کاربر ناشناس
تواتر: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Smnazem بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Smnazem بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
اگر [[روایت|روایتی]] متواتر باشد، مورد قبول قرار می‌گیرد و استناد به آن صحیح خواهد بود و ضعف سند اعتبار آن را زیر سوال نمی‌برد. | اگر [[روایت|روایتی]] متواتر باشد، مورد قبول قرار می‌گیرد و استناد به آن صحیح خواهد بود و ضعف سند اعتبار آن را زیر سوال نمی‌برد. | ||
== واژه شناسی == | == واژه شناسی == | ||
===معنای لغوی=== | ===معنای لغوی=== | ||
این واژه از ریشه «و ـ ت ـ ر» (به معنای «فرد »)، به معنای در پی هم آمدن و پیاپی شدن است.<ref>فَراهیدی، ذیل «وتر »؛ بیهقی، ج۲، ص۸۶۲</ref> این واژه و واژه هم ارز آن (مواتره) در جایی به کار می‌رود که افراد یک چیز یکی پس از دیگری، با اندکی فاصله زمانی پدید می‌آیند.<ref>ابن فارِس؛ ابن منظور، ذیل «وتر» </ref> متواتر یکی از اصطلاحات علم [[علم عروض|عروض]] نیز هست.<ref>شمس قیس، ص۲۷۴</ref> | این واژه از ریشه «و ـ ت ـ ر» (به معنای «فرد »)، به معنای در پی هم آمدن و پیاپی شدن است.<ref>فَراهیدی، ذیل «وتر »؛ بیهقی، ج۲، ص۸۶۲</ref> این واژه و واژه هم ارز آن (مواتره) در جایی به کار می‌رود که افراد یک چیز یکی پس از دیگری، با اندکی فاصله زمانی پدید می‌آیند.<ref>ابن فارِس؛ ابن منظور، ذیل «وتر» </ref> متواتر یکی از اصطلاحات علم [[علم عروض|عروض]] نیز هست.<ref>شمس قیس، ص۲۷۴</ref> | ||
===معنای اصطلاحی=== | ===معنای اصطلاحی=== | ||
تواتر در اصطلاح بیانگر گزارش شدن زیاد یک خبر است به صورتی که از طریق آن اطمینان به آن خبر حاصل شود. خبرِی که از این ویژگی برخوردار است، متواتِر نامیده می‌شود، گویی این خبر پی درپی آمده است، یا متواتَر خوانده می‌شود به این معنا که پی درپی گزارش شده است.<ref>فضلی، ص۷۱</ref> | تواتر در اصطلاح بیانگر گزارش شدن زیاد یک خبر است به صورتی که از طریق آن اطمینان به آن خبر حاصل شود. خبرِی که از این ویژگی برخوردار است، متواتِر نامیده می‌شود، گویی این خبر پی درپی آمده است، یا متواتَر خوانده می‌شود به این معنا که پی درپی گزارش شده است.<ref>فضلی، ص۷۱</ref> | ||
محدّثان [[خبر]] متواتر را به دو صورت تعریف کرده‌اند: | محدّثان [[خبر]] متواتر را به دو صورت تعریف کرده‌اند: | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۳: | ||
===ایراد بر تعریف اصطلاحی=== | ===ایراد بر تعریف اصطلاحی=== | ||
در تعریف تواتر گفته شد که برای حصول اطمینان، باید خبرها به اندازه‌ای باشد که انسان اطمینان پیدا کند که آن افراد با یکدیگر هم دستی و تبانی نکرده‌اند. | در تعریف تواتر گفته شد که برای حصول اطمینان، باید خبرها به اندازه‌ای باشد که انسان اطمینان پیدا کند که آن افراد با یکدیگر هم دستی و تبانی نکرده‌اند. | ||
| خط ۲۸: | خط ۳۲: | ||
