حوزه علمیه: تفاوت میان نسخه‌ها

حوزه علمیه (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳ مارس ۲۰۱۹، ساعت ۱۵:۱۷

۹۷ بایت اضافه‌شده ، ‏۳ مارس ۲۰۱۹

جز

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Roohish

Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor

۶٬۲۱۵

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-'''حوزه علمیه'''، نهاد مذهبی-آموزشی [[شیعیان]] برای آموزش و تربیت طلاب علوم دینی است. این مراکز از دوره بعد از [[امامان شیعه]] و در طول زمان ایجاد و گسترش یافته است. [[حوزه قم|قم]]، [[حوزه علمیه بغداد|بغداد]]، [[حوزه نجف|نجف]]، [[حوزه علمیه حله|حله]]، [[حوزه علمیه اصفهان|اصفهان]] از مهم‌ترین حوزه‌های علمیه شیعیان بوده است. حوزه‌های علمیه زیر نظر [[مراجع تقلید]] اداره می‌شود. علوم حوزوی در راستای فهم و استنباط آموزه‌های دینی از [[قرآن]] و [[حدیث]] طراحی شده است. [[فقه]] و [[اصول]] اصلی‌ترین دروس حوزوی است. هزینه‌های حوزه‌های از طریق [[خمس]] و موقوفات تامین می‌شود. برخی از کسانی که در حوزه درس می‌خوانند لباس روحانیت به تن می‌کنند. کلاس‌های دروسی حوزه علمیه در مدارس، مساجد، مراقد مقدسه و در خانه‌های روحانیون تشکیل می‌شود. در سالهای بعد از [[انقلاب اسلامی ایران]] مدیریت حوزه‌های ایران متمرکز شد، حوزه‌های خواهران در سراسر کشور تاسیس شد، مراکز تخصصی حوزوی شکل گرفت.
+'''حوزه علمیه'''، نهاد مذهبی-آموزشی [[شیعیان]] برای آموزش و تربیت طلاب علوم دینی است. این مراکز از دوره بعد از [[امامان شیعه]] و در طول زمان ایجاد و گسترش یافته است. [[حوزه قم|قم]]، [[حوزه علمیه بغداد|بغداد]]، [[حوزه نجف|نجف]]، [[حوزه علمیه حله|حله]]، [[حوزه علمیه اصفهان|اصفهان]] از مهم‌ترین حوزه‌های علمیه شیعیان بوده است. حوزه‌های علمیه زیر نظر [[مراجع تقلید]] اداره می‌شود. علوم حوزوی در راستای فهم و استنباط آموزه‌های دینی از [[قرآن]] و [[حدیث]] طراحی شده است. [[فقه]] و [[اصول]] اصلی‌ترین دروس حوزوی است. هزینه‌های حوزه‌های از طریق [[خمس]] و موقوفات تامین می‌شود. برخی از کسانی که در حوزه درس می‌خوانند لباس روحانیت به تن می‌کنند. کلاس‌های دروس حوزه علمیه در مدارس، مساجد، مراقد مقدسه و در خانه‌های روحانیان تشکیل می‌شود. در سال‌های بعد از [[انقلاب اسلامی ایران]] مدیریت حوزه‌های ایران متمرکز شد، حوزه‌های خواهران در سراسر کشور تاسیس شد، مراکز تخصصی حوزوی شکل گرفت.
 ==تعریف==
 مراکز آموزشی علوم دینی در میان شیعیان حوزه علمیه نامیده می‌شود این مراکز دارای کارکردهای آموزشی و تربیتی است که از قرون اول اسلامی ایجاد شده است. در مکان‌هایی مانند مدرسه و مسجد دروس مربوط به اسلام تدریس می‌شود، به کسانی که در این مراکز درس می‌خوانند طلبه می‌گویند و برخی از طلاب بعد از طی مراحل تحصیلی لباس روحانیت بر تن می‌کنند. تربیت اخلاقی در در کنار امور آموزشی، بخش مهمی از هویت طلبگی را تشکیل می‌دهد. فقه و اصول مهم‌ترین محور دروس حوزوی است. حوزه‌های علمیه زیر نظر [[مراجع تقلید]] اداره می‌شود. [[وجوهات شرعی]] و موقوفات از منابع مالی این مراکز است.
@@ خط ۵: / خط ۵: @@
 برخی با استناد به آیه ۳۹ [[سوره احزاب]]، این آیه را مبنای تشکیل حوزه‌های علمیه می‌دانند: «الَّذِینَ یبَلِّغُونَ رِ‌سَالَاتِ اللَّهِ وَیخْشَوْنَهُ وَلَا یخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ. ترجمه: کسانی که پیام‌های خدا را ابلاغ می‌کنند و از او می‌ترسند و از هیچ کس جز خدا بیم ندارند». برخی از علما تفقه در دین به معنای فهم عمیق دین را برگرفته از [[آیه نفر]] می‌دانند.
