النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی (کتاب) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۴ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۳:۱۵
، ۴ سپتامبر ۲۰۲۱ویکی‌سازی
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) جز (←شرح‌ها و حاشیه‌ها) |
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) (ویکی‌سازی) |
||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
==معرفی کتاب== | ==معرفی کتاب== | ||
النهایة کتاب [[فقه فتوایی]] است که در آن استدلال‌های فقهی بیان نشده است. در این کتاب [[فتوا|فتوای امامیه]] منطبق با عبارت‌های به‌کاررفته در [[حدیث|روایات]]،<ref>دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۷۹ و ۸۰؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۶، ص۲۲۱.</ref> بدون ذکر [[اسناد|سند]] بیان گردیده و از ذکر استدلال‌ها و سخن مخالفان خودداری شده است.<ref>دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۷۹ و ۸۰</ref> [[ابن‌ادریس حلی]] معتقد است شیخ طوسی در این اثر گاهی [[فتوا|فتواهایی]] را که خود به آنها اعتقاد نداشته، ذکر کرده است.<ref>ابن‌ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۶۴۲ و ج۲، ص۲۵، ۴۴، ۱۷۲.</ref> این اثر در مجموع ۲۲ کتاب، ۲۱۴ (یا ۲۱۵)<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲، ج۱، ص۱۸۱.</ref> باب و ۳۶ هزار مسئله دارد.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۰۳.</ref> | النهایة کتاب [[فقه فتوایی]] است که در آن استدلال‌های فقهی بیان نشده است. در این کتاب [[فتوا|فتوای امامیه]] منطبق با عبارت‌های به‌کاررفته در [[حدیث|روایات]]،<ref>دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۷۹ و ۸۰؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۶، ص۲۲۱.</ref> بدون ذکر [[اسناد|سند]] بیان گردیده و از ذکر استدلال‌ها و سخن مخالفان خودداری شده است.<ref>دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۷۹ و ۸۰.</ref> [[ابن‌ادریس حلی]] معتقد است شیخ طوسی در این اثر گاهی [[فتوا|فتواهایی]] را که خود به آنها اعتقاد نداشته، ذکر کرده است.<ref>ابن‌ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۶۴۲ و ج۲، ص۲۵، ۴۴، ۱۷۲.</ref> این اثر در مجموع ۲۲ کتاب، ۲۱۴ (یا ۲۱۵)<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲، ج۱، ص۱۸۱.</ref> باب و ۳۶ هزار مسئله دارد.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۰۳.</ref> | ||
شیخ طوسی بر آن بود که اثری مختصر در [[فقه]] بنگارد که هم عبارات آن برگرفته از متن روایات باشد و هم تمام ابواب فقهی را در بر گیرد تا شایسته حفظ کردن باشد.<ref>شیخ طوسی، استبصار، مشیخه، ۱۳۹۰ق، ص۳۰۵.</ref> | شیخ طوسی بر آن بود که اثری مختصر در [[فقه]] بنگارد که هم عبارات آن برگرفته از متن روایات باشد و هم تمام ابواب فقهی را در بر گیرد تا شایسته حفظ کردن باشد.<ref>شیخ طوسی، استبصار، مشیخه، ۱۳۹۰ق، ص۳۰۵.</ref> | ||
تاریخ دقیق نگارش النهایة مشخص نیست، اما با این حال به‌عنوان اولین کتاب فقهی شیخ طوسی معرفی شده است؛<ref>بحرالعلوم، الفوائد الرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۳، ۲۳۰؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۷۶ و ۷۷؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۶، ص۲۲۲.</ref> چرا که نویسنده در بیشتر کتاب‌های فقهی خود، مانند [[الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار (کتاب)|استبصار]]،<ref>شیخ طوسی، استبصار، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۵.</ref> [[الاقتصاد (کتاب)|الاقتصاد]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، الاقتصاد، ۱۳۷۵ق، ص۲۵۳، ۳۰۲ و ۳۱۶.</ref> [[الجمل و العقود (کتاب)|الجمل و العقود]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، الجمل و العقود، ۱۳۸۷ق، ص۵۵، ۱۱۷ و ۱۳۷.</ref> [[الخلاف فی الاحکام (کتاب)|الخلاف]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، الخلاف، ج۱، ص۳۶۸، ۴۶۱، ۴۷۹ و ج۲، ص۳۹۷٬۳۹۹ و ج۳، ص۴۳۴</ref> [[المبسوط فی فقه الامامیه (کتاب)|المبسوط]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۲، ۴۲ و ۲۳۴.