به نظر می‌رسد به کار بردن کلمه '''اتفاق''' به جای '''تواطؤ''' در تعریفی که بیان شده، این مشکل را به کلی بر طرف می‌کند، چنانکه [[علم الهدی]]<ref>قسمت ۲، ص۴۹۸</ref> از همین تعبیر استفاده کرده است. گفتنی است که نویسندگان کتاب‌های [[اصول فقه]] غالباً از خبر متواتر در معنای لغوی خبر و به صورت کلی بحث کرده‌اند، ولی [[علم حدیث|محدّثان]] در بحث خود، به حدیث متواتر توجه کرده‌اند. این تفاوت نگاه گاهی بر جزئیات بحث، از جمله شروط راویان خبر متواتر، تأثیر گذاشته است. | به نظر می‌رسد به کار بردن کلمه '''اتفاق''' به جای '''تواطؤ''' در تعریفی که بیان شده، این مشکل را به کلی بر طرف می‌کند، چنانکه [[علم الهدی]]<ref>قسمت ۲، ص۴۹۸</ref> از همین تعبیر استفاده کرده است. گفتنی است که نویسندگان کتاب‌های [[اصول فقه]] غالباً از خبر متواتر در معنای لغوی خبر و به صورت کلی بحث کرده‌اند، ولی [[علم حدیث|محدّثان]] در بحث خود، به حدیث متواتر توجه کرده‌اند. این تفاوت نگاه گاهی بر جزئیات بحث، از جمله شروط راویان خبر متواتر، تأثیر گذاشته است. | ||
==جایگاه بحث در علوم مختلف== | ==جایگاه بحث در علوم مختلف== | ||
===در علم منطق=== | ===در علم منطق=== | ||
بحث درباره خبر متواتر یا متواترات و اعتبار آن، در دانش منطق در بحث [[صناعات خمس]]، آمده است و متواترات یکی از اقسام یقینیات دانسته شده است. در این اصطلاح، خبر متواتر وابسته به این است که هم افراد نقل کننده آن زیاد باشند و هم موجب علم و اطمینان برای مخاطبش بشود.<ref>نصیرالدین طوسی، ص۳۴۵؛ مظفر، المنطق، ص۲۸۶؛ خوانساری، ج۲، ص۲۰۴</ref> در منابع [[اصول فقه]] نیز‌گاه به آن مبحث ارجاع شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به مظفر، اصول الفقه، ج۲، ص۶۲</ref> | بحث درباره خبر متواتر یا متواترات و اعتبار آن، در دانش منطق در بحث [[صناعات خمس]]، آمده است و متواترات یکی از اقسام یقینیات دانسته شده است. در این اصطلاح، خبر متواتر وابسته به این است که هم افراد نقل کننده آن زیاد باشند و هم موجب علم و اطمینان برای مخاطبش بشود.<ref>نصیرالدین طوسی، ص۳۴۵؛ مظفر، المنطق، ص۲۸۶؛ خوانساری، ج۲، ص۲۰۴</ref> در منابع [[اصول فقه]] نیز‌گاه به آن مبحث ارجاع شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به مظفر، اصول الفقه، ج۲، ص۶۲</ref> | ||
===در علم اصول فقه=== | ===در علم اصول فقه=== | ||
{{اصلی|خبر متواتر}} | {{اصلی|خبر متواتر}} | ||
این اصطلاح، به اعتبار آنکه وصفِ گونه‌ای از روایات است، در [[اصول فقه]]، ضمن بحث از انواع ادله شرعی، معمولاً در مبحث [[سنت|سنّت]] یا خبر به عنوان یکی از اقسام آن<ref>مثلاً رجوع کنید به [[علم الهدی]]، قسمت ۲، ص۴۷۷؛ [[میرزای قمی]]، ج۱، ص۴۰۹، ۴۲۰</ref> و در دوره اخیر در مبحث حجیت [[ظنون]]، با عنوان خبرِ متواتر<ref>مثلاً رجوع کنید به هاشمی، ج۴، ص۳۲۷؛ منتظری، ص۴۸۶</ref> بررسی شده است. در علم [[درایه|درایه الحدیث]] نیز، پیش از بیان تقسیمات گوناگون، حدیث را به متواتر و [[خبر واحد|آحاد]] تقسیم می‌کنند.