امامت امامان شیعه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''امامت ائمّه اثنی عشر''' به معنای مقام سرپرستی و ولایت خاص الهی ِ دوازده جانشین [[محمد|پیامبر خاتم(ص)]] است. بنابر آموزه‌های [[امامیه|شیعه امامیه]]، دوازده نفر [[معصوم]]، از [[اهل بیت(ع)]] پیامبر(ص)، بر دیگران امامت و ولایت دارند و خداوند آنان را به این مقام نصب کرده است. بدین مناسبت، شیعه امامیه، را [[شیعه اثنی عشری]] نیز می‌خوانند.

نام امامان دوازده‌گانه شیعه به ترتیب‌ عبارت است از: [[امیرالمؤمنین(ع)|علی]](ع)، [[حسن(ع)|حسن]](ع)، [[حسین(ع)|حسین]](ع)، [[زین العابدین|علی]](ع)، [[امام پنجم|محمد]](ع)، [[امام ششم|جعفر]](ع)، [[امام هفتم|موسی]](ع)، [[امام هشتم شیعیان|علی]](ع)، [[امام نهم|محمد]](ع)، [[امام دهم|علی]](ع)، [[امام یازدهم|حسن]](ع) و [[امام دوازدهم(ع)|محمد]](عج).

از جمله دلایلی که امامت دوازده امام(ع) را اثبات می‌کنند،‌ احادیثی هستند که در آنها تعداد جانشینان پیامبر(ص) منحصر در دوازده نفر که همگی از [[قریش]] هستند، ذکر شده است. این احادیث علاوه بر [[:رده:کتاب‌های حدیثی شیعه|منابع حدیثی شیعه]]، در منابع حدیثی [[اهل سنت]] نظیر [[صحیح مسلم]]، [[صحیح ابن‌ حبان]]، [[جامع ترمذی]]، [[سنن ابن‌ داوود]]، [[سنن ابن‌ ماجه]]، [[مسند احمد بن‌ حنبل]]، [[مسند ابن‌ جعد]]، [[مسند ابو یعلی]]، ''[[کنزالعمال]]'' و... نقل شده است.

پیامبر(ص) در برخی از این احادیث، از این دوازده نفر با عنوان «اثناعشر خلیفة» یاد کرده است، مثل حدیث: «یکون من بعدی اثنا عشر خلیفة کلّهم من قریش؛ پس از من دوازده خلیفه خواهد بود که همگی از قریش‌اند»،<ref>''مسند'' احمد، ج۵، ص۹۲؛ ''مسند'' ابن‌جعد، ص۳۹۰؛ ''صحیح'' ابن‌حبان، ج۵، ص۴۴.</ref> «لا یزال هذا الدین عزیزاً منیعاً إلی اثنی عشر خلیفة کلّهم من قریش؛ این دین قدرتمند و شکست ناپذیر خواهد بود تا دوازده خلیفه بر آن حکومت کنند که همه از قریش‌اند»،<ref>''صحیح'' مسلم، ج۶، ص ۴؛ ''مسند'' ابوداود، ص۱۰۵؛ ابن‌ابی‌عاصم، ''الآحاد والمثانی''، ج۳، ص۱۲۶.</ref> «لا یزال الدین قائماً حتی یکون اثنا عشر خلیفة من قریش؛ دین اسلام بر پا خواهد بود تا اینکه دوازده خلیفه حکومت کنند که همه از قریش‌اند»<ref>''مسند'' احمد، ج۵، ص۸۶؛ ''مسند'' ابویعلی، ج۱۳، ص۴۵۶.</ref> و احادیث مشابه دیگر.  

پیامبر(ص) در برخی موارد، از امامان بعد از خود با عنوان «اثنا عشر امیراً» نام برده است، مثل حدیث: «یکون من بعدی اثنا عشر أمیراً... کلّهم من قریش».<ref>''صحیح'' بخاری، ج۸، ص۱۲۷؛ ''مسند'' احمد، ج۵، ص۹۴؛ ''سنن'' ترمذی، ج۳، ص۳۴۰.</ref>

در چند حدیث دیگر تعداد جانشینان پیامبر(ص) همان تعداد نقبای (رؤسای) بنی‌اسرائیل برای [[حضرت موسی(ع)]]، دانسته شده است، مثل: «انّ عدة الخلفاء بعدی عدة نقباء موسی»<ref>سیوطی، ''الجامع الصغیر''، ج۱، ص۳۵۰؛ متقی هندی، ''کنزالعمال''، ج۶، ص۸۹</ref> و «الخلفاء بعدی اثنا عشر کعدد نقباء بنی اسرائیل».<ref>قندوزی، ''ینابیع الموده''، ج۲، ص۳۱۵؛ صدوق، امالی، ص۳۸۷؛ سیدهاشم بحرانی، ''غایة المرام''، ج۲، ص۲۷۱.</ref> نقبای بنی‌اسرائیل نیز دوازده نفر بوده‌اند.

