پرش به محتوا

تجرید الاعتقاد (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

جز
اصلاح پانویس‌ها
(اصلاح شناسه و افزودن لینک)
جز (اصلاح پانویس‌ها)
خط ۳۶: خط ۳۶:


==نویسنده==
==نویسنده==
خواجه نصیرالدین طوسی، [[فلسفه|فیلسوف]] و ریاضی‌دان بزرگ [[مسلمان]]،<ref>مدرس رضوی، «شرح حال مؤلف کتاب»، ص چهارده.</ref> در سال ۵۹۷ قمری در [[طوس]] زاده شد<ref>مدرس رضوی، «شرح حال مؤلف کتاب»، ص پانزده.</ref> او در دوران حکومت [[هلاکوخان|هلاکوخان مغول]]، [[رصدخانه مراغه]] را در سال [[سال ۶۶۰ هجری قمری|۶۶۰ق]] بنیاد نهاد.<ref>مدرس رضوی، «شرح حال مؤلف کتاب»، ص نوزده</ref> خواجه نصیر را مسبب اصلی مسلمان شدن [[سلطان محمد خدابنده]] دانسته‌اند.<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۲۷-۲۸.</ref>  
خواجه نصیرالدین طوسی، [[فلسفه|فیلسوف]] و ریاضی‌دان بزرگ [[مسلمان]]،<ref>نصیرالدین طوسی، تنسوخ‌نامه ایلخانی، مقدمه، ص چهارده.</ref> در سال ۵۹۷ قمری در [[طوس]] زاده شد<ref>نصیرالدین طوسی، تنسوخ‌نامه ایلخانی، مقدمه، ص پانزده.</ref> او در دوران حکومت [[هلاکوخان|هلاکوخان مغول]]، [[رصدخانه مراغه]] را در سال [[سال ۶۶۰ هجری قمری|۶۶۰ق]] بنیاد نهاد.<ref>نصیرالدین طوسی، تنسوخ‌نامه ایلخانی، مقدمه، ص نوزده</ref> خواجه نصیر را مسبب اصلی مسلمان شدن [[سلطان محمد خدابنده]] دانسته‌اند.<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۲۷-۲۸.</ref>  


نزدیک به ۲۰۰ اثر<ref>نگاه کنید به: نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۳۵-۶۸.</ref> تالیفی، شرح، ترجمه و مقالات دیگر در موضوعات مختلفی از جمله علوم عقلی مانند فلسفه و کلام و اخلاق، علومی مانند هندسه، ریاضیات، جبر و فیزیک، علوم دینی مانند فقه و تفسیر، و همچنین تاریخ، شعر، طب و موسیقی<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۳۸.</ref> از وی گزارش شده که [[شرح اشارات]]، تجرید الاعتقاد، تجرید در منطق، فصول نصیریه، [[اوصاف الاشراف]]، قواعد العقائد، [[نقد المحصل]] و اساس الاقتباس، چند نمونه از مهمترین آثار اوست.<ref>مدرس رضوی، «شرح حال مؤلف کتاب»، ص بیست و دو.</ref> وی سرانجام در سال ۶۷۲ قمری، در ۷۵ سالگی در [[بغداد]] درگذشت.<ref>مدرس رضوی، «شرح حال مؤلف کتاب»، ص بیست و یک.</ref>
نزدیک به ۲۰۰ اثر<ref>نگاه کنید به: نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۳۵-۶۸.</ref> تالیفی، شرح، ترجمه و مقالات دیگر در موضوعات مختلفی از جمله علوم عقلی مانند فلسفه و کلام و اخلاق، علومی مانند هندسه، ریاضیات، جبر و فیزیک، علوم دینی مانند فقه و تفسیر، و همچنین تاریخ، شعر، طب و موسیقی<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۳۸.</ref> از وی گزارش شده که [[شرح اشارات]]، تجرید الاعتقاد، تجرید در منطق، فصول نصیریه، [[اوصاف الاشراف]]، قواعد العقائد، [[نقد المحصل]] و اساس الاقتباس، چند نمونه از مهمترین آثار اوست.<ref>نصیرالدین طوسی، تنسوخ‌نامه ایلخانی، مقدمه، ص بیست و دو.</ref> وی سرانجام در سال ۶۷۲ قمری، در ۷۵ سالگی در [[بغداد]] درگذشت.<ref>نصیرالدین طوسی، تنسوخ‌نامه ایلخانی، مقدمه، ص بیست و یک.</ref>


