کاربر ناشناس
واقعه حره: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Ahmadnazem (بحث | مشارکتها) جز (←زمینه‌های قیام) |
imported>Mohamadhaghani جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
== معنای حره و زمان وقوع== | == معنای حره و زمان وقوع== | ||
به سنگستان سیاه‌رنگ، حرّه می‌گویند<ref> خلیل‌بن احمد؛ یاقوت حموی، ذیل «حرّة»</ref> و چون این قیام از سنگستانی در مشرق مدینه به نام «حرّه واقم» یا «حرّه زُهره» (منسوب به بنی‌زهره از اقوام [[یهود]])؛<ref> سهیلی، ج ۶، ص۲۵۵ </ref> شروع شد، به این نام معروف گردید. غالب منابع تاریخی، واقعۀ حرّه را روز دوم [[ذیحجه]] یا دو سه روز مانده به آخر ذیحجه ۶۳ق ذکر کرده‌اند،<ref> ابن‌قتیبه، الامامة والسیاسة، ج ۱، ص۱۸۵؛ بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۴۱؛ طبری، ج ۵، ص۴۹۴ </ref> لذا روایاتی که آن را در سال ۶۲ دانسته‌اند،<ref> بلاذری،انساب الاشراف، ج ۴، قسم ۲، ص۴۲؛ یعقوبی، ج ۲، ص۲۵۱ </ref> نادرست است. | به سنگستان سیاه‌رنگ، حرّه می‌گویند<ref> خلیل‌بن احمد؛ یاقوت حموی، ذیل «حرّة»</ref> و چون این قیام از سنگستانی در مشرق مدینه به نام «حرّه واقم» یا «حرّه زُهره» (منسوب به بنی‌زهره از اقوام [[یهود]])؛<ref> سهیلی، ج ۶، ص۲۵۵ </ref> شروع شد، به این نام معروف گردید. غالب منابع تاریخی، واقعۀ حرّه را روز دوم [[ذیحجه]] یا دو سه روز مانده به آخر ذیحجه [[سال 63 قمری|۶۳ق]] ذکر کرده‌اند،<ref> ابن‌قتیبه، الامامة والسیاسة، ج ۱، ص۱۸۵؛ بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۴۱؛ طبری، ج ۵، ص۴۹۴ </ref> لذا روایاتی که آن را در سال ۶۲ دانسته‌اند،<ref> بلاذری،انساب الاشراف، ج ۴، قسم ۲، ص۴۲؛ یعقوبی، ج ۲، ص۲۵۱ </ref> نادرست است. | ||
==زمینه‌های قیام== | ==زمینه‌های قیام== | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
مردم مدینه به فرمان عبدالله بن‌زبیر، [[عثمان بن محمد]] را از امارت مدینه عزل کردند و بر [[امویان]] شوریدند و آنان را، که حدود هزار نفر بودند و در منزل [[مروان بن حکم]] گرد آمده بودند، محاصره کردند.<ref> طبری، ج ۵، ص۴۸۲؛ مسعودی، مروج، ج ۳، ص۲۶۷ </ref> | مردم مدینه به فرمان عبدالله بن‌زبیر، [[عثمان بن محمد]] را از امارت مدینه عزل کردند و بر [[امویان]] شوریدند و آنان را، که حدود هزار نفر بودند و در منزل [[مروان بن حکم]] گرد آمده بودند، محاصره کردند.<ref> طبری، ج ۵، ص۴۸۲؛ مسعودی، مروج، ج ۳، ص۲۶۷ </ref> | ||
ابن‌زبیر، [[عبداللّه بن حنظله]] را به عنوان والی مدینه برگزید.<ref> ابن‌اعثم، الفتوح،ج ۵، ص۱۵۶ـ۱۵۷، ۲۹۲ـ۲۹۳ </ref> این روایت و برخی روایات پیش‌گفته نشان می‌دهند که تا چه اندازه افکار و گرایشهای زُبیری بر این قیام و رهبر یا رهبران آن حاکم بوده است. | ابن‌زبیر، [[عبداللّه بن حنظله]] را به عنوان والی مدینه برگزید.<ref> ابن‌اعثم، الفتوح،ج ۵، ص۱۵۶ـ۱۵۷، ۲۹۲ـ۲۹۳ </ref> این روایت و برخی روایات پیش‌گفته نشان می‌دهند که تا چه اندازه افکار و گرایشهای [[حکومت آل زبیر|زُبیری]] بر این قیام و رهبر یا رهبران آن حاکم بوده است. | ||