بعضی از محققان اهل سنت نیز اذعان کرده‌اند که مراد از این دوازده نفر در احادیث نبوی، دوازده نفر از [[اهل بیت]] است؛ زیرا این احادیث بر کسان دیگر قابل تطبیق نیست، نه بر [[خلافت|خلفای]] بعد از [[پیامبر(ص)]] چون تعداد آنان کمتر از دوازده نفر است، و نه بر حاکمان [[بنی امیه]] چون تعداد آنان بیشتر از دوازده نفر است. علاوه بر اینکه حاکمان بنی‌امیه شدیداً ظالم بودند و [[بنی‌ هاشم|هاشمی]] هم نبودند.

این دوازده نفر همچنین بر خلفای [[بنی عباس]] قابل تطبیق نیست؛ زیرا تعداد آنان نیز بیشتر از دوازده نفر بوده است.

بنابراین ناگزیر این احادیث نبوی باید بر ائمه دوازده‌گانه که اهل‌بیت پیامبر(ص) هستند تطبیق شود؛ زیرا آنان از نظر علم و جلالت و [[ورع|وَرَع]] و [[تقوا]] و نَسَب، برتر از همگان بوده‌اند. [[حدیث ثقلین]] و احادیث مشابه آن نیز مؤید و شاهد این مدعاست که مراد پیامبر(ص) از امامان دوازده‌گانه، دوازده نفر از اهل‌بیت آن حضرت بوده است.<ref>قندوزی، ''ینابیع الموده''، ج۳، ص۲۹۲ ۲۹۳.</ref>

==دلیل دوم: روایاتِ مشتمل بر اسامی ائمه(ع) ==

نوع دوم احادیثی است که پیامبر(ص) ضمن تأکید بر دوازده نفر بودن جانشینان خود، به معرفی این دوازده نفر پرداخته و آنان را از اهل‌بیت خود دانسته است.این نوع روایات خود بر چند دسته‌اند:

۱. در یک دسته از این احادیث، [[علی|امیرمؤمنان علی]](ع)، اولین نفر از ائمه و [[امام مهدی]](ع) آخرین آنان ذکر شده است؛ چنان‌که از پیامبر(ص) نقل شده است:

:::امامان بعد از من دوازده نفرند. اولین آنان علی بن‌ابیطالب و آخرین آنان [[امام مهدی|قائم]] است. اطاعت از آنان، اطاعت از من و نافرمانی از آنان، نافرمانی از من است. هر کس آنان را انکار کند، مرا انکار کرده است.<ref>صدوق، ''الاعتقادات فی دین الإمامیه''، ص۱۰۴؛ همو، ''عیون اخبار الرضا'' (علیه‌السلام)، ج۲، ص۶۲.</ref>

آن حضرت در جای دیگر می‌فرماید:

:::امامان بعد از من دوازده نفرند. اولین آنان علی بن‌ابیطالب و آخرین آنان حضرت قائم است. آنان جانشینان من و اوصیا و اولیای من و حجت‌های الهی بر امت من بعد از من هستند. اقرارکنندگان به امامت آنان، مؤمن و انکارکنندگان آنان کافرند.<ref>صدوق، ''من لا یحضره الفقیه''، ج۴، ص۱۸۰.</ref>

۲. در دسته دیگر از احادیث، پیامبر(ص) نه نفر از دوازده امام بعد از خود را از نسل امام حسین (علیه‌السلام) ذکر کرده است که آخرین آنان حضرت قائم است.

