کاربر ناشناس
تجرید الاعتقاد (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Hrezaei جز (←منابع) |
imported>Smnazem جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:Tajrid.JPG|بندانگشتی|کتاب تجرید الاعتقاد، نوشته [[خواجه نصیرالدین طوسی]]]] | [[پرونده:Tajrid.JPG|بندانگشتی|کتاب تجرید الاعتقاد، نوشته [[خواجه نصیرالدین طوسی]]]] | ||
'''تجریدالاعتقاد'''، کتابی در [[علم کلام]] به عربی از [[خواجه نصیرالدین طوسی]] (متوفی 672). این کتاب از کتابهای مهمی است که در تبیین عقاید [[امامیه]] نگاشته شده است. به عقیده [[آقا بزرگ تهرانی]]<ref>ج 3، ص 353</ref>، خواجه نصیر در ابتدای این اثر، آن را تحریرالعقاید نامیده، اما بعدها این کتاب به اسامی دیگری همچون '''تجریدالاعتقاد'''، '''تجریدالعقائد'''، و '''تجرید الکلام''' اشتهار یافته است.<ref>فکرت، ص 104؛ منزوی و دانش پژوه، ج 3، ص 315؛ برای نقد نظر آقابزرگ طهرانی رجوع کنید به علامه حلّی، مقدمه حسن زاده آملی، ص17ـ 18</ref> | '''تجریدالاعتقاد'''، کتابی در [[علم کلام]] به عربی از [[خواجه نصیرالدین طوسی]] (متوفی 672). این کتاب از کتابهای مهمی است که در تبیین عقاید [[امامیه]] نگاشته شده است. به عقیده [[آقا بزرگ تهرانی]]<ref>ج 3، ص 353</ref>، خواجه نصیر در ابتدای این اثر، آن را تحریرالعقاید نامیده، اما بعدها این کتاب به اسامی دیگری همچون '''تجریدالاعتقاد'''، '''تجریدالعقائد'''، و '''تجرید الکلام''' اشتهار یافته است.<ref>فکرت، ص 104؛ منزوی و دانش پژوه، ج 3، ص 315؛ برای نقد نظر آقابزرگ طهرانی رجوع کنید به علامه حلّی، مقدمه حسن زاده آملی، ص17ـ 18</ref> | ||
تجریدالاعتقاد از ارزشمندترین و محکمترین و در عین حال مختصرترین متون کلامی شیعی به شمار می آید و به سبب همین ویژگیها از زمان تألیف شهرت یافته و دانشمندان فرقه های مختلف اسلامی شروح و حواشی متعددی به فارسی و عربی بر آن نگاشته‌اند. | تجریدالاعتقاد از ارزشمندترین و محکمترین و در عین حال مختصرترین متون کلامی شیعی به شمار می آید و به سبب همین ویژگیها از زمان تألیف شهرت یافته و دانشمندان فرقه های مختلف اسلامی شروح و حواشی متعددی به فارسی و عربی بر آن نگاشته‌اند. | ||
== انگیزه های نگارش == | == انگیزه های نگارش == | ||
بعضی معتقدند که خواجه بعد از نقد کتاب المحصَّل [[فخررازی]]، تجرید را تألیف کرد تا افراد برای تحصیل حق به جای [[المحصل(کتاب)|المحصل]] به آن رجوع کنند،<ref>علامه حلّی، مقدمه حسن زاده آملی، ص 4</ref> زیرا خواجه نصیر در مقدمه [[تلخیص المحصل]] گفته است: «همتهای عالی برای تحصیل حق از طریق تحقیق رویگردان شده و دیگر کتابی قابل اعتماد و مشتمل بر اصول متقن اندیشه وجود ندارد و اینکه کسانی می پندارند کتاب المحصل [[فخررازی]] این خلا را پر کرده، چنین نیست و آن کتاب مملو از اندیشه های باطل و غیرقابل اعتماد است.»