== تجهیز سپاه شام == | == تجهیز سپاه شام == | ||
تلاش‌های | تلاش‌های مأمور حکومت شام، برای اطاعت مردم از یزید، نتیجه‌ای نداشت. نامه تهدیدآمیز یزید و نیز وساطت [[نعمان بن بشیر]] در فرونشاندن این قیام مؤثر نیفتاد<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۷۷ـ۱۷۸؛ طبری، ج ۵، ص۴۸۱ </ref> یزید تصمیم گرفت برای سرکوب مردم مدینه لشکری تجهیز کند. بعد از امتناع [[عبیدالله بن زیاد]] از پذیرش فرماندهی لشکر، وی [[مسلم بن عقبه|مسلم بن عُقبه مُرّی]] را مأمور این کار کرد.<ref>ابن‌اثیر، ۱۳۹۹ـ۱۴۰۲، ج ۴، ص۱۱۱ـ۱۱۲</ref> شمار لشکریان او را بین ۵۰۰۰ تا ۲۷۰۰۰ نفر نوشته‌اند.<ref> یعقوبی، ج ۲، ص۲۵۰ـ۲۵۱؛ طبری، ج ۵، ص۴۸۳؛ ذهبی، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ه، ص۲۵</ref> در این هجوم [[حصین بن نمیر]] نیز او را همراهی می‌کرد. حصین فرماندهی اهل حمص را بر عهده داشت.<ref>طبری، ج۵، ص ۴۹۰.</ref> | ||
== | == حمله به مدینه == | ||
وقتی خبر حرکت سپاه یزید به مردم مدینه رسید، آنان گرداگرد مدینه [[خندق]] کندند و پناه گرفتند. | وقتی خبر حرکت سپاه یزید به مردم مدینه رسید، آنان گرداگرد مدینه [[خندق]] کندند و پناه گرفتند. | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
== رفتار شامیان با مردم == | == رفتار شامیان با مردم == | ||
مسلم‌بن عقبه، به دستور یزید، سه روز جان و مال مردم را بر سپاهیانش حلال کرد. [[ابن کثیر]]<ref>البدایة و النهایة، ج ۴، جزء۸، ص۲۲۰ </ref> و [[ | مسلم‌بن عقبه، به دستور یزید، سه روز جان و مال مردم را بر سپاهیانش حلال کرد. [[ابن کثیر]]<ref>البدایة و النهایة، ج ۴، جزء۸، ص۲۲۰ </ref> و [[جلال‌الدین سیوطی|سیوطی]]<ref>ص ۲۰۹</ref><ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۷۹؛بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۳۷؛ طبری، ج ۵، ص۴۸۴</ref> غارت و جنایات سپاهیان او را مصیبتی سهمگین و وصف‌‌ناپذیر خوانده‌اند. و [[مسعودی]]<ref> تنبیه، ص۳۰۶ </ref> آن را فجیع‌ترین حادثه، پس از شهادت [[امام حسین]](ع)، دانسته است. | ||
سپاهیان مسلم‌بن عقبه در آن سه روز، از ارتکاب هیچ عمل زشتی، همچون تجاوز به نوامیس، بیرون کشیدن جنین از شکم زنان و کشتن نوزادان<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۸۴؛ ابن‌جوزی، ج ۶، ص۱۵؛ مقدسی، ج ۶، ص۱۴ </ref> و توهین به صحابه بزرگ پیامبر(ص)، از جمله [[جابر بن عبدالله انصاری]] نابینا و [[ابو سعید خدری|ابوسعید خُدری]]،<ref> سهیلی، ج ۶ ص۲۵۳ـ۲۵۴</ref> فروگذار نکردند. | سپاهیان مسلم‌بن عقبه در آن