<ref>صدر، ص۹۷ـ ۱۰۸؛ فضلی، ص۷۱ـ۸۶؛ سبحانی، ص۲۱ـ۳۴</ref> | این اصطلاح، به اعتبار آنکه وصفِ گونه‌ای از روایات است، در [[اصول فقه]]، ضمن بحث از انواع ادله شرعی، معمولاً در مبحث [[سنت|سنّت]] یا خبر به عنوان یکی از اقسام آن<ref>مثلاً رجوع کنید به [[علم الهدی]]، قسمت ۲، ص۴۷۷؛ [[میرزای قمی]]، ج۱، ص۴۰۹، ۴۲۰</ref> و در دوره اخیر در مبحث حجیت [[ظنون]]، با عنوان خبرِ متواتر<ref>مثلاً رجوع کنید به هاشمی، ج۴، ص۳۲۷؛ منتظری، ص۴۸۶</ref> بررسی شده است. در علم [[درایه|درایه الحدیث]] نیز، پیش از بیان تقسیمات گوناگون، حدیث را به متواتر و [[خبر واحد|آحاد]] تقسیم می‌کنند.<ref>صدر، ص۹۷ـ ۱۰۸؛ فضلی، ص۷۱ـ۸۶؛ سبحانی، ص۲۱ـ۳۴</ref> | ||
==علم آور بودن تواتر== | ==علم آور بودن تواتر== | ||
علم آفرینی متواترات، از نظر همه علمای [[اصول فقه]] و محدّثان، مسلّم است و به تعبیر [[شیخ طوسی]]، <ref>ج ۱، ص۲۴۳</ref> شک ورزیدن نسبت به حصول علم از طریق خبر متواتر مانند شک کردن [[سوفسطائیان]] درباره وجود جهان است؛ <ref>نیز رجوع کنید به غزالی، ج۱، ص۱۳۲؛ آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۲۶؛ ادامه مقاله</ref> ازین رو، کمتر به بحث درباره آن پرداخته و صرفاً از ضروری یا نظری بودن این یقین سخن گفته‌اند. | علم آفرینی متواترات، از نظر همه علمای [[اصول فقه]] و محدّثان، مسلّم است و به تعبیر [[شیخ طوسی]]، <ref>ج ۱، ص۲۴۳</ref> شک ورزیدن نسبت به حصول علم از طریق خبر متواتر مانند شک کردن [[سوفسطائیان]] درباره وجود جهان است؛ <ref>نیز رجوع کنید به غزالی، ج۱، ص۱۳۲؛ آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۲۶؛ ادامه مقاله</ref> ازین رو، کمتر به بحث درباره آن پرداخته و صرفاً از ضروری یا نظری بودن این یقین سخن گفته‌اند. | ||
در این میان، [[محمدباقر صدر]] (شهادت در فروردین ۱۳۵۹) به تحلیل دقیق یقین آوری متواترات پرداخته است. او این مسئله را، بر پایه [[حساب احتمالات]] و در نتیجه [[استقراء]]، توضیح داده است. وی بر اساس نظریه ابداعی خود ('''توالُدِ ذاتی''') علم آفرینی خبر متواتر را اثبات کرده است.<ref>هاشمی، ج۴، ص۳۲۹ـ۳۳۱؛ نیز رجوع کنید به سروش، ص۱۲ـ ۴۳</ref> | در این میان، [[محمدباقر صدر]] (شهادت در فروردین ۱۳۵۹) به تحلیل دقیق یقین آوری متواترات پرداخته است. او این مسئله را، بر پایه [[حساب احتمالات]] و در نتیجه [[استقراء]]، توضیح داده است. وی بر اساس نظریه ابداعی خود ('''توالُدِ ذاتی''') علم آفرینی خبر متواتر را اثبات کرده است.<ref>هاشمی، ج۴، ص۳۲۹ـ۳۳۱؛ نیز رجوع کنید به سروش، ص۱۲ـ ۴۳</ref> | ||
===بدیهی یا نظری بودن علم ناشی از متواترات=== | ===بدیهی یا نظری بودن علم ناشی از متواترات=== | ||
| خط ۴۷: | خط ۵۹: | ||
*برخی دیگر نسبت به ضروری یا کسبی بودن آن نظر نداده‌اند؛ | *برخی دیگر نسبت به ضروری یا کسبی بودن آن نظر نداده‌اند؛ | ||