[[ابوذر]] از پیامبر(ص) نقل می‌کند که فرمود:

:{{حدیث|«الأئمة من بعدی اثنا عشر، تسعة من صلب الحسین تاسعهم قائمهم، ثم قال: ألا انّ مثلهم فیکم مثل سفینة نوح من رکبها نجی ومن تخلف عنها هلک»<ref>سیدهاشم بحرانی، ''غایة المرام''، ج۳، ص۲۲.</ref>|ترجمه= امامان بعد از من دوازده نفرند. نه نفر آنان از نسل حسین‌اند که نهمین آنان قائم آنان است. آگاه باشید که امامان دوازده‌گانه در میان شما همانند کشتی نوح هستند؛ هر کس بر آن سوار شود نجات می‌یابد و هر کس از آن دوری گزیند، هلاک می‌شود.}}

۳. در دسته دیگر احادیث، پیامبر(ص) فقط اسامی مشترک میان امامان(ع) را بیان کرده است، مثل حدیث:

:{{حدیث|«الأئمة بعدی اثنا عشر أوّلهم علی ورابعهم علی وثامنهم علی وعاشرهم علی وآخرهم مهدی(عج)»:<ref>سبزواری، ''معارج الیقین''، ص۶۲.</ref>|ترجمه= امامان بعد از من دوازده نفرند اولین آنان علی و چهارمین آنان علی و هشتمین آنان علی و دهمین آنان علی و آخرین آنان [[مهدی]] است.}}

یا حدیث: {{حدیث|«انّ الأئمة من بعدی اثنی عشر من اهل بیتی علی أوّلهم وأوسطهم محمد وآخرهم محمد ومهدی هذا الأُمّة الذی سیصلی خلفه عیسی بن مریم»:<ref>سیدهاشم بحرانی، ''غایة المرام''، ج۲، ص۲۳۸.</ref>|ترجمه= امامان بعد از من دوازده نفر از اهل‌بیت من‌اند که اولین آنان علی و وسط آنان محمد و آخر آنان محمد و [[مهدی]] این امت است کسی که عیسی‌بن‌مریم در نماز بر او اقتدا می‌کند.}}

۴. در دسته دیگر هم پیامبر(ص)، امامان دوازده‌گانه را با ذکر اسامی و القاب به طور کامل معرفی کرده است.<ref>صدوق، ''کمال الدین و تمام النعمه''، ص۲۵۸؛ طبرسی، ''الاحتجاج''، ج۱، ص۸۷؛ خزاز قمی، ''کفایة الاثر''، ص۱۴۵.</ref>

در حدیث معروف به [[حدیث لوح]] نیز اسامی امامان دوازده‌گانه با توصیفات خاص هر کدام ذکر شده است.<ref>کلینی، ''کافی''، ج۱، ص۸؛ ابن‌بابویه قمی، ''الإمامة والتبصره''، ص۱۰۴؛ مفید، ''الاختصاص''، ص۲۱۰.</ref>

==دلیل سوم: عصمت ائمه(ع) ==

{{اصلی|عصمت ائمه(ع)}}

دلیل سوم [[امامت]] [[ائمه]](ع) [[عصمت]] ایشان است. در احادیثی از امامان اهل‌بیت(ع) با ویژگی عصمت یاد شده است.<ref>صدوق، ''کمال الدین''، ص۲۸۰؛ همو، ''عیون اخبارالرضا''، ج۲، ص۶۶؛ سیدهاشم بحرانی، ''غایة المرام''، ج۱، ص۱۹۵؛ خزاز قمی، ''کفایة الأثر''، ص۱۳۵؛ محمدباقر مجلسی، ''بحارالانوار''، ج۳۶، ص۳۳۱.</ref> این روایات در حقیقت به برهان عقلی بر امامت ائمه اهل‌بیت (علیهم السلام) دلالت دارند؛ زیرا از نظر عقلی، امام باید معصوم باشد و چون در میان امت کسی جز امامان اهل‌بیت (علیهم السلام)از ویژگی عصمت برخوردار نبوده است، امامت آنان قطعی خواهد بود.

دلیل دیگر اثبات امامت امامان دوازده‌گانه(ع)، افضلیت آنان در کمالات نفسانی است، با این بیان که امامان شیعه به دلیل برخورداری از کمالات و ویژگی‌های منحصر به فردی نظیر [[علم امام|علم]]، [[عصمت]] و... بر دیگران برتری دارند و مستحق تصدی مقام امامت و ریاست عامه‌اند. بدیهی است با وجود آنان، مقدم‌داشتن دیگران برای تصدی مقام امامت، عقلاً قبیح و ناروا است.<ref>حلی، ''کشف المراد''، ص۵۳۹.</ref>

