برهان صدیقین: تفاوت میان نسخه‌ها

اولین تقریر از برهان صدیقین را ابن سینا ارائه داده است.<ref>محمدرضائی، الهیات فلسفی، ۱۳۹۱ش، ص۲۱۵.</ref> پس از او، دیگر فیلسوفان مسلمان، تقریرات مختلفی از برهان صدّیقین عرضه کردند. [[میرزا مهدی آشتیانی]] در تعلیقه بر [[شرح منظومه]] حکمت [[ملا هادی سبزواری|سبزواری]]<ref>تعلیقه بر شرح منظومة حکمت سبزواری، ص۴۸۸۴۹۷</ref> آنها را تا ۱۹ تقریر برشمرده و توضیح داده که اغلب آنها نزدیک به یکدیگر است. در اینجا چند تقریر مشهور از این برهان را بیان می‌کنیم.

از دیدگاه [[ابن سینا]]، دو روش کلى براى اثبات خداوند وجود دارد: یک روش این است که وجود افعال و مخلوقات واجب (مانند حرکت اشیا، نظم عالم و وجود ممکنات) را حد وسط برهان قرار دهیم، و با کمک آنها وجود خداوند را اثبات کنیم.<ref>مروارید، تأملی در برهان صدیقین علامه طباطبائی، ص۴۶.</ref> روش دیگر که به باور ابن سینا مطمئن تر و شریف تر است، اثبات واجب تعالى با تأمل در خود وجود است، بى آن که نیازى به وساطت افعال و مخلوقات واجب تعالى باشد.<ref>ابن سینا، الاشارات و التنبیهات، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۶۶.</ref>

ابن سینا موجود را، به [[واجب الوجود|واجب]] و غیر واجب تقسیم می‌کند؛ و موجود غیر واجب را [[ممکن الوجود]] می‌نامد. او سپس در تقریر برهان می‌گوید: موجودی که حقیقتش امکان باشد، وجودش نمی‌تواند از جانب خودش باشد بلکه از ناحیه موجود دیگری موجود شده است.

 

ملاصدرا معتقد است که برهان ابن سینا، برهان صدیقین نیست، چرا که در برهان صدیقین، نظر به حقیقت وجود می‌شود، حال آن‌که در برهان ابن سینا، نظر به مفهوم وجود شده است.<ref>ملاصدرا، اسفار، جلد 6، ص26.</ref> ولی به نظر می‌رسد ابن سینا فقط از صرف مفهوم وجود به خدا نمی‌رسد، بلکه از مفهوم وجود، از آن نظر که حاکی از حقیقت وجود است، شروع می‌کند.<ref>محمدرضایی، الهیات فلسفی، ۱۳۹۱ش، ص۲۱۶.</ref>

نتیجه آنکه در اصلِ واقعیت، یک [[واجب الوجود]] بالذّات وجود دارد که به نحو ضرورت ازلی دارای واقعیت است. آنگاه که هر یک از موجودات بررسی شود، مشاهده می‌گردد که هر یک از اینها یا سابقه زوال داشته‌اند یا لاحقه زوال دارند. پس فهمیده می‌شود که هیچیک از اینها واجب بالذّات و واقعیت مطلق نیستند، بلکه بر آن واقعیت مطلق تکیه می‌کنند که همان واجب ازلی خواهد بود.<ref>الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج ۶، ص۱۴ ۱۵، حاشیة طباطبائی</ref>