*عده‌ای هم بین اخبار متواتر درباره شهرها و مکانها و آنچه در باب معجزات است، با توجه به تفاوت رویکرد مردم به آن، تفاوت قائل شده‌اند.<ref>علم الهدی، قسمت ۲، ص۴۸۱؛ آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۳۰ـ ۳۵؛ میرزای قمی، ج۲، ص۴۲۲ـ ۴۲۴</ref> | *عده‌ای هم بین اخبار متواتر درباره شهرها و مکانها و آنچه در باب معجزات است، با توجه به تفاوت رویکرد مردم به آن، تفاوت قائل شده‌اند.<ref>علم الهدی، قسمت ۲، ص۴۸۱؛ آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۳۰ـ ۳۵؛ میرزای قمی، ج۲، ص۴۲۲ـ ۴۲۴</ref> | ||
===امکان وقوع علم آفرینی و تواتر=== | ===امکان وقوع علم آفرینی و تواتر=== | ||
درباره امکان وقوع تواتر و علم آفرینی آن از جهت دیگری نیز بحث شده است. | درباره امکان وقوع تواتر و علم آفرینی آن از جهت دیگری نیز بحث شده است. | ||
برخی از افراد برخلاف نظر مشهور علمای منطق و اصول فقه، معتقدند که نه تواتر ایجاد می‌شود و نه علمی از آن به دست می‌آید. [[شریف مرتضی | برخی از افراد برخلاف نظر مشهور علمای منطق و اصول فقه، معتقدند که نه تواتر ایجاد می‌شود و نه علمی از آن به دست می‌آید. [[شریف مرتضی]]<ref>قسمت ۲، ص۴۸۱</ref> عده‌ای از هندوان به عنوان «سَمَنیه» را نام برده که منکر وقوع تواتر و علم آفرینی آن بودند. مؤلفان بعد از او، سخن وی در این باب را تکرار کرده‌اند.گاه نیز این نظر را به براهمه نسبت داده و‌گاه هر دو اسم را آورده‌اند.<ref>ابواسحاق شیرازی، ص۲۰۸؛ طوسی، ج۱، ص۲۳۹؛ غزالی، ج۱، ص۱۳۲؛ محقق حلّی، ص۱۳۸</ref> <ref> | ||
برای اشکالات وارد بر امکان وقوع تواتر و علم آفرینی آن و پاسخهای اصولیان به آنها رجوع کنید به آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۲۶ـ۳۰؛ میرزای قمی، ج۱، ص۴۲۱ـ ۴۲۲</ref> | برای اشکالات وارد بر امکان وقوع تواتر و علم آفرینی آن و پاسخهای اصولیان به آنها رجوع کنید به آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۲۶ـ۳۰؛ میرزای قمی، ج۱، ص۴۲۱ـ ۴۲۲</ref> | ||
== اقسام تواتر== | == اقسام تواتر== | ||
===تواتر لفظی و معنوی === | ===تواتر لفظی و معنوی === | ||
بیشتر مؤلفان، خبر متواتر را به دو گونه لفظی و معنوی تقسیم کرده‌اند. | بیشتر مؤلفان، خبر متواتر را به دو گونه لفظی و معنوی تقسیم کرده‌اند. | ||
| خط ۶۵: | خط ۸۱: | ||
مثال متواتر معنوی نیز گزارشهای فراوان از بخشندگی حاتم طائی و شجاعت [[حضرت علی(ع) |حضرت علی(ع)]] است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به ابواسحاق شیرازی، همانجا؛ شهید ثانی، ص۶۶؛ میرزای قمی، ج۱، ص۴۲۶ که درباره این دو مثال تأمل کرده است</ref> | مثال متواتر معنوی نیز گزارشهای فراوان از بخشندگی حاتم طائی و شجاعت [[حضرت علی(ع) |حضرت علی(ع)]] است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به ابواسحاق شیرازی، همانجا؛ شهید ثانی، ص۶۶؛ میرزای قمی، ج۱، ص۴۲۶ که درباره این دو مثال تأمل کرده است</ref> | ||