-به کسانی که در حوزه تحصیل و تدریس می‌کنند القابی گفته می‌شود. شیخ، آخوند، ثقه الاسلام، حجت الاسلام، حجت الاسلام والمسلمین، [[آیت الله]]، آیت‌الله العظمی از جمله آنهاست.<ref>اباذری، عبدالرحیم، ۱۳۸۹، ص۲۵. </ref>
+به کسانی که در حوزه تحصیل و تدریس می‌کنند القابی گفته می‌شود. شیخ، [[آخوند]]، [[ثقه‌الاسلام]]، [[حجت‌الاسلام]]، حجت‌الاسلام والمسلمین، [[آیت‌الله]]، آیت‌الله‌العظمی از جمله آنهاست.<ref>اباذری، عبدالرحیم، ۱۳۸۹، ص۲۵. </ref>
 ==تاریخچه==
-نخستین حوزه‌هایی که در اسلام شکل گرفت حوزه [[مکه]] و [[مدینه]] بود. حوزه مدینه پس از [[رسول اکرم(ص)]]، مرکزیت علمی خود را حفظ کرد و در عصر [[امام باقر]] و [[امام صادق]] علیهما السلام رونق جدی یافت. [[کوفه]] نیز از شهرهایی بود که در صدر [[اسلام]] در آن مساجد نقش مدرسه را داشتند، البته در کنار مساجد در منازل نیز درس برپا بوده است. و به تدریج مدارس و دارالعلم‌ها بنیاد گردید.<ref>صافی، ص۲۹-۳۳</ref>
+نخستین حوزه‌هایی که در اسلام شکل گرفت حوزه [[مکه]] و [[مدینه]] بود. حوزه مدینه پس از [[رسول اکرم(ص)]]، مرکزیت علمی خود را حفظ کرد و در عصر [[امام باقر]] و [[امام صادق]] علیهما السلام رونق جدی یافت. [[کوفه]] نیز از شهرهایی بود که در صدر [[اسلام]] در آن مساجد نقش مدرسه را داشتند، البته در کنار مساجد در منازل نیز درس برپا بوده است. و به تدریج مدارس و دارالعلم‌ها بنیاد گردید.<ref>صافی گلپایگانی، سیر حوزه‌های علمی شیعه، ۱۴۳۰ق، ص۲۹-۳۳</ref>
-* '''[[حوزه علمیه قم]]''': بر اساس گزارش‌های تاریخی با مهاجرت اشعریان شیعی در سده دوم، شهر [[قم]] به یکی از شهرهای مسلمان نشین شیعه مذهب تبدیل شد و جلسات بحث و درس با حضور برخی از محدثان علاقمند به ائمه ایجاد شد. این جلسات در فاصله سده اول تا چهارم رونق داشت. مکتب قم در آن دوره گرایش حدیثی داشت و محدثانی از جمله [[زکریا بن آدم]]، اسحاق بن عبدالله اشعری، سهل بن یسع اشعری را تربیت کرد. کتاب [[من لا یحضره الفقیه]] نیز از آثار مربوط به این دوره است؛ اما تسلط نگرش‌های عقلی [[شیخ مفید]] و دیگر متکلمان شیعی عراق حوزه قم را تضعیف کرد.<ref>زهره کاشانی، علی اکبر، تاریخ [[حوزه علمیه قم]] از تأسیس تا سده چهارم، دوفصلنامه علمی-پژوهشی تربیت اسلامی،ش ۸، بهار و تابستان ۱۳۸۸</ref>
+* '''[[حوزه علمیه قم]]''': بر اساس گزارش‌های تاریخی با مهاجرت اشعریان شیعی در سده دوم، شهر [[قم]] به یکی از شهرهای مسلمان نشین شیعه مذهب تبدیل شد و جلسات بحث و درس با حضور برخی از محدثان علاقمند به ائمه ایجاد شد. این جلسات در فاصله سده اول تا چهارم رونق داشت. مکتب قم در آن دوره گرایش حدیثی داشت و محدثانی از جمله [[زکریا بن آدم]]، اسحاق بن عبدالله اشعری، سهل بن یسع اشعری را تربیت کرد. کتاب [[من لا یحضره الفقیه]] نیز از آثار مربوط به این دوره است؛ اما تسلط نگرش‌های عقلی [[شیخ مفید]] و دیگر متکلمان شیعی عراق حوزه قم را تضعیف کرد.<ref>زهره کاشانی، تاریخ حوزه علمیه قم از تأسیس تا سده چهارم، دوفصلنامه علمی-پژوهشی تربیت اسلامی،ش ۸، بهار و تابستان ۱۳۸۸</ref>
-* '''[[حوزه علمیه بغداد]]''': حضور برخی از امامان شیعه و فعالیت [[نواب اربعه]] امام دوازدهم(عج) در [[بغداد]] عامل اصلی تشکیل کانون‌های مباحث علمی از اواخر قرن دوم بوده است بعدها با ظهور عالمان تأثیرگذاری مانند [[ابن جنید]]، شیخ مفید، [[سید مرتضی]] و [[شیخ طوسی]] حوزه بغداد به اوج شکوفایی رسید. با توجه با مساله امامت و آغاز دوره غیبت و حضور [[اشاعره]] و [[معتزله]]، مباحث کلامی در این دوره رونق ویژه‌ای دارد. [[تصحیح الاعتقاد]]، تنزیه الانبیاء از آثار این دوره است باورود طغرل سلجوقی به بغداد در ۴۴۷ق، این مرکز از رونق افتاد.<ref>دانشنامه جهان اسلام، جلد ۲۱، ۱۳۸۹، ص۳۷۷.</ref>
+* '''[[حوزه علمیه بغداد]]''': حضور برخی از امامان شیعه و فعالیت [[نواب اربعه]] امام دوازدهم(عج) در [[بغداد]] عامل اصلی تشکیل کانون‌های مباحث علمی از اواخر قرن دوم بوده است بعدها با ظهور عالمان تأثیرگذاری مانند [[ابن جنید]]، شیخ مفید، [[سید مرتضی]] و [[شیخ طوسی]] حوزه بغداد به اوج شکوفایی رسید. با توجه با مساله امامت و آغاز دوره غیبت و حضور [[اشاعره]] و [[معتزله]]، مباحث کلامی در این دوره رونق ویژه‌ای دارد. [[تصحیح الاعتقاد]]، تنزیه الانبیاء از آثار این دوره است باورود طغرل سلجوقی به بغداد در ۴۴۷ق، این مرکز از رونق افتاد.<ref>دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۹ش، ج۲۱، ص۳۷۷.</ref>
