کاربر ناشناس
واقعه حره: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Mahboobi بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
}} | }} | ||
'''واقعه حَرّه'''، نام واقعۀ برخورد خشونت‌آمیز [[ | '''واقعه حَرّه'''، نام واقعۀ برخورد خشونت‌آمیز لشکر [[شام]] به فرماندهی [[مسلم بن عقبه]] با قیام مردم [[مدینه]] . قیام مردم مدینه در سال 63 هجری به رهبری [[عبدالله بن حنظلة بن ابی عامر|عبدالله بن حَنظَلة بن ابی عامر]] علیه حکومت [[یزید بن معاویه]] روی داد. بسیاری از مردم [[مدینه]]، از جمله ۸۰ تن از [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] و ۷۰۰ تن از حافظان [[قرآن]] کشته شدند و اموال و نوامیس مردم در واقعه حره به غارت رفت. | ||
[[امام سجاد (ع)]] در این قیام با مردم [[مدینه]] همراه نشد؛ ولی در خانه خود به بسیارى از زنان و كودكان و حتى اهل و عیال و اطرافیان [[مروان بن حكم]]، پناه داد. | [[امام سجاد (ع)]] در این قیام با مردم [[مدینه]] همراه نشد؛ ولی در خانه خود به بسیارى از زنان و كودكان و حتى اهل و عیال و اطرافیان [[مروان بن حكم]]، پناه داد. | ||
== معنای حره و زمان وقوع== | |||
به سنگستان سیاه‌رنگ، حرّه می‌گویند<ref> خلیل‌بن احمد؛ یاقوت حموى، ذیل «حرّة»</ref> و چون این قیام از سنگستانى در مشرق مدینه به نام «حرّه واقم» یا «حرّه زُهره» (منسوب به بنی‌زهره از اقوام [[یهود]])؛ <ref> سهیلى، ج ۶، ص ۲۵۵ </ref> شروع شد، به این نام معروف گردید. غالب منابع تاریخی، واقعۀ حرّه را روز دوم [[ذیحجه]] یا دو سه روز مانده به آخر ذیحجه ۶۳ق ذکر کرده‌اند، <ref> ابن‌قتیبه، الامامة والسیاسة، ج ۱، ص ۱۸۵؛ بلاذرى، ج ۴، قسم ۲، ص ۴۱؛ طبرى، ج ۵، ص ۴۹۴ </ref> لذا روایاتى كه آن را در سال ۶۲ دانسته‌اند،<ref> بلاذرى،انساب الاشراف، ج ۴، قسم ۲، ص ۴۲؛ یعقوبى، ج ۲، ص ۲۵۱ </ref> نادرست است. | |||
به سنگستان سیاه‌رنگ، حرّه می‌گویند<ref> خلیل‌بن احمد؛ یاقوت حموى، ذیل «حرّة»</ref> و چون این قیام از سنگستانى در مشرق مدینه به نام «حرّه واقم» یا «حرّه زُهره» (منسوب به بنی‌زهره از اقوام [[یهود]])؛ <ref> سهیلى، ج ۶، ص ۲۵۵ </ref> شروع شد، به این نام معروف گردید. | |||
غالب منابع تاریخی، واقعۀ حرّه را روز دوم [[ذیحجه]] یا دو سه روز مانده به آخر ذیحجه ۶۳ق ذکر کرده‌اند، <ref> ابن‌قتیبه، الامامة والسیاسة، ج ۱، ص ۱۸۵؛ بلاذرى، ج ۴، قسم ۲، ص ۴۱؛ طبرى، ج ۵، ص ۴۹۴ </ref> لذا روایاتى كه آن را در سال ۶۲ دانسته‌اند،<ref> بلاذرى،انساب الاشراف، ج ۴، قسم ۲، ص ۴۲؛ یعقوبى، ج ۲، ص ۲۵۱ </ref> نادرست است. | |||
== علل وقوع == | == علل وقوع == | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۲: | ||
ابن‌زبیر، [[عبداللّه بن حنظله]] را به عنوان والى مدینه برگزید.<ref> ابن‌اعثم، الفتوح،ج 5، ص 156ـ157، 292ـ293 </ref> این روایت و برخى روایات پیش‌گفته نشان می‌دهند كه تا چه اندازه افكار و گرایشهاى زُبیرى بر این قیام و رهبر یا رهبران آن حاكم بوده است. | ابن‌زبیر، [[عبداللّه بن حنظله]] را به عنوان والى مدینه برگزید.<ref> ابن‌اعثم، الفتوح،ج 5، ص 156ـ157، 292ـ293 </ref> این روایت و برخى روایات پیش‌گفته نشان می‌دهند كه تا چه اندازه افكار و گرایشهاى زُبیرى بر این قیام و رهبر یا رهبران آن حاكم بوده است. | ||
