کفاره قسم: تفاوت میان نسخه‌ها

'''کَفّارِه قَسَم''' مجازاتِ تعیین‌شده برای شکستن [[سوگند]] که عبارت است که آزاد کردن یک بنده، یا اطعام ده [[فقیر]] و یا پوشاندن ده مستمند و در صورت ناتوانی سه روز پی‌در‌پی [[روزه]] گرفتن.

کفاره قسم در شرایط خاصی همچون سوگند با یاد [[خدا]] و با [[عقل]] و [[بلوغ]] قسم‌خورنده و امکان انجام قسم [[واجب]] می‌شود. کفاره شکستن قسم در حال [[احرام]] را قربانی کردن یک گوسفند و برای بار دوم قربانی کردن گاو یا شتر دانسته‌اند.  

کفاره انجام برخی کارهای دیگر همچون خراشیدن و خون‌آلود نمودن صورت در مرگ بستگان نیز مانند کفاره قسم است.

کفاره قسم جزای مشخص شده برای شکستن مفاد [[سوگند]] یا قسم است و در صورتی که فرد، با شرایط خاصی قسم بخورد و سپس بدان عمل نکند، باید یکی از کارهای آزاد کردن یک برده، اطعام دادن به ده [[فقیر]] و یا پوشاندن ده مسکین را انجام دهد. اگر انسان نتواند هیچ‌کدام از این سه عمل را انجام دهد، باید سه روز پی در پی [[روزه]] بگیرد.<ref> محمدی خراسانی، شرح تبصرة المتعلمین، ۱۳۷۶ش، ج‌۲، ص۲۸۱؛‌ نراقی، رسائل و مسائل،‌ ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۲۴۷.</ref>

[[خدا|خدواند]] در [[قرآن|قرآن کریم]]، کفاره شکستن قسم را بیان فرموده است؛<ref> سوره مائده، آیه ۸۹.</ref> چنان‌که [[تفسیر|مفسران]] در آیات ابتدایی [[سوره تحریم]] به ماجرای قسم [[پیامبر اسلام(ص)]] و چالش او با [[همسران حضرت محمد(ص)|همسرانش]] بر سر این موضوع و در نهایت شکستن قسم توسط رسول خدا(ص) اشاره کرده‌اند.<ref> قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۷۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۷۱-۴۷۲.</ref>

پرداخت [[کفاره]] برای شکستن سوگند زمانی [[واجب]] است که شرایط ذیل ملاحظه گردد:

# سوگند با شرایط عمومی آن ادا شود. سوگندخوردن با نام‌های [[خداوند]]، [[بلوغ]]، [[عقل]]، قصد و اختیار سوگندخورنده، رجحان و امکان مفاد سوگند از جمله شرایط سوگند است.<ref> محمدی خراسانی، شرح تبصرة المتعلمین، ۱۳۷۶ش، ج‌۲، ص۲۷۷–۲۸۲؛ امام خمینی، توضیح المسائل محشی، ۱۴۲۴ق، ج‌۲، ص۶۲۳-۶۲۷.</ref>

# سوگند از نوع التزام به انجام یا ترک کاری در آینده باشد؛ لذا شکستن سوگندی که برای تأکید بر تحقق امری در گذشته و یا آینده و همچنین سوگندی که همراه با درخواست از دیگران باشد، [[کفاره]] نخواهد داشت.<ref> محمدی خراسانی، شرح تبصرة المتعلمین، ۱۳۷۶ش، ج‌۲، ص۲۷۶؛ امام خمینی، توضیح المسائل محشی، ۱۴۲۴ق، ج‌۲، ص۶۲۳.</ref>

# سوگند را به سبب فراموشی یا ناچاری نشکند؛ لذا اگر فردی به سبب این امور مجبور به شکستن سوگند گردید، کفاره‌ای به گردن او نخواهد بود.<ref>امام خمینی، توضیح المسائل امام خمینی، ۱۴۲۶ق، ص۵۶۸.</ref>