-* '''[[حوزه علمیه نجف]]''': برخی معتقدند پیش از آمدن شیخ طوسی، در نجف حلقه‌های بحث و درس در جوار مرقد امیرمؤمنان علیه‌السلام برقرار و حوزه علمیه شکل گرفته بوده است. اما اندکی پس از ورود طغرل سلجوقی به بغداد، در میانه‌های قرن پنجم شیخ به نجف هجرت کرد و با فعالیت علمی او حوزه نجف پاگرفت و مرکزیت علمی و فکری تشیع پیدا کرد دو کتاب [[التهذیب]] و [[الاستبصار]] از آثار این دوره است شیخ طوسی شاگردان را به فقه استدلالی و اجتهادی تشویق کرد با درگذشت شیخ حوزه نجف رو به افول رفت.<ref>دانشنامه جهان اسلام، جلد ۲۱، ۱۳۸۹، ص۳۸۵.</ref>
+* '''[[حوزه علمیه نجف]]''': برخی معتقدند پیش از آمدن شیخ طوسی، در نجف حلقه‌های بحث و درس در جوار مرقد امیرمؤمنان علیه‌السلام برقرار و حوزه علمیه شکل گرفته بوده است. اما اندکی پس از ورود طغرل سلجوقی به بغداد، در میانه‌های قرن پنجم شیخ به نجف هجرت کرد و با فعالیت علمی او حوزه نجف پاگرفت و مرکزیت علمی و فکری تشیع پیدا کرد دو کتاب [[التهذیب]] و [[الاستبصار]] از آثار این دوره است شیخ طوسی شاگردان را به فقه استدلالی و اجتهادی تشویق کرد با درگذشت شیخ حوزه نجف رو به افول رفت.<ref>دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۹ش، ج۲۱، ص۳۸۵.</ref>
-*'''[[حوزه علمیه حله]]''': این حوزه از قرن ششم بنا نهاده شد و از اواسط قرن ششم تا قرن هشتم از حوزه‌های علمیه معتبر شیعه بود. ابن ادریس، ابن نما، [[محقق حلی]]، [[علامه حلی]]، [[فخرالمحققین]] از علمای حوزه حله بودند. احیای روح تحقیق و انتقاد توسط [[ابن ادریس]]، دسته‌بندی احادیث به اعتبار سند توسط [[سید بن طاووس]] و سپس علامه حلی، ارائه سبک نوین در تدوین و تدریس فقه و نوگرایی در باب‌بندی موضوعات آن توسط محقق حلی از ویژگی‌ها و دستاوردهای این حوزه در آن عصر بوده است. [[حوزه علمیه حله]] به علت درگیری‌های مکرری که در دوره ملوک الطوایفی پس از سقوط ایلخانان بر سر تصرف حله روی داد، رفته رفته رونق خود را از دست داد.<ref>جوادی، قاسم / حسنی، سیدعلی، بررسی تاریخ حوزهٔ علمیه حله، بهار ۱۳۸۷، مجله شیعه‌شناسی، شماره ۲۱.</ref>
+*'''[[حوزه علمیه حله]]''': این حوزه از قرن ششم بنا نهاده شد و از اواسط قرن ششم تا قرن هشتم از حوزه‌های علمیه معتبر شیعه بود. ابن ادریس، ابن نما، [[محقق حلی]]، [[علامه حلی]]، [[فخرالمحققین]] از علمای حوزه حله بودند. احیای روح تحقیق و انتقاد توسط [[ابن ادریس]]، دسته‌بندی احادیث به اعتبار سند توسط [[سید بن طاووس]] و سپس علامه حلی، ارائه سبک نوین در تدوین و تدریس فقه و نوگرایی در باب‌بندی موضوعات آن توسط محقق حلی از ویژگی‌ها و دستاوردهای این حوزه در آن عصر بوده است. [[حوزه علمیه حله]] به علت درگیری‌های مکرری که در دوره ملوک الطوایفی پس از سقوط ایلخانان بر سر تصرف حله روی داد، رفته رفته رونق خود را از دست داد.<ref>جوادی، / حسنی، بررسی تاریخ حوزهٔ علمیه حله، ۱۳۸۷ش، شماره ۲۱.</ref>
-* '''[[حوزه علمیه اصفهان]]''': در قرن نهم و دوره [[صفویه]] بجهت فشار‌هایی که بر شیعیان در قلمرو [[عثمانی]] وارد شده بود، برخی از عالمان شیعی جبل عامل به ایران مهاجرت کردند و حوزه اصفهان در این دوره تأسیس شد. [[محمدتقی مجلسی]]، [[شیخ بهایی]]، [[میرداماد]]، [[میرفندرسکی]]، [[ملاصدرا]]، [[محقق کرکی]] از علمای این دوره هستند دو گرایش فلسفی و حدیثی در این حوزه قوت بیشتری داشتند. این حوزه از همان زمان تاکنون حیات خود را ادامه داده است اگر چه از قوت آن کاسته شد.<ref>دانشنامه جهان اسلام، جلد ۲۱، ۱۳۸۹، ص۴۰۷.</ref>
+* '''[[حوزه علمیه اصفهان]]''': در قرن نهم و دوره [[صفویه]] بجهت فشار‌هایی که بر شیعیان در قلمرو [[عثمانی]] وارد شده بود، برخی از عالمان شیعی جبل عامل به ایران مهاجرت کردند و حوزه اصفهان در این دوره تأسیس شد. [[محمدتقی مجلسی]]، [[شیخ بهایی]]، [[میرداماد]]، [[میرفندرسکی]]، [[ملاصدرا]]، [[محقق کرکی]] از علمای این دوره هستند دو گرایش فلسفی و حدیثی در این حوزه قوت بیشتری داشتند. این حوزه از همان زمان تاکنون حیات خود را ادامه داده است اگر چه از قوت آن کاسته شد.<ref>دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۹ش، ج۲۱، ص۴۰۷.</ref>