== تجهیز سپاه شام == | == تجهیز سپاه شام == | ||
تلاش‌های [[عبدالله بن جعفر]] به عنوان مأمور حکومت شام، برای اطاعت مردم از یزید، نتیجه‌ای نداشت. نامه تهدیدآمیز یزید و نیز وساطت [[نعمان بن بشیر]] در فرونشاندن این قیام مؤثر نیفتاد <ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 177ـ178؛ طبرى، ج 5، ص 481 </ref> یزید تصمیم گرفت براى سركوب مردم مدینه لشكرى تجهیز كند. بعد از امتناع [[عبیداللّه بن زیاد]] از پذیرش فرماندهى لشكر، وى [[مسلم بن عقبه|مسلم بن عُقبه مُرّى]] را مأمور این كار كرد. <ref>ابن‌اثیر، 1399ـ1402، ج 4، ص 111ـ112</ref> شمار لشكریان او را بین 5000 تا 27000 نفر نوشته‌اند. <ref> یعقوبى، ج 2، ص 250ـ251؛ طبرى، ج 5، ص 483؛ ذهبى، حوادث و وفیات 61ـ80ه، ص 25</ref> | تلاش‌های [[عبدالله بن جعفر]] به عنوان مأمور حکومت شام، برای اطاعت مردم از یزید، نتیجه‌ای نداشت. نامه تهدیدآمیز یزید و نیز وساطت [[نعمان بن بشیر]] در فرونشاندن این قیام مؤثر نیفتاد <ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 177ـ178؛ طبرى، ج 5، ص 481 </ref> یزید تصمیم گرفت براى سركوب مردم مدینه لشكرى تجهیز كند. بعد از امتناع [[عبیداللّه بن زیاد]] از پذیرش فرماندهى لشكر، وى [[مسلم بن عقبه|مسلم بن عُقبه مُرّى]] را مأمور این كار كرد. <ref>ابن‌اثیر، 1399ـ1402، ج 4، ص 111ـ112</ref> شمار لشكریان او را بین 5000 تا 27000 نفر نوشته‌اند. <ref> یعقوبى، ج 2، ص 250ـ251؛ طبرى، ج 5، ص 483؛ ذهبى، حوادث و وفیات 61ـ80ه، ص 25</ref> | ||
== کندن خندق در مدینه == | == کندن خندق در مدینه == | ||
| خط ۶۲: | خط ۵۴: | ||
مسلم با عبور از حرّه، در مشرق مدینه پیاده شد و به مردم مدینه سه روز مهلت داد<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 178ـ180؛ طبرى، ج 5، ص 485ـ487 </ref> آنگاه، پس از دور زدن خندق، از پشت سر و با كمك طایفه [[بنی حارثه]]، كه با وعده‌هاى مالى فریفته شدند، وارد شهر شد<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 179، 181؛ دینورى، ص 265 </ref> و چندان جنایت كرد كه به مُجرم و مُسرف معروف شد.<ref>ابن‌حبیب، المُنَمَّق فى اخبار قریش، ص 390؛ مسعودى، مروج، ج 3، ص 267؛ ابن‌اثیر،الکامل، 1970ـ1973 </ref> | مسلم با عبور از حرّه، در مشرق مدینه پیاده شد و به مردم مدینه سه روز مهلت داد<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 178ـ180؛ طبرى، ج 5، ص 485ـ487 </ref> آنگاه، پس از دور زدن خندق، از پشت سر و با كمك طایفه [[بنی حارثه]]، كه با وعده‌هاى مالى فریفته شدند، وارد شهر شد<ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 179، 181؛ دینورى، ص 265 </ref> و چندان جنایت كرد كه به مُجرم و مُسرف معروف شد.<ref>ابن‌حبیب، المُنَمَّق فى اخبار قریش، ص 390؛ مسعودى، مروج، ج 3، ص 267؛ ابن‌اثیر،الکامل، 1970ـ1973 </ref> | ||
== رفتار شامیان با مردم == | == رفتار شامیان با مردم == | ||
| خط ۷۱: | خط ۶۲: | ||