در [[قرآن کریم]] تنها به پذیرایی کردن از [[فقیر|فقرا]] با همان غذاهای معمولی که فرد به خانواده خود می‌دهد بسنده شده است.<ref>سوره مائده، آیه۸۹.</ref> در فتوای برخی [[مراجع تقلید]]، پرداخت غذای غالب مردم مثل گندم، جو، ذرت و امثال آن به [[فقیر]] شرط شده است؛<ref> امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۰۹ق، ج‌۲، ص۱۳۰.</ref> به همین جهت گفته‌اند که در پرداخت کفاره باید قُوت غالب فرد در نظر گرفته شود؛<ref> محمدی خراسانی، شرح تبصرة المتعلمین، ۱۳۷۶ش، ج‌۲، ص۲۹۲‌.</ref> البته عده‌ای به احتیاط واجب، اطعام را منحصر در نان، گندم و یا آرد می‌دانند.<ref> کابلی، توضیح المسائل‌ فیاض، ۱۴۲۶ق، ص۵۹۸.</ref>

در برخی [[روایات]] آمده که در صورت امکان، تنها به نان اکتفا نشده و خورشتی نیز بدان اضافه شود که در بهترین حالت، گوشت و در مرحله بعد، سرکه و لااقل نمک خواهد بود.<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۴۵۳؛ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۹۶.</ref> البته محققان معاصر برآنند که این نوع اطعام، مربوط به زمانی است که این افزودنی‌ها به عنوان خورشت به حساب می‌آمده است و نمی‌توان این [[حدیث|احادیث]] را شامل زمان حال دانست.<ref> عابدینی، درنگی در چگونگی پرداخت کفارات، ۱۳۸۲ش، ص۱۴۲.</ref>

مقدار [[واجب]] در اطعام را یک [[مد طعام|مُد]] (۷۵۰ گرم) داانسته‌اند؛<ref> امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۰۹ق، ج‌۲، ص۱۲۹.</ref> چنان‌که در روایتی از [[امام باقر(ع)]] به این موضوع اشاره شده است<ref> جمعی از نویسندگان، أصول ستة عشر، ۱۳۶۳ش، ص۲۴؛ اشعری قمی، النوادر، ۱۴۰۸ق، ص۵۸.</ref> [[شیخ مفید]] معتقد است باید اطعام به‌گونه‌ای باشد که جواب‌گوی سیر نمودن [[فقیر|مسکین]] برای یک روز کامل باشد.<ref> مفید، المقنعة، ۱۴۱۳ق، ص۵۵۶.</ref> [[شیخ طوسی]] نیز اطعام را پرداخت دو مد از طعام می‌داند که در صورت ناتوانی یک مد خواهد بود.<ref> طوسی، المبسوط فی فقه الإمامیة‌، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۷۷.</ref> از [[امام صادق(ع)]] نیز در تببین اطعام مستمندان، گاه پرداخت یک مد طعام<ref> عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۳۷.</ref> و گاه پرداخت خوراکی معادل مصرف یک‌روزه خانواده خود فرد ذکر شده است؛<ref> حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۲۲، ص۳۷۸.</ref>  

مراد از پوشاندن در کفاره قسم را واگذاری دو قطعه لباس مثل پیراهن و شلوار به هر فقیر دانسته‌اند که در صورت ناتوانی، یک نوع جامه نیز کافی است. همچنان‌که دوخته بودن آن نیز الزامی نمی‌باشد؛<ref> محمدی خراسانی، شرح تبصرة المتعلمین، ۱۳۷۶ش، ج‌۲، ص۲۳۸ - ۲۳۹.</ref> اما در عرف باید لباس محسوب شود.<ref> جزیری، عبد الرحمن و دیگران، الفقه علی المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت ۱۴۱۹ق، ج۲،ص۱۲۰.</ref> در [[روایات]] نیز گاه به پوشاندن فقیران با دو لباس اشاره شده<ref> عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۳۷.</ref> و گاه واگذاری یک لباس را مصداق پوشاندن دانسته است.<ref> جمعی از نویسندگان، أصول ستة عشر، ۱۳۶۳ش، ص۲۴؛ اشعری قمی، النوادر، ۱۴۰۸ق، ص۵۸.</ref>  