-* '''[[حوزه علمیه قم در دوره معاصر]]''': [[آیت الله حائری]] در سال (۱۳۰۱ش) در قم مستقر شد و [[حوزه علمیه قم در دوره معاصر|حوزه علمیه قم]] در دوره جدید را بنا نهاد. حائری در مدت اقامت حدود پانزده ساله خود و با وجود فشار حکومت بر روحانیت، شمار طلاب حوزه قم را به هفتصد تن و بنابر نقلی دیگر به نهصد تن رساند. در اوایل دهه بیست شمسی با مستقر شدن [[آیت‌الله بروجردی]] در قم حوزه قم دوره‌ای طلایی را تجربه کرد. با وقوع انقلاب تحولاتی ساختاری و کیفی و کمی در وضعیت طلاب و روحانیت ایجاد شد.<ref>دانشنامه جهان اسلام، جلد ۲۱، ۱۳۸۹، ص۴۰۷.</ref>
+* '''[[حوزه علمیه قم در دوره معاصر]]''': [[آیت الله حائری]] در سال (۱۳۰۱ش) در قم مستقر شد و [[حوزه علمیه قم در دوره معاصر|حوزه علمیه قم]] در دوره جدید را بنا نهاد. حائری در مدت اقامت حدود پانزده ساله خود و با وجود فشار حکومت بر روحانیت، شمار طلاب حوزه قم را به هفتصد تن و بنابر نقلی دیگر به نهصد تن رساند. در اوایل دهه بیست شمسی با مستقر شدن [[آیت‌الله بروجردی]] در قم حوزه قم دوره‌ای طلایی را تجربه کرد. با وقوع انقلاب تحولاتی ساختاری و کیفی و کمی در وضعیت طلاب و روحانیت ایجاد شد.<ref>دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۹ش، ج۲۱، ص۴۰۷.</ref>
 ==نظام آموزشی==
-نظام تعلیمی حوزه، همواره متن محور بوده و در یک رابطه استاد-شاگردی تعریف می‌شد. اولین گام برای طلبه، کسب توانایی فهم درست متن است. با محوریت متون معین طراحی شده و تألیف شروح متعدد بر کتابهای درسی، حاکی از اهتمام حوزه‌ها به متون درسی است. این متون تألیف استادان برجسته حوزه‌ها بوده و غالباً پیچیدگی‌ها و دشواری‌هایی داشته که استادان در هنگام درس تبیین می‌کرده‌اند؛ به گونه‌ای که ورزیدگی استاد را با همین شرح و رفع ابهامات و دشواری‌ها می‌سنجیده‌اند، همچنانکه برای سنجش رتبه علمی طلبه نیز توانایی او را در توضیح این متون ملاک قرار می‌داده‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴، ص۱۰.</ref> در نظام آموزشی حوزه سنت مباحثه دروس همواره از شیوه‌های یادگیری بوده است که شاگردان در قالب گروه‌های چند نفری دروسی را که از استاد یاد گرفته بودند برای هم توضیح می‌دادند.<ref>جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴، ص۱۱.</ref>
+نظام تعلیمی حوزه، همواره متن محور بوده و در یک رابطه استاد-شاگردی تعریف می‌شد. اولین گام برای طلبه، کسب توانایی فهم درست متن است. با محوریت متون معین طراحی شده و تألیف شروح متعدد بر کتابهای درسی، حاکی از اهتمام حوزه‌ها به متون درسی است. این متون تألیف استادان برجسته حوزه‌ها بوده و غالباً پیچیدگی‌ها و دشواری‌هایی داشته که استادان در هنگام درس تبیین می‌کرده‌اند؛ به گونه‌ای که ورزیدگی استاد را با همین شرح و رفع ابهامات و دشواری‌ها می‌سنجیده‌اند، همچنانکه برای سنجش رتبه علمی طلبه نیز توانایی او را در توضیح این متون ملاک قرار می‌داده‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴، ص۱۰.</ref> در نظام آموزشی حوزه سنت مباحثه دروس همواره از شیوه‌های یادگیری بوده است که شاگردان در قالب گروه‌های چند نفری دروسی را که از استاد یاد گرفته بودند برای هم توضیح می‌دادند.<ref>جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴ش، ص۱۱.</ref>
-'''منابع و علوم حوزوی''': [[قرآن]] و [[احادیث]] دو منبع اصلی در علوم حوزوی است و دیگر علوم حوزوی در راستای استفاده از همین دو منبع، جهت ارایه دیدگاه‌ها و تکالیف دینی به مخاطب است.<ref>جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴، ص۷.</ref> [[فقه]] و [[اصول]]، علم رایج و محوری در حوزه‌های علمیه بوده است. ادبیات عرب، منطق، [[کلام]]، [[تفسیر قرآن]]، علوم حدیث، [[رجال]]، [[درایه]] و [[فلسفه]] از علوم حوزوی است.<ref>مطهری، مرتضی، ۱۳۷۲، ص۲۹۱.</ref> پیش از تاسیس مدارس جدید دایره علوم حوزوری وسیع‌تر بود. [[اجازه اجتهاد]]<ref>جمعی از مؤلفان، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۶، ص۶۱۰.</ref> و [[اجازه روایت]]<ref>دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج ششم، ۱۳۷۳، ۵۹۶.</ref>از مدارک و مدارج حوزوی است. در نظام آموزشی حوزه، مدرّسان خود تصمیم به شروع درس معین می‌گرفته و به حسب تقاضای طلاب، درس و ساعت برگزاری آن را اعلام می‌کرده‌اند. شرط اصلی تدریس توانایی و مقبولیت علمی بوده و چون طلاب در انتخاب درس آزاد بوده‌اند، این شرط به خودی خود تحقق می‌یافته است.دروس حوزه در پنج روز اول تشکیل می‌شد و دو روز آخر هفته تعطیل بود، ایام تبلیغی مانند ماه رمضان، دهه اول محرم، دهه آخر صفر و فصل تابستان در برخی از حوزه‌ها از تعطیلات حوزه‌ها بوده است.<ref>دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۱، ۱۳۷۴، ص۴۹۱.</ref>