سپاهیان مسلم‌بن عقبه در آن سه روز، از ارتكاب هیچ عمل زشتی، همچون تجاوز به نوامیس، بیرون كشیدن جنین از شكم زنان و كشتن نوزادان <ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 184؛ ابن‌جوزى، ج 6، ص 15؛ مقدسى، ج 6، ص 14 </ref> و توهین به صحابه بزرگ پیامبر(ص)، از جمله [[جابر بن عبدالله انصاری]] نابینا و [[ابو سعید خدری|ابوسعید خُدرى]]،<ref> سهیلى، ج 6 ص 253ـ254</ref> فروگذار نكردند. | سپاهیان مسلم‌بن عقبه در آن سه روز، از ارتكاب هیچ عمل زشتی، همچون تجاوز به نوامیس، بیرون كشیدن جنین از شكم زنان و كشتن نوزادان <ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 184؛ ابن‌جوزى، ج 6، ص 15؛ مقدسى، ج 6، ص 14 </ref> و توهین به صحابه بزرگ پیامبر(ص)، از جمله [[جابر بن عبدالله انصاری]] نابینا و [[ابو سعید خدری|ابوسعید خُدرى]]،<ref> سهیلى، ج 6 ص 253ـ254</ref> فروگذار نكردند. | ||
شمار كشتگان واقعه حرّه را بیش از 4000 <ref> مقدسى، ج 6، ص 14 </ref> و به قولى11700 یا 10700 نفر<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 184ـ185؛ مسعودى، تنبیه، ص 305؛ سمهودى، ج 1، ص 126؛ بلاذرى، ج 4، قسم 2، ص 42</ref> برآورد كرده‌اند. از این میان، 700نفر از حاملان [[قرآن]]<ref>ذهبى، حوادث و وفیات 61ـ80ه ، ص30؛ سمهودى، ج 1، ص 126</ref> و 80 صحابى رسول خدا به قتل رسیدند، به‌نحوى كه كسى از [[جنگ بدر|اهل بدر]] باقى نماند<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 185 </ref> [[عبداللّه بن حنظله]] و فرزندانش نیز كشته شدند.<ref>خلیفة بن خیاط، قسم 1، ص 291؛ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 181ـ182</ref> | شمار كشتگان واقعه حرّه را بیش از 4000 <ref> مقدسى، ج 6، ص 14 </ref> و به قولى11700 یا 10700 نفر<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 184ـ185؛ مسعودى، تنبیه، ص 305؛ سمهودى، ج 1، ص 126؛ بلاذرى، ج 4، قسم 2، ص 42</ref> برآورد كرده‌اند. از این میان، 700نفر از حاملان [[قرآن]]<ref>ذهبى، حوادث و وفیات 61ـ80ه ، ص30؛ سمهودى، ج 1، ص 126</ref> و 80 صحابى رسول خدا به قتل رسیدند، به‌نحوى كه كسى از [[جنگ بدر|اهل بدر]] باقى نماند<ref>ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 185 </ref> [[عبداللّه بن حنظله]] و فرزندانش نیز كشته شدند.<ref>خلیفة بن خیاط، قسم 1، ص 291؛ ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج 1، ص 181ـ182</ref> | ||
== بیعت گرفتن از مردم == | == بیعت گرفتن از مردم == | ||
| خط ۸۳: | خط ۷۰: | ||
فقط [[علی بن عبداللّه بن عباس]] (با وساطت خویشانش كه در سپاه یزید بودند) و [[امام سجاد]](ع)، از آن بیعت معاف شدند. <ref> ابن‌حبیب، ص 391؛ مسعودى، مروج، ج 3، ص 268؛ </ref> | فقط [[علی بن عبداللّه بن عباس]] (با وساطت خویشانش كه در سپاه یزید بودند) و [[امام سجاد]](ع)، از آن بیعت معاف شدند. <ref> ابن‌حبیب، ص 391؛ مسعودى، مروج، ج 3، ص 268؛ </ref> | ||
== موضع امام سجاد در این قیام == | == موضع امام سجاد در این قیام == | ||