در صورت ناتوانی از انجام هر کدام از سه کفاره اولیه، مکلف باید سه روز [[روزه]] بگیرد که باید به صورت پی‌درپی باشد؛<ref>امام خمینی، توضیح المسائل محشی، ۱۴۲۴ق، ج‌۲، ص۶۲۳‌.</ref> چنان‌که در روایت [[امام صادق(ع)]] نیز به این موضوع اشاره شده است؛<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۴۰.</ref> لذا اگر در میانه روزه‌ها فاصله شد، باید دوباره از اول روزه‌ها را بگیرد.<ref> امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۰۹ق، ج‌۲، ص۱۲۸.</ref> اساساً پشت سر هم گرفتن روزه‌ها در همه [[کفارات]] شرط شده است.<ref> امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۴۰۹ق، ج‌۲، ص۱۲۸.</ref>

به گفته برخی اگر مکلف نتوانست هیچ‌کدام از مفاد کفاره را انجام دهد و حتی از گرفتن روزه نیز ناتوان بود، باید [[استغفار]] نماید.<ref> نراقی، تذکرة الأحباب،‌ ۱۴۲۵ق‌، ص۱۴۰. </ref>

در مورد سوگندی که در حال [[احرام]] خورده شود، کفاره متفاوتی در نظر گرفته شده است. بدین معنا که اگر فرد در حال احرام، به دروغ سوگند بخورد، باید یک گوسفند را به‌عنوان کفاره [[قربانی]] کند و در صورت تکرار قسم دروغ، به‌گونه‌ای که بدون فاصله با قسم اول ادا شود، قربانی نمودن یک گاو و یا شتر معین شده است.<ref> بهجت، مناسک حج و عمره، ۱۴۲۴ق، ص۱۰۵.</ref>  

در بعضی [[روایات]] چنین آمده که هر کس به برخی [[سوره‌های قرآن]] قسم یاد کند، در صورت شکستن آن، باید به عدد [[آیات]] آن سوره کفاره بپردازد.<ref> صدوق، من لایحضر، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۹؛ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۴۲۵.</ref>

در پاره‌ای از موارد، انجام دادن برخی کارها را مستحق پرداخت کفاره قسم دانسته‌اند. برای نمونه می‌توان زنی که در مصیبت عزیزانش موهای خود را بکند و یا صورت خود را بخراشد، به‌گونه‌ای که خون بیاید و یا مردی که در مصیبت فرزند یا همسر خود جامه دریده و گریبان چاک کند.<ref>امام خمینی، توضیح المسائل محشی، ۱۴۲۴ق، ج‌۱، ص۳۴۷ –۳۴۸؛ هاشمی‌ شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۲۴۰-۲۴۱؛ مجلسی، لوامع صاحبقرانی (شرح فقیه)‌، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۴۳۷.</ref> همچنین به فتوای برخی مراجع، اگر فردی به بیزاری از [[خدا|خداوند]] و [[معصومان(ع)]] سوگند یاد کند، باید [[کفاره ظهار]] دهد و اگر نتوانست بنابر احتیاط کفاره قسم را بپردازد.<ref> شعرانی، تبصرة المتعلمین (ترجمه و شرح)، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۶۲۰.</ref>

* [http://jf.isca.ac.ir/article_3668.html عابدینی، احمد، درنگی در چگونگی پرداخت کفارات، مجله فقه، شماره ۳۷ - ۳۸، ۱۳۸۲ش.]