+'''منابع و علوم حوزوی''': [[قرآن]] و [[احادیث]] دو منبع اصلی در علوم حوزوی است و دیگر علوم حوزوی در راستای استفاده از همین دو منبع، جهت ارایه دیدگاه‌ها و تکالیف دینی به مخاطب است.<ref>جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴ش، ص۷.</ref> [[فقه]] و [[اصول]]، علم رایج و محوری در حوزه‌های علمیه بوده است. ادبیات عرب، منطق، [[کلام]]، [[تفسیر قرآن]]، علوم حدیث، [[رجال]]، [[درایه]] و [[فلسفه]] از علوم حوزوی است.<ref>مطهری،  آشنایی با علوم اسلامی، ۱۳۷۲ش، ص۲۹۱.</ref> پیش از تاسیس مدارس جدید دایره علوم حوزوری وسیع‌تر بود. [[اجازه اجتهاد]]<ref>جمعی از مؤلفان، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۳ش، ج۶، ص۶۱۰.</ref> و [[اجازه روایت]]<ref>دایره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۳، ج۶، ۵۹۶.</ref>از مدارک و مدارج حوزوی است. در نظام آموزشی حوزه، مدرّسان خود تصمیم به شروع درس معین می‌گرفته و به حسب تقاضای طلاب، درس و ساعت برگزاری آن را اعلام می‌کرده‌اند. شرط اصلی تدریس توانایی و مقبولیت علمی بوده و چون طلاب در انتخاب درس آزاد بوده‌اند، این شرط به خودی خود تحقق می‌یافته است.دروس حوزه در پنج روز اول تشکیل می‌شد و دو روز آخر هفته تعطیل بود، ایام تبلیغی مانند ماه رمضان، دهه اول محرم، دهه آخر صفر و فصل تابستان در برخی از حوزه‌ها از تعطیلات حوزه‌ها بوده است.<ref>دایره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۲۱، ص۴۹۱.</ref>
-'''تحولات''': پس از انقلاب اسلامی در ایران، برنامه و نظام آموزشی جدیدی برای حوزه علمیه طراحی شد. این برنامه سعی می‌کرد با حفظ برخی از ویژهای نظام سنتی حوزه، با نظامات آموزش عالی در ایران هماهنگی داشته باشد. در برنامه درسی جدید، دروس حوزه در ۱۰ پایه تعریف شده است و هر پایه در یک سال تحصیلی ارائه می‌گردد. پس از اتمام پایه ۱۰ طلاب در درس خارج شرکت می‌کنند. دوره‌های آموزشی جدید عبارتند از سطح یک، سطح دو، سطح سه و سطح چهار، حوزه علمیه بنابه ضوابط خود برای هر کدام از این چهار دوره مدارک مطابق آن دوره را اعطا می‌کند.<ref>«شرح تصویب مدارک حوزوی»، مجله پیام حوزه، ۱۳۷۷ش، ص۱۳.</ref>
+'''تحولات''': پس از انقلاب اسلامی در ایران، برنامه و نظام آموزشی جدیدی برای حوزه علمیه طراحی شد. این برنامه سعی می‌کرد با حفظ برخی از ویژهای نظام سنتی حوزه، با نظامات آموزش عالی در ایران هماهنگی داشته باشد. در برنامه درسی جدید، دروس حوزه در ۱۰ پایه تعریف شده است و هر پایه در یک سال تحصیلی ارائه می‌گردد. پس از اتمام پایه ۱۰ طلاب در درس خارج شرکت می‌کنند. دوره‌های آموزشی جدید عبارتند از سطح یک، سطح دو، سطح سه و سطح چهار، حوزه علمیه بنابه ضوابط خود برای هر کدام از این چهار دوره مدارک مطابق آن دوره را اعطا می‌کند.<ref>«شرح تصویب مدارک حوزوی»، ۱۳۷۷ش، ص۱۳.</ref>
 در سالهای ۱۳۷۴ش، [[حوزه علمیه قم (دوران جمهوری اسلامی)|حوزه علمیه قم]] با هماهنگی وزارت علوم دولت جمهوری اسلامی، تصمیم گرفت به فارغ التحصیلان حوزوی مدارک و گواهینامه تحصیلی مورد قبول آموزش عالی اعطا کند.<ref>[http://rc.majlis.ir/fa/law/show/100199 مصوبه جلسه ۳۶۸مورخ ۷۴.۱۱.۳شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد مدارک تحصیلی صادر شده مدیریت حوزه علمیه قم]</ref>
@@ خط ۳۵: / خط ۳۵: @@
 ===تربیت و تهذیب===