علاوه بر اینکه روایات بسیاری بر این برتری و افضیلت اشاره دارد، فلسفه امامت نیز اقتضا می‌کند امام به دلیل رسالت سنگینی که در مورد هدایت و رهبری دینی و دنیوی مردم برعهده دارد، از همه افضل و شایسته‌تر باشد تا مردم او را در همه کمالات الگو بدانند و از او تبعیت کنند. لازمه چنین امری، پاکی و آراستگی شخص امام به عالی‌ترین آداب و صفات انسانی است. از این نظر هر کدام از امامان دوازده‌گانه شیعه، کامل‌ترین شخص زمان خود بوده‌اند، به گونه‌ای که عظمت شخصیت آنان مورد اعتراف همگان بوده و حتی کسانی که با آنان به مناظره و محاجه می‌پرداختند نیز در مقابل عظمت علمی و معنوی آنان، اظهار حقارت و خضوع می‌کردند.

دلیل دیگر بر اثبات امامت ائمه دوازده‌گانه شیعه، [[معجزه|معجزه‌هایی]] است که از آنان در موارد متعددی صادر شده است. صدور این معجزات به صورت‌های زیر بوده است:

* گاهی به صورت خبردادن از آینده بوده است که دقیقاً مطابق آنچه خبر داده‌اند، به وقوع پیوسته است.

* گاهی به صورت خبردادن از حقایق غیبی و ملکوتی بوده است که کسی از راه عادی به آن راه ندارد.

* گاهی به صورت اظهار علم در حال کودکی بوده است، به گونه‌ای که همگان در برابر آنان، اظهار عجز و حقارت می‌کردند.

* گاهی نیز به صورت تصرفات ولایی و ملکوتی در عالم تکوین بوده است، مثل:

#به سخن در آمدن [[حجرالاسود]] به دستور [[امام سجاد]] (علیه‌السلام) و شهادت‌دادن آن بر حقانیت ادعای امامت حضرت.<ref>حلبی، ''تقریب المعارف فی الکلام''، ص۱۱۹ ۱۲۳.</ref>

#به بارنشستن و میوه‌دادن چوب خشک خرما به دستور [[امام مجتبی]] (علیه‌السلام).<ref>همان.</ref>

#اعطای بینایی کامل به [[ابوبصیر]] توسط [[امام باقر]] (علیه‌السلام) و بازگرداندن او به حال اول به تقاضای خود وی.<ref>طبرسی، ''اعلام الوری''، ج۱، ص۵۰۳.</ref>

و صدها معجزه دیگری که از امامان معصوم(ع) حکایت شده و در کتاب‌های حدیثی و تاریخی معتبر مانند ''[[اصول کافی]]''، ''[[مناقب آل ابی طالب|مناقب]]'' [[ابن شهر آشوب]]، ''[[اثبات الوصیة]]'' [[مسعودی]]، ''[[دلائل الامامة]]'' [[طبری]] و... ثبت شده است.

{{پانویس۲}}

* ابن‌بابویه قمی، ابوالحسن بن علی‌بن‌الحسین (متوفای ۳۲۹)، الامامة والتبصرة من الحیره، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۳ش.

* ابن‌حبان (متوفای۷۳۹ق)، صحیح، مؤسة الرساله، ۱۴۱۴ق/ ۱۹۹۳م.

* ابن‌صباغ، علی‌بن‌محمد بن‌احمد (۸۵۵)، الفصول المهمة فی معرفة أحوال الأئمة (علیهم السلام)، مطبعة العدل، نجف.

* ابن‌عساکر، علی‌بن‌الحسن (۵۷۱ق)، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق: علی شبیری، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۵ق.

* ابوالجعد جوهری بغدادی، علی‌بن‌الجعد، مسند، بیروت، مؤسسة نادر.

* احمدبن‌حنبل، مسند، دارصادر، بیروت، [بی‌تا].

* بحرانی، سیدهاشم، غایة المرام وحجة الخصام فی تعیین الامام عن طریق الخاص والعام، تحقیق: سیدعلی عاشور، [بی‌تا].

* بخاری، محمدبن‌اسماعیل، صحیح، تحقیق: دکتر مصطفی ریب البغاء، دارالاحیاء التراث العرب، بیروت.

* ترمذی، محمدبن‌عیسی بن‌سوره، الجامع الصحیح، تحقیق: محمدفؤاد، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت.

* حلبی، ابوالصلاح تقی‌الدین بن عبیداللّه (۳۷۴ق)، تقریب المعارف فی الکلام، تحقیق و تصحیح: رضا استادی، ۱۳۶۳ش/ ۱۴۰۴ق.