سه روز، از ارتکاب هیچ عمل زشتی، همچون تجاوز به نوامیس، بیرون کشیدن جنین از شکم زنان و کشتن نوزادان<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۸۴؛ ابن‌جوزی، ج ۶، ص۱۵؛ مقدسی، ج ۶، ص۱۴ </ref> و توهین به [[صحابه]] بزرگ پیامبر(ص)، از جمله [[جابر بن عبدالله انصاری]] نابینا و [[ابو سعید خدری|ابوسعید خُدری]]،<ref> سهیلی، ج ۶ ص۲۵۳ـ۲۵۴</ref> فروگذار نکردند. | ||
شمار کشتگان واقعه حرّه را بیش از ۴۰۰۰<ref> مقدسی، ج ۶، ص۱۴ </ref> و به قولی۱۱۷۰۰ یا ۱۰۷۰۰ نفر<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۸۴ـ۱۸۵؛ مسعودی، تنبیه، ص۳۰۵؛ سمهودی، ج ۱، ص۱۲۶؛ بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۴۲</ref> برآورد کرده‌اند. از این میان، ۷۰۰نفر از حاملان [[قرآن]]<ref>ذهبی، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ه، ص۳۰؛ سمهودی، ج ۱، ص۱۲۶</ref> و ۸۰ صحابی رسول خدا به قتل رسیدند، به‌نحوی که کسی از [[جنگ بدر|اهل بدر]] باقی نماند<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۸۵ </ref> [[عبدالله بن حنظله]] و فرزندانش نیز کشته شدند.<ref>خلیفة بن خیاط، قسم ۱، ص۲۹۱؛ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۸۱ـ۱۸۲</ref> | شمار کشتگان واقعه حرّه را بیش از ۴۰۰۰<ref> مقدسی، ج ۶، ص۱۴ </ref> و به قولی۱۱۷۰۰ یا ۱۰۷۰۰ نفر<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۸۴ـ۱۸۵؛ مسعودی، تنبیه، ص۳۰۵؛ سمهودی، ج ۱، ص۱۲۶؛ بلاذری، ج ۴، قسم ۲، ص۴۲</ref> برآورد کرده‌اند. از این میان، ۷۰۰نفر از حاملان [[قرآن]]<ref>ذهبی، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ه، ص۳۰؛ سمهودی، ج ۱، ص۱۲۶</ref> و ۸۰ صحابی رسول خدا به قتل رسیدند، به‌نحوی که کسی از [[جنگ بدر|اهل بدر]] باقی نماند<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۸۵ </ref> [[عبدالله بن حنظله]] و فرزندانش نیز کشته شدند.<ref>خلیفة بن خیاط، قسم ۱، ص۲۹۱؛ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج ۱، ص۱۸۱ـ۱۸۲</ref> | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۷: | ||
== موضع امام سجاد در این قیام == | == موضع امام سجاد در این قیام == | ||
* '''عدم همراهی امام با شورشیان''':[[امام سجاد(ع)]] در این قیام با مردم [[مدینه]] همراه نشد.<ref> دینوری، ص۲۶۶؛ طبری، ج ۵، ص۴۸۴ـ۴۸۵؛ مسعودی، تنبیه، ص۳۰۵ </ref> | * '''عدم همراهی امام با شورشیان''':[[امام سجاد(ع)]] در این قیام با مردم [[مدینه]] همراه نشد.<ref> دینوری، ص۲۶۶؛ طبری، ج ۵، ص۴۸۴ـ۴۸۵؛ مسعودی، تنبیه، ص۳۰۵ </ref> برای بی‌طرفی امام(ع) در این واقعه دلایلی مطرح شده است، مانند اینکه این قیام با اذن و حمایت [[عبداللّه بن زبیر]] صورت گرفت؛ آگاهی امام(ع) به ضعف و عده کم اهالی مدینه در مقابله با سپاهیان بسیار شام که از خشونت و قساوت دریغ نداشتند؛ تصمیم آن حضرت به دور ماندن از اتهامات [[دولت اموی]] -که به قولی، تنها هدف حمله مسلم بن عقبه به مدینه بود؛ حفظ آن عده‌اندک از پیروان خویش و حفظ کرامت [[حرم پیامبر]]، <ref> حسینی‌جلالی، ص۶۱ـ۶۲، ۶۸ـ۷۰ </ref> | ||