-تربیت و تهذیب یکی از مولفه‌های تحصیل در حوزه‌های علمیه بوده است. استاد در کنار مسائل آموزشی برای پرورش اخلاقی شاگردان تلاش می‌کند شاگردان با تاثیر از رفتارها و گفتارهای اساتید به خودسازی علاقمند می‌شوند و بصورت غیر رسمی و با تاثیر از رفتارها طلاب روی به اخلاق می‌آورند. در برخی از دوره ها، دروس اخلاق نیز برگزار می‌شد بعنوان نمونه در آغاز هجرت [[عبدالکریم حائری|شیخ عبدالکریم حائری]] به قم، درس رسمی اخلاق در حوزه وجود نداشت وی آموزش اخلاق رسمی را در برنامه‌های درسی حوزه گنجاند از این دوره به بعد تا کنون، برخی استادان هر هفته در آخرین روز درس، بخشی از وقت را به توصیه اخلاقی می‌پردازند.<ref>جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴، ص۹.</ref> هدف از این دروس، توجه دادن طلاب به خصلت‌های اخلاقی، آداب و عرفیات مرتبط با اهل علم و روحانیت بوده است که گاه از آن به زی طلبگی تعبیر می‌شود که بخش مهمی از هویت طلبگی و روحانیت را تشکیل می‌دهد. همچنین برخی از کتاب‌ها بعنوان کتابهای اخلاقی تدریس می‌شده است [[منیة المرید]]، [[جامع السعادات]]، [[معراج السعاده (کتاب)|معراج السعادة]] و [[منهج الرشاد]] از جمله این کتاب‌ها هستند.<ref>جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴، ص۱۰.</ref>
+تربیت و تهذیب یکی از مولفه‌های تحصیل در حوزه‌های علمیه بوده است. استاد در کنار مسائل آموزشی برای پرورش اخلاقی شاگردان تلاش می‌کند شاگردان با تاثیر از رفتارها و گفتارهای اساتید به خودسازی علاقمند می‌شوند و بصورت غیر رسمی و با تاثیر از رفتارها طلاب روی به اخلاق می‌آورند. در برخی از دوره ها، دروس اخلاق نیز برگزار می‌شد بعنوان نمونه در آغاز هجرت [[عبدالکریم حائری|شیخ عبدالکریم حائری]] به قم، درس رسمی اخلاق در حوزه وجود نداشت وی آموزش اخلاق رسمی را در برنامه‌های درسی حوزه گنجاند از این دوره به بعد تا کنون، برخی استادان هر هفته در آخرین روز درس، بخشی از وقت را به توصیه اخلاقی می‌پردازند.<ref>جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴ش، ص۹.</ref> هدف از این دروس، توجه دادن طلاب به خصلت‌های اخلاقی، آداب و عرفیات مرتبط با اهل علم و روحانیت بوده است که گاه از آن به زی طلبگی تعبیر می‌شود که بخش مهمی از هویت طلبگی و روحانیت را تشکیل می‌دهد. همچنین برخی از کتاب‌ها بعنوان کتابهای اخلاقی تدریس می‌شده است [[منیة المرید]]، [[جامع السعادات]]، [[معراج السعاده (کتاب)|معراج السعادة]] و [[منهج الرشاد]] از جمله این کتاب‌ها هستند.<ref>جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴ش، ص۱۰.</ref>
 ==مراکز و مکان آموزشی==
-در بیشتر شهرهای شیعه نشین، که روحانیون و دانش آموختگان حوزه‌ها ساکن می‌شدند، شماری از خانواده‌ها علاقمند بودند فرزندانشان به تحصیل علوم دینی بپردازند دانش آموختگان این محافل کوچک دینی برای ادامه تحصیل به حوزه‌های بزرگ‌تر می‌رفتند، برای مثال در ایران عصر صفوی اصفهان حوزه معتبری بود و طلاب از مناطق مختلف راهی این شهر می‌شدند. یا مثلا در دوره‌های بعد حوزه علمیه نجف مرکزیت پیدا می‌کند و طلاب برای ادامه تحصیل به عراق سفر می‌کنند اما در حال حاضر حوزه علمیه قم مرکزیت دارد.<ref> جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴، ص۱۴.</ref> حوزه علمیه نجف نیز بعد از دوره [[صدام]] در حال بازیابی جایگاه خود است.<ref>[http://mobahesat.ir/14747 مشی غیراعتدالی در حوزه نجف مقبولیت ندارد.]</ref>
+در بیشتر شهرهای شیعه نشین، که روحانیان و دانش آموختگان حوزه‌ها ساکن می‌شدند، شماری از خانواده‌ها علاقمند بودند فرزندانشان به تحصیل علوم دینی بپردازند دانش آموختگان این محافل کوچک دینی برای ادامه تحصیل به حوزه‌های بزرگ‌تر می‌رفتند، برای مثال در ایران عصر صفوی اصفهان حوزه معتبری بود و طلاب از مناطق مختلف راهی این شهر می‌شدند. یا مثلا در دوره‌های بعد حوزه علمیه نجف مرکزیت پیدا می‌کند و طلاب برای ادامه تحصیل به عراق سفر می‌کنند اما در حال حاضر حوزه علمیه قم مرکزیت دارد.<ref> جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴، ص۱۴.</ref> حوزه علمیه نجف نیز بعد از دوره [[صدام]] در حال بازیابی جایگاه خود است.<ref>[http://mobahesat.ir/14747 مشی غیراعتدالی در حوزه نجف مقبولیت ندارد.]</ref>
 ===فضاهای آموزشی===