توجه به این مطلب نیز ضروری است که خبر متواترِ معنوی‌گاه از یک واقعه (مثلاً گزارشهای زیاد از جنگاوری [[امام علی علیه‌السلام]] در [[غزوه بدر]] یا [[غزوه احد|اُحد]]) و‌گاه از چند واقعه (مثلاً روایتهای زیاد درباره شجاعت امام علی در غزوه‌های متعدد) است. | توجه به این مطلب نیز ضروری است که خبر متواترِ معنوی‌گاه از یک واقعه (مثلاً گزارشهای زیاد از جنگاوری [[امام علی علیه‌السلام]] در [[غزوه بدر]] یا [[غزوه احد|اُحد]]) و‌گاه از چند واقعه (مثلاً روایتهای زیاد درباره شجاعت امام علی(ع) در غزوه‌های متعدد) است. | ||
در هر دو صورت دلالت مجموعه این اخبار بر معنای مشترک، به یکی از دو گونه [[دلالت تضمّنی|تضمّنی]] و [[دلالت التزامی|التزامی]] است.<ref>آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۴۳؛ ابن شهیدثانی، همانجا؛ میرزای قمی، ج۱، ص۴۲۶ـ۴۲۹؛ منتظری، ص۴۸۷؛ سبحانی، ص۳۱ـ۳۴</ref> | در هر دو صورت دلالت مجموعه این اخبار بر معنای مشترک، به یکی از دو گونه [[دلالت تضمّنی|تضمّنی]] و [[دلالت التزامی|التزامی]] است.<ref>آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۴۳؛ ابن شهیدثانی، همانجا؛ میرزای قمی، ج۱، ص۴۲۶ـ۴۲۹؛ منتظری، ص۴۸۷؛ سبحانی، ص۳۱ـ۳۴</ref> | ||
=== تواتر تفصیلی و اجمالی === | === تواتر تفصیلی و اجمالی === | ||
در یک دسته بندی دیگر، خبر متواتر به دو قسم تواتر تفصیلی و اجمالی تقسیم می‌شود. | در یک دسته بندی دیگر، خبر متواتر به دو قسم تواتر تفصیلی و اجمالی تقسیم می‌شود. | ||
متواتر تفصیلی، همان دو قسمی است که در تواتر لفظی و معنوی بیان شد. | متواتر تفصیلی، همان دو قسمی است که در تواتر لفظی و معنوی بیان شد. | ||
| خط ۸۲: | خط ۹۹: | ||
[[میرزای قمی]] به مناسبت بحث از '''متواتر معنوی'''، به ارائه فرضهای مختلف درباره تواتر لفظی و معنوی پرداخته است.<ref>همان</ref> به نظر می‌رسد برخی از این فرضها (مثلاً فرض سوم و پنجم) بر اصطلاح '''متواتر اجمالی''' قابل تطبیق است. | [[میرزای قمی]] به مناسبت بحث از '''متواتر معنوی'''، به ارائه فرضهای مختلف درباره تواتر لفظی و معنوی پرداخته است.<ref>همان</ref> به نظر می‌رسد برخی از این فرضها (مثلاً فرض سوم و پنجم) بر اصطلاح '''متواتر اجمالی''' قابل تطبیق است. | ||
حائری اصفهانی<ref>ص ۲۶۸</ref> نیز به مثالهای میرزای قمی اشاره و درباره متواتر نامیدن برخی از آنها مناقشه کرده است. در واقع، کاربرد واژه تواتر برای آن قسم از اخبار که [[آخوند خراسانی]] مطرح کرده، کاربردی مجازی است؛ گرچه توجه به آن در مباحث فقهی بسیار سودمند است.<ref>در باره تقسیم متواتر به تفصیلی و اجمالی رجوع کنید به منتظری، همانجا</ref> | [[محمد حسین حائری اصفهانی]]<ref>ص ۲۶۸</ref> نیز به مثالهای میرزای قمی اشاره و درباره متواتر نامیدن برخی از آنها مناقشه کرده است. در واقع، کاربرد واژه تواتر برای آن قسم از اخبار که [[آخوند خراسانی]] مطرح کرده، کاربردی مجازی است؛ گرچه توجه به آن در مباحث فقهی بسیار سودمند است.<ref>در باره تقسیم متواتر به تفصیلی و اجمالی رجوع کنید به منتظری، همانجا</ref> | ||