<ref>نصیرالدین طوسی، 1359 ش، ص 1ـ2</ref> از آنجا که خواجه بعد از مواجهه با آرای فخررازی در بحث [[امامت]] دریافت که اشکالات وی را در یک اثر فلسفی نمی توان پاسخ داد، به تدوین [[تجرید الاعتقاد]] همت گماشت. | بعضی معتقدند که خواجه بعد از نقد کتاب المحصَّل [[فخررازی]]، تجرید را تألیف کرد تا افراد برای تحصیل حق به جای [[المحصل(کتاب)|المحصل]] به آن رجوع کنند،<ref>علامه حلّی، مقدمه حسن زاده آملی، ص 4</ref> زیرا خواجه نصیر در مقدمه [[تلخیص المحصل]] گفته است: «همتهای عالی برای تحصیل حق از طریق تحقیق رویگردان شده و دیگر کتابی قابل اعتماد و مشتمل بر اصول متقن اندیشه وجود ندارد و اینکه کسانی می پندارند کتاب المحصل [[فخررازی]] این خلا را پر کرده، چنین نیست و آن کتاب مملو از اندیشه های باطل و غیرقابل اعتماد است.»<ref>نصیرالدین طوسی، 1359 ش، ص 1ـ2</ref> از آنجا که خواجه بعد از مواجهه با آرای فخررازی در بحث [[امامت]] دریافت که اشکالات وی را در یک اثر فلسفی نمی توان پاسخ داد، به تدوین [[تجرید الاعتقاد]] همت گماشت. | ||
== جایگاه تجرید الاعتقاد == | == جایگاه تجرید الاعتقاد == | ||
تجریدالاعتقاد به جهت رویکرد خاص آن به فلسفه و کلام، نقطه عطفی در تاریخ کلام محسوب می شود. [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصیر]] در این کتاب میان فلسفه مشائی و [[کلام امامیه|کلام شیعی]] تلفیقی به وجود آورده که سبب نزدیکی هرچه بیشتر فلسفه و کلام در میان متفکران شیعه شده است.<ref>احمدی، ص 224؛ داوری، ص 119</ref> | تجریدالاعتقاد به جهت رویکرد خاص آن به فلسفه و کلام، نقطه عطفی در تاریخ کلام محسوب می شود. [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصیر]] در این کتاب میان فلسفه مشائی و [[کلام امامیه|کلام شیعی]] تلفیقی به وجود آورده که سبب نزدیکی هرچه بیشتر فلسفه و کلام در میان متفکران شیعه شده است.<ref>احمدی، ص 224؛ داوری، ص 119</ref> | ||
| خط ۱۸: | خط ۲۱: | ||
پس از خواجه کسانی مانند قاضی عضدالدین ایجی (متوفی 756) در کتاب المواقف و تفتازانی (متوفی 792) در کتاب المقاصد در این جهت از او پیروی کرده اند. برخی مباحث این کتاب به گونه ای است که مبنا بودن آن را برای جریانات فکری مهمی همچون حکمت متعالیه موجه می سازد.<ref>مثلاً رجوع کنید به نصیرالدین طوسی، 1407، ص 22ـ73</ref> | پس از خواجه کسانی مانند قاضی عضدالدین ایجی (متوفی 756) در کتاب المواقف و تفتازانی (متوفی 792) در کتاب المقاصد در این جهت از او پیروی کرده اند. برخی مباحث این کتاب به گونه ای است که مبنا بودن آن را برای جریانات فکری مهمی همچون حکمت متعالیه موجه می سازد.<ref>مثلاً رجوع کنید به نصیرالدین طوسی، 1407، ص 22ـ73</ref> | ||
== رویکرد کلامی تجرید الاعتقاد == | == رویکرد کلامی تجرید الاعتقاد == | ||
آنچه خواجه در تجریدالاعتقاد آورده است مطابق با اعتقادات [[شیعه|شیعی امامی]] است؛ اگرچه وی در بعضی کتابهای خود همچون تلخیص المحصل<ref>ص 421</ref> برخی اعتقادات [[امامیه]]، از جمله [[بداء]]، را به نوعی انکار کرده است و از این جهت بزرگانی چون [[صدرالدین شیرازی]]<ref>ص 378</ref> و [[علامه مجلسی]]<ref>ج 4، ص 123</ref> از او انتقاد کرده‌اند. | آنچه خواجه در تجریدالاعتقاد آورده است مطابق با اعتقادات [[شیعه|شیعی امامی]] است؛ اگرچه وی در بعضی کتابهای خود همچون تلخیص المحصل<ref>ص 421</ref> برخی اعتقادات [[امامیه]]، از جمله [[بداء]]، را به نوعی انکار کرده است و از این جهت بزرگانی چون [[صدرالدین شیرازی]]<ref>ص 378</ref> و [[علامه مجلسی]]<ref>ج 4، ص 123</ref> از او انتقاد کرده‌اند. | ||
| خط ۲۵: | خط ۳۰: | ||