-*'''مدارس علمیه''': مهم‌ترین مکان تعلیم در نظام آموزشی حوزه مدرسه است. در گذشته این اماکن به نام مدرسه خوانده می‌شد اما در قرن اخیر با ایجاد نظام آموزشی جدید، و معمول شدن واژه مدرسه برای آموزش علوم جدید، برای اشاره به مدارس سنتی دینی از مدرسه علمیه استفاده می‌شود. در طول قرن‌های گذشته شیعیان مدارس پرشماری داشتند که مراکز تعلیمی آنان بوده است. بانیان این مراکز گاه رجال حکومتی،<ref>مینورسکی، ص۳۸</ref> گاه تجار و خوانین<ref> سلطان القرائی، ص۱۰۴ </ref> و گاه علما و فقها بوده‌اند،<ref>بلاغی، ج۱، ص۲۷۰</ref> در مواردی دیده می‌شود کسانی از طبقات دیگر مانند طبیبان و هنروران و... مدارسی ساخته‌اند. علاوه بر فعالیت آموزشی مدارس، مهم‌ترین امکان علمی آنها کتابخانه بود. پرداخت حق‌التدریس به استادان و شهریه به طلاب از موقوفات مدرسه و حجره‌هایی جهت اسکان طلاب از دیگر امتیازات مدارس علمیه بر دیگر فضاهای آموزشی بوده است.<ref>بلاغی، ج۱، ص۱۹۸</ref>
+*'''مدارس علمیه''': مهم‌ترین مکان تعلیم در نظام آموزشی حوزه مدرسه است. در گذشته این اماکن به نام مدرسه خوانده می‌شد اما در قرن اخیر با ایجاد نظام آموزشی جدید، و معمول شدن واژه مدرسه برای آموزش علوم جدید، برای اشاره به مدارس سنتی دینی از مدرسه علمیه استفاده می‌شود. در طول قرن‌های گذشته شیعیان مدارس پرشماری داشتند که مراکز تعلیمی آنان بوده است. بانیان این مراکز گاه رجال حکومتی،<ref>مینورسکی، ص۳۸</ref> گاه تجار و خوانین<ref> سلطان القرائی، ص۱۰۴ </ref> و گاه علما و فقها بوده‌اند،<ref>بلاغی، ج۱، ص۲۷۰</ref> در مواردی دیده می‌شود کسانی از طبقات دیگر مانند طبیبان و هنروران و... مدارسی ساخته‌اند. علاوه بر فعالیت آموزشی مدارس، مهم‌ترین امکان علمی آنها کتابخانه بود. پرداخت حق‌التدریس به استادان و شهریه به طلاب از موقوفات مدرسه و حجره‌هایی جهت اسکان طلاب از دیگر امتیازات مدارس علمیه بر دیگر فضاهای آموزشی بوده است.<ref>بلاغی،  تاریخ تهران، ۱۳۵۰ق، ج۱، ص۱۹۸</ref>
-*'''مساجد''': استفاده از مساجد برای تعلیم علوم مختلف دینی، همواره به عنوان یک گزینه برای [[:رده:علمای شیعه|عالمان شیعه]] مطرح بوده است. با وجود امکانات مدارس علمیه، علما و مراجع تقلید تدریس در مساجد را به سبب فضای معنوی ترجیح داده‌اند.<ref> معتمدی، ص۴۵۵</ref> امرزوه بسیاری از درس‌های حوزه در مساجد برگزار می‌گردد.
+*'''مساجد''': استفاده از مساجد برای تعلیم علوم مختلف دینی، همواره به عنوان یک گزینه برای [[:رده:علمای شیعه|عالمان شیعه]] مطرح بوده است. با وجود امکانات مدارس علمیه، علما و مراجع تقلید تدریس در مساجد را به سبب فضای معنوی ترجیح داده‌اند.<ref> معتمدی، جغرافیای تاریخی تهران، ۱۳۸۱ش، ص۴۵۵</ref> امرزوه بسیاری از درس‌های حوزه در مساجد برگزار می‌گردد.
-*'''مکان‌های خصوصی''': افزون بر مکان‌های عمومی گاهی دورس حوزی در مکان‌های خصوصی برگزار می‌شده است رایج‌ترین نوع برگزاری دروس در اماکن خصوصی، منازل استادان بوده است. استفاده از اماکن خصوصی به جای مدارس، گاه به سبب شأن ویژه مُدرّس بوده و گاه بدان سبب بوده که مقررات مدارس برگزاری چنان درسی را بر نمی‌تابیده است، برای نمونه برای دروسی چون فلسفه در شهرها و دوره‌هایی که منع از تدریس فلسفه غلبه داشت فضاهای خصوصی بیشتر مناسب بوده است. در قرن‌های گذشته که امرار و معاش مُدَّرسان از طریق کسب بوده است. حجرات آنان در بازار نیز محلی برای تعلُّم طلاب بوده است.<ref>دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۱، ۱۳۷۴، ص۴۹۱.</ref>
+*'''مکان‌های خصوصی''': افزون بر مکان‌های عمومی گاهی دورس حوزی در مکان‌های خصوصی برگزار می‌شده است رایج‌ترین نوع برگزاری دروس در اماکن خصوصی، منازل استادان بوده است. استفاده از اماکن خصوصی به جای مدارس، گاه به سبب شأن ویژه مُدرّس بوده و گاه بدان سبب بوده که مقررات مدارس برگزاری چنان درسی را بر نمی‌تابیده است، برای نمونه برای دروسی چون فلسفه در شهرها و دوره‌هایی که منع از تدریس فلسفه غلبه داشت فضاهای خصوصی بیشتر مناسب بوده است. در قرن‌های گذشته که امرار و معاش مُدَّرسان از طریق کسب بوده است. حجرات آنان در بازار نیز محلی برای تعلُّم طلاب بوده است.<ref>دایره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۲۱، ص۴۹۱.</ref>
-*'''سایر مکان ها''': برای درس فضاهای عمومی دیگری همچون، رواق‌های حرم [[امامان]] و امامزادگان و مقابر علما در اختیار بوده است.<ref>دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۱، ۱۳۷۴، ص۴۹۰.</ref> در حال حاضر [[مسجد اعظم]] و مدارس [[فیضیه]]، [[مدرسه علمیه‌دار الشفاء قم|دار الشفا]] و [[مدرسه آیت الله گلپایگانی|گلپایگانی]] در قم از مراکز اصلی تدریس دروس حوزوی است.