* حلی، حسن‌بن‌یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق: آیت‌اللّه حسن‌زاده آملی، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، قم، ۱۴۲۵ق.

* خزاز قمی رازی، ابوالقاسم علی‌بن‌محمد، کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر، تحقیق: سیدعبداللطیف حسینی کوه‌کمری، انتشارات بیدار، قم، ۱۴۰۱ق.

* ذهبی، تاریخ الاسلام، تحقیق: عمر عبدالسلام ترمری، دارالکتاب العربی، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م.

* ذهبی، شمس‌الدین محمدبن‌احمد بن‌عثمان (۷۴۸ق)، تذکرة الحفاظ، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت.

* ذهبی، شمس‌الدین محمدبن‌احمد بن‌عثمان، سیر اعلام النبلاء، مؤسسة الرسالة، بیروت،۱۴۱۳ق/ ۱۹۹۳م.

* سبزواری، محمدبن‌محمد (قرن ۷)، معارج الیقین فی اصول الدین، تحقیق: علا آل جعفر، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)لاحیاء التراث، قم، ۱۴۱۰ق/ ۱۹۹۳م.

* سیوطی، جلال‌الدین (۹۱۱ق)، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۱ق/ ۱۹۸۱م.

* شافعی، کمال‌الدین محمدبن‌طلحه (۶۵۲ق)، مطالب السئول فی مناقب آل الرسول (صلی الله علیه وآله و سلم)، تحقیق: ماجد احمد العطیه.

* شافعی شبراوی، عبداللّه بن‌محمد (متوفای ۱۱۷۲ق)،الاتحاف، مصر.

* صدوق، محمدبن‌علی بن‌بابویه قمی (۳۸۱ق)، الامالی، تحقیق و نشر: مؤسسة البعثة، قم، ۱۴۱۷ق.

* صدوق، محمدبن‌علی بن‌بابویه قمی، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، قم، ۱۴۱۶ق.

* صدوق، محمدبن‌علی بن‌بابویه قمی، من لا یحضره الفقیه، تصحیح و تعلیق: علی‌اکبر غفاری، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۰۴ق/ ۱۳۶۳ش.

* صدوق، محمدبن‌علی بن‌بابویه قمی، عیون اخبار الرضا(علیه‌السلام)، تحقیق: شیخ حسین الاعلمی، مؤسسة الاعلمی، بیروت، ۱۴۰۴ق/ ۱۹۸۴م.

* ضحّاک، ابن‌ابی‌عاصم، الاحاد والمثانی، تحقیق: فیصل احمد الجوابره، دارالدراسة، ۱۴۱۱ق/ ۱۹۹۱م.

* طبرسی، ابوعلی فضل‌بن‌حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث، قم، ۱۴۱۷ق.

* طبرسی، ابومنصور احمدبن‌علی بن‌ابوطالب (۵۴۸)، الاحتجاج، تحقیق: سیدمحمدباقر خراسانی، دارالنعمان، نجف الأشرف، ۱۳۸۶/ ۱۹۶۶م.

* عربی، محیی‌الدین محمدبن‌علی (۶۳۸ق)، الفتوحات المکیه، دارصادر، بیروت.

* قندوزی، سلیمان‌بن‌ابراهیم بن‌محمد (۱۲۹۴ق)، ینابیع الموده، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت.

* کلینی، ابوجعفر محمد‌بن‌یعقوب (۳۲۹ق)، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۳ش.

* متقی هندی، علی‌بن‌حسام‌الدین، کنزالعمال فی سنن الأقوال والأفعال، تحقیق: شیخ کبری حیانی، مؤسسة الرسالة، بیروت، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹م.

* مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تحقیق: یحیی عابدی و عبدالرحیم ربانی، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.

* مسلم‌بن‌حجاج نیشابوری، صحیح، داراحیاء التراث العربی، بیروت.

* مفید، محمدبن‌النعمان العکبری (۴۱۳)، الاختصاص، دارالمفید، بیروت، ۴۱۴ق/ ۱۹۹۳۱م.

* موصلی تمیمی، احمدبن‌علی، مسند ابویعلی، دمشق، دارالمأمون للتراث.

* صدوق، محمدبن‌علی، الاعتقادات فی دین الامامیه، دارالمفید للطباعة والنشر، بیروت.

* منبع مقاله : [http://lib.eshia.ir/23021/1/70 دانشنامه کلام اسلامی]