* '''عدم همراهی امام با شورشیان''':[[امام سجاد(ع)]] در این قیام با مردم [[مدینه]] همراه نشد.<ref> دینورى، ص 266؛ طبرى، ج 5، ص 484ـ485؛ مسعودى، تنبیه، ص 305 </ref> افزون بر آنكه این قیام با اذن و حمایت [[عبداللّه بن زبیر]] صورت گرفت، آگاهى امام(ع) به ضعف و عده كم اهالى مدینه در مقابله با سپاهیان بسیار شام كه از خشونت و قساوت دریغ نداشتند و همچنین تصمیم آن حضرت به دور ماندن از اتهامات [[دولت اموى]] -كه به قولى، تنها هدف حمله مسلم بن عقبه به مدینه بودـ و حفظ آن عده اندك از پیروان خویش و حفظ كرامت [[اهل بیت(ع)|حرم پیامبر]]، از دلایل احتمالى بی‌طرفى امام(ع) در این واقعه بود.<ref> حسینی‌جلالى، ص 61ـ62، 68ـ70 </ref> | |||
* '''منزل امام، پناهگاه امن''': به جهت عدم همراهی امام سجاد(ع) با شورشیان، خاندانش از این جنایت آسیبى ندیدند و خانه‌اش نیز پناهگاه امنى براى بسیارى از زنان و كودكان، حتى خانواده [[مروان بن حكم]]، گردید و آن حضرت وابستگان به مروان را با زن و فرزند خود به [[ینبع|ینْبُع]] فرستاد.<ref> حسینی‌جلالى، ص 61ـ62، 68ـ70 </ref> | |||
[[امام سجاد(ع)]] در این قیام با مردم [[مدینه]] همراه نشد.<ref> دینورى، ص 266؛ طبرى، ج 5، ص 484ـ485؛ مسعودى، تنبیه، ص 305 </ref> افزون بر آنكه این قیام با اذن و حمایت [[عبداللّه بن زبیر]] صورت گرفت، آگاهى امام(ع) به ضعف و عده كم اهالى مدینه در مقابله با سپاهیان بسیار شام كه از خشونت و قساوت دریغ نداشتند و همچنین تصمیم آن حضرت به دور ماندن از اتهامات [[دولت اموى]] -كه به قولى، تنها هدف حمله مسلم بن عقبه به مدینه بودـ و حفظ آن عده اندك از پیروان خویش و حفظ كرامت [[اهل بیت(ع)|حرم پیامبر]]، از دلایل احتمالى بی‌طرفى امام(ع) در این واقعه بود.<ref> حسینی‌جلالى، ص 61ـ62، 68ـ70 </ref> | * '''رفتار مسلم با امام سجاد(ع)''': پس از پایان ماجرا، امام سجاد(ع) با همراهى مروان و فرزندش، [[عبدالملک بن مروان|عبدالملك]]، نزد مسلم رفت. گویا [[یزید]] از قبل مسلم را به رعایت حال امام سفارش كرده بود؛ از این‌رو، مسلم ایشان را گرامى داشت، چهارپایى زین كرد و به ایشان داد كه حضرت آن را بازگرداند.<ref> طبرى، ج 5، ص 484ـ485، 493؛ مفید، ج 2، ص 151ـ153 </ref> برخى علت خوش‌رفتارى غیرمنتظره مسلم را با امام سجاد، ناشى از دعایى می‌دانند كه حضرت می‌خواند و ناخواسته هیبت و ترس در دل مسلم می‌انداخت. <ref> مسعودى، مروج، ج 3، ص 269؛ مفید، ج 2، ص151 ـ153</ref> | ||
* '''عدم همراهی برخی از صحابه با شورشیان''': برخى صحابه از جمله [[عبداللّه بن عمر]]، [[ابو سعید خدری]] و [[جابر بن عبدالله انصاری]]، شورشیان را همراهی نکردند.<ref> سهیلى، ج 6، ص 253ـ254</ref> | |||
به جهت عدم همراهی امام سجاد(ع) با شورشیان، خاندانش از این جنایت آسیبى ندیدند و خانه‌اش نیز پناهگاه امنى براى بسیارى از زنان و كودكان، حتى خانواده [[مروان بن حكم]]، گردید و آن حضرت وابستگان به مروان را با زن و فرزند خود به [[ینبع|ینْبُع]] فرستاد.<ref> حسینی‌جلالى، ص 61ـ62، 68ـ70 </ref> | |||
پس از پایان ماجرا، امام سجاد(ع) با همراهى مروان و فرزندش، [[عبدالملک بن مروان|عبدالملك]]، نزد مسلم رفت. گویا [[یزید]] از قبل مسلم را به رعایت حال امام سفارش كرده بود؛ از این‌رو، مسلم ایشان را گرامى داشت، چهارپایى زین كرد و به ایشان داد كه حضرت آن را بازگرداند.<ref> طبرى، ج 5، ص 484ـ485، 493؛ مفید، ج 2، ص 151ـ153 </ref> | |||
برخى علت خوش‌رفتارى غیرمنتظره مسلم را با امام سجاد، ناشى از دعایى می‌دانند كه حضرت می‌خواند و ناخواسته هیبت و ترس در دل مسلم می‌انداخت. <ref> مسعودى، مروج، ج 3، ص 269؛ مفید، ج 2، ص151 ـ153</ref> | |||
