون استقبال جدّی وارد قم شد و رسمآ برضد روحانیت سخن گفت.<ref>روحانی، بررسی وتحلیلی از نهضت امام خمینی در ایران، ج ۱، ص ۲۶۵</ref> به دنبال آن امام خمینی اطلاعیه تندی بر ضد رژیم صادر کرد<ref>ر.ک: دوانی، ۱۳۶۰ش، ج ۳، ص ۲۱۲</ref> و پس از چندی در آستانه [[عید نوروز]] و به سبب مطابقت ایام عید با شهادت [[امام صادق(ع)]] طی اطلاعیه ای اعلام کرد که مسلمانان امسال عید ندارند.<ref>ر.ک: امام خمینی، ج۱، ص۱۵۶۱۵۷؛ روحانی، بررسی وتحلیلی از نهضت امام خمینی در ایران، ج ۱، ص۳۱۵</ref> | تصویب [[لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی]] در ۱۶ مهر ۱۳۴۱ در کابینه اسداللّه عَلَم که در آن قید [[اسلام]] از شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان حذف و برگزاری مراسم تحلیف، علاوه بر [[قرآن]] با هر کتاب آسمانی دیگر ممکن دانسته شده بود، به شدت عواطف دینی مردم را برانگیخت و اعتراضات و مخالفت‌های شدید مراجع و علما را در پی داشت. پس از دو ماه مبارزه، دولت به طور رسمی در تلگرامی در شب ۷ آذر ۱۳۴۱ به [[آیت الله گلپایگانی]]، اعلام کرد که آن تصویب نامه اجرا نخواهد شد.<ref>ر.ک: اسناد انقلاب اسلامی، ج ۱، ص ۴۴</ref> در همین سال در مخالفت با همه پرسی برای [[لوایح شش گانه]] نیز حوزه قم عکس العمل شدیدی نشان داد. مراجع قم در یک تصمیم جمعی مقرر کردند اعلامیه ای در تحریم همه پرسی بدهند، گلپایگانی به افشاگری بر ضد رژیم پرداخت<ref>ر.ک: اسناد انقلاب اسلامی، ج ۱، ص ۵۷</ref> و [[امام خمینی]] همه پرسی را برخلاف قوانین [[ایران]] دانست.<ref>روحانی، بررسی وتحلیلی از نهضت امام خمینی در ایران، ج ۱، ص۲۳۰</ref> وقتی هم که در چهارم بهمن این سال قرار شد شاه به [[قم]] برود، فرمانداری قم در نشستی با علما در سوم بهمن جهت رفع کدورت خواستار دیدار آنان با شاه شد که امام خمینی با این امر مخالفت کرد و دیگران نیز نظر وی را پذیرفتند و تصمیم گرفته شد علما و طلاب آن روز را در خانه بمانند.<ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ج ۱، ص ۱۳۳</ref> در نتیجه، شاه در چهارم بهمن ۱۳۴۱ بدون استقبال جدّی وارد قم شد و رسمآ برضد روحانیت سخن گفت.<ref>روحانی، بررسی وتحلیلی از نهضت امام خمینی در ایران، ج ۱، ص ۲۶۵</ref> به دنبال آن امام خمینی اطلاعیه تندی بر ضد رژیم صادر کرد<ref>ر.ک: دوانی، ۱۳۶۰ش، ج ۳، ص ۲۱۲</ref> و پس از چندی در آستانه [[عید نوروز]] و به سبب مطابقت ایام عید با شهادت [[امام صادق(ع)]] طی اطلاعیه ای اعلام کرد که مسلمانان امسال عید ندارند.<ref>ر.ک: امام خمینی، ج۱، ص۱۵۶۱۵۷؛ روحانی، بررسی وتحلیلی از نهضت امام خمینی در ایران، ج ۱، ص۳۱۵</ref> | ||
===حمله به مدرسه فیضیه=== | ===حمله به مدرسه فیضیه=== | ||
در دوم فروردین ۱۳۴۲ برابر با ۲۵ [[شوال]]، روز شهادت [[امام صادق(ع)]]، نیروهای نظامی به مجلس عزاداری آن حضرت که از زمان حائری در [[مدرسه فیضیه]] برگزار می‌شد و گلپایگانی بعد از حائری این آیین را ادامه داد، حمله کردند و ده‌ها تن از طلاب و مردم را مورد ضرب و شتم قرار دادند و شماری هم کشته شدند. این عمل رژیم، واکنش شدید علما و مراجع را به دنبال داشت و حتی علمای نجف نیز مثل [[ابوالقاسم خوئی]] و [[سید عبدالله شیرازی]] و [[سید محسن حکیم]] اطلاعیه دادند و این اقدام رژیم را محکوم کردند. حکیم حتی در واکنش به این عمل رژیم از علمای ایران خواست که دسته جمعی به [[عتبات]] مهاجرت کنند تا در این باب تصمیم گیری شود.