همچنین در افکار فلسفی نباید خواجه را تابع محض [[ابن سینا]] دانست، زیرا آرای او در کتاب تجرید در موارد متعددی با آرای ابن سینا سازگار نیست، از جمله آنکه وی مکان را بُعد می داند نه سطح؛<ref>نصیرالدین طوسی، 1407، ص 152</ref> به حدوث عالم اجسام معتقد است نه قدم آن؛<ref>همان، ص 170</ref> ادله اثبات وجود عقل مفارق را ناکافی و قابل ایراد می داند؛<ref>همان، ص 176</ref> و معتقد است که ماده المواد، جسم مطلق است نه هیولا، و برهان اثبات هیولا قابل نقد است.<ref>همان، ص 150</ref> همچنین خواجه در مباحث توبه و وجوب اسقاط عقاب به واسطه آن نیز با بسیاری از متکلمان [[معتزله|معتزلی]] مخالفت کرده است.<ref>همان، ص 422ـ424</ref> | همچنین در افکار فلسفی نباید خواجه را تابع محض [[ابن سینا]] دانست، زیرا آرای او در کتاب تجرید در موارد متعددی با آرای ابن سینا سازگار نیست، از جمله آنکه وی مکان را بُعد می داند نه سطح؛<ref>نصیرالدین طوسی، 1407، ص 152</ref> به حدوث عالم اجسام معتقد است نه قدم آن؛<ref>همان، ص 170</ref> ادله اثبات وجود عقل مفارق را ناکافی و قابل ایراد می داند؛<ref>همان، ص 176</ref> و معتقد است که ماده المواد، جسم مطلق است نه هیولا، و برهان اثبات هیولا قابل نقد است.<ref>همان، ص 150</ref> همچنین خواجه در مباحث توبه و وجوب اسقاط عقاب به واسطه آن نیز با بسیاری از متکلمان [[معتزله|معتزلی]] مخالفت کرده است.<ref>همان، ص 422ـ424</ref> | ||
== ویژگی های کتاب تجرید الاعتقاد == | == ویژگی های کتاب تجرید الاعتقاد == | ||
* آشکار ترین ویژگی این کتاب، اختصار فوق العاده آن است. خواجه نصیر در بسیاری از کتابهای خود، از جمله قواعد العقائد و اوصاف الاشراف و حتی شرح الاشارات و اساس الاقتباس، بنا را بر اختصار گذاشته بوده، ولی این خصوصیت در تجرید به حدی است که شمس الدین محمود اصفهانی آن را از «اَلغاز» (چیستانها) به حساب آورده است.<ref>قوشچی، ص 3؛ حاجی خلیفه، همانجا</ref> | * آشکار ترین ویژگی این کتاب، اختصار فوق العاده آن است. خواجه نصیر در بسیاری از کتابهای خود، از جمله قواعد العقائد و اوصاف الاشراف و حتی شرح الاشارات و اساس الاقتباس، بنا را بر اختصار گذاشته بوده، ولی این خصوصیت در تجرید به حدی است که شمس الدین محمود اصفهانی آن را از «اَلغاز» (چیستانها) به حساب آورده است.<ref>قوشچی، ص 3؛ حاجی خلیفه، همانجا</ref> | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۸: | ||
* در این کتاب، برخلاف دیگر کتابهای کلامی پیش از آن، مبحث معاد بعد از مبحث نبوت آمده است. پیش از خواجه بحث معاد ــ به سبب ارتباط بحث وعد و وعید و ثواب و عقاب با صفات حق تعالی و بویژه بحث عدل خداوند ــ قبل از نبوت و امامت طرح می گردید، اما در تجرید مباحث نبوت و امامت ارتباط نزدیکی با مباحث عدل الاهی پیدا نکرده و توجه خواجه در آنها برخلاف پیشینیانش، بیشتر معطوف به [[لطف]] الاهی است.<ref>نصیرالدین طوسی، 1407، ص 348، 362</ref> | * در این کتاب، برخلاف دیگر کتابهای کلامی پیش از آن، مبحث معاد بعد از مبحث نبوت آمده است. پیش از خواجه بحث معاد ــ به سبب ارتباط بحث وعد و وعید و ثواب و عقاب با صفات حق تعالی و بویژه بحث عدل خداوند ــ قبل از نبوت و امامت طرح می گردید، اما در تجرید مباحث نبوت و امامت ارتباط نزدیکی با مباحث عدل الاهی پیدا نکرده و توجه خواجه در آنها برخلاف پیشینیانش، بیشتر معطوف به [[لطف]] الاهی است.<ref>نصیرالدین طوسی، 1407، ص 348، 362</ref> | ||