برخى صحابه از جمله [[عبداللّه بن عمر]]، [[ابو سعید خدری]] و [[جابر بن عبدالله انصاری]]، شورشیان را همراهی نکردند.<ref> سهیلى، ج 6، ص 253ـ254</ref> | |||
== علت شکست == | == علت شکست == | ||
ابن‌قتیبه <ref> الامامة و السیاسة، ج 1، ص 185؛ابن سعد، كتاب عیون‌الاخبار، ج 1، جزء1، ص 1 </ref> پس از مقایسه شكست زودهنگام و شگفت‌انگیز مردم مدینه در واقعه حرّه با مقاومت عبداللّه‌بن زبیر و یاران اندكش در برابر همین سپاه، علت اصلى آن شكست را انتخاب دو امیر ذكر كرده است، اما در منابع درباره اختلاف سران قیام مدینه سخنى نیست. | ابن‌قتیبه <ref> الامامة و السیاسة، ج 1، ص 185؛ابن سعد، كتاب عیون‌الاخبار، ج 1، جزء1، ص 1 </ref> پس از مقایسه شكست زودهنگام و شگفت‌انگیز مردم مدینه در واقعه حرّه با مقاومت عبداللّه‌بن زبیر و یاران اندكش در برابر همین سپاه، علت اصلى آن شكست را انتخاب دو امیر ذكر كرده است، اما در منابع درباره اختلاف سران قیام مدینه سخنى نیست. | ||
از قول مسلم بن عقبه آورده‌اند كه پس از اقرار به توحید، بهترین عمل خود را كشتن اهل حرّه می‌دانست <ref> بلاذرى، ج 4، قسم 2، ص40؛ طبرى، ج 5، ص 497؛ ابن‌اعثم كوفى، ج 5، ص 163 </ref> مورخان مسلمان معتقدند كه سركوب وحشیانه مردم مدینه در واقعه حرّه، به انتقام خون امویان و كشته‌هاى بدر و تقاصّ قتل [[عثمان]] از مردم مدینه، به‌ویژه [[انصار]]، صورت گرفته است. <ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج1، ص179؛ دینورى، ص 267؛ بلاذرى، ج 4، قسم 2، ص40ـ 42؛ ابوالفرج اصفهانى، ج 1، ص 26؛ جعفریان، ص160ـ 161، 505 </ref> | از قول مسلم بن عقبه آورده‌اند كه پس از اقرار به توحید، بهترین عمل خود را كشتن اهل حرّه می‌دانست <ref> بلاذرى، ج 4، قسم 2، ص40؛ طبرى، ج 5، ص 497؛ ابن‌اعثم كوفى، ج 5، ص 163 </ref> مورخان مسلمان معتقدند كه سركوب وحشیانه مردم مدینه در واقعه حرّه، به انتقام خون امویان و كشته‌هاى بدر و تقاصّ قتل [[عثمان]] از مردم مدینه، به‌ویژه [[انصار]]، صورت گرفته است. <ref> ابن‌قتیبه، الامامة و السیاسة، ج1، ص179؛ دینورى، ص 267؛ بلاذرى، ج 4، قسم 2، ص40ـ 42؛ ابوالفرج اصفهانى، ج 1، ص 26؛ جعفریان، ص160ـ 161، 505 </ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس|3}} | {{پانویس|3}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۱۵۱: | خط ۱۱۵: | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* منبع مقاله: [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6047 دانشنامه جهان اسلام] | * منبع مقاله: [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6047 دانشنامه جهان اسلام] | ||
* [http://wiki.ahlolbait.com/index.php/%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D9%87_%D8%AD%D8%B1%D9%87%20%20 دانشنامه اسلامی] | * [http://wiki.ahlolbait.com/index.php/%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D9%87_%D8%AD%D8%B1%D9%87%20%20 دانشنامه اسلامی] | ||
[[tr:Harre Olayı]] | [[tr:Harre Olayı]] | ||
[[رده:جنگها]] | [[رده:جنگها]] | ||
[[رده:مدینه]] | [[رده:مدینه]] | ||