== شرایط تواتر == | == شرایط تواتر == | ||
در مورد شرایط تواتر، دو دسته شرط بیان شده است. | در مورد شرایط تواتر، دو دسته شرط بیان شده است. | ||
| خط ۹۲: | خط ۱۱۱: | ||
=== شروط ایجاد تواتر === | === شروط ایجاد تواتر === | ||
* نخستین شرط آن است که موضوع گزارش شده امری حسی یا مفهومی مانند شجاعت باشد، که اگر چه مستقیماً به حس در نمی‌آید، آثار محسوس و مشهود دارد.<ref>علم الهدی، قسمت ۲، ص۵۰۳؛ ابواسحاق شیرازی، ص۲۰۹؛ محقق حلّی، ص۱۳۹</ref> موضوع گزارش شده نباید امری عقلانی یا نظری باشد، زیرا در اینگونه امور احتمال خطا و اشتباه بسیار است و همین از مهمترین وجوه تفاوت اجماع و تواتر است.<ref>هاشمی، ج۴، ص۳۰۹؛ منتظری، ص۵۴۰</ref> | * نخستین شرط آن است که موضوع گزارش شده امری حسی یا مفهومی مانند شجاعت باشد، که اگر چه مستقیماً به حس در نمی‌آید، آثار محسوس و مشهود دارد.<ref>علم الهدی، قسمت ۲، ص۵۰۳؛ ابواسحاق شیرازی، ص۲۰۹؛ محقق حلّی، ص۱۳۹</ref> موضوع گزارش شده نباید امری عقلانی یا نظری باشد، زیرا در اینگونه امور احتمال خطا و اشتباه بسیار است و همین از مهمترین وجوه تفاوت اجماع و تواتر است.<ref>هاشمی، ج۴، ص۳۰۹؛ منتظری، ص۵۴۰</ref> | ||
| خط ۱۰۸: | خط ۱۲۸: | ||
البته عموم محققان این شروط را بی‌وجه دانسته‌اند.<ref>آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۳۹ـ۴۲؛ محقق حلّی، ص۱۳۹ـ۱۴۰؛ میرزای قمی، ج۱، ص۴۲۶؛ حائری اصفهانی، ص۲۶۸</ref> هرچند در عین حال، وجود این شروط که به نوعی بر ارتباط نداشتن گزارشگران با یکدیگر دلالت می‌کند، احتمال وجود انگیزه درونی مشترک برای دروغگویی را در مورد آنان ضعیف می‌سازد و در نتیجه موجب تسریع در حصول تواتر می‌شود.<ref>هاشمی، ج۴، ص۳۳۳</ref> | البته عموم محققان این شروط را بی‌وجه دانسته‌اند.<ref>آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۳۹ـ۴۲؛ محقق حلّی، ص۱۳۹ـ۱۴۰؛ میرزای قمی، ج۱، ص۴۲۶؛ حائری اصفهانی، ص۲۶۸</ref> هرچند در عین حال، وجود این شروط که به نوعی بر ارتباط نداشتن گزارشگران با یکدیگر دلالت می‌کند، احتمال وجود انگیزه درونی مشترک برای دروغگویی را در مورد آنان ضعیف می‌سازد و در نتیجه موجب تسریع در حصول تواتر می‌شود.<ref>هاشمی، ج۴، ص۳۳۳</ref> | ||
*اسلام و ایمان و عدالت از دیگر شروطی است که به رغم مطرح شدن در برخی از منابع اصول فقه و علم الحدیث، عموم عالمان متصف بودن گزارشگران احادیث را به آنها لازم نشمرده‌اند، <ref>طوسی، ج۱، ص۲۶۴؛ آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۴۰؛ میرزای قمی، همانجا</ref> | *[[اسلام]] و [[ایمان]] و عدالت از دیگر شروطی است که به رغم مطرح شدن در برخی از منابع اصول فقه و علم الحدیث، عموم عالمان متصف بودن گزارشگران احادیث را به آنها لازم نشمرده‌اند، <ref>طوسی، ج۱، ص۲۶۴؛ آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۴۰؛ میرزای قمی، همانجا</ref> | ||
