توکل: تفاوت میان نسخه‌ها

توکل در لغت به معنای «اظهار ناتوانی در کاری و اعتماد کردن به دیگری» است.<ref>ابن فارس، معجم مقائیس اللغه، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۱۳۶.</ref> در اصطلاح، به معنای آن است که انسان معتقد باشد که جز خداوند مؤثری وجود ندارد<ref> غزالی، احیاء علوم الدین، ج۴، ص۲۷۷. </ref> و تنها به او اعتماد کند<ref> اخلاق در قرآن، ج۲، ص۲۴۷.</ref> و از غیر او قطع امید نماید.<ref> نراقی، ج۲، ص۳۸۴.</ref> از این‌رو متوکل کسی است که فقط به خدا متکی است و به غیر او امید ندارد.

 

توکل با [[تفویض]] ارتباط نزدیکی دارد، کلینی احادیث مربوط به تفویض و توکل را در یک باب به نام «بَابُ التَّفْوِيضِ إِلَى اللَّهِ وَ التَّوَكُّلِ عَلَيْه‏» آورده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۳.</ref> و برخی تفویض را همان توکل معنا کرده‌اند.<ref>سلطان علیشاه، ج۱، ص۱۰.</ref> اما [[خواجه نصیر]] توکل را یکی از فروع تفویض دانسته است.<ref>منازل السائرین، ص۳۴، قسم البدایات، باب تفویض</ref> زیرا در تفویض، بنده خود را بدون قدرت می‌بیند و تنها خدا را متصرف در امور می‌داند، اما در توکل بنده، خدا را وکیل خود در جلب خیر و منفعت می‌کند.<ref> امام خمینی، چهل حدیث، </ref>

توکل با فضایل اخلاقی دیگری همچون رضا و تسلیم نیز مرتبط است؛ از نظر عرفا، مقام رضا و تسلیم برتر از مقام توکل است زیرا در مقام توکل، بنده خداوند را وکیل خود قرار می‌دهد اما تعلق به امور دنیوی را کنار نمی‌گذارد ولی در مرتبه رضا سالک به آنچه خداوند مقرر کرده رضایت می‌دهد. مقام تسلیم، ترکِ اعتراض در امورِ وارد بر شخص، با قطع تعلق کلی شخص به آنها و سپردن همه کارها به خداوند است.<ref>طوسی، ۱۳۵۷ش، ص۸۵-۸۶</ref>

توکل و مشتقات آن ۷۰ بار در قرآن به کار رفته است.<ref>ماهروزاده، رابطه توکل و توسل به اسباب، ص۶۴.</ref> قرآن در موارد متعددی از [[ایمان]] و توکل در کنار یکدیگر سخن به میان آورده<ref>سوره ملک، آیه۲۹؛ سوره یونس، آیه۸۴؛ سوره مائده، آیه۲۳؛ سوره شوری، آیه۳۶؛ سوره نحل، آیه۹۹؛ سوره انفال، آیه۲.</ref> و توکل را لازمه [[ایمان]] دانسته است.<ref> سوره آل عمران، آیه۱۲۲؛ سوره مائده، آیه۲۳؛ طباطبایی، المیزان، ج۱۹، ص۱۸۸.</ref> به عنوان نمونه در آیه «مؤمنان کسانی هستند که ... و تنها بر پروردگارشان توکل دارند.»<ref>سوره انفال، آیه۲.</ref>{{یادداشت|اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ اِذا ذُکرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ اذا تُلِیتْ عَلَیهِمْ ایاتُهُ زادَتْهُمْ ایمانَاً وَ عَلی رَبِّهِمْ یتَوَکلُونَ}} توکل از ویژگی‌های مؤمنان معرفی شده و در آیات متعدد دیگری نیز تعبیر «و عَلی اللّهِ فَلْیتَوَکَلِ المُؤمنون» به کار رفته است.<ref>سوره آل عمران، آیات ۱۲۲،۱۶۰؛ سوره مائده، آیه ۱۱؛ سوره توبه، آیه ۵۱؛ سوره ابراهیم، آیه ۱۱؛ سوره تغابن، آیه۱۳؛ سوره مجادله ،آيه۱۰.</ref> همچنین آمده است که خدا متوکلان را دوست دارد <ref>سوره آل عمران، آیه۱۵۹.</ref>و کسی که بر خدا توکل کند خدا او را کفایت می کند. <ref>سوره طلاق، آیه۳.</ref>

توکل را یکی از منازل [[سیر و سلوک]]<ref> غزالی، احیاء علوم الدین، ج۴، ص۲۵۹.</ref> و از فضایل اخلاقی<ref>نراقی، جامع السعادات، ۱۳۸۳ق، ج۳، ص۲۲۰.</ref> به شمار آورده‌اند. در عرفان آن را پس از مقام صبر و پیش از مقام تسلیم قرار داده‌اند.

* '''عزت در برابر غیر خدا''': علمای اخلاق با استناد به آیه «و من یتوکل علی الله فان الله عزیز حکیم» <ref>سوره انفال، آیه۴۲.</ref> بر این باورند که انسان متوکل در برابر دیگران احساس ذلت نمی‌کند.<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ج۴، ص۲۶۰.</ref>

* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1119814 ماهروزاده، طاهره، رابطه توکل و توسل به اسباب، نامه جامعه]