<ref>ر.ک: اسناد انقلاب اسلامی، ج ۱، ص ۸۰۸۱، ۸۴؛ نیز ر.ک: رجبی، سندش ۵۱</ref> همچنین رژیم برای ارعاب طلاب دستورِ به سربازی بردن آنان را صادر کرد و دستور داد طلابی را که کارت تحصیلی ندارند دستگیر کنند.<ref>ر.ک: تاریخ قیام پانزده خرداد به روایت اسناد، ج ۱، سندش ۱۵/۳</ref> | در دوم فروردین ۱۳۴۲ برابر با ۲۵ [[شوال]]، روز شهادت [[امام صادق(ع)]]، نیروهای نظامی به مجلس عزاداری آن حضرت که از زمان حائری در [[مدرسه فیضیه]] برگزار می‌شد و گلپایگانی بعد از حائری این آیین را ادامه داد، حمله کردند و ده‌ها تن از طلاب و مردم را مورد ضرب و شتم قرار دادند و شماری هم کشته شدند. این عمل رژیم، واکنش شدید علما و مراجع را به دنبال داشت و حتی علمای نجف نیز مثل [[ابوالقاسم خوئی]] و [[سید عبدالله شیرازی]] و [[سید محسن حکیم]] اطلاعیه دادند و این اقدام رژیم را محکوم کردند. حکیم حتی در واکنش به این عمل رژیم از علمای ایران خواست که دسته جمعی به [[عتبات]] مهاجرت کنند تا در این باب تصمیم گیری شود.<ref>ر.ک: اسناد انقلاب اسلامی، ج ۱، ص ۸۰۸۱، ۸۴؛ نیز ر.ک: رجبی، سندش ۵۱</ref> همچنین رژیم برای ارعاب طلاب دستورِ به سربازی بردن آنان را صادر کرد و دستور داد طلابی را که کارت تحصیلی ندارند دستگیر کنند.<ref>ر.ک: تاریخ قیام پانزده خرداد به روایت اسناد، ج ۱، سندش ۱۵/۳</ref> | ||
===دستگیری امام خمینی | ===دستگیری امام خمینی=== | ||
در [[محرّم]] ۱۳۴۲ رویارویی حوزه علمیه با رژیم شدت یافت و امام خمینی در سخنرانی روز [[عاشورا|عاشورای]] خود در فیضیه به موضوعاتی پرداخت که ساواک خواستار مطرح نشدن آن در منابر شده بود و در مخالفت با شاه و [[اسرائیل]] سخن گفت و همین امر سرانجام موجب دستگیری وی در شب ۱۵ خرداد برابر با ۱۲ محرّم گردید. در اثر تلاش مراجع و علمای قم و دیگر شهرها، امام خمینی در ۱۵ فروردین ۱۳۴۳ آزاد شد و به قم بازگشت و تدریس خود را از سر گرفت و در منزل خود مسائل مستحدثه را مورد بحث قرار داد. | در [[محرّم]] ۱۳۴۲ رویارویی حوزه علمیه با رژیم شدت یافت و امام خمینی در سخنرانی روز [[عاشورا|عاشورای]] خود در فیضیه به موضوعاتی پرداخت که ساواک خواستار مطرح نشدن آن در منابر شده بود و در مخالفت با شاه و [[اسرائیل]] سخن گفت و همین امر سرانجام موجب دستگیری وی در شب ۱۵ خرداد برابر با ۱۲ محرّم گردید. در اثر تلاش مراجع و علمای قم و دیگر شهرها، امام خمینی در ۱۵ فروردین ۱۳۴۳ آزاد شد و به قم بازگشت و تدریس خود را از سر گرفت و در منزل خود مسائل مستحدثه را مورد بحث قرار داد. | ||
===تبعید امام خمینی | ===تبعید امام خمینی=== | ||
اما پس از سخنرانی بر ضد [[کاپیتولاسیون]] در چهارم آبان این سال<ref>ر.ک: امام خمینی، ج ۱، ص ۴۱۵؛ دوانی، ۱۳۶۰ش، ج ۴، ص ۳۲۴</ref> در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ دستگیر و به [[ترکیه]] تبعید شد.<ref>روحانی، بررسی وتحلیلی از نهضت امام خمینی در ایران، ج ۱، ص۷۴۴</ref> | اما پس از سخنرانی بر ضد [[کاپیتولاسیون]] در چهارم آبان این سال<ref>ر.ک: امام خمینی، ج ۱، ص ۴۱۵؛ دوانی، ۱۳۶۰ش، ج ۴، ص ۳۲۴</ref> در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ دستگیر و به [[ترکیه]] تبعید شد.<ref>روحانی، بررسی وتحلیلی از نهضت امام خمینی در ایران، ج ۱، ص۷۴۴</ref> | ||