هر چند گاهی مسلمان بودن از شروط راوی حدیث متواتر دانسته شده است.<ref>قاسمی، ص۱۵۲</ref> برخی مؤلفان شرط اسلام را از موارد اختلاف نظر بین اصولیان و محدّثان دانسته‌اند.<ref>مامِقانی، ج۱، ص۱۰۹، پانویس ۲</ref> | هر چند گاهی مسلمان بودن از شروط راوی حدیث متواتر دانسته شده است.<ref>قاسمی، ص۱۵۲</ref> برخی مؤلفان شرط اسلام را از موارد اختلاف نظر بین اصولیان و محدّثان دانسته‌اند.<ref>مامِقانی، ج۱، ص۱۰۹، پانویس ۲</ref> | ||
| خط ۱۱۷: | خط ۱۳۷: | ||
=== شروط علم آور بودن تواتر === | === شروط علم آور بودن تواتر === | ||
* شرط اول آن است که شنونده از پیش به خبر یاد شده علم نداشته باشد، چون در این صورت علمی حاصل نمی‌شود.<ref>آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۳۷؛ شهید ثانی، ص۶۴؛ ابن شهیدثانی، همانجا؛ میرزای قمی، ج۱، ص۴۲۵</ref> | * شرط اول آن است که شنونده از پیش به خبر یاد شده علم نداشته باشد، چون در این صورت علمی حاصل نمی‌شود.<ref>آمدی، ج۱، جزء ۲، ص۳۷؛ شهید ثانی، ص۶۴؛ ابن شهیدثانی، همانجا؛ میرزای قمی، ج۱، ص۴۲۵</ref> | ||
| خط ۱۲۲: | خط ۱۴۳: | ||
* ابتلا به وسواس ذهنی از یکسو و خلاف عادت و اعتقاد و عاطفه بودنِ خبر برای شنونده از سوی دیگر، امور دیگری‌اند که مانع پذیرفتن خبر متواتر و دست کم موجب کُند شدن روند حصول یقین می‌شوند.<ref>هاشمی، ج۴، ص۳۳۳ـ۳۳۴</ref> | * ابتلا به وسواس ذهنی از یکسو و خلاف عادت و اعتقاد و عاطفه بودنِ خبر برای شنونده از سوی دیگر، امور دیگری‌اند که مانع پذیرفتن خبر متواتر و دست کم موجب کُند شدن روند حصول یقین می‌شوند.<ref>هاشمی، ج۴، ص۳۳۳ـ۳۳۴</ref> | ||
== تعداد احادیث متواتر == | == تعداد احادیث متواتر == | ||
شمار احادیث متواتر لفظی را بسیار اندک و حتی‌گاه منحصر به یک نمونه، اما تعداد متواترات معنوی و شمار متواترات اجمالی (در فقه) را بسیار دانسته‌اند.<ref>ابن صلاح، ص۲۶۸ـ۲۶۹؛ ابن جماعه، ص۳۱؛ صدر، ص۹۹ـ۱۰۱؛ عتر، ص۴۰۶ـ۴۰۷</ref> برخی علما تعداد متواترات را بسیار دانسته‌اند<ref> | |||
شمار احادیث متواتر لفظی را بسیار اندک و حتی‌گاه منحصر به یک نمونه، اما تعداد متواترات معنوی و شمار متواترات اجمالی (در فقه) را بسیار دانسته‌اند.<ref>ابن صلاح، ص۲۶۸ـ۲۶۹؛ ابن جماعه، ص۳۱؛ صدر، ص۹۹ـ۱۰۱؛ عتر، ص۴۰۶ـ۴۰۷</ref> برخی علما تعداد متواترات را بسیار دانسته‌اند<ref>[[سیوطی]]، ج۲، ص۱۷۸ـ۱۷۹؛ صدر، ص۹۸؛ صالح، ص۱۴۹</ref> ولی گویا مرادشان از تواتر، انتساب کتب حاوی احادیث به صاحبان آنها بوده است، در این صورت تواتر در طبقات قبل از صاحب کتاب، وجود ندارد.<ref>صدر، ص۱۰۱؛ صالح، ص۱۴۹ـ۱۵۰</ref> به نظر می‌رسد اکثر روایات موجود در کتابهایی که موضوع آنها جمع متواترات است<ref>برای نمونه رجوع کنید به عتر، ص۴۰۷ـ ۴۰۸</ref> در تمام طبقات متواتر نیست<ref>صدر، ص۹۸</ref> و مؤلفان آنها نیز به این نکته عنایت داشته‌اند. سیوطی، که خود یکی از اولین گردآورندگان این احادیث است، دقیقاً بر همین مبنا عمل کرده است.<ref>ج ۲، ص۱۷۹</ref> | |||