* '''منزل امام، پناهگاه امن''': به جهت عدم همراهی امام سجاد(ع) با شورشیان، خاندانش از این جنایت آسیبی ندیدند و خانه‌اش نیز پناهگاه امنی برای بسیاری از زنان و کودکان، حتی خانواده [[مروان بن حکم]]، گردید و آن حضرت وابستگان به مروان را با زن و فرزند خود به [[ینبع|ینْبُع]] فرستاد.<ref> حسینی‌جلالی، ص۶۱ـ۶۲، ۶۸ـ۷۰ </ref> | |||
* '''منزل امام، پناهگاه امن''': به جهت عدم همراهی امام سجاد(ع) با شورشیان، خاندانش از این جنایت آسیبی ندیدند و خانه‌اش نیز پناهگاه امنی برای بسیاری از زنان و کودکان، حتی خانواده [[مروان بن حکم]]، گردید و آن حضرت وابستگان به مروان را با زن و فرزند خود به[[ینبع|ینْبُع]] فرستاد.<ref> حسینی‌جلالی، ص۶۱ـ۶۲، ۶۸ـ۷۰ </ref> | |||
* '''رفتار مسلم با امام سجاد(ع)''': پس از پایان ماجرا، امام سجاد(ع) با همراهی مروان و فرزندش، [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک]]، نزد مسلم رفت. گویا [[یزید]] از قبل مسلم را به رعایت حال امام سفارش کرده بود؛ از این‌رو، مسلم ایشان را گرامی داشت، چهارپایی زین کرد و به ایشان داد که حضرت آن را بازگرداند.<ref> طبری، ج ۵، ص۴۸۴ـ۴۸۵، ۴۹۳؛ مفید، ج ۲، ص۱۵۱ـ۱۵۳ </ref> برخی علت خوش‌رفتاری غیرمنتظره مسلم را با امام سجاد، ناشی از دعایی می‌دانند که حضرت می‌خواند و ناخواسته هیبت و ترس در دل مسلم می‌انداخت.<ref> مسعودی، مروج، ج ۳، ص۲۶۹؛ مفید، ج ۲، ص۱۵۱ ـ۱۵۳</ref> | * '''رفتار مسلم با امام سجاد(ع)''': پس از پایان ماجرا، امام سجاد(ع) با همراهی مروان و فرزندش، [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک]]، نزد مسلم رفت. گویا [[یزید]] از قبل مسلم را به رعایت حال امام سفارش کرده بود؛ از این‌رو، مسلم ایشان را گرامی داشت، چهارپایی زین کرد و به ایشان داد که حضرت آن را بازگرداند.<ref> طبری، ج ۵، ص۴۸۴ـ۴۸۵، ۴۹۳؛ مفید، ج ۲، ص۱۵۱ـ۱۵۳ </ref> برخی علت خوش‌رفتاری غیرمنتظره مسلم را با امام سجاد، ناشی از دعایی می‌دانند که حضرت می‌خواند و ناخواسته هیبت و ترس در دل مسلم می‌انداخت.<ref> مسعودی، مروج، ج ۳، ص۲۶۹؛ مفید، ج ۲، ص۱۵۱ ـ۱۵۳</ref> | ||
* '''عدم همراهی برخی از صحابه با شورشیان''': برخی صحابه از جمله [[عبداللّه بن عمر]]، [[ابو سعید خدری]] و [[جابر بن عبدالله انصاری]]، شورشیان را همراهی نکردند.<ref> سهیلی، ج ۶، ص۲۵۳ـ۲۵۴</ref> | * '''عدم همراهی برخی از صحابه با شورشیان''': برخی صحابه از جمله [[عبداللّه بن عمر]]، [[ابو سعید خدری]] و [[جابر بن عبدالله انصاری]]، شورشیان را همراهی نکردند.<ref> سهیلی، ج ۶، ص۲۵۳ـ۲۵۴</ref> | ||