===حوزه قم پس از تبعید امام خمینی=== | ===حوزه قم پس از تبعید امام خمینی=== | ||
| خط ۱۴۲: | خط ۱۲۵: | ||
===درگذشت مصطفی خمینی=== | ===درگذشت مصطفی خمینی=== | ||
انتشار خبر درگذشت [[سید مصطفی خمینی]] در شب اول آبان ۱۳۵۶ در [[نجف]]، و برگزاری مجالس یادبود در [[قم]] و [[تهران]] برای وی موجب شد نام امام خمینی دوباره در [[ایران]] مطرح شود.<ref>یزدی، ص ۳۵۴</ref> از جمله رخدادهایی که عکس العمل شدید مراجع و علمای قم را موجب شد انتشار مقاله ای توهین آمیز به امام خمینی در ۱۷ دی ۱۳۵۶ در روزنامه اطلاعات بود که مایه اعتراض حوزه و سخنرانی برخی علما و مدرّسان برجسته بر ضد رژیم شد و منجر به هجوم مأموران در ۱۹ دی و دستگیری و [[شهادت]] برخی از طلاب گردید. جمعی از مدرّسان نیز تبعید شدند.<ref>ر.ک: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۱، ص ۴۶۴ـ ۴۹۸</ref> | انتشار خبر درگذشت [[سید مصطفی خمینی]] در شب اول آبان ۱۳۵۶ در [[نجف]]، و برگزاری مجالس یادبود در [[قم]] و [[تهران]] برای وی موجب شد نام امام خمینی دوباره در [[ایران]] مطرح شود.<ref>یزدی، ص ۳۵۴</ref> از جمله رخدادهایی که عکس العمل شدید مراجع و علمای قم را موجب شد انتشار مقاله ای توهین آمیز به امام خمینی در ۱۷ دی ۱۳۵۶ در روزنامه اطلاعات بود که مایه اعتراض حوزه و سخنرانی برخی علما و مدرّسان برجسته بر ضد رژیم شد و منجر به هجوم مأموران در ۱۹ دی و دستگیری و [[شهادت]] برخی از طلاب گردید. جمعی از مدرّسان نیز تبعید شدند.<ref>ر.ک: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۱، ص ۴۶۴ـ ۴۹۸</ref> | ||
==تشکیلات اداری و نظام آموزشی== | ==تشکیلات اداری و نظام آموزشی== | ||
===قبل از آیت الله بروجردی=== | ===قبل از آیت الله بروجردی=== | ||
در زمان حائری و بروجردی یکی از منابع عمده مالی حوزه علمیه قم [[وجوه شرعی]] بود. [[رضاخان|پهلوی اول]] با هدف محدود کردن روحانیت، مجموع [[وقف|اوقاف]] مدارس را که یکی از منابع دیگر حوزه‌ها بود در اختیار دولت قرار داد و بدین گونه بسیاری از مدارس را هم متصرف شد. این امر چنان اهمیتی داشت که [[ابوالقاسم کاشانی|سیدابوالقاسم کاشانی]] پس از شهریور ۱۳۲۰ در اولین اطلاعیه خود به آن اشاره کرد.<ref>ر.ک: صالح، ص۲۱۴ـ ۲۱۶</ref> محسن امین<ref>امین،ج ۸، ص ۴۲</ref> که در ۱۳۱۳ش/ ۱۳۵۳ به قم سفر کرده بود، در گزارشی که از اوضاع حوزه قم ارائه کرده، شمار طلاب آن را نهصد تن دانسته و یادآور شده که ریاست علمی دینی در تمام [[ایران]] از آنِ حائری است و از دورترین نقاط برای او [[وجوهات]] می‌فرستند و او آن‌ها را در اختیار وکلای معتمد مالی خود قرار می‌دهد تا بین طلاب تقسیم کنند. | در زمان حائری و بروجردی یکی از منابع عمده مالی حوزه علمیه قم [[وجوه شرعی]] بود. [[رضاخان|پهلوی اول]] با هدف محدود کردن روحانیت، مجموع [[وقف|اوقاف]] مدارس را که یکی از منابع دیگر حوزه‌ها بود در اختیار دولت قرار داد و بدین گونه بسیاری از مدارس را هم متصرف شد. این امر چنان اهمیتی داشت که [[ابوالقاسم کاشانی|سیدابوالقاسم کاشانی]] پس از شهریور ۱۳۲۰ در اولین اطلاعیه خود به آن اشاره کرد.<ref>ر.ک: صالح، ص۲۱۴ـ ۲۱۶</ref> محسن امین<ref>امین،ج ۸، ص ۴۲</ref> که در ۱۳۱۳ش/ ۱۳۵۳ به قم سفر کرده بود، در گزارشی که از اوضاع حوزه قم ارائه کرده، شمار طلاب آن را نهصد تن دانسته و یادآور شده که ریاست علمی دینی در تمام [[ایران]] از آنِ حائری است و از دورترین نقاط برای او [[وجوهات]] می‌فرستند و او آن‌ها را در اختیار وکلای معتمد مالی خود قرار می‌دهد تا بین طلاب تقسیم کنند. | ||