</ref> و [[مصباح المتهجد (کتاب)|مصباح المتهجد]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳ و ۲۲.</ref> به آن اشاره کرده است. | تاریخ دقیق نگارش النهایة مشخص نیست، اما با این حال به‌عنوان اولین کتاب فقهی شیخ طوسی معرفی شده است؛<ref>بحرالعلوم، الفوائد الرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۳، ۲۳۰؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۷۶ و ۷۷؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۶، ص۲۲۲.</ref> چرا که نویسنده در بیشتر کتاب‌های فقهی خود، مانند [[الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار (کتاب)|استبصار]]،<ref>شیخ طوسی، استبصار، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۵.</ref> [[الاقتصاد (کتاب)|الاقتصاد]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، الاقتصاد، ۱۳۷۵ق، ص۲۵۳، ۳۰۲ و ۳۱۶.</ref> [[الجمل و العقود (کتاب)|الجمل و العقود]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، الجمل و العقود، ۱۳۸۷ق، ص۵۵، ۱۱۷ و ۱۳۷.</ref> [[الخلاف فی الاحکام (کتاب)|الخلاف]]،<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، الخلاف، ج۱، ص۳۶۸، ۴۶۱، ۴۷۹ و ج۲، ص۳۹۷٬۳۹۹ و ج۳، ص۴۳۴.</ref> [[المبسوط فی فقه الامامیه (کتاب)|المبسوط]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۲، ۴۲ و ۲۳۴.</ref> و [[مصباح المتهجد (کتاب)|مصباح المتهجد]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۳ و ۲۲.</ref> به آن اشاره کرده است. | ||
==جایگاه== | ==جایگاه== | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
==شرح‌ها و حاشیه‌ها== | ==شرح‌ها و حاشیه‌ها== | ||
برخی از حاشیه‌ها و شرح‌های النهایة به قرار ذیل است: | برخی از حاشیه‌ها و شرح‌های النهایة به قرار ذیل است: | ||
* «المُرشد الی المتعبد»<ref>دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۷.</ref> یا «المُرشد الی سبیل التعبد»<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹.</ref> اثر [[حسن بن محمد طوسی]]، فرزند شیخ طوسی.<ref>دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۷؛ محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹.</ref> | |||
* «المُرشد الی المتعبد»<ref>دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۷</ref> یا «المُرشد الی سبیل التعبد»<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹.</ref> اثر [[حسن بن محمد طوسی]]، فرزند شیخ طوسی.<ref>دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۷؛ محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹.</ref> | * «المغنی فی شرح النهایة»<ref>دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۷.</ref> یا «المغنی فی شرح النهایة الطوسیة»<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹.</ref> تألیف [[قطب‌الدین راوندی]].<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۸.</ref> | ||
* «المغنی فی شرح النهایة»<ref>دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۷</ref> یا «المغنی فی شرح النهایة الطوسیة»<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹.</ref> تألیف [[قطب‌الدین راوندی]].<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۸.</ref> | |||
* «شرح مشکلات النهایة»<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۰؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۸.</ref> یا «مشکلات النهایة»<ref>ابن شهر آشوب، معالم العلماء، دار الاضواء، ص۵۵.</ref> به قلم قطب‌الدین راوندی.<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۰؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۸.</ref> | * «شرح مشکلات النهایة»<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۰؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۸.</ref> یا «مشکلات النهایة»<ref>ابن شهر آشوب، معالم العلماء، دار الاضواء، ص۵۵.</ref> به قلم قطب‌الدین راوندی.<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۰؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۸.</ref> | ||