== ثمره متواتر بودن حدیث == | == ثمره متواتر بودن حدیث == | ||
پیامد رجالی و فقه الحدیثی پذیرش اخبار متواتر در این است که در حدیث متواتر، بر خلاف دیگر روایات، ویژگیهای راوی، از جمله ضعف او، مانع از پذیرش آن نمی‌شود و بنابراین ضعف سند برخی از روایات متواتر اعتبار آنها را مخدوش نمی‌کند.<ref>سیوطی، ج۲، ص۱۷۶؛ قاسمی، ص۱۵۱؛ صدر، ص۱۰۱؛ صالح، ص۱۵۰ـ۱۵۱</ref> | پیامد رجالی و فقه الحدیثی پذیرش اخبار متواتر در این است که در حدیث متواتر، بر خلاف دیگر روایات، ویژگیهای راوی، از جمله ضعف او، مانع از پذیرش آن نمی‌شود و بنابراین ضعف سند برخی از روایات متواتر اعتبار آنها را مخدوش نمی‌کند.<ref>سیوطی، ج۲، ص۱۷۶؛ قاسمی، ص۱۵۱؛ صدر، ص۱۰۱؛ صالح، ص۱۵۰ـ۱۵۱</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس|اندازه=ریز|4}} | {{پانویس|اندازه=ریز|4}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
* محمدکاظم بن حسین آخوند خراسانی، حاشیه کتاب فرائدالاصول، قم: مکتبه بصیرتی، ] بی‌تا | * محمدکاظم بن حسین آخوند خراسانی، حاشیه کتاب فرائدالاصول، قم: مکتبه بصیرتی، ] بی‌تا | ||
* همو، کفایه الاصول، قم ۱۴۱۷ | * همو، کفایه الاصول، قم ۱۴۱۷ | ||
| خط ۱۶۰: | خط ۱۸۸: | ||
* جعفربن حسن محقق حلّی، معارج الاصول، چاپ محمدحسین رضوی، قم ۱۴۰۳ | * جعفربن حسن محقق حلّی، معارج الاصول، چاپ محمدحسین رضوی، قم ۱۴۰۳ | ||
* محمدجعفر مروج، منتهی الدرایه فی توضیح الکفایه، نجف ۱۳۸۸، چاپ افست قم ۱۴۰۳ـ۱۴۱۱؛ محمدرضا مظفر، اصول الفقه، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ] بی‌تا | * محمدجعفر مروج، منتهی الدرایه فی توضیح الکفایه، نجف ۱۳۸۸، چاپ افست قم ۱۴۰۳ـ۱۴۱۱؛ محمدرضا مظفر، اصول الفقه، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ] بی‌تا | ||
* | * محمدجعفر مروج، المنطق، بیروت ۱۴۰۰/۱۹۸۰ | ||
* حسینعلی منتظری، نهایه الاصول، تقریرات درس آیه اللّه بروجردی، قم ۱۴۱۵ | * حسینعلی منتظری، نهایه الاصول، تقریرات درس آیه اللّه بروجردی، قم ۱۴۱۵ | ||
* ابوالقاسم بن محمدحسن میرزای قمی، قوانین الاصول، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۸ـ۱۳۰۹، چاپ افست ۱۳۷۸ | * ابوالقاسم بن محمدحسن میرزای قمی، قوانین الاصول، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۸ـ۱۳۰۹، چاپ افست ۱۳۷۸ | ||
| خط ۱۶۶: | خط ۱۹۴: | ||
* محمود هاشمی، بحوث فی علم الاصول، تقریرات درس آیه اللّه صدر، قم ۱۴۱۷/۱۹۹۶ | * محمود هاشمی، بحوث فی علم الاصول، تقریرات درس آیه اللّه صدر، قم ۱۴۱۷/۱۹۹۶ | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||