==کلیات و محتوا==
==کلیات و محتوا==
تجرید الاعتقاد، یا چنانکه در برخی از نسخه‌ها آمده، تجرید العقائد،<ref>نگاه کنید به متن و پاورقی: نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۱۰۱.</ref> و یا چنانکه آقابزرگ طهرانی در کتاب الذریعة ذکر کرده، تجرید الکلام،<ref>نگاه کنید به: آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، دار الأضواء، ج۳، ص۳۵۲-۳۵۴؛ شعرانی، کشف المراد، ۱۳۷۲ش، ص۱۱.</ref> نوشته نصیرالدین محمد بن محمد طوسی مشهور به محقق طوسی و خواجه نصیرالدین طوسی است<ref>حاجی خلیفه، کشف الظنون، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۳۴۶.</ref> و بنابر نظر مشهور، تالیف آن در سال ۶۶۰ قمری به اتمام رسیده است.<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۷۳.</ref>
تجرید الاعتقاد، یا چنانکه در برخی از نسخه‌ها آمده، تجرید العقائد،<ref>نگاه کنید: نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۱۰۱.</ref> و یا چنانکه آقابزرگ طهرانی در کتاب الذریعة ذکر کرده، تجرید الکلام،<ref>نگاه کنید به: آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، دار الأضواء، ج۳، ص۳۵۲-۳۵۴؛ شعرانی، کشف المراد، ۱۳۷۲ش، ص۱۱.</ref> نوشته نصیرالدین محمد بن محمد طوسی مشهور به محقق طوسی و خواجه نصیرالدین طوسی است<ref>حاجی خلیفه، کشف الظنون، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۳۴۶.</ref> و بنابر نظر مشهور، تالیف آن در سال ۶۶۰ قمری به اتمام رسیده است.<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۷۳.</ref>