== شروح کتاب == | == شروح کتاب == | ||
تجریدالاعتقاد از ارزشمندترین و محکمترین و در عین حال مختصرترین متون کلامی شیعی به شمار می آید و به سبب همین ویژگیها از زمان تألیف شهرت یافته و دانشمندان فرقه های مختلف اسلامی شروح و حواشی متعددی به فارسی و عربی بر آن نگاشته اند.<ref>کنتوری، ص 97</ref> قضاوتهای شارحان در باره این کتاب نشان می دهد که خواجه در اقدام خود کاملاً موفق بوده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به قوشچی ، ص 2</ref> | تجریدالاعتقاد از ارزشمندترین و محکمترین و در عین حال مختصرترین متون کلامی شیعی به شمار می آید و به سبب همین ویژگیها از زمان تألیف شهرت یافته و دانشمندان فرقه های مختلف اسلامی شروح و حواشی متعددی به فارسی و عربی بر آن نگاشته اند.<ref>کنتوری، ص 97</ref> قضاوتهای شارحان در باره این کتاب نشان می دهد که خواجه در اقدام خود کاملاً موفق بوده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به قوشچی ، ص 2</ref> | ||
| خط ۵۴: | خط ۶۳: | ||
* حاشیة محقق جرجانی (متوفی 816) بر شرح قدیم، به نام حاشیه تجرید<ref>حاجی خلیفه، ج 1، ستون 347</ref> | * حاشیة محقق جرجانی (متوفی 816) بر شرح قدیم، به نام حاشیه تجرید<ref>حاجی خلیفه، ج 1، ستون 347</ref> | ||
* حاشیة قدیم و حاشیة جدید و حاشیة أجدّ، هر سه از جلال الدین محمد دوانی<ref>متوفی 908؛ فاضل، ج 2، ص 571؛ نسخه های خطی، ج 5، ص 594</ref> و دو حاشیه از صدرالدین محمد دشتکی شیرازی(متوفی 948).<ref>حسینی، ج 3، ص 238ـ239</ref> مجموع سه حاشیه دوانی و دو حاشیه صدرالدین ــ که ایرادات و اعتراضات این دو تن نسبت به حواشی یکدیگر بر شرح جدید است ــ به طبقات الجلالیة و الصدریة معروف شده است. جالب توجه است که پس از مرگ صدرالدین ، فرزند او میرغیاث الدین منصور حسینی دشتکی (متوفی 949) به جای پدر، جواب آخرین اشکالات دوانی را در حاشیة دیگری بر شرح تجرید تدوین کرد.<ref> رجوع کنید به حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 350</ref> این حاشیه ها که بر شرح جدید نوشته شده اند، اهمیت بسیاری دارند و موردتوجه اندیشمندان مختلف شیعه و سنّی قرار گرفته و سبب مناقشات کلامی و حتی فلسفی فراوانی گردیده اند. همچنین نقدها و شروح فراوانی بر آنها نوشته شده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج 6، ص 64ـ71</ref> | * حاشیة قدیم و حاشیة جدید و حاشیة أجدّ، هر سه از جلال الدین محمد دوانی<ref>متوفی 908؛ فاضل، ج 2، ص 571؛ نسخه های خطی، ج 5، ص 594</ref> و دو حاشیه از صدرالدین محمد دشتکی شیرازی(متوفی 948).<ref>حسینی، ج 3، ص 238ـ239</ref> مجموع سه حاشیه دوانی و دو حاشیه صدرالدین ــ که ایرادات و اعتراضات این دو تن نسبت به حواشی یکدیگر بر شرح جدید است ــ به طبقات الجلالیة و الصدریة معروف شده است. جالب توجه است که پس از مرگ صدرالدین ، فرزند او میرغیاث الدین منصور حسینی دشتکی (متوفی 949) به جای پدر، جواب آخرین اشکالات دوانی را در حاشیة دیگری بر شرح تجرید تدوین کرد.<ref> رجوع کنید به حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 350</ref> این حاشیه ها که بر شرح جدید نوشته شده اند، اهمیت بسیاری دارند و موردتوجه اندیشمندان مختلف شیعه و سنّی قرار گرفته و سبب مناقشات کلامی و حتی فلسفی فراوانی گردیده اند. همچنین نقدها و شروح فراوانی بر آنها نوشته شده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج 6، ص 64ـ71</ref> | ||