* «نهیة النهایة»<ref>حکیم، «بازمانده‌هایی از چند کتاب مفقود شیعی»، ص۱۰۸.</ref> یا «نهایة النهایة» اثر قطب‌الدین راوندی.<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۰؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۸.</ref> | * «نهیة النهایة»<ref>حکیم، «بازمانده‌هایی از چند کتاب مفقود شیعی»، ص۱۰۸.</ref> یا «نهایة النهایة» اثر قطب‌الدین راوندی.<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۰؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۸.</ref> | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۱: | ||
* «شرح ما یجوز و ما لا یجوز من النهایة» از تألیفات قطب‌الدین راوندی.<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۰؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۸.</ref> | * «شرح ما یجوز و ما لا یجوز من النهایة» از تألیفات قطب‌الدین راوندی.<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۰؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۹۸.</ref> | ||
* «[[نُکَت النهایة]]» به قلم [[محقق حلی]].<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۰؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۱۰۰.</ref> | * «[[نُکَت النهایة]]» به قلم [[محقق حلی]].<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۰؛ دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۱۰۰.</ref> | ||
* «شرح النهایة» اثر نظام الدین صَهْرَشتی.<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۰</ref> | * «شرح النهایة» اثر نظام الدین صَهْرَشتی.<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۰.</ref> | ||
[[پرونده:نسخه‌خطی النهایة.jpg|300px|بندانگشتی|بندانگشتی|برگی از نسخه خطی «النهایة» که تاریخ ۱۰۶۰ق در آن دیده می‌شود.]] | [[پرونده:نسخه‌خطی النهایة.jpg|300px|بندانگشتی|بندانگشتی|برگی از نسخه خطی «النهایة» که تاریخ ۱۰۶۰ق در آن دیده می‌شود.]] | ||
==نسخه‌شناسی== | ==نسخه‌شناسی== | ||
برای کتاب النهایة نسخه‌های بسیار متعددی گزارش شده است.<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۱.</ref> قدیمی‌ترین نسخه عربی آن،<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۰۴.</ref> نسخه مهدوی به تاریخ [[سال ۵۴۶ هجری قمری|۵۴۶ق]] | برای کتاب النهایة نسخه‌های بسیار متعددی گزارش شده است.<ref>محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۱.</ref> قدیمی‌ترین نسخه عربی آن،<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۰۴.</ref> نسخه مهدوی به تاریخ [[سال ۵۴۶ هجری قمری|۵۴۶ق]] است،<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۰۴؛ محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۲.</ref> و قدیمی‌ترین نسخه فارسی آن<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۰۴.</ref> به تاریخ [[سال ۵۰۷هجری قمری|۵۰۷ق]] در [[کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی]] در [[قم]] نگهداری می‌شود.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۰۴؛ محقق حلی، نکت النهایة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۱.</ref> | ||
نسخه عربی | نسخه عربی کتاب برای اولین بار در سال [[سال ۱۲۷۶هجری قمری|۱۲۷۶ق]] چاپ سنگی شد.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۰۳.</ref> همچنین چاپ حروفی آن نیز نخسین‌بار در سال [[سال ۱۳۷۳ هجری قمری|۱۳۷۳ق]] به کوشش انتشارات دار الکتاب العربی در [[بیروت]] انجام گرفت.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۰۳ و ۴۰۴.</ref> | ||
==ترجمه یا نسخه فارسی== | ==ترجمه یا نسخه فارسی== | ||
به گفته [[آقا بزرگ تهرانی]] کتاب | به گفته [[آقا بزرگ تهرانی]]، کتاب النهایة دو نسخه عربی و فارسی دارد که ممکن است نسخه فارسی نیز تألیف [[شیخ طوسی]] باشد.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۰۳ و ۴۰۴.</ref> اما برخی دیگر این سخن را بعید دانسته و احتمال داده‌اند که ترجمه کتاب به کوشش [[قطب‌الدین راوندی]] یا حسکای رازی و یا حمدانی قزوینی انجام گرفته باشد.<ref>دانش‌پژوه، «شیخ طوسی و کتاب نهایه»، ص۱۰۵ و ۱۰۶.</ref> نسخه فارسی به مناسبت [[کنگره هزاره شیخ طوسی]] به تصحیح [[محمدتقی دانش‌پژوه]] در سال ۱۳۸۲ق همراه با نسخه عربی آن در دو مجلد چاپ شد.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۰۴.</ref> | ||
== پانویس== | == پانویس== | ||