| خط ۱۶۰: | خط ۱۳۹: | ||
===امتحانات در حوزه قم=== | ===امتحانات در حوزه قم=== | ||
پس از بروجردی مسائل امتحانات در حوزه قم دوباره مطرح و به تدریج به طور جدّی معمول گردید. و امتحان ازآن رو ضرورت یافت که مایه کسب اطمینان از گذراندن دروس مرحله قبلی و گذار به مرحله بعدی بود.<ref>وکیلی قمی، ص ۷۹</ref> برحسب دستور [[آیت الله گلپایگانی]] در این زمینه شروطی وضع شد که براساس آن‌ها، شرط شرکت در امتحانات مراحل عالی تحصیلی، قبولی در امتحانات مراحل قبلی دانسته شد.<ref>برای تفصیل این شروط ر.ک: وکیلی قمی، ص ۸۰</ref> به این ترتیب، مورد توجه قراردادن امتحانات به امر مهم تری منجر شد که عبارت بود از رتبه بندی دروس و طلاب و نیز رتبه بندی [[شهریه]] براساس آن است، امری که هم اکنون نیز در حوزه‌ها معمول است. این رتبه‌ها اینک به قرار ذیل است: | پس از بروجردی مسائل امتحانات در حوزه قم دوباره مطرح و به تدریج به طور جدّی معمول گردید. و امتحان ازآن رو ضرورت یافت که مایه کسب اطمینان از گذراندن دروس مرحله قبلی و گذار به مرحله بعدی بود.<ref>وکیلی قمی، ص ۷۹</ref> برحسب دستور [[آیت الله گلپایگانی]] در این زمینه شروطی وضع شد که براساس آن‌ها، شرط شرکت در امتحانات مراحل عالی تحصیلی، قبولی در امتحانات مراحل قبلی دانسته شد.<ref>برای تفصیل این شروط ر.ک: وکیلی قمی، ص ۸۰</ref> به این ترتیب، مورد توجه قراردادن امتحانات به امر مهم تری منجر شد که عبارت بود از رتبه بندی دروس و طلاب و نیز رتبه بندی [[شهریه]] براساس آن است، امری که هم اکنون نیز در حوزه‌ها معمول است. این رتبه‌ها اینک به قرار ذیل است: | ||
*رتبه اول: [[ادبیات عرب]] و [[شرح لمعه]]؛ | *رتبه اول: [[ادبیات عرب]] و [[شرح لمعه]]؛ | ||
| خط ۱۶۹: | خط ۱۴۷: | ||
===علوم متداول حوزه=== | ===علوم متداول حوزه=== | ||
در حوزه علمیه قم، مباحث عالی فقه و اصول و نیز [[فلسفه]] و [[عرفان]] به سبک‌های متفاوت و ویژه ای عرضه شده است. در این میان، دو سبک [[عبدالکریم حائری|حائری]] و [[آیت الله بروجردی|بروجردی]] که پیش از آن در حوزه‌های علمیه ایران مرسوم نبوده درخور توجه است. حائری که از شاگردان [[میرزای شیرازی|میرزا محمدحسن شیرازی]] بود در تدریس خود از شیوه وی که مبتنی بر شاگردمحوری بود پیروی می‌کرد. در این شیوه استاد یک مسئله را با ادلّه مؤیّد و مخالف آن مطرح می‌کرد و شاگردان اجازه داشتند درباره آن به اظهارنظر بپردازند. این شیوه به [[مکتب سامرا]] معروف شده است. | در حوزه علمیه قم، مباحث عالی فقه و اصول و نیز [[فلسفه]] و [[عرفان]] به سبک‌های متفاوت و ویژه ای عرضه شده است. در این میان، دو سبک [[عبدالکریم حائری|حائری]] و [[آیت الله بروجردی|بروجردی]] که پیش از آن در حوزه‌های علمیه ایران مرسوم نبوده درخور توجه است. حائری که از شاگردان [[میرزای شیرازی|میرزا محمدحسن شیرازی]] بود در تدریس خود از شیوه وی که مبتنی بر شاگردمحوری بود پیروی می‌کرد. در این شیوه استاد یک مسئله را با ادلّه مؤیّد و مخالف آن مطرح می‌کرد و شاگردان اجازه داشتند درباره آن به اظهارنظر بپردازند. این شیوه به [[مکتب سامرا]] معروف شده است. | ||