+*'''سایر مکان ها''': برای درس فضاهای عمومی دیگری همچون، رواق‌های حرم [[امامان]] و امامزادگان و مقابر علما در اختیار بوده است.<ref>دایره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۴ش، ج۲۱، ص۴۹۰.</ref> در حال حاضر [[مسجد اعظم]] و مدارس [[فیضیه]]، [[مدرسه علمیه‌دار الشفاء قم|دار الشفا]] و [[مدرسه آیت الله گلپایگانی|گلپایگانی]] در قم از مراکز اصلی تدریس دروس حوزوی است.
 ==مراجع تقلید و مدیریت حوزه‌ها ==
-مرجع تقلید بالاترین رتبه علمی در حوزه علمیه است و شان و منزلت اجتماعی-سیاسی نیز دارد. در تاریخ حوزه‌های علمیه، هر حوزه غالبا تحت نظارت بالاترین مقام علمی آن حوزه اداره می‌شده است که گاه یک نفر و گاه چند شخص (چند مجتهد و مرجع تقلید) در مدیریت حوزه مشارکت داشتند. مدیریت حوزه ناظر به اموری از قبیل مدرسه و محل سکونت طلاب (حجره)، شهریه، استاد، کتابخانه و... بوده است. از سوی دیگر نظارت بر امور عمومی حوزه، سلوک اجتماعی و اخلاقی طلاب و مناسبات آنها با سایر مردم، تنظیم مناسبات حوزه با قدرت سیاسی و... از دیگر موارد مربوط به اداره مدارس دینی بود.<ref>جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴، ص۱۲.</ref> در دوره‌های گذشته هر مدرسه تحت نظارت یکی از علما یا مجتهدین باشد اما در دوره معاصر و با گسترش ارتباطات، اداره حوزه‌ها به مرور تمرکز یافت. این سیر در دوران معاصر از زمان زعامت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری از سال ۱۳۰۴ آغاز شده و در دوره آیت‌الله بروجردی ادامه یافت و در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی تمرکز بیشتری یافت و در حال حاضر حوزه‌های علمیه در داخل ایران بصورت متمرکز و تحت نظارت شورای عالی حوزه که از سوی مراجع تقلید انتخاب و تایید می‌شوند اداره می‌شود. حفظ استقلال حوزه‌های علمیه در طول تاریخ حوزه‌های شیعی همواره مورد تاکید بوده است.<ref>مطهری، مرتضی، بحثی پیرامون مرجعیت و روحانیت، ۱۳۴۱، ص۱۸۱.</ref>
+مرجع تقلید بالاترین رتبه علمی در حوزه علمیه است و شان و منزلت اجتماعی-سیاسی نیز دارد. در تاریخ حوزه‌های علمیه، هر حوزه غالبا تحت نظارت بالاترین مقام علمی آن حوزه اداره می‌شده است که گاه یک نفر و گاه چند شخص (چند مجتهد و مرجع تقلید) در مدیریت حوزه مشارکت داشتند. مدیریت حوزه ناظر به اموری از قبیل مدرسه و محل سکونت طلاب (حجره)، شهریه، استاد، کتابخانه و... بوده است. از سوی دیگر نظارت بر امور عمومی حوزه، سلوک اجتماعی و اخلاقی طلاب و مناسبات آنها با سایر مردم، تنظیم مناسبات حوزه با قدرت سیاسی و... از دیگر موارد مربوط به اداره مدارس دینی بود.<ref>جمعی از نویسندگان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، ۱۳۹۴، ص۱۲.</ref> در دوره‌های گذشته هر مدرسه تحت نظارت یکی از علما یا مجتهدین باشد اما در دوره معاصر و با گسترش ارتباطات، اداره حوزه‌ها به مرور تمرکز یافت. این سیر در دوران معاصر از زمان زعامت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری از سال ۱۳۰۴ آغاز شده و در دوره آیت‌الله بروجردی ادامه یافت و در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی تمرکز بیشتری یافت و در حال حاضر حوزه‌های علمیه در داخل ایران بصورت متمرکز و تحت نظارت شورای عالی حوزه که از سوی مراجع تقلید انتخاب و تایید می‌شوند اداره می‌شود. حفظ استقلال حوزه‌های علمیه در طول تاریخ حوزه‌های شیعی همواره مورد تاکید بوده است.<ref>مطهری، بحثی پیرامون مرجعیت و روحانیت، ۱۳۴۱ش، ص۱۸۱.</ref>
 ===منابع مالی===