== نسخه های موجود از تجرید الاعتقاد == | == نسخه های موجود از تجرید الاعتقاد == | ||
[[پرونده:کتابشناسی تجرید الاعتقاد.jpg|بندانگشتی|قاب|کتابشناسی تجرید الاعتقاد]] | [[پرونده:کتابشناسی تجرید الاعتقاد.jpg|بندانگشتی|قاب|کتابشناسی تجرید الاعتقاد]] | ||
تجریدالاعتقاد برای اولین بار همراه با شرح [[علامه حلّی]] در 1311 چاپ شد<ref>ون دایک، ص 197</ref> از این کتاب چاپهای مختلفی موجود است که از میان چاپهای منقح آن می توان به تصحیح محمدجواد حسینی جلالی که در 1407 در قم منتشر شد اشاره کرد. از میان چاپهای مختلف کشف المراد نیز می توان چاپ حسن [[حسن زاده آملی]] را که در همان سال در قم، به چاپ رسید ذکر نمود. این کتاب به قلم [[ابوالحسن شعرانی]] به فارسی ترجمه و شرح شده است. | تجریدالاعتقاد برای اولین بار همراه با شرح [[علامه حلّی]] در 1311 چاپ شد<ref>ون دایک، ص 197</ref> از این کتاب چاپهای مختلفی موجود است که از میان چاپهای منقح آن می توان به تصحیح محمدجواد حسینی جلالی که در 1407 در قم منتشر شد اشاره کرد. از میان چاپهای مختلف کشف المراد نیز می توان چاپ حسن [[حسن زاده آملی]] را که در همان سال در قم، به چاپ رسید ذکر نمود. این کتاب به قلم [[ابوالحسن شعرانی]] به فارسی ترجمه و شرح شده است. | ||
== کتابشناسی تجرید الاعتقاد == | == کتابشناسی تجرید الاعتقاد == | ||
[[سید محمود مرعشی]] و [[علی صدرایی خویی]]، با بررسی نسخه های خطی تجرید الاعتقاد و شروح و حواشی متعدد آن، کتابشناسی مفصلی را درباره این اثر فراهم آورده اند. این اثر را کتابخانه عمومی [[آیت الله مرعشی نجفی]] با عنوان ''کتابشناسی تجرید الاعتقاد'' در قم به سال 1382 منتشر کرده است. | [[سید محمود مرعشی]] و [[علی صدرایی خویی]]، با بررسی نسخه های خطی تجرید الاعتقاد و شروح و حواشی متعدد آن، کتابشناسی مفصلی را درباره این اثر فراهم آورده اند. این اثر را کتابخانه عمومی [[آیت الله مرعشی نجفی]] با عنوان ''کتابشناسی تجرید الاعتقاد'' در قم به سال 1382 منتشر کرده است. | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس|اندازه=ریز|2}} | {{پانویس|اندازه=ریز|2}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
{{col-begin}} | {{col-begin}} | ||
| خط ۸۹: | خط ۱۰۵: | ||
{{col-end}} | {{col-end}} | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
در این نوشتار از مقاله [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3292 دانشنامه جهان اسلام] استفاده شده است. | در این نوشتار از مقاله [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3292 دانشنامه جهان اسلام] استفاده شده است. | ||
[[ar:view/%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D9%8A%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF]] | |||
[[رده:کتابهای کلامی شیعه]] | |||