این کتاب که به زبان عربی نوشته شده، آمیخته‌ای از [[فلسفه اسلامی]] و [[کلام امامیه|کلام شیعه]] است و مسائل کلامی در آن با رویکرد فلسفی بیان شده است.<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۷۱.</ref> تجرید الاعتقاد، از قرن هفتم هجری، الگویی برای تالیف آثار کلامی [[سنی]] و [[شیعه]] بوده است.<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۷۱.</ref> این کتاب در شش فصل تنظیم شده است:
این کتاب که به زبان عربی نوشته شده، آمیخته‌ای از [[فلسفه اسلامی]] و [[کلام امامیه|کلام شیعه]] است و مسائل کلامی در آن با رویکرد فلسفی بیان شده است.<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۷۱.</ref> تجرید الاعتقاد، از قرن هفتم هجری، الگویی برای تالیف آثار کلامی [[سنی]] و [[شیعه]] بوده است.<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۷۱.</ref> این کتاب در شش فصل تنظیم شده است:
خط ۶۰: خط ۶۰:
==شروح==
==شروح==
تجرید الاعتقاد از مختصرترین متون [[کلام امامیه|کلامی شیعی]] به شمار می‌آید<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۰۷ق، ص۱۹؛ شعرانی، کشف المراد، ۱۳۷۲ش، ص۱۱.</ref> و دانشمندان فرقه‌های مختلف اسلامی، شروح و حواشی متعددی به فارسی و عربی بر آن نگاشته‌اند.<ref>کنتوری، کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، ص۹۷؛ صدرایی خویی، کتابشناسی تجرید الاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۱۲-۱۳.</ref> [[کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد]]، نوشته علامه حلی، شاگرد خواجه نصیر طوسی، اولین شرح بر تجرید الاعتقاد دانسته شده<ref>صدرایی خویی، کتابشناسی تجرید الاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۵.</ref> و فاضل قوشچی، از عالمان اهل سنت<ref>شعرانی، کشف المراد، ۱۳۷۲ش، ص۱۱.</ref> که خود شرحی بر تجرید نوشته، بر این باور است که اگر علامه حلی شرح تجرید را نمی‌نوشت، شاید مقصود دقیق خواجه از مباحث این اثر، هیچ‌گاه روشن نمی‌شد.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۳، ص۳۵۳؛ علامه حلّی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، مقدمه حسن حسن‌زاده آملی، ص۳؛ صدرایی خویی، کتابشناسی تجرید الاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۵.</ref>  
تجرید الاعتقاد از مختصرترین متون [[کلام امامیه|کلامی شیعی]] به شمار می‌آید<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۰۷ق، ص۱۹؛ شعرانی، کشف المراد، ۱۳۷۲ش، ص۱۱.</ref> و دانشمندان فرقه‌های مختلف اسلامی، شروح و حواشی متعددی به فارسی و عربی بر آن نگاشته‌اند.<ref>کنتوری، کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، ص۹۷؛ صدرایی خویی، کتابشناسی تجرید الاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۱۲-۱۳.</ref> [[کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد]]، نوشته علامه حلی، شاگرد خواجه نصیر طوسی، اولین شرح بر تجرید الاعتقاد دانسته شده<ref>صدرایی خویی، کتابشناسی تجرید الاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۵.</ref> و فاضل قوشچی، از عالمان اهل سنت<ref>شعرانی، کشف المراد، ۱۳۷۲ش، ص۱۱.</ref> که خود شرحی بر تجرید نوشته، بر این باور است که اگر علامه حلی شرح تجرید را نمی‌نوشت، شاید مقصود دقیق خواجه از مباحث این اثر، هیچ‌گاه روشن نمی‌شد.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۳، ص۳۵۳؛ علامه حلّی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، مقدمه حسن حسن‌زاده آملی، ص۳؛ صدرایی خویی، کتابشناسی تجرید الاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۵.</ref>  
[[آقابزرگ طهرانی]]<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۳، ص۳۵۲ـ۳۵۴، ج۶، ص۶۴ـ۷۰.</ref> و حاجی خلیفه<ref>حاجی خلیفه، کشف الظنون، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۳۴۶-۳۵۱.</ref> و دیگران<ref>مثلاً رجوع کنید به انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۷، ص۳۵۷، ج۸، ص۳۶۰ـ۳۶۱، ج۹، ص۳۰۸، ج۱۰، ص۲۹۰ـ۲۹۱، ۲۹۷ـ ۲۹۸؛ فاضل، فهرست نسخه‌های خطی...، ج۲، ص۵۷۱، ۶۱۸ـ۶۱۹، ج۳، ص۷۶۷، ۷۷۴، ۸۰۷ ـ ۸۰۸، ۸۱۵، ۸۶۴ ـ ۸۶۶، ۸۷۲، ۸۹۵؛ نسخه‌های خطی، ج۵، ص۳، ۲۲، ۳۷، ۲۱۱، ۲۱۳، ۲۹۹، ۵۹۴ ـ ۵۹۵؛ منزوی و دانش پژوه، فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار، ج۴، ص۱۷۵ـ ۱۸۵.</ref> شمار زیادی از شروح و تعلیقات و حواشی تجرید را معرفی کرده‌اند.


از میان شروح و حواشی‌ای که بر تجرید الاعتقاد نوشته شده، برخی از آنها توجه بیشتری برانگیخته و حتی کتاب‌هایی در تشریح یا نقد آنها انتشار یافته است. برخی از این شروح و حواشی عبارتند از:
از میان شروح و حواشی‌ای که بر تجرید الاعتقاد نوشته شده، برخی از آنها توجه بیشتری برانگیخته و حتی کتاب‌هایی در تشریح یا نقد آنها انتشار یافته است. برخی از این شروح و حواشی عبارتند از:
خط ۷۲: خط ۷۰:


== نسخه‌های موجود==
== نسخه‌های موجود==
نسخه‌های بسیاری از تجرید الاعتقاد موجود است؛ از جمله نسخه‌ای که تاریخ نگارش آن ۶۶۹ قمری است و در کتابخانه مجلس شورای اسلامی در تهران نگهداری می‌شود.<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۷۶.</ref> نسخه چاپی تجرید الاعتقاد، اولین بار همراه با شرح [[علامه حلّی]] در ۱۳۱۱ش انتشار یافت.<ref>ون دایک، کتاب اکتفاء القنوع بماهو مطبوع، ص۱۹۷.</ref> چاپ‌های مختلفی از این کتاب موجود است؛ از جمله نسخه تصحیح شده توسط محمدجواد حسینی جلالی که در ۱۴۰۷ق در [[قم]] انتشار یافت. شرح علامه حلی (کشف المراد) نیز در سال ۱۳۵۱ش توسط [[ابوالحسن شعرانی]]، ترجمه و به همراه شرح انتشار یافت<ref>نگاه کنید به: شعرانی، کشف المراد: شرح تجرید الاعتقاد، ۱۳۷۲ش، ص۱۳.</ref> و همچنین نسخه تصحیح شده توسط [[حسن‌زاده آملی]]، در سال ۱۴۰۷ق در [[قم]]، چاپ شده است.<ref>نگاه کنید به: علامه حلی، کشف المراد، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، ۱۴۰۷ق.</ref>
نسخه‌های بسیاری از تجرید الاعتقاد موجود است؛ از جمله نسخه‌ای که تاریخ نگارش آن ۶۶۹ قمری است و در کتابخانه مجلس شورای اسلامی در تهران نگهداری می‌شود.<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، مکتب الاعلام الاسلامی، ص۷۶.</ref> نسخه چاپی تجرید الاعتقاد، اولین بار همراه با شرح [[علامه حلّی]] در ۱۳۱۱ش انتشار یافت.<ref>ون دایک، اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ۱۴۰۹ق، ص۱۹۷.</ref> چاپ‌های مختلفی از این کتاب موجود است؛ از جمله نسخه تصحیح شده توسط محمدجواد حسینی جلالی که در ۱۴۰۷ق در [[قم]] انتشار یافت. شرح علامه حلی (کشف المراد) نیز در سال ۱۳۵۱ش توسط [[ابوالحسن شعرانی]]، ترجمه و به همراه شرح انتشار یافت<ref>نگاه کنید به: شعرانی، کشف المراد: شرح تجرید الاعتقاد، ۱۳۷۲ش، ص۱۳.</ref> و همچنین نسخه تصحیح شده توسط [[حسن‌زاده آملی]]، در سال ۱۴۰۷ق در [[قم]]، چاپ شده است.<ref>نگاه کنید به: علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۰۷ق.</ref>


همچنین [[علی صدرایی خویی]] و [[سید محمود مرعشی]]، در اثری با عنوان «کتابشناسی تجرید الاعتقاد»، با بررسی نسخه‌های خطی تجرید الاعتقاد و شروح و حواشی متعدد آن، همه آثار مرتبط با آن را معرفی کرده‌اند. این اثر را کتابخانه عمومی [[آیت الله مرعشی نجفی]] در سال ۱۳۸۲ش در قم منتشر کرده است.<ref>نگاه کنید به: صدرایی خویی، کتابشناسی تجرید الاعتقاد، ۱۳۸۲ش.</ref>
[[آقابزرگ طهرانی]]<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۳، ص۳۵۲ـ۳۵۴، ج۶، ص۶۴ـ۷۰.</ref> و حاجی خلیفه<ref>حاجی خلیفه، کشف الظنون، دار إحیاء التراث العربی، ج۱، ص۳۴۶-۳۵۱.</ref> شمار زیادی از شروح و تعلیقات و حواشی تجرید را معرفی کرده‌اند. همچنین [[علی صدرایی خویی]] و [[سید محمود مرعشی]]، در اثری با عنوان «کتابشناسی تجرید الاعتقاد»، با بررسی نسخه‌های خطی تجرید الاعتقاد و شروح و حواشی متعدد آن، همه آثار مرتبط با آن را معرفی کرده‌اند. این اثر را کتابخانه عمومی [[آیت الله مرعشی نجفی]] در سال ۱۳۸۲ش در قم منتشر کرده است.<ref>نگاه کنید به: صدرایی خویی، کتابشناسی تجرید الاعتقاد، ۱۳۸۲ش.</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==
۳۶۲

ویرایش